麻豆传媒

MUNDI SUBTERRANEI

LIBER SEXTUS

DE QUARTO RERUM NATURALIUM ELEMENTO

quam

TERRAM DICIMUS,

Iisque qui ex eodem producuntur, primis Subterranei Mundi Fructibus.

SECTIO I

De mira Terre varietate, et vere proprie Elementum sit, et quoam qualenam per illud intelligi debeat.

CAPUT I.

De Elemento Terrae.

Qui ex vulgo Philosophorum Terram rudem et inertem, atque 峒愊勧浇蟽喂慰谓 峒勏囄�, nulla varietate, nullo locorum partiumque discrimine, a DEO fortuita quadam amalgamatione, casei instar in rotundam formam reductama principio rerum sibi fuisse persuadent, hosce merito omnium recte sentientium Philosophorum sibilis sannisque explodendos, iam saepius in hoc Opere ostendimus. Magno sane et ineffabili artificio in hoc admirando Naturae utero Conditricem Mentem operatam fuisse , tunc aperte intelligetur, ubi Terrestris huius anatomiae penetraliapaulo profundius lustra verimus.

Pari sane pacto ii omnes, qui huius Telluris massam Elementi nomine appellandam censuerunt, ridendi sunt. Quomodo enim illa simplex dici possit in qua nil simplex, omnia vero ex innumeris rebus composita natura esse voluit? ita ut ne quidem minimae arenulae corpus dari possit quodnon aliis et aliis heterogeneis rerum miscellis conflatum sit. Quisnam Philosophorum hucusque extitit, qui nobis purum Terrae et potuit? Si enim tale Elementum in natura rerum est, illud omne erit vel pulvis, vel arena minuta, vel gleba terrestris, vel lapis, metallumve, aut succus metallicus, aut similis quaedam ex innumeris mineralium speciebus conflata substantia. Sed neque pulvis aut arena esse potest, cum pulvis et arenae nihil aliud sint, quam retrimenta quaedam, sive minutissima corpuscula ex toto aliquo lapide saxoque abrasa, quae uti naturam totius participant, ita simplicia esse non possunt; neque lapis aut metallum esse potest, cumhaec et siccitate et humiditate praeter aliasvirtutes ei inditas, compluribus quisquiliis mineralibus, uti Spagyricae artis peritis constat, misceantur, quod idem de caeteris mineralibus dicendum est. Quis itaque tot marchasitas, tot salis, sulphura, vitriola, alumina, arsenica, tot bolos, boraces, magnetes, tot vitra, crystalla, tot concretosfluores, tot inconcretos succos, tot denique aquarum genera, simplicia corpora asseret? Nemo sane nisi omnium rerum Physicarum prorsus expers et imperitus.

Non nescio nonnullos sentire Terram virginem, que non nisi in centro reperitur, elementum verum Terrae esse. Sed uti incertum est in centro Terrae huiusmodi corpus reperiri ita quoque gratis huiusmodi figmentum asseritur.

Sunt nonnulli, qui aut cinerem aut terram candidam, cuiusmodi cerussa est, quidam etiam Marnen terram in sola Gallia fodi solitam, elementum Terrae esse volunt. Contra et primo quidem non cinis, quia ex pluribus compositus, humido, sicco, sale et pulvere constat, ut suo loco docebimus; non terra candida videlicet cerussa gypsum, creta: cum vel ipse color, ut in omnibus diversis coloribus tinctis terris videre est, luculentum compositionis indicium praebeat; non denique terra, quam Maren vocant; cum enim illa in sola Gallia reperiri dicatur, quomodo illud universale ad compositionem rerum principium et elementum dici possit, non video. Si enim haec terra elementum est, ea mistorum compositorumque corporum elementum esse necesse est; at arena mistum componit nullum; gypsum tantum abest ut componat ut potius mistum aliis, totum destruat; Marnen vero per agros sparsam, eorumque quae ex fecundatione Marnae mistionem ingredi dicuntur, esse non posse, quis non videt? cum enim illa in sola Gallia reperiatur, et consequenter alibi locorum nec elementum Terrae, nec ulla corporum mistorum compositio dabitur. Quae omnia uti incongrua sunt, ita quoque anilibus deliramentis adnumeranda verius quam a sensatis Philosophis credenda existimem.

Dicimus itaque, uulum in rerum natura purum et simplex elementum dari, quod quidem adeo certum est, quam certa et indubia est experientia rerum Spagyrica arte examinatarum. Si enim purum, putum, simplex et incompositum elementum dari posset id iam vel molle, vel durum, vel coloratum, vel suis imbutum virtutibus qualitatibusque esset: Sed hoc ipsum, quod aut tactui resistit aut cedit, aut colore qualicunque tandem imbutum est, hoc ipsum, inquam, protinus aliqua compositionis mistionisque indicia praebet.

Sed dicet forsan nonnemo Elementum Terre esse corpus illud siccissimum et omnis humoris expers. Sed nec hoc quidem dici ullo modo potest: vel enim tale corpus esset aut vitrum, vel arena, vel sabulum, vel later, vel simile quiddam, quae nostra aestimatione omnium corporum fccisima videntur. Quis nescit, arenam vitriariorum fornacibus iniectam, fluore adepto, in vitrum mox converti? Laterem quoque omni humiditate ignis ope evaporante, in ferrugineum quid collique fieri notum est, quod fieri non posset si corpus simplex foret, ac omni fluore destitutum: Nam quae maxime videntur a calore exsiccata torrefactaque cinis, pulvis, arena, later, ignis vehementia funduntur fluuntque, signo manifesto humores iis non deesse.

Cum itaque res ita se habeant, merito quaeri potest, quodnam sit illud Elementum Terrae, quod ad rerum omnium compositionem concurrit? Dico itaque, huiusmodi corpus elementare proximum esse Salem, quem multi Naturae condimentum vocant: Hic enim uti in omnibus rebus, quae sublunari mundo continentur, delitescit, neque quicquam fine eo consistere potest: ita quoque ignis vi in resolutione corporum mixtorum, ultimum semper relinquitur, uti in sequentibus innumeris experimentis ostendemus. Dixi salem esse materiale elementum Terrae, et consequenter non simplex corpus, sed multis variisque modis alteratum, uti ex varietate colorum, virium, proprietatumque quibus pollet, colligitur. Latere tamen in centro Salis Naturae formale quoddam coagulativum, spiritum nempe illum Salis invisibilis, qui rebus omnibus consistentiam virtute sua fixativa confert; utpote sine qua nullum corpus naturale consistere aut fixari posset. Huius enim virtute et metalla mineraliaque suam acquirunt corpulentiam, hac plantae et vegetabilia in radices, scapos, cortices, ramos, folia, flores fructus, lignum excrescunt; hacanimalia cuiuscunque generis terream suam ad consistendum 蟽蠉蟽蟿伪蟽喂谓 acquirunt; Elementum verum, simplex, incorruptibile, uti in omnibus existit, ita ad omnem compositionem concurrit, inque salem, in cuius centro intimoque thalamo thronum suum posuit, tandem resolvitur, semper idem et immutabile; atque hunc nos verum Terrae elementum dicimus, qui a Cosmotechniti Sapientia in primordiis rerum Telluris Globo insitus, sua virtute coagulativa seu condensativa ad omnium mistorum constitutionem concurrit, eaque iam constituta perficit.

CAPUT II.

De magna Varietate rerum, quae in Terreni Globi utero continentur.

Erra centrum et matrix omnium, in qua elementa sua coniiciunt spermata et semina, quae sinu suo fovet coquit et digerit et in actum deducit, secundum primam naturae intentionem, admirandam Divinae Sapientiae dispositionem et providentiam, ut tanta rerum panspermia apta foret, eo illam artificio condidit ut nihil esset quod in ea non recte dispositum, nil quod non rite esset ad intentos effectus consequendos mira rerum serie ordinatum. Hinc eam in innumeros, uti in Secundo Libro diximus, canales extudit, innumeras in ea hydrophylaciorum pyrophylaiorumque cavernas exsculpsit, et utique non minori cura et sollicitudine, quam in humani corporis fabrica lusit in ea Eterna Sapientia.

Quemadmodum enim in Humani corporis fabrica, ramosa venarum substantia in omnia Microcosmicae Oeconomiae penetralia ita distenditur, ut non sit vel minima articula, quae non per capillares venas sanguinem veluti debitum sibi nutrimentum attrahat; ita quoque nulla tam exigua Terrae portio dari potest qu: non humore sibi debito abundet. Si quis in humano corpore acicula cutem per foret, statim sanguine exire deprehendet; ita si quis vel minimam Terrae portionem altius effodiat, statim humorem sibi adesse comperiet. Si quis intimam harum venarum constitutionem oculis intueri posset, is haud dubie videret id ea prorsus ratione qua in anatomia cognoscimus miram venarum texturam petotius corporis amplitudinem ramatim dispositam. Nihil igitur restat modo nisi ut ostendamus, quodnam sit vere G proprie elementum illud Terrae, quod tantopere inter Auctores controvertitur.

Terra itaque, in quantum est quartum et ultimum elementum ex crassioribus proximorum principiorum partisbus, quae in chaotica massa et abysso inexistebant, inscrutabili Divinae Sapienti operatione ad rerum omnium genesin conflata producta que fuit, veluti sedimentum quoddam praecipue ex crassioribus Salis portionibus; hic enim, Spiritu eius intus operante, omnibus Mundi rebus coagulationem praebet unice, corpusque densum durumque producit; et sicuti sal Terrae praedominatur, ita quoque iure dicere possumus, salem Terram componere; quod ut intelligatu.

Advertendum est duplicem terram hoc loco considerari posse Terram puram, et impuram. Terra pura nil aliud quam sal coagulatus est, in cuius centro ille spiritus delitescit, qui virtute sua omnia figit, densal, animat, ita ut Sal cen Terrae quae dam anima non incongrue dici possit. Si subtrahas terrae salem, et una virtutes fixandi, pullulandi, germinandi enutriendique te dempturum, adeo certum est quam certe id quotidiana nos docet experientia: et in vitro apparet, quod tametsi vera terra sit igne lota, uti tamen emortua est et omni fere sale destituta ita quoque et omnibus privata virtutibus sterilis et infoecunda manet. Hinc patet, virtutes omnes, quarum in hoc terreno globo non est numerus, a sale, uti et eiusdem vires, a spiritu illi a Natura insito, tanquam ab agente praecipuo ita dependere ut sine eo Geocosmum interire necesse sit. Terram itaque puram salem esse coagulatum una cum spiritus suo fixativa virtute pollente, ex dictis patuit. Omnia vero reliqua corpora Terrae impura dici possunt, et nihil aliud sunt quam excrementum et veluti menstruum quoddam Terra, eo a Natura fine institutum ut generationes et corruptiones, sive ortus et interitus rerum successiva quadam alteratione perennique transitu unius ad aliud promoti, in Mundi conservationem incessanter incumberen.

Nam si ex solo sale omnia constarent, ortus et interitus eorum nequaquam sibi hoc alternationis ordine procederent, sed sibi ex incorruptibili salis natura 峒�蠁胃伪蟻蟽委伪谓 quandam, id est, incorruptibilitatem, uti in quintis essentiis, auro, lapidibusque pretiosis videre est, sibi pollicerentur. Excrementum enim seu, ut cum Chymicis loquar, relolaceum illud corpus, quod amplissimo variarum faecium ambitu elementum terrae cingit vestitque, uti perfectam et absolutam elementorum unionem impedit, ita diu subsistere non permittit, cum ea quae debili et imbecilli nexu uniuntur, facilem quoque partium dissolutionem pati necesse sit; in perfecte vero unitis uti nexus firmior et solidior est. ita quoque durabiliorem, partium consistentiam efficit, uti manifestum fit in auri et plumbi substantia, quorum illud ob intimam unionem, constipatissimum que partium nexum, in dissolutione omnium non immerito Chymicorum ingenia fatigat, hoc vero vel ad primam excandescentiam fluore solvitur. Patet itaque, res quanto puriori salis substantia constant, tanto esse duratione perenniores, uti in lapidibus pretiosis, adamante, beryllo, topazio, smaragdo, rubino caeterisque, de quibus fuse suo loco et tempore ratiocinabimur, luce meridiana clarius elucescit.

CAPUT III.

De incredibili Varietate rerum quae Salis virtute una cum caeterorum Elementorum auxiliariis copiis, in vasto Megacosmi utero producuntur; et primo quidem de Sale eiusque Differentii.

In praecedenti Capite sat ni fallor, dilucide ostendimus , in quo vere et proprie proximum Terrae elementum consistat; nunc vero quaecunque mediante Salis elemento in Terra caeterorum elementorum concursu producuntur secundum enumerationem partium,tempus est ut ostendamus: et ut unde omnibus Sublunaris Mundi corporibus corpulenta illa crassities provenit, ordiamur de multiplici salinorum corporum diferentia primo dicendum est, ut deinde reliquos post salina corpora succos concretos , id est, singulorum concretorum fluorum succorumque mineralium, deinde lapidum, metallorumque compositionem prosequamur.

SAL

Salis etymon Grammaticis investigandum relinquentes, ad intimam Salis naturam explorandam calamum convertimus.

Sal centrale Naturae, virtus, vigor et robur terrae, omnium virtutum terrestrium compendium, omnium principiorum Naturae subiectum, a cuius essentia centrali totius Naturae scientia et absoluta cognitio dependet, materia ex qua omnia constituuntur, et tandem in idem destructa resolvuntur; primum et ultimum a et w miscibilium corporum, puteus Naturae et res prope divina, uti Homerus testatur, Divino Sale conspersit; non utique alia de causa nisi ob virtutem ei insitam, qua non solum ab omni corruptione immunia servat corpora sed et eadem mira foecunditate propaga.

Est enim Sali nescio quis Divinitatis character impressus, quo maxime Salis munere in Sacrificiis se delectari innuit, Levit.2. Quicquid obtuleris Sacrificii, sale condies, nec auferes sal Foederis DEI tui de sacrificio tuo, in omni oblatione offeres sal. Et Marci 9. Omnis victima Sale Salietur; et innumera alia, quae passim in Sacris Literis tam Vereris. Quam Novi Testamenti occurrunt, Salis nobilitatem et praestantiam indicant. In Gentilium sacris magnum Salis usum intervenisse, Ovidius Fastorum ostendit.

Inde vocor Ianus, cui cum cereale sacerdos Imponit libum, farraque mista sale.

Ante Deos homini, quod conciliare valeret, Far erat, et puri lucida mica salis.

Vita siquidem ut cum Plinio loquar, sine sale duci non potest adeoque necessarium est elementum, ut cognita eius virtus transierit quadantenus ad voluptates animi quoque; namque ita sales appellari, ut omnis vitae leporem et summam hilaritatem, laborumque requiem non alio magis vocabulo quam salis constare scias. Unde Horatius de Arte Poet. At nostri proavi plerique et numeros et laudavere sales: confirmatque Apostolus ad Coloss. 4 Sermo vester semper in gratia sale sit coditus ut sciatis quomodo operteat vas unicuique respondere. Sed ne salis encomiasten hic agere videamur elogiis aliis relictis, ad ea quae maxime nostri instituri sunt, progrediamur.

Salis terrestris elementi spiritus ab initio rerum a DEO Optimo Maximo, globo terra queo insitus fuit tum ad totius conservationem, tum ad innumerarum substantiarum genesin; hinc reciproca quadam communicatione terra mariaque se mutuo fovent et nutriunt, ut quem Oceanus e terrestrium glebarum uberibus exsuxit salem, eum per subterraneos inciles et alveos deductum, velut pignus quoddam sibi concreditum terrae restituat Lege, si placet, Lector, quae in tertio Libro fuse de salsedine maris et reciproco huiusmodi Telluris cum Oceano commercio amplissimo ratiocinio deduximu.

Potest autem Sal communis et usualis sub triplici differentia considerari ita ut alius sit sal marinus, alius fossilis, alius arte ex terrestribus glebis aut salsuginosis aquis per coctionem extractus. Sal marinus tametsi specie a fossili non differat, notabili tamen diversitate distinguitur hoc ipso, quod marinus, utpote plus humidi participans. mollioris et flaccidioris substantiae sit; fossilis vero contra terrae praedominio gaudens, substantiam compactiorem solidioremque nanciscatur; artificiosus vero ex utroque participet. Fossilis fane, uti qui in Calabria, Sicilia et Polonia aliisque innumeris locis nascitur tantae duritiei est ut in praeduros lapides condensetur, aedificiorum structuris peridoneus, simulacrique ex sculpendis accommodatus, uti olius testatur, ubi de Sicilia loquitur, Caetera, inquit, salinarum metalla, quae sunt Agrigentino Agro proxima, cautium funguntur ministerio; name illinc excidunt frusta ad facies hominum dorumque. Quod idem asserit apud Nasamonas et Troglodytas usu venire; enim domus extruunt, quos in modum cautium e montibus excisos ad usum aedium caementitiis nectunt struibus.

Habes itaque differentiam Salis marini et ossilis, quod ille aqua humectatus facile liquescat ob exiguam partium constipationem; hic uti compactior is naturae, ita aqua superaffusa non facile liquesca.

Est tamen et hoc in fossili dignum admiratione, uti me longa experientia docuit,quod frustum ex filo suspensum Austro aut alio quodam humidioris naturae vento flante guttatim paulatim defluat, quod Borea aut Zephyro flante non fit utique non aliade causa, nisi quod humidus aer ambiens,salis substantiam paulatim penetrans humectatione sua imbuat, unde per stillicidium paulatim deficit, quod et Agricolum l. De fossilibus notasse reperio.

Sal omne cum subiectis ignibus in vase torretur, nil aut parum substantiae de amplitudine sua deperdit; amat autem siccitatem, quacum calore aut frigore coniuncta eum conglutinavit: Contra humor illi uti imnimicus ita in eum impositus statim colliquescit et diffunditur; quin etiam expositus inare humido aliquam molis iacturam facit. Quocirca qui integrum servare volunt, eum in locis siccis reponere necesse est, et Drepanitanus sal sat testatur, qui in acervos congestus ad quindecim annorum spatium sub dio durat; et tice in Africa ingentes salis acervi collium speciem exprimunt ita Solis ardoribus condensantur et obrigescunt, ut nec imbribus liquescant, ferro vero difficulter caedantu.

Atque haec, ni fallor, sat monstrant, in sale terram praedominari, siccumque primario, secundario frigidum; estque adeo admirandae virtutis, ut vix similia sibi habeat quae e terrae ruuntur: siquidem neque metallicis corporibus adnumerari potest, quia calore non dissolvitur; neque lapidibus, quia aqua superaffusa liquescit; neque reliquis terrae mineralibus partibus,quia dissolutus totus abit in aquam; neque tamen aquam esse dicas,cum solutus attenuatione caloris, non in vaporem abeat, neque ab igne consumatur, sed potius uratur,ustione vero denuo condensatus suae naturae restituatur. Sive itaque illum igne torqueas, sive aqua maceres sie decoctione digeras, semper sibi similis, in eum quem natura intendit statum revertitur, utpote natura quasi incorruptibilis; quam in corruptibilitatem confert illequi Celesti prosapia satu.

Spiritus intus alit, totos diffusa per artus

Mens agitat molem, et magno se corpore miscet.

Verum de huius Salis natura et proprietate actum vide Libro II huius Operis.

CAPUT IV.

De Differentis Salium.

Tot species alium esse quot species in Natura rerum exhibentur. Spagyrica experientia nos docuit: cum nihil mineralium, vegetabilium, animaliumque regno sese offerat, quod coctione,maceratione, distillatione, dilutione tortum nobis salem non offerat, quemadmodum in sequentibus, ubi de Salium extractione tractabimus innumeris experimentis, manifestum fiet. Quare hoc loco de Sale communi et proprie dicto eiusque varia divisione ratiocinabimur. Verum ut differentia salis communis et usualis primo intuitu videas, hic tabulam analyticam suppono.

TABLE

Sed iam ordine analytico praemisso, singula paucis explicemus.

Sal marinum illud est, quod sit ex salsa maris aqua extracta et siccata: fitque duplici ratione, naturali et spontanea efflorescentia, vel arte educta. Quod spontanea efflorescentia naturali actione fit, illud est, quod maris ferventis aestu in spumas actum, et ad littora scopulosque dispulsum, ibidem calore Solis condensatum floribus suis tandem in salem convertitur, et tandem sicca maris spuma dicitur, aut sal e maris spuma genitus,quem Veteres A蠁蟻慰未喂蟽喂慰谓 dixere, appellatur; quo nomine et Venerem vocant Poetae,eo quod e arni testibus a Coelo rescissis, et in mare spumosum coniectis enerem enatam fabulentur, quae fabula magnae in natura rerum considerationis est, ut alibi dicemus. Arte factum hoc pacto fit: Aqua maris in fossas littori proximas arte factas,vel vi tempestatum depulsa, vel arte etiam derivata, calore Solis exsiccata, quod in ea terra est, condensat in salem, aqua dulci in vapores resoluta: Atque hoc modo Melitenses, Siculi, Calabri, et in multis locis Tusci, uti et Ostiae aquam certis areolis conclusam in salem condensant, qui mos est antiquissimus, artemque introduxisse legimus Ancum Martium Quartum Romanorum Regem, qui primus omnium Salinas Ostiae exstruxit: Vectigali omnibus Latinis, in Salis mercimonio constitut.

Hac arte tota fere Italia sale instruitur, exceptis Calabris, qui praeter marinum fossilis quoque salis nobilissimi ingenti copia pollent. Drepani in Sicilia maxima inter caeteras Italiae et Siciliae Regiones abundantia sal provenit. et arte et natura factum. Est ibidem Societatis nostrae Collegium quod magna annuorum redituum parte ex sale fruitur: Maris undus in diversas areolas, quarum unicuique alicuius Sancti nomen imponunt, derivant, quae hoc pacto estuantis Solis arbitrio permissae, tantam salis copiam concoquunt, quantum non Collegio solum, sed vel integre provinciae sufficere posset.

Sed iam ad terrenum salem progrediamur,quod vel e montibus eruitur, aut e campis effoditur, aut eruitur ex arenis, idque vel purum putum sal, ut sal gemmae aut crystallinum, quod in Calabria, Polonia aliisque locis, instar purissimi Crystalli diaphanum, uberrimo proventu eruitur, non alia praeparatione indigens nisi ut contusum, praeterquam quod mensae apponatur, in aliorum quoque usum condimentorum cedat; spur vero et terrestribus glebis contaminatum, in aquam dulcem coniectum concoctumque in salem convertitur. Modum procedendi postea exponemu.

Sal, quod ex arenic colligitur. Ammoniacum dicitur 峒�蟺峤� 蟿峥喯� 峒勎嘉嘉肯�, id est, ab arena, sub qua in Cyrenaica Libyae Provincia ad templum Iovis Ammonii oraculo celebris colligitur; quod etsi peramari et ingrati saporis sit, in medicamentis tamen laudabili et insigni usu ob vires quibus pollet, adhibetur. Est itaque al Ammoniacum nomine quiddam diversum re vero idem prorsus; quod multi Armeniacum ab Armenia perperam vocant; estque duplex, naturale et arte factum; prius ut diximus, sub arenis Libya congelatum reperitur, hoc nonnulli ab Arabibus ex Camelorum urina extrahi existimant: Quicquid sit, hoc non in Libya tantum sed et in pluribus Europae locis, potissimum in Puteolano Vulcani foro reperiri, Fallopius, Baccius aliique referunt.

Sal lapidosum seu metallicum, maxime in Calabria Polonia et Hungaria eruitur,eoque vescuntur indigenae. Montes ad duo milliaria in profundum excavant, sursum ingentes salis massas funibus trahentes; Saxeus hic dicitur et marmoreus, ferreis pistillis lis teritur, et optimum, praefertim candidus, pellucidus et densus, condimentum praebet. Nullibi tamen maiori copia reperitur huiusmodi Crystallinus sal quam in Polonia, cuius fodinae admirandis suis substructionibus subterraneis integram civitatem referunt: ex hisce sal solidum duritie lapidis, instar ingentium saxorum in subterraneis cuniculis longe lateque plateatim excavatis, ferro exscindunt, atque in frusta comminutum, mola, ab animalibus agitata, terunt ad usum. Huiusmodi montes ubique fere locorum in Europa, Asia Africa America reperiuntur.

In Hispaniae Alpibus circa Iberum, in Languedocia Galliae in Burgundiae urbe a sale salinae vocitata, in Germania Tirolensi Comitatu Halae ad Oenum, ubi tamen ex montibus non eruitur sub forma saxorum, sed intra salsuginosa montium receptacula, areas elaborant, intra quas aqua dulcis derevata paulatim salsugine terrestrium glebarum imbuta, deinde intra praegrandes sartagines cacabosque per rivos deducta in salem excoquitur. Salisburgum a salis abundantia nomen meruit, uti et omnia illa oppida quae a sale nomen obtinuerunt. Sale; integer hoc loco catalogus praetexendus foret, si omnium salinarum passim per universam Germaniam obviarum loca recia tare vellem.

In Asia maxime celebrantur Caspii montes sale concreti. Ormuzia, Ormus vulgo, tota sale concreta videtur, adeo vehementis mordacitatis ut omnia consumat corrodatque, ut proinde neque planta aut arbor, nem que animal ibi vivere possit nulla aqua postui apta reperiatur; tanto vero Insulam aestu fervere aiunt ut indigenae aestivo tempore perpetuo in aquis degere cogantur, toto corpore collo tenus immersi. Vide Vitam Gasparis Barzaei.

In Africa vero montes salinos esse, ex quorum saxis indigenae domus construere, easque impriciibus salinis contegere soleant etiam praecedenti cap. dictum fuit. In Novo Orbe circa littora S. Michaelis saxa ex sale scopulorum instar, uti et innumeris aliis locis spectantur, de quibus lege, Itineraria Americana.

Sal fluviale, lacustre et fontanum est, quod ex fluviis, lacubus et fontibus eruitur, ac plerumque coctione extrahitur. Undenam vero fontibus, fluviis, lacubus sal accidat, hac fieri ratione putamus: Ubicunque sunt aut montes salini, aut glebae salsugine refert, fit ut plurimum ut rivi subterranei huiusmodi glebas transeuntes, salsugine imbuantur, qui postea in fontem rumpentes, fontem salinum efficiunt, et hi fluvios. Si vero huiusmodi subterranei rivi per occultos subterraneos cuniculos in lacum aliquem se exonerant, tunc eandem salsuginosam qualitatem quam a montibus et glebis salsuginosis suxerunt lacubus communicant. Sed experimento id comprobemus.

Sit rivus quidam subterraneus aquae dulcis signatus litera A, qui alveo suo deferatur per intima montium salinorum viscera. Certum est, eum salsugine protinus attracta salsum fore et consequenter mox ac in fontem D eruperit, fontem efficiet salsum et flumen E, quod inde derivatur. Lacus vero F per subterraneum flumen D iam salsugine imbutum pari pacto salsuginem participabit.

Salem quoque ex lignis combustis educi, gravissimi prodiderunt Auctores, potissimum ex lignis quernis vel colurnis, id est, ex quercu vel corylo. Modum docet Agricola lib. 12 de re metall. Eos autem qui salem ardientibus lignis, aquas salsas infundendo conficiunt fossas in quibus ligna collocant, facere oportet, quas convenit esse longas pedes duodecim, latas septem, altas 2 1/2 ne aquae infusae effluant, lapidibus salsis ex strutas, ut nec aquas sorbeant, neque terra ex earum fronte et tergo decidat: in hisce fossis quercus aut corylus combustae carbonem relinquunt, qui super affusa aqua salsa in salem convertitur, quamvis is neque colore neque sinceritate reliquo sali respondeat, utpote nigro colore et subfusco imbutus.

Est et aliud Salis genus, quod Kali, seu Alkali dicitur, vulgo Soda, vitro conficiendo opportunum, de qua arte Balcasis Arabs integrum librum scripsit et nos in Tractatu de Arte vitriaria de eo fuse tractabimus. Sic autem arte Sal ex herba a educitur: Herba haec in cinerem versa, Soda vulgo appellatur: hanc Sodam molis subactam terunt, et intenuem pulverem redactam incerniculo separant ab intermistis grossioribus partibus;huius singulis libris totidem aqu amphoras apponunt, et aqua probe dilutam coquunt ad quatuor horas usque dum aqua ad tertiam partem redacta sit: mox ab igne depositum duodecim horarum spatio interiecto subsidere sinunt, sedimento vero sublato, aquam reperies limpidissimam. Deinde laneis liciniis in subiectum vas amplum stillatim secernunt, et hoc toties repetunt donec aquam salsam linguae experimento repererint. Tandem ex hac aqua ollam plenam igni apponunt, et tamdiu coquunt donec absumpto humore aquam corpulentiorem in salem redactam invenerint.

Sal Lacustre, quod ex Lacubus salsuginosis extrahitur, cuiusmodi est Lacus Asphaltites in Palaestina, ex quo sal eruitur, quem a Sodoma Sodomaeum vocant. Lacus est apud sacros profanosque Auctores celeberrimus ob Pentapolim, quae ad omnibus seculis memorabilem mortalium terrore mirato Celo sulphureum pluente incendium deflagravit; hic ager, testante acro extu.uti prius amoenitate Paradisum aequabat, ita post horrenda et inaudita praeposterae Veneris, quibus incolae implicabantur, scelera coelesti igne exustus, Infernum potius etiam num quam terrenam aliquam regionem horridus et formidabilis visu prae se fert. Vide haec pluribus prosequentes Sacrarum Literarum in hunc Genesis locum Commentatores, a eius peramaria poriest et adeo grosse substantiae ut duplo marino ponderosior inveniatur; unde corpora intra eum coniecta nunquam ob copiosam bituminis misturam submerguntur, fertque et homines et animalia sine ullo natatoriae artis subsidio: qui mox tamen atque exierint, toto corpore sale conspersi videntur: accolis tamen Sal huiusmodi in usum necessarium non secus ac noster adhibetur. Vide Galenum l. 4 Simplicium.

Notum est quod de uxore Loth in statuam Salis conversa Sacra Pagina refert. Mire sese torquent Interpretes, cur non in quodvis aliud saxum , aut truncum conversa fierit, sed in salinum simulacrum. Nos duplici de causa id factum opinamur, partim physica, partim morali. Si enim naturam loci spectemus, eum ex omnium Historicorum monumentis sale refertissimum reperiemus, unde potius in istiusmodi mistum, quo campus Sodomaeus redundabat, quam in saxum quoddam aliudve mistum, quo carebat, transformatam fuisse, vero haud absimile est. Accedit morale quod sicuti admonitione Divina praevia stulta mulier sapere noluit. ita damno suo in Salis statuam conversa, formidabili suo exemplo, inspicientes posteros, insulsos mortalium animos moneret, non contemnendum esse, quod Divini Numinis exacerbata Mens tanto rigore et severitate iusto suo iudicio vindicaret; saperent itaque et novissima praeviderent. Tertullianus eandem sua adhuc aetate visam fuisse narrat. Brocardus qui abhinc 300 annis vixit, sua pariter aetate inter Engaddi et Mare Mortuum extitisse: Arichomiuius seculi Scriptor etiamnum extare; Thargum vero Hierosolymitanum eandem usque adseculi consummationem, communemque hominum resurrectionem duraturam referunt. Mirum est quod de ea Tertullianus refert statuam hanc ac si viveret humorem a se muliebrium menstruorum fluori haud absimilem profundere. Iterum, quod illa eadem statua, si a quopiam mutiletur, illa mutilum vulnus suum quasi resarcire, etquod ablatum, replere videatur. Sed quoniam haec in carmine quodam de Sodoma haud ineleganter describit Tertullianus, id apponendum duxi.

Ipsaque imago sibi formam sine corpore servans

Durat adhuc, nunquam pluviis, nec diruta ventis;

Quinetiam si quis mutilaverit advena formam,

Protinus ex sese suggestu vulnera complet,

Dicitur et vivens alio iam corpore sexus

Mirificos solito dispergere sanguine menses.

De qua et huiusmodi Enigma profertur: Cadaver nec habet suum sepluchrum,

Sepulchrum nec habet suum cadaver.

Sepulchrum tamen et cadaver intus.

Sed haec 蟺伪蟻苇蟻纬蠅蟼 nunc ad institutam nobis materiam revertamur.

Ex Muria quoque et Garo extrahi salem notius est quam dici debeat; quid vero proprie per Muriam et Garum intelligatur, primo dicendum est.

Muria itaque, quam olim ad condimentum ciborum adhibebant, nihil aliud erat quam liquamen illud quod ex Garo pisce, quem et Scombrum vocant, secundo quem ex Thynno pisce decoquebant, quod vino, croco, concisis herbis, aliisque modis conant. Et Muria quidem, quam ex Scombris sub Gari nomine parabant, uti exquisitissima, ita quoque non nisi Principum mensis apponebatur; altera ex Thyno pisce parata, nobile pariter condimentum et divitibus et nobilibus maxime usui erat; tertia ex apua et vilissimis pisciculis confecta, halec dicta, uti vilioris conditionis erat, ita non nisi in plebeiorum hominum usum cedebat, sus tamen postmodum obtinuit ut omnis aqua salsa, vel sola per se, vel aliis condimentis additis, Muria diceretur. Vide Horat l.2 serm. Satyra 4. ubi duo iuris genera proponit; unum quod ex solo oleo constat, alterum quod ex muria, oleo, vino, herbis contusis, aliisque conflatum est, quod quidem optimum, si Byzantinae orcae muria temperatum fuerit. Verum qui plura de Muria et Garo, eiusque conficiendi modo, desiderat, is consulat Columellam, Dioscoridem, Galenum, aliosque. Multi muriam hodie vocant illud liquamen quod ex sale et aqua dulci simul commistis conflatur, intra quam ovum coniectum si non submergatur, sed ei innatet, muriam confectam dicunt. Sed hoc liquamen nomen muri non nisi ex metaphorico quodam dicendi modo obtinuit; quamvis vero usus muriae ex garo et thynno, hodierno die in Europa desierit, Constantinopoli tamen apud Turcas adhuc vigere, a variis intellexi et etiamnum vocem tantum remansisse, voces Graecae indicant 峤勎疚刮澄毕佄课�, omne id quod acido dulcique mistum conficitur iursculum; 峒愇晃蔽瓜屛澄毕佄课� quod ex aqua salsa conficitur liquamen, non dissimile iis iuribus quae Itali salza, intingoli, guazzetti vocant. Sed haec de muria et garo sufficiant.

CAPUT V.

De modo Salium extrahendorum.

Quaecunque vi ignium in cineres et calcem redigi possunt, ex iis salem extrahi posse (sive ea ex regno animalium sive vegetabilium sive mineralium existant) nemini dubitandi locus esse debet. Et hisce quidem mixtis potentia inest; in aliis verdo, ur in aqua marina, muria terris salsuginosis, caeterisque nitro halinitro , alumine , vitrioloque pollentibus locis; item in acidulis, excrementis animalium, potissimum avium, uti columbarum, gallinarumque actu seu coagulatus, seu solutus est,unde ad eorundem sales extrahendos modus non adeo difficilis est. Quomodo vero ex omnibus dictis sales extrahendi sint, iam videamus; et plures quidem a Chymicis assignantur, quos ad trilicem differentiam revocamus, ita ut primus sit facilis, alter subtilis, tertius subtilis et arcanus. Primus modus ex Vegetabilibus extra hendi sales.

Ex Vegetabitas classe plantas quascunque selige, quas Sole primum aut umbra exsiccatas in cinere resolve intra fossam vel saxis vel coctis structis laterculis constructam: cinis inde relictus intra ollam congestus affusa aqua coquitur, dilutum intra dolium transfunditur, et sedimento facto humor salsus, quem lixivium vocamus, per colum segregetur et coaguletur evaporando usque ad embammatis sive grossioris iusculi consistentiam, neque enim ad siccum cogitur, ne aduratur: reliqua humiditas, vel leni fornacis calore, vel Solis aestu remanente sale dissipatur quamvis liquamen hoc variis liciniis iuxta Bulcasis instructionem, aut per varia filtra traiicere consultius putem.

SECUNDUS MODUS

hic est:

Aridam herbam vasi fictili inclusam in fornace ardentissimo igne exstructa in cinerem candidissimum combure, cui in vitream cucurbitam coniecto pluvialem, vel dulcem aquam distillatione prius purgatam, in cinerum balneo usque ad quarte parti consumptionem coque: deinde quiescat usque dum ad fundum subsidant faeces: Hoc peracto, liquorem separatum per filtrum transcolatum in aliud vas transfer, in quo coagulabitur in salem quaesitum.

TERTIUS MODUS.

Herba recens collecta, et suo adhuc turgida succo distilletur: separata aqua reliqua vase clauso in cinerem per ignem redigantur; huic vero cineri purificato propria aqua paulo ante seposita restituatur, commistusque liquor in fumo vel balneo per aliquot dies digeratur: digestus hoc pacto cauteque exemptus, usque ad mellis consistentiam distilletur, succus deinde in vitream effusus concham paulatim coagulatur Hoc modo plerique ex Chymicis melioribus operari vidi.

Quibus quidem modis propositis tanquam facilioribus qui non difterunt multum ab iis modis quibus sa ex arundinum, iuncorum, corylorum, quercuumque combustorum cineribus eliciunt: qui sales uti signis et argumentis essentiae, quae in intimo centro latet, carent et oleosa pinguedine diffluunt, et colore pravo lotiique odore sunt imbuti nec odore placent, ita correctrices artes a Chymiae peritis inventae sunt, quibus emendentur et suam denique perfectionem adipiscantur. Quales vero huiusmodi procedendi modi sint, iam aperiemus.

Qui subtilius salis magisterium quaerunt, variis id modis peragunt. Quidam ut omnes supra dictos effectus urinaeque odorem prorsus tollant, ii sales extractos non ad siccum coagulant, sed ad Syrupi formam reducunt, ita ut humiditas superstes vel tingatur a Sole vel fornacis calore siccetur; alii rosacea diluunt aqua, filtrant, coagulant per saepe repetitam operationem. Nonnulli reverberant ad siccitatem; non desunt qui fundant ignibusque collique faciant. Nos autem ne sic quidem salem perfectionem suam consecururum agnoscimus cum eiusmodi tantum sit materiale corpus. Itaque ut perfectionem nanciscatur, spiritu vini aut aceto radicali opus est ut opus compleatur; praecedenti itaque aliqua lotione cineres spiritui vini aut aceti commisceantur; commistum distilletur, distillatum extrahatur, filtretur, coaguletur: idque tam diu repetitur, donec in filtro sextuplici operatione percolata nil remaneat, et sal plane aethereus evadat. Atque hic est primus modus verus salium ex plantis et animalibus, quae plantis analoga sunt, extra hendorum. Ex calce sales multo adhuc facilius separantur, eadem tamen industria, in qua aqua non e pluvia aut fluvio fonteve collecta usurpetur, sed rite distillata dulcis. Nonnulli relictis primis recrementis extractum succum assumunt, atque ex hoc primam eliciunt tincturam, seu quintam essentiam, bis aut ter, donec subtilissima pars sit separata; deinde succum faeculentum ad siccitatem usque evaporatum in cineres redigunt, et ex hisce singulari ingenio et industria salem ad summam perfectionem, adhibito proprio phlegmate, vel illo ipso menstruo quo succus proprius et essentialis fuit secretus.

Herbarum expressarum reliquiae cum magmate seu crassimento succi post arefactionem immissae in ollam subsidere permittantur, olla vacua novis impleatur usque adsummum, quod etiam fieri potest adiectis integris, ut hoc pacto eiusdem herbae triplex concurrat substantia. Olla clausa exili spiraculo relicto per gradus reverberetur,ita ut ultima primis obruta candescat. Ciere exempto tepida distillata dirigatur, effusa aqua clara coletur, coaguletur, solvatur, filtretur et hoc peracto decies denuo coaguletur, donec puritas color et sapor placeat. Quorundam redditis iam essentiis sulphureis et mercurialibus Capita mortua adhuc salem retinent, ita ut non opus sit novis ustionibus aut calcinationibus, sed contritis vel proprium adiicitur phlegma aut stillaticia aqua dulcis, quae statim sale ad se attracto imbuitur; estque hic sal fixus, nam nam volatilis in prima distillatione iam evolaverat; fiet nihilominus et ipse fixus volatilis, si ulteriori distillatione torqueatur: atque hoc pacto ex omnibus salinorum corporum specibus uti ex distillati vitrioli, tartari, salis, aluminis, halinitri reliquiis, item ex capitibus mortuis argenti vivi sublimati, aquarumque fortium sedimentis sal educitur, quod et per coagulationem spiritum praestatur: nam spiritus dictorum salium vi ignium ex retorta, vel per alembicum educti, segregata paulatim et subducente sese spirituosa humiditate, in salem tandem condensantur. Hoc pacto salex tartaro educitur, de quo vide Osvaldum Crollium in sua Basilica. Verum de hisce omnibus copiosior dabitur in squentibus Libris discurrendi materia, quare ad alia.

LIB. VI.

DE NITRO.

SECTIO II.

CAPUT I.

DE NITRO

Eiusque specibus Sale nitro, Aphronitro, et Halinitro.

Secunda Salis species post Sal commune est Nitrum, quod diversis quidem nominibus appellatur, quae tamen quoad essentiam uti prorsus conveniunt, ita solis accidentibus diversum quid sonant, et haud secus ac sal vel nativium vel factitium est; illud intra vel extra terram reperitur, intra terram delitescens aliorum fossilium more caeditur; est enim durum et spissum, lapidis instar, ex quo boracem, sive, quod idem est chrysocollam Veneti conflare dicuntur; vel in speluncis colligitur, in quarum parietibus fornicibusque adinstar stiriarum concrescit, velli quidum adhuc in terram deciduum in flores abit, quam spumam nitri Latini, Graeci 峒�蠁蟻蠈谓畏蟿蟻慰谓 dicunt: distinguitur a solido non alia re nisi duritie et mollitudine, olim magno pretio habebatur id genus nitri, quod in Aegypto in areis post exundationem Nili humore iam evaporato, concretum colligebatur; aliud magni pretii iuxta Philadelphiam Lydiae et Magnesiam Cariae urbem effodiebatur, extra vero fodinas vel in convallibus aut campis lacubusque , ex quorum crepidinibus in salis morem efflorescebat, abradebatur, quam et 峒�位渭蠀蟻伪纬蠂委伪谓 vocabant. Arte hoc modo paratur, quemadmodum in Aegypto nitrosa substantia terrestribusque glebis fere omnibus in locis nitrum sudantibus, non secus ac sal aqua marina in areolis supra memorata industria excavatis, aut lacuna in salem Solis virtute excoquitur ita sola aqua Nili in areolas nitrosas, quas Nitrarias appellant, vel deducta vel quae inundatione Nili in concavis camporum fossis remanet, Solis efficacia in nitrum concrescit, attenuatis in vaporem aquis dulcibus.

Quod et intelligendum est de omnibus illis locis quae nitrosa terra scatent. Nam ut supra dictum fuit iuxta terreni subiecti dispositionem naturalem aqua dulcis per similia loca defluens, naturam soli assumit, si salem suxerit et ad se attraxerit, in salem excrescet, nitrosa loca pertransierit nitro imbuta tandem in nitrum, si aluminosum in alumen, vitriolatum, in vitriolum efflorescet, quae omnia in Libro V. fuse exposita sunt. In Aegypto nitrum tanta abundantia provenit ut in cumulos congestum cum tempore in saxum excrescat. ex quo elegantia vasa formantu.

Quod si subinde varis coloribus imbutum reperiatur, id nil tamen diversum a nitro arguit, cum omnem colorem a colore terrae ex qua extractum fuerat, trahat: si e rubro, rubrum: si ab albo, album; et sic de caeteris.

Utrum vero nitrum Aegyptiacum idem cum notro sit inter Physicos Medicosque lis adhuc pendet. Nos sane nostrum specie ab Aegyptio minime dissidere putamus, sed solis accidentibus eo fere modo quo sal in nonnullis locis excellentioris naturae producitur quam in aliis. Terrena siquidem locorum dispositio, situs, adspectus Celi, clima diversum,uti in aliquibus locis nobilior aquam in caeteris, differenti locorum dispositione pollentibus, ita quoque nobilioram mineralium mixta generant, quod idem usu venit in omnibus aliis salium speciebus, et experientia Spagyrica luculenter docet.

Si enim salem vel nitrum sive purum, sive imperfectum, impurum, ignobile, variisque miscellis contaminatum ignium tortura per distillationem multoties repetitam ad perfectionem reduxeris, tandem purissimum nitrum, et quod praestantia nulli alteri nitro quantumvis purissimo cedat, reperies; ut proinde praestantia nitri a minus praestanti non differat nisi quod hoc illo minus purum defaecatumque reperiatur, quibus impedimentis sublatis natura ubi cumque tandem locorum id proveniat, prorsus eadem est: ut proinde frustra tot differentibus nominibus id a Veteribus tanquam specie distinctis denominatum videatur: quemadmodum enim sal triplici industria tria conficitur, vel aqua salsa, vel diluto, vel lixivio, ita et nitrum. Siquidem aqua nitrosa, uti aqua Nili, in nitrum convertitur; terra nitrosa dulciimbrium pluviarumque aqua perfusa commixtaque pariter in nitrum calore Solis transmutatur; ex combustis vero roboris quercusque lignis et in cinerem redactis, lixivium nitro extrahendo mire opportunum paratur ea industria quam supra innuimus.

Ad aquas vero quod attinet nitrosas, illae pariter varias differentias pro ratione rerum aquis una commistarum sortiuntur: Nilotica Aegypti aqua etiamsi nitrosa, colata tamen in potum cedit non modo saluberrimum, sed et foecundandis mulieribus mire opportunum, uti in Oedipo nostro ostendimus. Sunt aliae nitrosae accerrimae, aliae peramarae, aliae denique mites et vix ulla rosiva virtute praeditae Vide quae de virtute aquarum nitrosarum ample tradidimus Lib. 5 huis peris.

Nitrum vero ex mari ortum in Aegypto, pulchre sane explicat D. Hieronymus in illud 25 Prov. 11.20. Acetum in nitro qui cantat carmina cordi pessimo. Nitrum, inquit, Nitria Provincia, ubi maxime nasci solet, nomen accepit, nec multum salit Ammonici specie distat. Nam sicut in littore maris salem conficit ardor Solis, indurando in petram aquas marinas, quas maior vis ventorum vel ipsius maris fervor in litoris ulteriora proiecerit:ita in Nitria ubi aestate pluviae prolixiores tellurem infundunt, adest ardor sideris tantus ut ipsas aquas pluviales per latitudinem arenarum concoquat in petram salis quidem vel glaciei adspectui simillimam, sed nil gelidi, nil salsi saporis habentem, quae tamen intra naturam salis in caumate durare, et in nebuloso aere fluere et liquefieri solet: hac indigenae et ubi opus extiterit pro lomento utuntur: unde Iudaeae peccanti dicitur Hierem. I. Si laveris te nitro, multiplicaveris tibi herbam borith, maculata es iniquitate tua, dicit Dominus. Crepitat autem in aqua sicuti calx, viva, et ipsum quidem deperit, sed aquam lotioni habilem reddit. Cuius natura cui sit apta figurae cernens Salomon, ait, Acetum in nitro qui cantat carmina cordi pessimo; Acetum quippe si mittatur in nitrum, fervescit nimirum protinus et ebullit: sic perversa mens quando per increpationem corripitur, aut per praedicationis dulcedinem bona suadentur, de correptione sit deterior et inde in mumurationis iniquitatem succenditur, unde debuit ab iniquatate compesci. Haec S. Heironymus scite sane et eleganter.

CAPUT II.

De Sale nitro tertia Salis specie.

Nitrum, Graecis 谓委蟿蟻慰谓, vel 峒�位委谓喂蟿蟻慰谓 dicitur, a Nitro ordinario hac nota distinguitur, quod mire flatuosum sit et ingenti spirituum efficacia polleat, mediamque naturam salem inter et nitrum obtineat, quam et nitri spumam vocant, Alberto teste, subtilioris substantiae et virtutis quam ipsum nitrum; unde huius modi nitri speciem, plerique Meteorologici ingentium sub terra commotionum causam unicam dicunt; idque pulvis pyrius, cui Sal-nitrum commiscetur, magna mortalium strage sat superque docet et quamvis haec in Quarto Libro fuse tradiderimus hoc tamen loco nonnulla ibidem omissa, exactius discutiemus, ut admiranda huius salis vis magis magisque patefiat. Elucet enim in hoc insignis Naturae dignitas, aliqua etiam ad usum nostrum necessitas: Est enim assecla ipsius Naturae ars, et veluti administra illius operibus. Primo itaque non secusac sal et nitrum, nativum Salnitrum datur; uti enim Baccius et Agricola scribunt noviter reperiri terreni nitri quoddam apud Saxones genus, quoad superficiem solo farinae instar consperso albicans. quod et eisdem infra venis luxuriat, ex quo faciunt Salnitrum.

Quanquam ego quidem non credam hanc sinceram esse salisnitri materiam, sed aut putrefactam quampiam bituminis sobolem, quo maxime tota Saxonia abundat, aut potius fimi genus, qualem se Baccius vidisse scribit prope Fabrianum oppidum in penitissima Crypta quam Obscuram vocant, sub Apennino; ubi noctuarum myriadibus pernoctantibus, ex congesto ibi ac antiquato multis annorum centesimis earum stercore, thesaurum salis nitri collegerunt inaestimabilem. Tali simi genere ac fecunditate scatere audio immensam cryptam prope Vulturenae fines, qua ad Rhetios transitur patentem quidem longissime, sed ex vespertilionum multitudine inaccessam ut volatu extinguanr etiam luminaria. Ac talis fortasse ea est albicans ac putris materia apud Saxones.

Caeterum oper pretium est ob artificium salis nitri novum et ob qualitates eius non adeo exploratas nec scriptas adhuc, perscrutari eius nature aliqua sane mira paradoxa. Fit Sal nitrum hodie ex acerrimo lixivio, quod excolatur ex simo eiusmodi, stercoreve antiquato, vel putridis etiam cemeteriorum maceriis, terrisque simul studio quodam putrefactis, affusa pluries in vasis ligneis aqua qua eadem hoc lixivium in magnis lebetibus coquitur, fitque Salnitrum longis salis adinstar fibris in fundo vasis concrescentibus. Hoc autem gustui acre est primo sensu, mox acerrimum, stomachum subvertens, ac intestina erodens: quod usu quidem iam nimis est notum in bellicis machinis ac bombaris, quibus iam vana facta est Iovis tonantis superstitio, ac antiquorum bellica instrumenta ridicula; nam incomparabili huius pulveris impetu ac fragore, plusquam fulgurante Iove, audacia plusquam gigantea, audet huius saeculi saevitia, non invicta solum Urbium propugnacula superare, quin vel ipsos etiam metallicos montes dissipare subruere acmari terraque viam aperire; qui mirandus quidem salis nitri effectus est.

Illud vero admiratione dignius ac scrutatu difficilius, quod Salnitrum contrarios adeo et cum aqua et cum igne prodat effectus. In pulvere enim pyrio, quod ex Salenitro, sulphure et cabone adiecto, conficitur, vel ad minimam scintillae approximationem accenditur, ac non tam ardet ipsum, quam diffunditur repente in flatulentum ac vehementem spiritum, quae ipsius ignis facultates sunt misturae pulveris propriae. Mirum tamen est, totum contrarium effectum monstrare Salitrum in aquam coniectum. Nam uti quotidiana hic Romae experientia docet, aestivo tempore, affuso phialae vitreae aqua referte aut intra pelvim sale nitro, aqua intra exiguum temporis spatium, tantum frigoris incrementum sumit, ut tota in glaciem super omnem gradum frigiditatis abeat.

Cuius diversitatis aliquam nobis viam ad indagationem causarum praebet conformis ex plumbo effectus, quem ponit Galenus 9 de Simpl. Med. fac. quippe aquam frigidam et plumbo agitatam, in vase item plumbeo frigidiorem multo fieri,uti et oleum,vinum. Et quemcunque liquorem asserit; quod nimirum plumbi naturae tribuendum est aquae ac terrestris substantiae frigidi ac humidi secundo gradu.

Verum cum hoc Salisnitri miraculum illo tanto maius fit quanto effectus eius prodigiosior; Certe quomodo tam cum igne, quam cum aqua actiones praestet adeo contrarias, et in extremo, ut cum igne ignis fiat, cum aqua vero aqua frigidissima, ea qua par est diligentia indagandum duxi. Qui Naturam penitius rimatus fuerit, is omnia fere contrarii qualitatibus esse praedita, comperiet. Itaque idem potest haud dubie diversa operari, quod in medicinarum simplicium operationibus luculenter patet, Galeno etiam auctore; et praeterea unum et idem non habet eandem rationem in agendo et patiendo in unam rem quam habet ad aliam. Utrarumque enim actio ac reactio fiet sed diversa: ut salisnitri ad ignem et salis nitri ad aquam. Et in his tribus Suppositis tota horum effectuum salisnitri diversitatis ratio consistit, uti recte Baccius notat.

Quae ad explorandam difficultatem, plana fiet nonnullis rerum experimentis: et sane causa manifesta in ole, in quo triplicem ad propositum nostrum experimur diversitatem. Oleum cum aqua nunquam commiscetur, cum io melius, cum lixivio fit unum corpus, et illud acre et calida facultatis, ob substantiae nimirum conformitatem, vel dissensionem, quam habet cum uno, et non cum alio. Sed de calce magis consona sunt ad rem nostram exempla, quae actu frigida, potentia tota est ignis. Calx aqua infusa dissolvitur, ac summo ebullit fervore: oleo admoto vel infuso non miscetur: imo si tandem dissolvatur, servat suas vires, et a Medicis cum oleo usurpatur pro caustico. Si vero calx cum albumine ovi adhibeatur repentinam videbis fieri invicem agglutinationem: Calx enim adeo in se totum absorbet alumen ut illico adurat ipsum, adeoque fiatut si ipso momento temporis adhibeatur, glutinum confracto vitro sive testaceo vasi applicatum tenacissimum reperiatur. Quorum omnium causa tum ad contrarias eiusdem rei qualitates referenda est, tum ad dissimilitudinem diversamque rationem quam idem habet cum una re et cum alia in agendo et patiend.

Sed ut ad calcem aqua frigida mistam redeamus. Calx infusa, vel admota subter, aqua dissolvitur, ac incalescit ob dissimilitudinem substantiae, ut vult Fracastorius. Adde manifestam causam, ob pugnam, quae excitur inter haec duo contraria, aquam et calcem; sive melius, inter igneas calcis pares, et frigidas aque qualitates. Nam aquam calescens a parte ignea calcis, statim evaporat; vapores multiplicati dilatant, imulsuque succedentis aque, pellunt quem proxime attingunt aerem. Sic pars partem pellit, aer facillime evolat, aqua succedit in poros, et usquequaque per minima ne detur vacuum. Hinc aqua incalescit, incalescit et calx, educta calorifica qualitate eus de potentia ad actum. Calx dissolvitur seiunctis eius particulis ac aqua et aquae vapore penetrante tota.

At vero calx cum cum oleo excitatur ad ullam actionem et pugnam; quia habent invicem aliquam communionem; unde oleum quia non est vaporabile, facile cum calce unitur, servat illi suas qualitates, et in sua acrimonia viscositatem.

At albumen est et ipsum viscosum et non vaporabile, sed ob appositas calci qualitates suas frigidas atque humidas admotum facit exhalare calcem, in cuius poros non succedente albumine, quia albumen non evaporat, calx repente se totam immergit et concorporat in se albumen, ne detur vacuum, atque ipso momento temporis trahit quoque secum agglutinatque in ea forti unione partes confracti vasis.

Per haec exempla iam de cotrariis salisnitri facultatis minor videri poterit difficultas. Primum quidem videtur Salnitrum in genere salsugineorum esse unde facile in aqua solvitur, et de hoc non est dubium. Porro ex effectibus adeo diversis cum aqua cum igne, plane patet Salnitrum transire et Solvi in aquam simpliciter; conflagrat autem non simpliciter, sed mediante fomite secum, quod est sulphur, quod est substantia ac virtute igneum, et mediante carbone, qui exsiccat nimiam salisnitri humiditatem, attemperatque pulverem ipsum, ut conflaret facile. Ergo fatendum est, Salinsnitri substantiam partibus constare contrariis, aqueis quidem plurimis frigidisque in actu, unde totum fatiscit in aquis: et partibus subinde ignei atque acribus unctuosisque, quas sibi ex fimo et eius acrimonia contraxit, et per quas est in potentia ad ignem. Penes hanc naturae Salisnitri constitutionem reddenda est ratio ad illas difficultates: Primum, unde est, quod Salnitrum ardens tam magnam faciat violentiam ac vastum impetum? Deinde cur affusum in aquam, eam refrigeret tam repente imo frigidiorem statim reddat ipsam, quam si glacies affunderetur; quod videtur contrarium, cum glacies sit summum frigidorum, et Salnitrum constet partibus igneis.

Ad has difficultates praeter Salisnitri naturalem dispositionem ad ignem et ad aquam, utrobique quaedam violentia intercedit, et utrobique intelligitur maxima. Quantum ad primam: violentia eaque incomparabilis primo elucescit in fulgure, fitque ex parte substantiae aqueae ac frigide salisnitri, quae non est apta nata ardere sed coacta vi ignis superantis, repente vertitur ac exilit in naturam mediam aquae et ignis, id est, in flatum. Ergo in salenitro fit violentia, sed effectus est totius pulveris simul: nam sulphur arripit ignem, ignis in salenitro violenter excitat latum, flatus urget ac dilatat incendium, quia vi excitatur, et repente facit impetum et fragorem, et tandem quoque ruinam et exitium; ad quod triplex concurrit violentia, prima est ipse met ignis, altera urgentis flatus, et tertia ex angustia loci, unde vehementia ignis non inveniens exitum, nec locum ubi ex sui natura diffusissime dilatetur, totam vim convertit in obicem, quem expellit tanto impetu naturae, ut montes frangeret etiam metallicos. Ad alteram quod attinet; Salnitrum fatiscit in aquam nam aqueae naturae est: infrigidat ipsam, quia actu frigidum: citius denique ac fortius infrigidat quam glacie ob violentam antiperistasin ac extincionem partium calidarum ab ambiente aqua ac praedominante in ea humiditate. Haec Salitnitri aquae natura.

CONSECTARIUM

Hinc patet ratio et causa Terraemotum, nimirum spirituosa nitri in subterraneis cuniculis accensa substantia, quae angustiae loci impatiens, dum ampliorem quaerit, susque deque fert omnia. Haud secus ac in cuniculis nitroso pulvere superimposita loca evertunt, tanta violentia, ut vel ipsos montes in aera eiaculari videantur, quod sine nitro fieri non posset, et luculenter patet in ignibus subterraneis qui suo nunquam pabulo destituuntur, semper ardent, neque tamen illum terraemotum causant: mox tamen ac ignis cuniculum quendam nitro refertum fubierit, tum enimvero illud succensum, tantas indomita sua violentia ruinas quas nullo non tempore magna animi formidine diversis in locis contigisse legimus, efficit. Unde et sequitur, non cavernosa, sed nitros cuniculis supraposita loca, terraemotibus subiecta esse. Est itaque causa terraemotus vera et physica, subitanea in subterraneis cuniculis salnitrosa materiae accensio, quae tota simul attenuata laxiorem sibi quaerens locum, dum loci angustiis contineri nescit,disruptis omnibus obstaculis, viam ad exitum sibi pandit.

CAPUT III.

De Salis-nitri Generatione, Natura, Viribus.

Ex praecedentibus, quantum quidem pro ingeni nostri debilitate licuit, operationeris nitro an cum genuinis tantorum tamque contrariorum effectuum causis, non tam nostra quam Peripa eticorum opinione exposuimus: quoniam vero natura nitri non nisi secundum superficiem quandam ibidem enodata fuit: ne tam ingens naturae arcanum inexpositum maneat, hic genuinam eius originem assignare conabimur.

Elementa, uti in Secundo Libro diximus, sunt ex tribus rerum principiis Chymicis, quae nos 蠂伪位峋� 蟿喂谓' 峒�谓伪位慰纬喂峥段� Sali, Mercurio et Sulphuri nostro respondere asseruimus. Et Sal quidem omnibus mixtis corporibus dat consistentiam, Mercurius aqueam substantiam, gluten corporum, Sulphur vero igneam activitatem; Aere vero ex Mercurio et sulphure partim aquea partim ignea resultant substantia, ut vel ipse effectus humiditatis et siccitatis nos docet: videmus enim res secundum quid non terminari, proprio termino, ergo ex sensu in rebus siccitatem et humiditatem esse comperimus, et aliquid esse ex utroque. Farina enim sicca non conglutinat duas chartas nisi humido prius subiecta fuerit; neque aqua sine farina id ullo modo praestare potest: humidum itaque et siccum, uti omnium quorumcunque tandem mistorum subiecta sunt, ita humiditas siccitasque passibiles eorundem qualitates existunt. Quoniam vero ad mixti compositionem non passivas tantum sed et activas qualitates concurrere necesse est (cum nulla res activa quadam qualitate careat) fatendum est, praeter illam substantiam, a qua res habent, humiditatem et siccitatem substantiam quoque habere a qua calore imbuantur; cum proprium frigoris sit temperare advenientis caloris excessum, quae est aliquomodo frigoris activita.

Sed et hanc vel ipsius Aristotelis doctrinam esse, ex met.. l. 4 met. Text. 13 patet quia enim Philosophus humiditatem ac siccitatem, uti sunt qualitates passive et subiectivae, proprie terre et aqua convenire notat, sapienter intulit, omnia composita ex terra aet aqua tanquam ex subiecto fieri; uti sunt terrestria et aquatilia, quae omnia suos vel in terra vel aquis natales habent nutriunturque in ea. Sed huic materiali parti partem quoque formalem que a calore frigore temperato oritur, addendam censuit, quae quidem proprie ex aere igne seu ex parte spiritosa, quae istis continetur, nascitur. Quia vero mixta ex nudis qualitatibus, humiditate videlicet siccitate, tanquam ex elementis puris, sed ex coporibus tali humiditate et siccitate constantibus; ideo recte Philosophus ea corpora quibus attribuuntur istae qualitates componentes,veluti materiale subiectum determinat; cum itaque siccus sit ignis terra umida vero sint aer et aqua, ideo qualitates hasce passivas proprie attribuit terrae et aqua. Cur vero ignis et aeris nullam hoc loco mentionem fecerit,ratio est, quia istiusmodi elementa uti nulla corpulentia et crassitie praedita sunt, ita ad constituendum mixtum concurrere se solis non possunt.

Atque ex hac Aristotelis doctrina infero, nomine terre minime illum intellexisse aliquod corpus physicum eiusdem speciei, ut ita dicam, individualis, neque nomine aeri aliquod corpus eiusdem infimae speciei similaris. sed rationem aliquam, more suo Metaphysicis assuetum, ab omni materia crassa lentaque innuisse, atque sub hac ratione, in qua Metaphysice conveniunt omnia corpora in crassa et solida, Terram, deinde omnia illa corpora in vapores resolubilia, uti aquosa, aquam, vapida vero et subtili fluore praedita, aerem; non vapida vero et subtilissima substantia constituta ignem sub abstracta, inquam, quadam ratione Metaphysice intellexisse; et quoniam hae rationes in omnibus reperiuntur, ideo ex isomnia corpora composita esse recte et argute intulit. Haec tamen corpora tam crassa quam subtilia rerum disparatissimarum aggregatum quoddam et congeriem esse sensit, illudque corpus, quod Terra dicitur, quamvis nil aliud quam dicta diversarum rerum congeries sit, omnia tamen mixta hoc ipso, quod solida sint et crassitie constent, terram dici; illud vero elementum quod aer vel ignis dicitur, nil aliud esse quam Halituum rerum diversissimarum congeriem, quae tamen in hoc omnes conveniant, quod sint subtilia, vapida et halituosa corpora; et ideo communi nomine ac et ignis dicuntur.

Vides itaque, quomodo Aristoteles Elementorum rationes determinarit: quae omnibus quae supra de vero Terrae, Aquae, Aeris, Ignis elemento diximus, pulchre confentiunt. Latet enim in salis centro spirituosa quaedam substantia, quae uti omnibus mixtorum speciebus inexistit, ita iis omnibus crassitiem et propriam consistentiam subministrat, verumque et propium proximumque terre elementum dici debet, cuius sal sensibile non nisi subiectum materiale est. In humidi vero centro, pari pacto latet Mercurialis quaedam spirituosa substantia, proprium elementum aquae, omnibus corporibus fluorem tribuens, estque gluten quoddam, quo omnia terrea et sicca conglutinantur; et sic de reliquis idem esto iudicium. Quae omnia praemittenda duxi, ut salis, nitri, et salisnitri natura luculentius exponeretur.

Ac primo quidem sciendum est, artificial Salnitrum quod hodie in usum pyrii pulveris adhibetur, multo nativo, quod aut ea quis terrisque nitrosis efflorescit, praestantius efficaciusque esse; unde illo ut plurimum utuntur, quod, ut supra dixi ex stabulis animalium atque latrinis vetustis, ex gallinarum, columbarumque fimo, nec non ex coemeteriis, cryptis, vespertilionumque latibulis eruitur: cuius quidem rei causa neminem latere potest qui latentes sub excrementitio hoc sordium urinae stercorumque fimo virtutes penitius cognorit. Cum hae sordes, quidquid nitrosum intra animalium viscera latet, veluti magnetica quadam virtute ad se trahant, quae deinde multo tempore intra nitrosam terram fermentat, vim multo maiorem ob variam rerum miscellam iam actuatam bilisque quisquilias istis admistas, quam in nativo acquirunt: atque hoc pacto copiosis roboratae subsidiis id paulatim acquirunt spirituum incrementum, quod illi postea sulphuri, carbonibusque iuncti, magna mortalium consternatione demonstrant; quanto enim hoc salnitrum est sprituosius, tanto maioris ruinae effectus praestare censendum est.

Hinc quoque Salnitrum, quod ex variarum rerum alluvio in cuniculis subterraneis, tum maritimae aquae, caeterorumque salium affluxu, tum nativa loci dispositione producitur, mox ignibus intimis correptum accensumque, omnium commotionum meteorologica rumque impressionum, tum in subterraneis, tum supra in aereae regionis districtibus causa est; uti paulo ante, et supra l. 4. copiose demonstratum fuit. Spiritus enim salnitrosi, uti subtilissimi sunt, ita facillime terrae poros transpirant ita in aeris subvecti sublimia, ignearum impressionum effectus causant; vel si iis ob firma subterrestrium partium obstacula penetrare non liceat, tum enimvero exitum sibi ruptis montium repagulis per fas et nefas, solo necessitatis iure, quaerunt.

Cum vero Salnitrum tam admirandis virtutibus polleat, iam videndum est, quomodo id sale communi differat et, ex quibus utrumque constet. Sal commune ex humido viscoso aquae et aeris productum nil aliud est quam terreum illius viscosi, quod calore induratur,et in salem siccatur; igneam vero illud sive sulphureum, quod est in illo humido viscoso acris et aquae mutatur in nitrum, sicut terreum et aqueum in illo mutatur in salem. Salnitrum vero purior est ac defaecacior nitri pars. Unde patet, in hoc differre potissimum sal et nitrum, quod nitrum plus sulphuris et Mercurii, id est, plus ignis aeris, in sua compositione fortitum sit, quam sal, quod in sua compositione plus aquae et terre obtinuit.

In sale quidem ignis et aer occulta sunt, aqua vero et terra manifesta; in nitro vero contra, unde sal commune minime, quemadmodum nitrum ignescit et inflammatur; eo quod terra et aqua. ex quibus sal constat, ignition em impediant, consequenter vehementes illos salisnitri effectus praestare non queunt. Quod enim igneum est in sale cum humido accessit, uti et in nitro; hinc ambo penetrant dissolvuntque omnia corpora dura, et dummodo putrescant, in materiam primam, salem scilicet ipsis similem, a quo originem traxerunt resolvunt; ex quo in Arte Chymica mira patrantur, dummodo humidum illud purum purum perfecte et absolute figatur; infinitis virtutibus in morborum profligatione praeditum, quae in Octavo Libro fusius deducentur. Uti enim nitrum qua congelata, ita ignis congelatus dici potest; utpote qui in intimo suo centro et naturae thalamo totius natur thesaurum atque ignem ite clausum continet, quem si quis ea artis felicitate fixare eumque aurea vel argentea tinctura imbuere possit, istum arcanum illud summum et inaestimabile, quod iam a tot seculis ab universa Philosophorum schola indagatum fuit, possessurum nil dubito. Sed cum haec in alium locum distulerimus, hoc loco tantum eius naturam exponendam duximus.

CONSECTARIUM

Ex his patet admiranda Salisnitri natura et proprietas: Continet enim ut plurimum,tres substantias, nondum purgatum scilicet, alumen, salem crepitantem. et nitrum essentiale, quae ex eius distillatione reperiuntur. Alumen quippe calcinatur fervore quodam et ebullitione; Nitrum purum inflammatur consumiturque; al crepat exilitque. Probat et id gustus aluminosus salus, nitrosus. Insunt eidem spiritus partim frigidi partim ignei, inest aquositas quaedam pinguedine mista; atque ex hisce dependent admirandi salisnitri effectus et proprietates ex diversitate enim elementorum oppositarumque qualitatum, non possunt nisi mira prodire, nascitur in terra stabulatur in aquis, ignem Promethea quadam astutia rapit; in aerem fumos expuit vapidos, ebullitque aquositate; in aqua solutum, intensum introducit frigus; ungulosa eius substantia manu compressa, ut plurimum cum stridore dissilit; tanta spirituum aereorum igneorumque copia abundat, ut vel ex parva mole incredibilem halituum copiam exspiret, uti in sequentibus videbitur. Aquis naturalibus insitum purgat, incidit penetrat, detergit, obstructiones expedit, movet, propellitque arenosam renum vesicaeque substantiam. Cum distillatur aut sublimatur, ut plurimum excessum sentit caloris, vasa disrumpit; arte vero tractatum miri caloris halitus eructat, estque potissima vis eius in aquis fortibus; fluxus inde fiunt ad purganda metalla nobiliora, et ad venas decoquendas aptissimi, magno sane indicio, quanta resolvendi detergendique facultate polleat. Non est mineralium mixtorum fodina aut vena metallica, cui nescio sane qua insita sibi ambitione non associetur; inter caetera sali, alumini. Ammoniaco caeterisque salibus veluti cognatione sibi proximis non tantum adnascitur sed ea iis divitiis suis implet; ingenti proinde in magno illo Chymicorum magisterio usui est; praesertim in vitriolo nitros0, in quo sulphur et Mercurius aequas proportionis partes obtinent. Foecunditas eiusdem vel ex hoc patet, ex terris naturali eius iuris dictioni subiectis, ex quibus eximes quantum volueris, eas tamen post nonnullos annos, denuo refloruisse reperies. Imo si quis terras seminibus eius fecundas, vel parietes aqua perfuderit irrigaritque, intra exiguum temporis spatium, in nitrosa sua germina floresque repullulasse videbit. Sed haec eperimento comprobemu.

Experimentum

Nitrum in Flores.

Fiat tubus ligneus, fictilis aut etiam ferreus, compluribus foraminibus pertusus, hunc tartaro, calce viva et sale vel etiam urina oenopotae, in unam misturam coactis, impleto; quae massa triduano Sole indurata unacum tubo in cellam humidam transferatur, et non sine admiratione, cum tempore alis nitri flores ex memorata massa niveorum adinstar floccorum germinare comperies: imo tanto subinde impetu, ut si in clauso vitreo vase nonnullos herbarum nitrosarum succos longo tempore stare permiseris, tum enimvero nitrum inexistens fermentatum iam et spiritu fecundum, ingenti propagationis desiderio ardens loco clauso contineri nescium, vel ipsum vitrum acredine suaperforabit, ut remotis obstaculis sese propagare liberius queat. Experimentum huius sane rarum vide in praecedentibus Libris traditum, quod a Medico Montispolitiano comprobatum propriis oculis me vidisse memini.

CAPUT IV.

De Nitrosi pulveris pyrii conficiendi modo et ratione, eiusque variis in Arte pyrobolica usibus.

Modum conficiendi pulveris pyrii, uti Chraskovitz in sua de Arte Polemica tradit, non ii tantum, qui rei Pyrotechnicae student, et alii, qui in eodem elaborando fecere professionem, cognitum habent, sed plurimi etiam, qui minora sclopeta et gestatorias seu manuales bombardas tractare solent, imo non pauci agrestium hominum propriis manibus, nullis adhibitis artificiosis machinis et instrumentis eundem conficere norunt. Vidimus enim, ait dictus Auctor plurimos Polodiae et Ukraniae incolus, quos Kozakos vocamus, dispari plane communi modo pulverem praerantes. Imponunt nempe nitri, sulphuris et carbonum certas singulorum portiones (quorum proportiones et praeparationes unius nempe materiae ad aliam ex sola didicere praxi) in fictilem ollam, et superaffusa aqua dulci igne lento duarum vel trium horarum spatio percoquunt, donec aliqua pars evaporet, et materia spissior densiorque evadat. Hanc postea ex olla extractam, paululumque in Sole, vel calido hypocausto siccatam per setaceum cribrum transmissam in grana minutissima reducunt. Alii autem in fictili caprunculo aut catino, vel super lapide plano et polito materiam pulveri pyrio conficiendo destinatam subtilissime terunt et incorporant, ac denique humefactam in grana deducunt. Supervacaneum igitur arbitramur, multa ea de re verba facere, et ordinem seriemque praeparando observari solitum describere, sufficiet hoc capite mixturas aliquot ad triplicem pulverem conficiendum optimas probatissimasque proposuiss.

Mixturae pulveris ad Tormenta mairoa. Primus Modus. Secundus Modus @Salisnitri libras - 100 Salisnitri libras - 100@Sulphuris libras 鈥� 25 Sulphuris libras - 20@Carbonum librasa 鈥� 25 Catbonum lib. - 24 Mixture pulveris ad sclopeta maiora, vulgo Musquetas.@Primur Modus. -100 Secundus Modus.@Salisnitri libras 鈥� 100 Salisnitri libras 鈥� 100@Sulphuris lib - 18 : Sulphuris libr. - 15@Carbonum lib - 20 Carbonum lib. - 18 Mixturae pulverum ad sclopeta minora vulgo Pistolas, et alia. Primus Modus. Secundus Modus.@Salisnitri libras 鈥� 100 Salisnitri libras 鈥� 100@Sulphuris lib - 12 : Sulphuris libr. - 10@Carbonum lib - 15 Carbonum lib. - .

Mixturae pulverum ad Tormeta et sclopeta maiora inter coquendum vel simplici aqua tantum, vel aceto, vel urina vel vino adusto humectari et inspergi possunt; sin autem ad scopeta minora fortiorem vegetioremque exoptamus pulverem superiores du mixturae sequenti liquore vel aqua ex corticibus malorum aurantiorum et citrinorum, vel limoniorum recentium Chymicis organis distillata inspergantur saepius, coquanturque per horas 24 denique in minutissima grana reducantur.

Liquor autem componitur ex vini adusti mensuris 20 spiritus aceti ex vino albo distalli mensuris 12, spiritus nitri mensuris 4, aquae simplicis ex sale ammoniaco mensuris 2. Camphorae ex vino adusto subactae, vel cum sulphure trito pulverisatae, vel denique cum oleo amygdalorum dulcium in oleum redactae mensura una. Figuram molae trusatilis ad formandum pulverem pyrium machinas et varia in armamentariis asservari solita instrumenta eimo Lirdabimus.

Mirum illud in pulvere pyrio, quod granulatus plus virium et effectus habeat, quam in pollinem redactus, cuius rationem supra reddidimus; granulatus enim pulvis plus aeris et spirituum continet, quam in pollinem redactus, in quo spiritus dissipati avolant. Siquidem id experientia docet in tormentis bellicis, si pistillo tormentario ita cogatur calceturque, ut grana amittat et dispulveretur, pulverem quoque vim suam eiiciendi globi amittere, quam habuisset, moderate coactus fuisset, adeoque vix aliquando ex orificio tormenti expellit globum; et simile id illi evenit, quod pulveri aqua madefacto, qui omni expultrice virtute spoliatus levissime conflagrat cum igni accenditur; et si in machina bellica reconditus sit immisso per foculum igni non expellit globum, sed per eiusdem foculi patulum foramen erumpens ardere non cessar, priusquam totus exuratur; quod et in metallis verum est. Illa enim, quo solidiora fuerint, difficilius ignescunt, spongiosa vero aut minus solida citissime calefieri videmus, ex eo, quod rara et fistulata, ac per poros, qui aere pleni sunt, non difficulter in interiora recipiant ignem. Idem etiam in pulvere pyrio, qui praeter supramemoratas rationes, hasce quoque adiunctas habet, quod si eum in modum densetur, ut ignis radii per foculum bellicae machinae illapsi compactum illius corpus penetrare nequeant; ex eo quod inter pulveris grana, vacua nulla per quae ferantur, sint relicta certe momentane pulverem totum, in quo tamen omnis vis illius sita est, accendere non possunt, adeoque per partes duntaxat absumit pulverem ignis, quod materiam ad hoc aptissimam nactus sit; nec extinguitur, quoad ille suffecerit aut violenter suffocetur. Huic rei etiam simile quippiam evenit in pulvere, varie dispersus, nec in unum corpus collectus incenditur: ubi non diluitur quidem vis essentialis pulveris, aut potius ignis in pulvere sed actio propter partium suffocationem constipationem quesuum effectum obtinere non potest.

Huius veritatis praxis Pyrotechnica argumento est, et ratio superius adducta illi quaestioni , cur granulatus pulvis sua fortior farina sit, aliquo modo inserviet; siquidem in grano salisnitri eius spiritus inclusi et unacum sulphure et carbonibus virtus magis unita videatur, in pulveris vero compacti farina non item. Huic illud quoque addendum; quod tormentum bellicum longioris cannae pulvere, non dico in farinam redacto sec granulato etiam ad orificium usque repleatur, G non per foculum quidem, verum per orificium tormenti in pulverem mittatur ignis, nequaquam tormento inferet damnum aliquod; cum et per partes in pulverem agat, momentanee pulverem totum incendere non valens, et quasi per superiora in inferiora operetur, quod eius naturae maxime dissonum est; aut quod magis proprium, nullis mancipatus sit carceribus, ligatusque angusti loci vinculis nec ulla habens obstacula , quae libertatem quaerendo amoveret rumpere debeat, sed patentem ad orificium machinae habeat exitum.

Nec illud silentio praetereundum arbitramur, quod opinio minur expertorum sit, pulverem pyrium, qui maiora habuerit grana, potentiorem vegetioremque esse, quod quidem primo intuitu verisimile videtur, ob rationem superius a nobis allatam, quod nempein uno grano maiori plus salisnitri carbonibus et sulphuri adhaereat; et ab altera parte falsum est; quia maiora grana minoribus tardius resolvuntur in ignem, et praxis Pyrotechnica docet, pulverem in minutis limagrana redactum multo vegetiorem fortioremque esse; quod et facilius grana minora absumantur, ibique(quod rei cardo est) maior salisnitri quantitas carbonibus et sulphuri admixta sit, cum tantum ad minora sclopeta et manuales bombardas eiusmodi pulvis parari soleat, ad tormenta vero maiora bellica longe remissior minusque diligenter elaboratus. Et cum tormenta maiora maiorem pulveris capiant quantitatem manualibus bombardis, maiora quoque grana pulvis ille tormentarius requirit, ut tanto velocius igni radii per maiora inter pulveris grana, maiora spatia vacua labantur, pulveremque omnem in uno instanti resolvant in flammam.

Experimenta bonitatis Salisnitri.

Ponatur super tabula lignea munda et polita aliquantum salnitri, et ardenti carbone incendatur, ac sequentia notentur.

Primo. Si ediderit strepitum, qualem in communi sale videmus, cum candentibus prunis superiniectus fuerit signum erit multo eiusmodi sale abundare

Secundo: Si fecerit spumam pinguem et densam, habebitur pinguedinis signum.

Si post totius salis exustionem immundae quaedam faeces restiterit infallibilis nota est, eiusmodi salem plurimum terrestris materiae continere, et quo maior fuerit copia istarum faecium, eo maior quoque quantitas eiusdem materiae sali inerit, ac proinde multo minus purgatior, multoque minus potentior iudicabitur.

At si fecerit flammam claram, longam et in plurimos radios dispartitam, fundum vero tabulae remanserit mundum, arseritque puri carbonis modo sine omni spuma, et crepitu horrido minusve convenienti, purgatum bene et perfectum esse salem nitri, coniecturam capere licebit.

Volunt nonnulli, infallibile vestigium esse bonitatis salisnitri, si post secundam clarificationem more solito peractam, non plusquam quatuor librae ad singulas centum libras desiderentur; sin vero secunda rursus vice clarificetur, quatuor quoque ut antea libras deesse oportebit.

Ex quibus patet, tanto pulverem ese meliorem, quanto maiori industria purgatus fuerit; tantoque maiori vi pollere, quanto puriori nitro instructus fuerit. Hinc praefecti 蟺蠀蟻慰尾慰位委伪蟼, globos unius tormenti aut mortarri, 50 libris pulveris melioris multo in longius spatium promovent, quam 50 libris pulveris debilioris. Ad quantum vero spatium singulae pulverum differentiae globos proiiciant, vide apud peritos Poliorcetices Magistros pyrobolistas, qui huiusmodi differentias in tabellas relatas exhibent.

EXPERIMENTA

De Pulvere muto.

Cum strepitus ille tormentorum non nisi a spirituosa salisnitri substantia prodeat, quomodo pulvis sine strepitu conficiendus sit,aperiamus; et quamvis multi multa de hoc pulvere scripserint nos tamen probatissimas tantum aliquot mixturas hic apponemus ex variis Auctoribus fide dignis collectas.

Modus primus. Pulveris pyrii communis libras 2, Boracis Venetae libram unam: trita et incorporata bene omnis materia granuletur.

Modus secundus. Pucrir commuis libras 6, Boracis Venetae libram unam, lapidis calaminaris lib 3, salis ammoniaci lib.3, fiat pulvis granulatus, ut supra.

Modus tertius. Pulveris communis libras 6, pulveris ex talpa viva in olla fictili vitriata calcinara lib. 3, Boracis Venetae lib. 3.

Modus quartus. Sali itri libras 6, sulphuris lib. 1 1/2. Pulveris e cortice secundo Sambuci lib. 3. salis communis uti lib. 2, fiat more solito pulvis granulatus

Notandum tamen hoc loco, huiusmodi pulverem non tantam in explodendis globis vim habere, uti in nitroso pulvere: Ratio est quia deest principalis causa eius quam praestat vehementiae, qui est spiritus nitro inexistens, angustiis loci contineri nescius, unde ut exitum obtineat, omnibus dispulsis obstaculis libertatem ea quam miramur efficacia sectatur. In pulvere itaque nitro destituto tormentum bellicum adeo in explosione debile est ut vix ad aliquot passus obsistentem sibi globum extra proiicia.

EXPERIMENTA

De Pulvere variis coloribus imbuendo.

Pulveris communis pyrii omnis nigredo ex carbonum atro colore fesultat. Possibile tamen, eundem ali quoque colore tingere, si carbonum loco vel ignum putridum, vel papyrus alsba humefacta prius, postea in furno calido siccata et in pulverem trita, vel aliud quippiam simile facile ignem arripiens et combustibile ut in sequentibus patebit, sumatur, varii que colores addantur. Proponemus igitur hoc capite mixturas aliquot, ad pulveres variis coloribus imbuendos mire opportunas.

PULVIS ALBUS

sic fit.

EXPERIMENTUM I

Recipe Salisitri libras 6. sulphuris libr. 1 medullae Sambuci exsiccate lib. I.

EXPERIMENTUM II.

Recipe Salisitri libras 1 sulphuris lib. 1. corticum, vel partis lignosae cannabi decussae lib 1. fac ut supra praescriptum fuit. et habebis quaesitum.

EXPERIMENTUM III.

Recipe Salisnitri libras 6, sulphuris lib. 1 Tartari ad albedinem calcinati, dein in aqua communi in olla non vitreata ad evaporationem totius aquae cocti I

Ratio horum omnium: quia salnitrum et carbones in cinerem candidum resoluti, ab una sulphuris libra denigrari nequeunt,unde pulvis albicare videtur.

PULVIS RUBICUNDUS EXPERIMENTUM I.

Recipe Salisnitri libras 6. sulphuris lib. I. Ambre lib. 2. sandali rubri lib. r.

EXPERIMENTUM II.

Recipe Salisnitri libras 8. suphuris lib. I. Papyri exsiccatae, et in pulverem tritae, et in aqua cinnabaris aut ligni Brasiliani coctae, et iterum exficcatae lib. I. Ratio est, quia Salnitrum rebus colore rubro imbutis una cum sulphure adusto facile tingitur, unde et pulvis et fumus rubescunt.

PULVIS LUTEUS

EXPERIMENTUM.

Recipe Salisnitri libras 8. sulphuris lib I. Croci sylvestris cum vino adusto prius coct, deinde optime exsiccati et pulverisati libram unam. Ratio eadem, quae supra.

PULVIS VIRIDIS.

EXPERIMENTUM

Recipe Salisnitri libras 10. sulphuris lib I. Ligni putridi cum aerugine aeris et aqua vitae coct, dein exsiccati lib. 2.

PULVIS COERULEUS.

EXPERIMENTUM

Recipe salisnitri libras 8. sulphuris lib.1 Scobis ex ligno tiliae cum Indico et vino adusto coctae dein exsiccatae et pulverisatae lib. 1. procede ut supra, et habebis quaesitum.

Chapter IV. On the method and principles of preparing nitrous gunpowder, and its various uses in the art of pyrotechnics.

SECTIO III.

DE ALUMINE

tertia Salis specie.

CAPUT I.

De Nomine, Definitione, et varietate Aluminis.

Post Salis Nitrique species Aluminis tertiamm Salis speciem progrediemur:nomen suum sortitum videtur a Graeca voce, 峒呂幌� quod salem significat, eo quod salem sapore et colore referat; atque nihil aliud est, quam salsugo, ex aqua, lapidibus, limo aluminoso coalita, quae deinde insolatione maturata, variis coctionibus dilutionibusque tandem in alumen condensatur: et ut sese sal ad nitrum; ita alumen ad vitriolum habet, ex pyrite ut plurimum utriusque parente genitum; estque vix provincia, in qua non vel sponte efflorescat, vel fodiatur. Complures eius sunt species, de quibus tamen inter Minerologos ingens lis est et controversia. Ego cum Brasavolo aliisque peritioribus rei mineralis magistris, omnes Aluminis species ad quique capita reduco: ita ut aliud sit alumen rupeum, vulgo Alume di Rocca; aliud, quod Zuccarinum dicunt a figura Conica, quam Saccharum in Conos coagmentatum refert, aliud alumen Plumae, aliud Scaiolae, quibus nonnulli quintam speciem, quod alumen Catinum vocant, aciungunt, alii in alias species dividunt, quae tamen non tamre, quam nominibus tantum differunt: quod enim illi Schiston, nos alumen Scaiolae dicimus, quod Trichetin illnos alumen Plumae; quod denique Strongyen dicunt nos alumen rupeum dicimus. Sed ne in nominibus exponendis tempus teramus, ad rem ipsam specificas que singulorum differntias enodandas, nostrum studium convertamus.

Hallucinantur ut plurimum ii, qui putant, Alumen rupeum idem esse cum eo quod liquidum dicitur; quid enim per liquidum intelligere velint, animo vix concipi potest nisi forsan aqua dilutum solutumque alumen intelligant; quod tamen gratis dicitur, cum nullum alumen detur nisi id prius per aquam purificetur: de modo procedendi postea agemus.

Non parum quoque inter se de Aluminis Catini, et Alchali differentia constituenda Auctores digladiantur: nos unam et eandem rem esse, nominibus tantum diversam afferimus. Alchali quippe nil aliud esse dicimus, quam succum illum, quem ex planta quam Sodum, Arabes Hali dicunt exprimunt, qui eo quod manicae inditus intra Catinum instillet et deinde in alumen denetur, Alumen Catinum appellatur, et hoc vitro maxime affine est.

Maior difficultas est in determinanda differenti, quae intervenit Alumen Plumae inter et Amiantum, quem lapidem Asbestum vocant. Certe haec unam et eandem rem esse dici minime potest, sed ex magna similitudine unius ad alium, pro una re a nonnullis Auctoribus sumpta fuisse, certo constat. Si enim utriusque qualitates recte ponderemus, magnam inter utrumque differentiam reperiemus. Cum Plumeum accendatur, et in ignem coniectum facile consumatur, in aqua vero liquescat, quod in combustibili Amianto sive Asbesto, unde et nomen obtinuit, minime fit. Verum cum de Asbesto eiusquem mirabilibus suo loco fuse dicturi simus hic longiores esse noluimus.

Neque alumen Scaialae idem cum Astro Samio seu talco, quemadmodum multi rerum inexperti sentiunt esse dicimus; cum Scaiolae alumen combustum in calcem gypseum, cuius non nisi lucidissima pars est, abeat, quod de talco dici non potest; hoc enim quam difficulter in calcem resolvatur ii soli norunt, qui oleum eius hucusque tantis laboribus expensisque, oleo et opera perdita, quaesiverunt. Alumen praeterea Scaiolae vitrea claritate pellucidum e gypso prognatum fuisse, experientia docet: id quippe in ignem coniectum aut candentibus impositum laminis statim pristinae claritatis vultu abolito, gypsi more albescit, eiusque genuinam induit speciem, quod in talco, nisi intentissimo fornacis igne longo tempore torto, non fit. Sed nos relictis huiusmodi aluminis speciebus, ad id Alumen, quod passim magno apud omnes in usu est exponendum progrediamur.

.

Si omnia Aluminum genera recte expendantur, nemo nisi rerum inexpertus negare poterit quin omne aluminis genus obscure calefaciat: uti Chalcanthum, Chalcitis et Misy quae tametsi vehementer adstringant, non tamen refrigerant, sed maxime excalefaciunt, eorundemque vis corrosiva, qua vel ipsum ferrum absumunt, sat superque demonstrat: quam virtutem quidem a primis qualitatibus, non habent, sed a specifica vi, iis indita uti suo tempore, cum de aquis fortibus agemus luculenter docebitur. Ominum itaque aluminum species natura sua calefaciunt repurgant, adstringunt; unde non incongrue Graeci 蟽蠀谓苇蠂蔚喂伪 dicunt 蟽蠉谓蠅, quod adstringere significat; quod vero nonnulli omnia adstringentia frigida esse sentiant, toto, ut aiunt coelo aberrant. Cum pleraque adstringentia uti caloris vi coacta, ita vel maxime urendi vim possident; uti de chalcantho, gypso, caeterisque dictum fuit; distinguiturque a caeteris salibus virtute propria et specifica, quam ex sulphure traxit, terreae glebae salsuginosae commixta: adeoque Natura loci, varia salium miscella combinata, iam in uno loco sal commune, in alio ex urinis animalium nitrum atque salnitrum, in alio denique vel ex simo, terrisque vel ex lapidibus, ut pyrite,sulphureis corpusculis refertis, alumen producet; virtutemque suam intimo centro continent; inde mirandae in Chymicis operationes nascuntur, quas suo tempore pandemus.

Nunc ad modam id ex axis eruendi, macerandi, coquendi, congelandique procedamus. Certe cum Anno 1639 Tolfae degerem, ubi multorum opinione, totius Europae optimum alumen eruitur, quod alumen rupeum, vulgo alume di rocca vocant; nihil antiquius habui quam ut totius rei in eo praeparando feriem, ea qua fieri potest et debet, diligentia observarem, observatamque hic veluti loco proprio in bonum commune propalarem. Est Tolfensis ager decem milliarium intercapedine a Centum cellarum portu mari Thyrreno adiacenti dissitus, montibus saxosis refertus. Saxa montium nunc candida, modo subrubescentia; iam ex flavo in coeruleum colorem deflectentia spectantur.

Tempore Pii Secundi detecta fuit hoc eventu: Nobilis vir Tolfensis cum mancipium coemissit in alumine conficiendo, multo tempore in Asia exercitatum; hoc quodam die cum saxorum qualitatem intimius examinaret, atque aluminis praestantissimi succo referta cognosceret, quanta inde emolumenta trahi possent, non ignarus, ita herum suum affatus dicitur: Si mihi libertatem dederis , domine mi, ego tibi thesaurum, quo divitiarum copia omnem felicitatem consequeris, ostendam: attonitus ad haec herus, cum quidnam hisce verbis praetenderet, sciscitaretur, respondit, se praedivitem alumini venam detexisse, et hunc promissum thesaurum esse, quo dum viveret bearetur. Herus vero magna aviditate stimulatus, ut rei promissa periculum aliquod faceret serio commendavit, quod et praestitit. Nam nobilissimum ex paucis lapidibus iuxta artis suae regulas alumen educens, quo mirum in modum ad maius quoddam moliendum stimulatus, primus omnium Aluminares officinas condidit, eo sane emolumento quo universa Europa in hunc usque diem fruitur. Hodie a Camera Apostolica sexaginta millium scutatorum proventu locatur. Hisce itaque praemissis iam modum, quo Alumen hoc praeparetur quemque propriis oculis summa diligentia observavi, minuta relatione describemus.

Fit itaque celeberrimum hoc Alumen rupeum, vulgo Alumen di rocca, ex durissimo quodam saxo, quo scopulosi huius territorii Tolfensis montes constituuntur, et duplicis generis est, unum durius et ad rebedinem vergens, alterum vero mollius et albedine candicans: hoc rite praeparatum crystalli instar pellucidum nitet: illud etsi sordidius, maiori tamen acrimonia pollet: candidum apud sericeorum staminum praestantiorumque lanarum vellerumque coccineo colore tingendorum infectores magno in praetio est, utpote mitiori acredine imbutum, nitidioraque vellera reddens. His praemissis sic ad opus procedunt.

Primo, Aluminarii rupicidae non in concameratis cuniculis sed ex saxosi montis lateribus, aperto undique celo, ingenti fossorum ibidem perpetuo commorantium abhibita multitudine partim mucronatis ligonibus ex validissimo chalybe temperatis, partim acutissimis cuneis malleisque ingentibus, lapidosum parietem scindunt, scissum frangunt, et in minutas partes comminuunt, eoque prorsus modo quo in lapidum marmorumque fodinis. quae ad magnae ruuntur aedificia, procedere solent. Confracta et diminutas saxa in fornaces calcariis haud absimiles transferuntur ubi validissimo igne 12 aut ad summum 14 horarum spatio uruntur: si enim diutius urerentur, de Aluminis, utpote diuturniori igne evanescentis iactura periculum haud exiguum incurrerent.

Secundo. Postquam autem refrixerit, coctam materiam plaustris in amplissimas areas deductam, Soli in conicos acervos compositam exponunt.

Tertio. Compositos hos cumulos aqua frigida, quater singulis diebus haustris in hunc finem opportune accommodatis perfundunt, donec perusta lapidum materia diuturna aquae affusione eo usque maceretur, ut in terram quandam lentore madidae argillae haud absimilem permutetur; quod tum primum accidit, cum menstruo spatio et ampliori, repetita quotidiana aquae affusione irrigata fuerit.

Quarto. Hanc materiam in calcem iam redactam, ad ingentites lebetes convehunt, intra quos fornaci insertos aquam per canales deducunt, et succenso fornacis igne fervere sinunt, quod ubi compererint, materiam aluminosam in calcem iam redacta ferventis aquae lebetibus iniiciunt. Adstant utrinque bini robustissimi iuvenes; qui ligneis instrumentis remis haud ab similibus, immissam materiam aquae ferventi continua agitatione commiscent, quousque aluminis materia omnem aquam imbiberit, sibique incorpararit; ubi vero iam aquam totam alumine imbutam gustu compererint tum quiescere sinunt, usque dum terrestre recrementum fundum petierit.

Quinto. Hoc peracto; aquam calentem iam alumine imbutam extractam per canales in hunc finem paratos, in urceos quosdam seu in receptacula quaedam ex iero aut ilicis ligno confecta (ex aliis enim lignis confecta non adeo apta sunt) deducunt; in hisce ubi aliquot dierum curriculo aqua deducta con constiterit, alumen vasorum quernorum lateribus, quae insita vi appetit, adhaerescens, crassitie quatuor aut quinque digitorum adamantinis mucronibus, summaque figurarum polygonarum varietate pellucidi adinstar crystalli, iucundissimum praebet intuentibus spectaculum. Reliquum lixivii utpote iam a terrestribus faecibus depurgatum, denuo lebetibus in novam aluminis cocturam in funditur, sedimento et faeculenta aqua in fundo superstite, per epistomium dimisso.

Sexto. Receptaculi fundo scopis rite mundato, alumen vasorum lateribus accretum, ferreis quibusdam, ferries quibusdam instrumentis divellunt, divulsum in vimineas coniectum fiscellas in vicino aquae alveo fiscellis in aquam demersis lavat; lotum eximunt, in cumulos coacervatum reconditorio imponunt; et deinde Centum cellas transportatum mercatoribus divendunt.

Atque hic est modus parandi rupei, quem quia propriis oculis vidi, hic praxin genuinam apponendam duxi; ubi et hoc dignum admiratione observavi, quarnum illud lignum hanc virtutem possidere, ut cum ipsum nitroso succo refertum sit veluti magnetismo quodam, aluminosam sibi cognatam materiam ad se trahat; unde si qui sex tali ligno quamcunque figuram aut characterem, uti cruces, stellas, nomen JESU et Mariae, similiaque efformarit, atque in tali lixivio ad constitutum diem reliquerit, inveniet is postea loco lignee figurae unam Crystallinam pulcherrimam, mira angulorum varietate distinctam. Atque hic est conficiendi aluminis rupei in Tolfensi agro modus omnium pulcherrimus et expeditissimus, quod et aluminis ibidem confecti praestantia affatim demonstrat.

Non nescio alios complures modo eius conficiendi, auctores tradere, rationemque eius neque simplicem, neque unius modi esse. Nam nonnulli ex aqua alumina decocta uti supra de sale et nitro docuimus, alumen condensatum extrahunt. Quidam ex diluto aluminoso, quod ex eiusmodi generis terra vel saxo vel pyrite, vel alio misto, educitur. Paulo operosiorem modum praescribit Agricola l. 12 De re metallica, quem consulat Lector: ubi et modum docet separandi alumen a vitriolo, si ei admistum fuerit. Porro ex pyrite alumen hoc pacto extrahunt: Primo pyritis frusta in patenti loco educantur; deinde aliquot mensibus aeri exponantur. ut mollescant, tum in cuppas coniecta diluantur; diluta in plumbeos lebetes quadrangulares diffusa coquatur materia, donec in alumen densetur. De modo vero quomodo pyrite aluminoso, aurum, argentum caeteraque quae plerumque sibi coniuncta tenet metalla, separentur, suo loco aperietur.

CAPUT III.

De medici, caeterisque usibus Aluminis.

Cum alme potissimum insigni vi adstringendi, depurgandi, siccandi, calefaciendi, indurandique prae caeteris polleat, facile inde colligi potest usus in infirmitatibus curandis maxime opportunus; hinc iuxta, Galeni, Hippocratis, Brasavoli, aliorumque Medicorum traditiones.

Oculorum scabritiem tollit

Pruritum corporis inhibet.

Sanguinem totum sistit foris illitum

Sanguinis fluxiones sistit adipe commistum et illitum.

Vulnerum putredinem compescit

Hydropicorum eruptiones sanat

Aurium vitia cum succo mali punici corrigit:

Phagedaenas ulcerum cum aceto aut cum galla pari pondere cremata:

Leprosum humorem cum succo olerum.

Impetiginem, lendes, fursures tollit.

Ambustis cum sero et pice confert.

Dysentericis clysterium alumine mistum prodest.

Uvam et tonsillam lapsam restituit.

Exterit quae claritatem oculorum offendunt.

Carnium excrescentiam exedit.

Ingentem postea usum praebet tinctoribus, fullonibus, qui ad tingendos pannos sericaque, alumine carere non possunt.

Aurifabri eo purgant aurum , eiusque bracteas aeri inducunt

Coriarii pelles eo tingunt.

Librarii et Typographi chartas prius in aquis in quibus alumen fuerit dissolutum mergentes, ita eas firmas et validas reddunt, ur atramentum minime diffluere patiantur.

Aquae. inquit Agricola, aluminosa mista atramentosae colorem aeris dant ferro, caeterisque metallis candidis, aes aurum splendidum reddunt; testis huius experimenti sunt Aquae Calidae in Boemia ad arcem, cui nomen Nova domus, Neuhas; nam argentei annuli eorum, qui balneo isto utuntur, frequenti aquae vitriolo aluminosae usu, cum tempore aeris colorem contrahunt, aurei vero etiam illustriores nitidioresque fiunt; et in ferro quoque indurando maxima vi pollent, uti suo loco dicetur. Experimenta curiosa, quae ope luminis comperiuntur.

EXPERIMENTUM I.

Altare integrum Crystallina supellectile adornare.

Primo. Ex lapidibus aluminosis primo insolatione atque irroratione frequenti maceratis uti supra dictum fuit, in calcem redacta in lebete, continua agitatione adhibita coquantur; cocta materia deinde intra vasa seu receptacula ex querno ligno confecta infundatur, et habebis lixivium praeparatum, quo omnis generis res in crystallinam substantiam reduces hoc modo. Primo fiat ex querno ligno Crux et candelabra, torno ex querno aut ilicino ligno confecta, quae in ferreo filo suspensa, atque intra lixivium submersa ad nonnullos dies stare permittas, deficiente aqua, loco ligneae crucis aut candelabrorum crystallinam et crucem et candelabra, mira polygonorum adinstar adamantum varietate vestita reperies nullo ligni apparente vestigio.

Imagines hac arte fiunt: fiat ex ligno querno modulus cuius vis imaginis operculo suo clausus, ita ut lixivium per parvum foramen ad interiorem cavitatem aditum obtineat, eodem prorsus pacto, quo in fusilium metallorum formis fieri solet, et lixivium aluminosum intra concavitatem moduli intromissum, ibi omnes imaginis sinus explebit in alumen condensatum: quare postea illud exemplum cum angustia loci praepeditum, praeterquam ad cavitate malio se extendere non possit, aperta forma moduli imaginem reperies omnino crystallinam, quas scalpro incisam. Hoc pacto aluminarii Tolfenses altaria sua adornare solent, prout magna animi mei voluptate vidisse memini. Quantum porro alumen virtutis habeat ad literas steganographico artificio exaranda, sequens docebit experimentum.

EXPERIMENTUM II.

Accipe alumen ab omnibus faecibus de purgatum, contritum in pollinem redige, scutellaeque imposito superaffunde aquam fontanam, miscetoque donec corpus aliquod acquirat; hoc peracto accipe pennam novam, et supra chartam candidam, quod vis absconditum esse scribas, et consistere usque dum siccum quod scriptum fuerit permittas. Quo facto, alteri correspondenti amico candidam chartam transmittito, qui de arte iam monitus literam intra pelvim aqua plenam submerget, et postquam aliquantisper sic manserit tum ecce paulatim scriptura candida super candidum sese manifestabit, et amico selegendam praebebit, omnium admiratione, dum nesciunt quomodo literae, quae prius non comparebant, iam conspicuae reddantur.

EXPERIMENTUM III.

Si vero desideres ut literae nigrae appareant sic age: Accipe vitriolum mistum que aqua fontana fiat mistura, hac scribe supra chartam quidquid volueris et nihil comparebit literarum, sivero eas comparere volueris, accipe gallae pulverem quem alteri aquae seorsim intra pelvim infusae admicebis; hoc peracto accipe chartam in qua literas descripsisti, et per dictam aquam leniter trahes, et in momento literae quae prius non comparuerunt, nigerrimo colore conspicuae comparebunt. Si vero supra chartam nigram candidam scripturam exhibere tibi sit animus, sic procede.

EXPERIMENTUM IV.

Accipe aquam fontam, cui iungas vitellum ovi, bene mixta tempera ad atramenti consistentiam; hoc liquore in charta candida, quod volueris scribe et siccare permittas; quo facto, chartam candidam atramento imbuas siccarique permittas: si itaque iam literas comparere velis tunc abradatur quod in atramento terrestre est, et statim pulchre comparebunt literae candidae supra nigrum scriptae, non fine admiratione intuentium. Innumera de huiusmodi hoc loco dare possem, sed quoniam ea allis locis reservavimus, supervacaneum esse duxi, ea fusioribus verbis describere.

Diximus supra, magam esse alumen inter et vitriolum cognationem utpote, quorum utrumque eundem parentem habuerit, pyriten scilicet; si enim dura pyritae vena coloris argentei in locum apricum, contrita et macerata ponatur, non multo post et vitriolum et alumen efflorescere videbis, hoc tamen discrimine, quod vitriolum magis terrestrem sapiat substantiam, minus alumen.

Ex quibus omnibus facile colligitur natura utriusque et aluminis et vitrioli; et quamvis hoc ut plurimum atramentum sutorium dicatur , non tamen hinc arguendum est, vitriolum natura sua atro colore aquas inficere: nequaquam: cum vitriolatas aquas,limpidissimas semper comperiamus, et tama lumen quam vitriolum aquae limpidae mistum aquam nunquam inficere; habet tamen vitriolum praeparatum vim quandam abditam, qua succo gallae quercinae commistum aquas in momento nigro colore imbuat,quod experimento tibi constabit: si aquae ex decoctione galle paratae vel paucas guttas immiseris, illae statim veluti atramenti liquore infuso aquam denigrabunt; cuius rationem in sequentibus aperiemus. De aluminosis aquis vide quae fuse in Hetra prosecuti sumus, et in Quinto Libro huius Operis. Visa itaque et discussa aluminis natura et proprietate, iam Vitrioli naturam pari pacto enodemus.

SECTIO IV.

DE VIRIOLO

eiusque miris propeitatibus.

SECTIO IV.

DE VIRIOLO

eiusque miris propeitatibus.

CAPUT I.

De Definitione, Divisione et Ortu Vitrioli

Vitriolum a diaphana substantia vitri, quod aemulatur, sic dictum, a plerisque atramentum sutorium, eo quod pellibus aliisque in atrum colorem tingendis serviat sic nuncupatum, Graecis quoque 蠂维位魏伪谓胃慰谓 Chalcanthum dicitur, quod idem est, ac flos aeris, Arabibus 丕賱賰賳丿, Alkand, Hispanis Caparosa, uti nihil eo notius, ita nihil ob abditas eius virtutes ignotius est.

Quod ad essentiam compositionemque vitrioli attinet, diversas reperio Physicorum Chymicorumque opiniones. Quidam enim. eorum asserunt, vitriolum esse materiam praecipue compositam ex alumine et sulphure. Nonnulli peculiare sal esse existimant.salium generi accensendum. Nos nostram opinionem subiungimus variis experientiis stabilitam.

Dicimus itaque Vitriolum non quidem materialiter ac re ipsa ex alumine et sulphure compositum esse, praesertim cum Vitriolum dum uritur, calcinaturque nullum post se indicium signumque relinquat quo ad alterutrum dictorum referri queat. Hoc enim pro infallibili argumento sit, omnia corpora. Quibus materialis Sulphuris portio admista existitne levissimum quidem ignis attactum pati posse, quin quantocyus dictam sulphureae substantiam a reliquis separari, ac fuliginem abire, aut incendi, ac in flammam, sulphuris accensi more, abire deprehendamus: adeo difficulter et aegre indolis suae splendorem abscondere potest, ut in antimonio, auripigmento, marcasitis, caeterisque haud ab similibus corporibus metallicis luculenter apparet; que cum nonnihil sulphuris commistum habeant, quantum vis Vitriolo multo compactiora solidioraque sint, ignitamen commissa protinus naturam suam et colore, flamma et odore sulphureo produnt, quod in Vitriolo nunquam fit. Accedit, quod Alumen et Sulphur, ex quibus Vitriolo compotum asserunt, tum ob aquositatem unius, tum ob unctuositatem alterius, ea agant inter se inimicitiae dissidia litesque insociabiles ut non secus ac oleum et aqua diu iuncta permistaque permanere nequeant: ex quo luculenter colligitur, Vitrioli materialem ex sulphure alumine compositionem non posse. Aliud itaque in intimo Vitrioli thalamo latet, quod essentiam eius veramque et physicam compositionem constituat. Res ita sese habet.

Sensata nos experientia docet, et ab omnibus peritioribus Chymiae Magistris pro certo habetur, omnia corpora minerali aut subterranea acrimoniam quandam obtinere, quam a nullo alio quam a spiritu sulphuris acido habent, quae basis unica et absoluta origo omnium aciditatum mineralium: ac proinde omnia corpora quae consistentiam vitrioli aut aluminis habent, aquosa, et quaecunque igne liquantur humiditatem splendoremque suum non aliunde quam ab una eademque communi aqua acquisivisse censendum est: quod vero ea aliquo modo discrepent, eta se invicem seu forma, seu gustu aliove quocunque modo differant, id, inquam, tertio alicui adscribendum est, uti paulo post clare demonstrabimus. Vitriolum quoque etsi sub salium et succorum concretorum genere adnumeretur, sal tamen purum putum minime censeri debet cum virtutibus et proprietatibus a sale, nitro, alumine specie differat. Unde itaque et a quonam hae specificae alium differentiae dependeant, iam aperire conabor.

Primo supponendum est ex iis quae Tertio, Quarto, Quinto Libro docuimus, in visceribus Terrae intimis ignem latere, non eminentialem, aut qui ex antiperistasi fiat sed naturalem ut diximus, qualitate et facultate prorsus talem qualis est elementaris inalio quovis loco supra terram; et quemadmodum ignis noster usualis, subiectum, in quod agat, necessario requirit, uti sunt oleum, resinaceae materiae, lignum , carbo: ita quoque Immensa DEI Sapientia in vasis et matricibus receptaculisque terrae, in quibus ad humani generis usum mineralia generari,coqui. et in metallicam substantiam converti debent, unumquodque iuxta speciem suam, varias glebarum mineralium, terrestriumque portionum substantias produxit, quibus omnibus et singulis quidpiam pingue et oleaginosum igni concipiendo aptum tum adiunxit, quod non aliud quam sulphur esse dicimus. Hoc itaque sulphur, postquam in dictis terrae concavitatibus ab igne subterraneo per cuniculos pyragogos accenditur, simul etiam emittit e corpore suo acidum quendam vaporem, acrem et caustica virtute praeditum, qui dum subtilitate sua interiores montium fibras penetrat, ibi aquas quoque subterraneas, quibus in Primo Tomo Terrestrem Globum plenum esse ostendimus, virtute sua caustica et acrimonia imbuit tingitque, adeoque verum fit menstruum ad supradictas glebas cuius cunquetandem rationis fuerit, dissolvendas. Hisce praemissis iam Vitrioli constitutionem sic describimus.

Vitriolum corpus st minerale in imis terrae visceribus ex spiritu sulphure, aqua et minera eris aut ferri, aut utriusque simul permixti compositum; et a spiritu quidem sulphuris acrimoniam suam habet et facultatem causticam; caritatem vero fluiditatemque ab aqua, et a minera aeris aut ferri colore saporemque metallicum obtinet; atque ex his triubs spiritu sulphuris. aqua et minera aeris et ferri. Vitriolum componi experientia cognitum habemus. Simili enim modo et ad naturae exemplar vitriolum artificiale componere norunt omnes ii qui vitam huic professioni intenti sustentant. Sed exemplo omnia clarioraffent.

Scias itaque, Lector, acidum sulphuris spiritum, quo aqua quaepiam subterranea tingitur, menstruum illud esse sive solvens, quod ubi locum quendam, cui minera aeris aut ferri subest, transeundo pervadit, tunc nobis pro certo persuadere debemus, eodem etiam tempore aliquam eius aeris aut ferri portionem abradi exedique, tantam nempe quantam secundum proportionem acidi spiritus, qui in ipso est, dissolvere potest; quo facto, comperies liquorem paulo post viridem provenire aut subluteum, odoris metallici sulphurei, acris quoque seu acidi potius et adstringentis saporis; ex quo liquore vitriolatis corpusculis referto separatur condensaturque Vitriolum illud, de quo sermonem instituimus. Sed Dubia forsan nonnemini occurrentia per Quaesita solvamus.

Primo. Quaeret forsitan nonnemo cum spiritus sulphuris praecipua sit principalisque ac maxime activa substantia tam aluminis quam vitrioli,utrumque enim ex pyrite nasci supra diximus: unde rogo procedit quod ista duo quoad formam et colorem usqueadeo inter se discrepent.

Secundo cur, cum vapor procedens e sulphure causa sit omnium aquarum acetoarum mineralium; cur tam differentis natare reperiantur. Tertio, cur aciditas illa non in omnibus sive calentibus sive frigidis balneis reperiatur. Quarto, cur cum aqua sit subiectum, in quo reliquorum corporum mixtio accidit, cur, inquam. Vitriolum in aquis non sub solida substantia, ut in mineris sed liquida reperiatur.

Respondeo primo, Totam hanc specificam virtutum in salibus elucescentium differentiam, non a sulphureo spiritu et aqua tantum sed tertio quodam corpore provenire, quod nihil aliud esse dicimus nisi glebas quasdam minerales, quae uti specie differentibus virtutibus ab aliis pollent, ita quoque sal communis terrae iis coniunctus virtute insita mutatur in eam indolem, quam gleba ipsa mineralis refert. Hoc pacto Vitriolum non unicuique minerae innascitur, sed peculiarem et maxime sibi appropriatam mineram habet aeris aut ferri, que ipsi soliditatem praebet; ita rursus alumen non omnem terrestrem glebam sed certae rupis speciem amat, in qua salsuginosus aluminis succus actuatur. Sicuti igitur ferrum aut aes a rupe aluminis genitrice, specie differt ita quoque salsugo tum ex rupe dicta ignis ope eruitur. Vides itaque communem naturae salem et aquam per universas Geocosmi semitas diffusa, uri in se considerantur, veluti subiecta universalia ad varias recipiendas formas indifferentia esse; mox tamen ac aqua spiritu sulphureo per intima terrae viscera diffuso impraegnata fuerit, haec aqua ubi glebam salsuginosam invenerit, iuxta glebae proprietatem et virtutem una cum sale ei indito iuncta, salem communem producet; si nitrosas venas subierit nitrum si rupem aluminosam, alumen; si denique ferream mineram subierit vitriolum viride, si cupream, vitriolum album; si denique argenteam glebam vitriolum coeruleum evadet: quae quanto ex perfectioribus metallicis substantiis originem habent, tanto quoque maioris virtutis esse censebuntur.

Respondeo ad secundam quaestionem: Aquam spiritu sulphureo acescentem omnium aquarum, quas acidulas vocant, causam esse, haec enim pro ratione cuniculi et subiectarum glebarum, per quas transit, natura diversas quoque aquarum propiettes efficiet; quae omnia in Quinto Libro uberrime dicta sunt.

Quantum postea ad tertium quaesitum attinet: cur videlicet plerumque aquae dulces ex montibus in fontes et flumina erumpant, quae tamen nullum alicuius salis, cuiuscunque tandem id generis sit, latentis vestigium sive odore sive sapore relinquant: Respondeo, causam esse, quod hae aquae ut plurimum ex amplissimis hydrophylaciis subterraneis originem habeant, fierique non posse ut a spiritu sulphureo, etiam si aliquo modo eam imbuat, tota aquarum moles; et consequenter aquis vestigium sensibile non imprimitur, uti quoque de sale diximus. Si tamen ad Spagyricum alembicum reducatur, inveniemus tandem, quod ea si per salina loca transierit, nonnihil usis in fundo si per nitrosa aut aluminosa, nonnihil nitri aut aluminis; si denique per cuprea, aeruginosa, ferreata loca transierit, Vitrioli comperies materiem.

Ex subterraneorum itaque locorum constitutione dependet aquas nunc maiori, nunc minori pro disparatarum glebarum natura, acronia pollere. Accedit hisce fluxus aquae velocior, quo spiritus ille sulphureus intra scopulosa alveorum gurgustia varie dissipatus carminatusque, uti vim suam aquis commode imprimere nequit, ita quoque hinc inde terrestribus riparum glebis adhaeret, quod non contingit in aquis collectaneis intra cryptas montium sine agitatione consistentibus, quae omnes facillime spiritu sulphureo tinguntur: atque in hisce natura miro quodam magnetismo ludit, dum unumquodque trahitur a suo simili; aes, ferrum insita sibi natura trahit ad se, quo iam intra venam suam refertum est; vitriolum intra aquas per minutissima corpuscula vitriolina dissipatum; Alumen vero repudiata cuprea aut ferrata vena sibi sim ile, quo rupeum saxum turget, appetit; hoc pacto sal salinae glebae paranympha natura iungi cupit. Aqua itaque acido sulphuris spiritu conferta, dum intra telluris cuniculos alicubi inventam aeruginosam glebam exedit simul etiam vitriolata corpuscula in aeris aut ferri vena abdita sibi commiscet, quae deinde ubicunque sibi mineram proportionatam et sympathicam invenerit, foeturam in ea depositam amico coniugio unit connectitque.

Sed accedamus ad quartum quaestium: Dico itaque quamvis vitiroli materia non semper ex corpore aliquo liquido aut lixivio praeparato sub terra extrahatur, sed ipsum quoque in terra sub massa solida in modum fodinae aut minerae reperiatur; hoc tamen ipso nullo modo dico impediri, quominus id rituum sulphureorum ope ei adhaerentium ad minerale quoddam corpus reducatur. Nam sive dicti spiritus ferantur per mediam aquae cuiusdam in aliquam fodinam, in qua collecta aqua locum seu scaturiginem quandam vitriolaceam efficiat; sive ex corpore suo dicti spiritus egressi penetrent subintrentque forma vapori in quandam mineram, intra quam massam quandam vitriolatam producant; sive denique alio quocunque modo illud semper pro explorato haberi debet, omnia vitriolorum genera ex tribus istis rebus, spiritu sulphuris acido, aqua et minera aeris aut ferri, produci. Sed ne quispiam imposterum dubitare queat, dicta experimentis stabiliamus.

EXPERIMENTUM I.

In lateritio quodam tigillo exponatur gleba ferri aut, huic spiritum sulphuris superaffundas, et intra exiguum temporis spatium comperies, aquam totam vitriolo imbutam, odore, sapore, colore. Siquidem spiritus sulphureus glebae aereae super affusus, statim eam rodendo dissolvet, qua dissoluta liquor sulphurei spiritus ad se trahit quod intra glebam latet vitriolum, sive minutissima corpuscula vitriolacea, quae deinde concocta in vitriolum denuo condensantur. Quod itaque arte conficimus, hoc ex modo,quo natura operatur, addiscimus.

EXPERIMENTUM II.

Accipe salsuginosam terram, et iterum terram nitrosam, deinde aluminosam, denique aeruginosam, has intra receptaculum quoddam ita dispones ut ad singula separati canales fiant, MA, MB, MC, MD. Locus vero M a communi impleatur, cui si spiritum sulphuris admisceas statim acescet, ita tamen ut nec salem, nec nitrum, nec alumen. nec vitriolum odore et sapore exprimat. Si postea epistomiis apertis fluere sinas in receptacula, singulis terrenis glebis praeparata, comperies salinam terram A, in salem; nitrosam in nitrum; aluminosam in alumen vitriolum aeruginosam, dissolutis substantiis, abire. Ex quo aperte colligitur, aquam communem sulphuris spiritu imbutam, singulorum corporum dissolutorum salsuginem ad se trahere, et in glebae naturalem, ex qua extraxerat, indolem convertere.

CAPUT II.

Utrum Ferrum vere et realiter in aes, mediante spiritu Vitrioli converti possit.

Transmissa non ita pridem mihi fuit doctissimo Patre Andrea Schaffer ex Hungaria, Aqua atramentosa una cum solea equina, eius vi in cuprum conversa; quae res uti non exiguam admirationem in animis spectantium excitavit, ita quoque varias de huiusmodi transmutatione quaestiones et dubia movit. Et quoniam ego iamdudum a diversis fondinarum Praesidibus Chymicisque, quos in sequentibur allegabimus meam ea de re opinionem iudiciumque ponere coactus sum prodam id hic tanquam loco opportuno. Quaeritur itaque, num Ferrum, vera et reali transmutatione in cuprum convertatur? Alchymistae, qui sibi ex huiusmodi transmutatione aureos montes pollicentur, mirum in modum huic opinioni favent, nullo tamen alio argumento usi, nisi quod Goslariae et in Hungaria, caeterisque locis ferrum passim in cuprum converti asserunt. Verum enim vero sic quibusdam hominibus certa opinione adductis, praesertim in negotio Chymico magna divitiarum spe allectis, comparatum est, ur nullis veritatis vestigiis exploratis rem asserant opinionemque defendant principiis Philosophiae naturalis prorsus contrariam, adeoque dum arcanorum omnium maximum subtilissimumque venantur, in summum ignorantiae barathrum labi videantur, quod et maxime in praesenti controversia innotescet: et ne a scopo nostro fusioribus verborum ambagibus aberremus, falsitatem conceptae opinionis, qua Marpesia caute duriores sunt, exponere expositamque variis experimentis dissolvere conabimur.

Supponendum itaque primo , magnam inter transmutationem unius rei in aliam, et reductionem unius rei ad aliam, seu separationem unius ab alia, differentiam esse.

Transmutatio sive substantiatio tum est, quando duarum substantiarum unius in aliam integra perfecta quoad formam, proprietatem, viresque mutatio fit ut dum ferrum in aes, argentum in aurum aut similia metalla in similia mutantur: atque ad hanc transmutationem prorsus necessarium est ut eaedem substantiae rei alicuius alterentur penitus prorsusque mutentur, dum adsciscere sibi debent aliam formam perfectionemque, quam prius non habebant neque, ut illi perperam asserunt, sufficit ignis vi rem aliquam liquidam fixam nos posse reddere, aut fixam fluidam, aut albam nigram albam, aliisque coloribus imbuere; has enim accidentales non substantiales transmutationes esse solus ille novit qui veritatem rerum non fumo et fornacibus, sed infallibili rationum irrefragabilium trutina ponderat.

Dum itaque ferrum in cuprum transmutari dicitur , id de substantiali transmutatione minime, sed de reductione quadam accidentali, aut partium separatarum, unius ab altera disiunctione dicendum est: Est autem reductio quaedam, per quam recolliguntur et in unam massam coadunantur res queaepiam, quae in minutissimas particulas dispersae et dissipatae erant, nec non diffusae commixtaque alteri cuidam rei, ceu amissae et perditae per reductionem in pristinum suum statum restituuntur. Et sat superque sequentia experimenta demonstrant.

EXPERIMENTUM I.

Aurum in aqua regia dissolutum, in crocei coloris liquorem clarum diaphanumque reducitur, nullo soliditatis opacitatisque vestigio relicto; in hunc liquorem si argenteam virgam, aut quodlibet argenti frustum inieceris, subito, nescio quo magnetismo, aurum liquidum, argenteam apprehendet massam, eique totum quantum colligabitur. Si vero hoc auro argenteum complexum arte Chymica separaveris, (quem modum in sequentiur aperiemus) aurum in pristinam suam formam redactum, tale quale prius extiterat, sub purissima auri forma reperietur, non nisi aqua alba et dilucida relicta. Si deinde Mercurium dictae aquae regiae immiseris, non sine admiratione hunc aurum ad se trahere spectabis abstracto vero liquore in fundo vasis, aurum omne in nigri pulveris formam redactum apparebit; pulvis vero una cum Mercurio Retortae parvae inditus, ignique commissus, evolante Mercurio mox suae in recipiente formae restituitur, auro sub dicta pulveris forma remanente; hic denique crucibulo inditus ignique commissus fususque aurum in pristinam dignitatis formam reducet; quae transmutatio vera dici non potes, quia aurum Mercuriusque in formam propriam denuo reduci possunt; quod in vera transmutatione fieri non potest. Monstrat et hoc idem alia metallorum aeris et argenti commixtio.

EXPERIMENTUM II.

Transmutationis et reductionis in Argento et Aere.

Argento in aqua forti dissoluto, si inieceris laminulam aut quamvis aliam eris particulam, paucarum spatio horarum argentum in fundo residere videbitur, aeri circumquaque instar spongiae connexum; hoc aereo-argenteum complexum igni commiseris fuderisque, utrumque et aes et argentum in pristina sua forma separatum invenietur.

EXPERIMENTUM III.

Aeris et Sulphuris.

Aeris dissoluto in aqua forti, spiritu sulphuris, aut alio quovis, ut vocant, solvente, se ferrum immiseris, aes omne seperabitur a dicto liquore, et apprehendet ferrum, eique quam tenacissime adhaerebit; uti enim haec duo metalla eandem originem ex chalcanthosis glebis sortiuntur, ita quoque amico consortio iunguntur mira quadam sympathia, uti et caetera metalla paulo ante memorata; quorum omnium causas et rationes in sequentibus elucidaturi sumus.

Ex hisce itaque patet, huiusmodi natura operationes nequaquam per proprie dictam transmutationem, trans formationem, aut transubstantiationem fieri, sed per mutationem solummodo accidentalem, cum in id quod fuerant, facile reducantur. Nihil porro restat nisi ut iam qua ratione ferrum in aes transmutari dici possit, exponamus.

Diximus supra Vitriolum vel ex aerata vel ferrata massa suam originem nancisci. Diximus quoque Aquam quamcunque acido sulphuris spiritu imbutam, aeratam glebam exedere, seu quod idem est, corpuscula aerata sua edacitate dissolvere et separare, dissoluta vero corpuscula prorsus insensibilia aquam in se recipere, iisque quadantenus misceri. Hisce positis, cum magnus aes inter et ferrum intercedat magnetismus, insignique sympathia ex similitudine originis polleant, hinc mox ac corpuscula corpuscula vitriolata per aquas dispera eique commixta ferreum quid aquis intromissum sentiunt, ceu inconsociabile aquam consortium pertaesa et tanquam ad ulteriorem finem a natura provida destinata, mox am ico confluxu amicum sibi subiectum ferrum ambiunt illi tenacissimo amplexu connexa; quoniam vero caustica vi pollent quam maxime dicta corpuscula vitriolata, hinc fit, ur intimos ferri poros penetrantes ferrum acredine sua in ferruginem manifestam glutine ferri, seu quod in ferro pingue est, resoluto convertant, quo resoluto, corpusculis per sympathicum confluxum unitis, in ferri locum ait vitriolatorum corpusculorum in massam coacervatio, quae deinde Soli aerique exposita tandem remanente ferri scoria, in aes optimum condensatur quae transmutatio dici minime potest, cum haec omnia per nudam diversorum metallorum separationem fiant, unumque proinde tantummodo in alterius sese locum in unum ex innumeris corpusculis per aquam dispersis congestum, remanente alterius substantia, id est; ferri scoria, restituat.

Patet itaque, aquas vitriolatas ex aeratis glebis originem habentes, s in se continere, ferrumque iis immissum alium usum non habere, quam ut reducat et colligat corpuscula atramentosa, abstrahendo ab iis omne quod in iis latet aes; quod sequenti stabilimus experimento.

EXPERIMENTUM IV.

Vitriolum Hungaricum aeratum aut cuiuslibet alterius rationis, in aqua dissolvatur cui dissoluto lamina serrea tenuis immittatur; quo facto ferrum statim dispersa corpuscula aerata, totumque aes, quod in vitriolatis corporibus latet, ad se attrahere incipiet: quod postea fusione separatum in optimum er reducitur; imo si spiritui vitrioli subulam aut cultrum immiseris, is statim ex attractu aeratorum corpusculorum in vitriolo latentium ris colorem referet. Non itaque hic ulla transmutatio intervenit, sed aeris a ferro pura separatio, eo quod aerata corpuscula in locum ferri iam in scoriam conversi, se substituant, separata ferri scoria. Sivero haec eadem probaveris in vitriolo ferrato, et cui nil aeris insit, ferrum quoque illud colorem suum non amittet, neque alteratum reperietur. Si vero quidpiam a vitriolo isto ad se trahat, id erit pulvisculus duntaxat quidam flavus, et nil aliud, quam ferrugineum quiddam est.

EXPERIMENTUM V.

De ferri in aes reductione Hungaricis in fodinis usurpata.

Quomodo vero in Hungaria ferram in pulcherrimum es reducatur, hic a supra laudato P. Andrea Schaffer mihi communicatum subiungam. Est in Hungaricis aeri fodinis in profundioribus fodi narum puteis rivus quidam ex vitriolatis mineris eductus, harum aquarum ope ferrum in pulcherrimum aes reducunt, eo qui sequitur modo. Ferramenta vilissima omnis generis, rubigine fere consumpta, conquirunt; quo enim ferrum rubigini vicinius est, tanto meliorem effectum sortitur; huiusmodi denuo incudi inducta in tenues cudunt laminas: has laminas rivi fundo impositas ad semestre fere spatium relinquunt, quo evoluto, inveniunt laminas vi aquae atramentosae amalgami adinstar molles, quas ubi aeri Solique exposuerint, in purissimum aes convertuntur ad omnem usum parabile infundo rivi ferri scoria remanente. Atque hoc pacto , magno sane lucro aes praeter id quod e minera eruitur, arte paratur.

Si quis porro spiritui vitrioli praetenuem ferri laminam immiserit, inveniet is cum tempore ferream scoriam in fundo vasis ab aerato corpore separatam; cuius quidem rei ratio alia non est, nisi quod, uti supra diximus, corpuscula vitriolata per aquam dispersa confluxu sympathico in ferri se locum substituant.

Ex quibus patet, nullam hic substantialem transmutationem intervenire, cum in aerato vitriolo null alia substantia metallica reperiatur quam er ipsum, quod ubi ab eo separatum fuerit, vitriolum hoc suum amittit nomen, aliudque nihil superest quam aqua, eique insitus spiritus sulphuris acidus, quod et vitrioli oleum passim nuncupatur, ipsumque tantum obtinet facultatis transmutandi ferrum in aes, quam aqua fortis convertendi plumbum in aurum; unde nequaquam audiendus est Paracelsus impostor, qui hanc veram et realem transmutationem esse, omnibus modis imperitae Chymicorum plebi persuadere conatur.

CAPUT III.

De varietate, viribus, et proprietatibus, usuque Vitrioli.

Ex iis succis concretis qui in aquis reperiuntur et vitriolum sive chalcanthum est, cum connexis sibi speciebus que sunt, sory, misy, chalciti melanteria. Nam aquae, quae huius vel illius speciei succo abundant, eundem ferme habent odorem saporem, eandemque naturam, tantum secundum maius aut minus distinctam: sive enim Scriptorum spectatur auctoritas, sive fodinae, unde eruuntur, sive vires, quibus pollent, sive cognationis gradus quibus copulantur, ducto genere ex pyrite, uti supradiximus, veluti omnium stipite, tantam similitudinem, affinitatem cognationisque vicinitatem reperies, ut eandem rem variis tantum accidentibus distinctam iure dice repossis, cum ex una corrupta materia generetur altera. Ex succo siquidem adstringete non alumen tantum, sed et vitriolum, quin et ex hoc sory, misy, chalcitis, melanteria, producuntur. Et misy vitrioli quidem est, uti soryor melanteria; vitriolum viride in capilli formam excrescit, et saepe ab eiusmodi pyrite per melanteriam prodit, quam undique complectitur. Alumen saepe candidum, vitriloum raro sed viride plerumque, aut coerulem reperitur; quin et ex his, quae ipsi sunt cognata, misy auri prae se fert colorem, chalcitis aeris: sory nigrum fere est uti et melanteria quae tamen ex exsiccata plerumque cinereum induunt colorem; differunt tamen, quod praeter vitriolum, quod nativum et factitium est, caetera omnia nativa tantum sunt, quorum tamen omnium vis adstrictiva inest cum odore sulphureo; vitriolum molle plumas refert, melanteria salsuginem quandam, sory duritie crassissimarum partium lapidem cum odore acerrimo; misy tenuissimum, est chalcitis medium tenet.

Verum cum et de horum natura ingens sit apud Minerologos velitatio, non attinet haec fusius prosequi; quare ad vires et proprietates exponenda festinemus.

Primo enim lanis, pellibus, serico aliisque rebus tingendis ingens est apud tinctores fullonesque usus.

Secundo. Maximum in re Medica usum habet de quo consule Galenum, Brasavolum, Matthiolum, aliosque.

Tertio. Plinius ait, tantam esse adstrigendi vim vitriolo, ut leonum ora si eo adspergantur, mordere nequeant.

Quarto. In vitriolo alumen continetur, si enim lutum eius aqua diluatur, alumen exeo efflorescere comperies sunt enim ex eodem pyrite connata et commixta. Quinto. Si vitriolum uras, album efficitur, quod metallica tinctura exspirante, album, salis instar, manet.

Sexto Potest fieri atramentum scriptorium optimum, quod tamen intra quodpiam spatium prorsus evanescit, videlicet spiritum vitrioli humidae tenacique materiae commisceas; spiritu siquidem evanescente et reliquum, quo imbuebatur, nigrum evanescit.

Septimo. Vitriolm omnia metalla praeter plumbum exedit: unde vitrioli coctores non in aliis quam plumbeis lebetibus coquunt, et ubi illud ad certum terminum coxerint, statim liquefit et si ulteriori ignis tormento urserint, in salem vitriolatum densatur. Cuius rei ratio est, quod Mercurii, quo poller, miscella plumbumque acerrimum vitrrioli succum retundat, compescatque. Sed dehisce vide plura in sequentibus de salium experimentis.

Octavo. Vitriolum natura sua adstringit, calefacit. exedit, siccat: unde sanguis incidendisque humoribus obstructis que meatibus mire opportunum. Chymici ex eo medicamenta conficiunt, magni pretii et utilitatis in desperatis morbis profligandis.

Cum praeterea vitriolum tribus praecipue substantiis constet. aqua nimirum, spiritu sulphuris, et metallo, sive id aes fuerit, sive ferrum, Chymici septem diversa medicamenta ex eo deducunt, eo modo, qui sequitur.

Primo. Aquam extrahunt per balneum vaporosum, quae quia omnium levissima est, aerea et spiritu sulphureo minime omnium particeps: hinc aqua haec vocatur ros vitrioli, viscera corroborat, inflammationem sanguinis mitigat, cerebrum siccitate et calore debilitatum con firmat.

Secundo Aqua ex vitriolo per arenam extracta, et iam sulphurei spiritus nonnihil particeps, aqua secuna vitrioli dicitur, non insuavem de se odorem spargens. purgandis renibus corrosionibus internis, obstructis urinae canalibus mirifice prodest, mane cum iusculo carnis sumpta

Tertio Extrahitur deinde alia substantia vitrioli subtilissima scilicet sulphuris portio; cui nomen siritus vitrioli imponitur; cuius tantae sunt virtutes, et tam admirabiles dotes ut vix satis describi possint; contra omnes morbos admirabile quoddam prophylacticum; quidquid enim putredinosum, virosum et ad ingentes morbos dispositum reperitur, incidit, exedit, consumit, sanguinem ab omni fuligine purificat, calculorum tollit materiam; renes et vesicam purgat, omni consumpta phlegmatum viscositate.

Quarto Ulterius igne tortum vitriolum, oleum quoddam exhibet, quod ardentibus tumidum spiritibus, tametsi intra id sumere non careat periculo, externe tamen applicatum, insignem usum in iis apostematibus quae ex frigore prodierunt amoliendis usum habet, cum narcotica stupefactiva vi polleat, ad hunc gradum deductum; unde et maniacis, phreneticis, caeterisque plurimum et unice confert.

Quinto. Vitriolum tandem exit quod purificatum vocant, sive quod idem est, Sal Vitrioli et sunt residuae ex spiritu vitrioli acidi faeces, terramque tenuem purpurascentem refert, iisdem quibus praecedens virtutibus pollet, potissimum exterius applicatum.

Sexto. Eductis spiritibus. in subtilissimo vitrioli pulvere remanet substantia quadam aerea, quae et in aes reduci potest, ferrum aut aes vitrioli non incongrue vocari potest mundat plagas putridas, carnem inducit similia efficit.

Septimo Omnibus distillationibus finitis tandem in fundo vasis restat veluti caput mortuum, qua Colcotar sive terra vitrioli dicitur, emplastris unguentisque siccantibus et cicatrices obducentibus servit. Atque ex his luculenter patet, quam diversae substantiae, quae forma, colore, gustu, pondere differunt, vel ex uno vitrioli corpore ignis ope educantur, ut vel hinc discas, quanta rerum diversissimarum multitudo et copia, vi ignis Subterranei, aquarumque in intimis terrae thalamis producatur.

CAPUT IV.

De Vitriolo factitio.

Vitriolum quatuor diversis mobis ab in ea arte peritis conficitur. Primus et secundus ex aqua atramentosa seu vitriolata, reliqui vel ex soryos et chalcitidis, vel ex terrestribus glebis aut lapidibus, aliisve mistis atramentosi.

Prior modus hic est: aquam atramentosam seu vitriolatam in lacunis collectam, haustrisque inde extractam in calidis Regionisbus, aestivo tempore in subdiales areas ad aliquam altitudinem depressas per canales deductam, fundunt; ubi relinquitur, donec Solic ardore in vitriolum concrescat. In frigidis vero regionibus, et hyeme, aqua atramentosa una aquae dulci mista primo in plumbeis lebetibus quadrangulis concoquitur, deinde refrigeratam infundunt in cuppas vel lacus, quas piscinas ligneas vocant, ex quibus quaedam quasi transtra superius sic inclusa sint, ut immobilia maneant, ex his pendent restes lapillis extensae, ad quas humor spissus adhaerenscens densatur in diaphanos vitrioli vel cubos vel acinos, qui uvae speciem gerunt.

Tertio modo atramentum sive vitriolum conficitur ex melanteria et sory: misy vero et chalcitis, quia vitriolum maculosum reddunt, reiicienda sunt. Quarto modo ex terrestribus vitriolo imbutis glebis aut lapidibus fit, hoc, qui sequitur, modo.

Primo. Effossam vitrioli venam in acevum longitudinem protractum, supra aream quandam huic operi conficiendo destinatam exaggerat, ubi aperto coelo sex ad minus minsibus, imbribus pruinis Solibusque diu noctuque maceranum relinquunt; quo tempore statutis diebus, ligonibus et rastris acervum dilacerant subvertuntque, iterumque in eandem congerunt coacervationem, ut facilius imbribus maceretur, Solisque ardoribus coquatur; tectoque acervo imposito alio semestri spatio materiam fermentari sinunt.

Secundo. Iuxta tectum alveum effodiunt, qua ligneis asseribus, qua lateribus calceque ita munitum, ne aqua alicubi prolabi queat: hunc alveum aqua dulci purissima replent, cui terram atramentosae materiae iniiciunt, quantum operi conficiendo necessarium iudicant opifices, commistamque materiam ligneis palis in hunc usum paratis, donec aqua vitriolo praegnans claritatem concipiat.

Tertio. Hisce peractis foramina quaedam prope alvei fundum in latere facta recluduntur, indeque exiliens aqua in magnum exipitur receptaculum: quam hinc exceptam in plumbeos lebetes fornacibus superpositos iniciunt, igne que suto fornacem statutis horis excitant; denique ferri aut eris frustum immittunt (sine his enim vitriolum non concrescit), iniecta vero frusta aeris aut ferri exiguo tempore in aquam colliquescunt.

Quarto. Postquam vero debito tempore materiam coxerint subtracto igne ne plumbea vasa ardore ignis liquefiant, decoctam refrigerari permittunt; deinde id in quernos urceolos effusum relinquun, donec in vitriolum concrescat, quod intra unius diei naturalis spatium fit. Sunt et ali modi, quos vide apud Agricolam aliosque Minerologos. Nos quae 伪峤愊勏屜埼刮� observavimus, hic prodimus.

Atque haec sunt quae de Vitrioli natura et proprietate dicenda duxi: ea vero quae in negotio Chymico vitrioli ope patrantur miracula, suo tempore patefien.

APPENDIX.

De quadruplici Salium genere.

QUAESTIONES ET PROPRIETATES SALIS.

1. Cur Sal in ignem crepitet et exsiliat, et quanto minus granum est, tanto maiorem, quanto maius, tanto minorem strepitum edat? Respondeo, causam dependere ab inclusis aeris impatientia, qui calore attenuatus dum maiorem locum quaerit, impetu facto ruptis repagulis eum quem percipimus strepitum edit, cuius hoc experimentum est: in parvo enim grano spiritus magis coarctatur, quam in maiori.

EXPERIMENTUM.

Fiant parvuli globuli ex vitro, qui spiritu vini salenitro subacto impleantur, quos si Hermetica signatura clausos ardentibus carbonibus mox ac inserueris, tunc ecce rarefactus spiritus exitum quaerens nec inveniens, horrendo et formidabili ad instar tormenti explosi sonitu vitro in mille partes rupto, eum sibi violenter aperiet.

2. Cur Sal eadem quantitate modico igne crepitet, in intenso vero igne parum aut nihil faciat. Dico causam esse, quod spiritus Salis in intenso igne statim pereat, quod in modico igne non fit.

3. Cur Sal aqua salis citius aquae dulci eliquetur? Respondeo hoc fieri propter aquae dulcis tenuitatem, aquae vero salsae crassitiem: illa enim uri facile penetrat, ita non nisi cum tempore liquefacit; haec vero uti crassior, ita partes salis facillime dissolvet: dissolutis vero corpusculis salinis id statim quoque liquefieri necesse est.

4. Cur aqua salsa frigida bibi non potest, calefacta vero ac denuo refrigerata tolerabilius potest? Respondeo hoc fieri, quod aqua salsa nunquam calefacta per totam aquae substantiam sua corpuscula sparsa teneat; postquam vero calefacta fuerit, non exigua eorum pars avolet; refrigerata vero reliquum in fundo subsidet: unde aqua sale diminuta tolerabilior ad bibendum praebetur.

5. Cur aqua marina seu aquas salsa incendiis extinguendis inepta? Respondeo, hoc fieri quod marina aqua dulcis caret, imbuta fit, ac proinde potius incendia promoveat, quam extinguat. Hinc et lucernae iniecto sale melius ardent; hinc etiam vestes aqua marina lavari non possunt quia pinguedo salis ipsis inexistens potius inficit, quam lavat.

6. Cur aqua marina etiam si aqua dulci gravior sit? Respondeo, causam esse spiritus igneos refertos maris pinguedine. Hinc urinatores oleo in os sumpto efflatoque lucem quandam in imo fundo causari, operationibus sufficientem.

7. Cur pluviae salinis utiliores sint, quam aquae marinae; et cur sal vix nisi aqua dulcis mixtura efficiatur: Respondeo causam esse quod aqua dulcis, uti levior et subtilior, ita corpuscula salina in aqua salsa existentia facilius penetret ipsisque se uniat, quod non facile fit si crassa aqua crassae commisceatur; hinc rores, utpote subtilioris substantiae, suaviorem reddunt salem. Cur vero Borea flante copiosius sal proveniat, et florem salis maxime producat, causa est, constrictiva vis huiusmodi intensi frigoris venti, qua corpuscula salina quantumvis minima facile constringuntur et condensantur.

8. Cur Sal Ammoniacum in desertis Lybiae Luna crescente crescat? Resp. Causam esse quod crescente Luna semper novo et novo humore irroretur, quia postea interdiu ardore Solis condensatur, humiditate superflua absumpta vel in vaporem attenuata.

Hinc solvitur prodigiosa salsi lacus iuxta Urben Aspendi proprietas, cui tantundem noctu addatur, quantum die auferatur, si Plinio fides est. Siquidem Luna copiosum humorem quem noctu ad magnum incrementum suppeditat salinae materiae, eum aestus Solis attenuatum absumit.

9. Cur Sal Ammoniacus levissimus intra suos specus existit, in lucem vero prolatus gravissimus est Respondeo, causam esse quod intra specus suos ut plurimum in floccos efflorescat, qui uti rarissimi sunt, ita quoque levissimi: mox autem ac in lucem proferuntur, tunc ardore Solis illo quod aereum aqueumque in illis existit, absumpto reliquum terreum condensatur: unde pondere illum augeri necesse est.

10. Cur Aegyptii raphanos suos antequam eos commedant, nitro prius, ut nos sale, adspergant? Respondeo, quia raphanus et ipse astsubstantiae nitrosae tam sibi simili gaudet, unde meliores ex Naturae quodam consensu redduntur. Accedit, quod nitrum iis adspersum succum raphani frigidissimum, quo Aegyptii delectantur, reddat.

11. Cum nitrum in acetum coniectum protinus, non secus ac calci vivae aqua superiniecta, fumet et ebullire incipiat? Respondeo, quia aceti acrimonia excitat spiritu in nitro latentes, dum mixtum excitat rodendo, fit, ut dissoluto nitro ex evolatione spirituum, necessario ebullitio sequatur.

12. Cur nitrum in leonum ursorumque ora coniectum morsus eorum inhibeat? Respondeo, eos acredinis molestia agitatos, dum se a molestia liberare contendunt, facile iniurie sibi illatae oblivisci; omnibusque animalibus commune est.

13. Cur salnitrum sulphuri concoctum, iidem vertatur Respondeo, quod spiritus tam in nitro quam sulphure latentes, per concoctionem uniti perfecte figantur; unde humido evolante in nitro, et pinguedine utrumque conglutinante, terreum in saxeam duritiem tandem transire necesse est.

14. Cur dentium stuproem sal tollat nitrum vero non? Respondeo, quia a macerat, liquefacit que; nitrum vero ob suam acerbitatem adstringit et non liquefacit.

15. Cur in salinis plantae nascantur nutrianturque, nitrum vero nihil gignat, nec alat? Respondeo, causam esse, quod in nitro igneum illud et terreum incisiva sua vi omnia corrodat, quod in salis humido et terreo non fit.

Unde proveniat abstersiva ista vis in nitro, qua omnes sordes e vestibus abluit, et ad colorandos pannos tanti momenti sit apud tinctores et fullones. Respondeo, causam esse igneam illam acredinem una iunctam pinguedini in nitro existenti; igneum quidem atque acre, quod maculas sordesque pervadens rosiva vi sua dissouit, id facile pinguedo illa aquosa abstergat.

Aluminis Vires.

16. Cur vitro fundendo addatur alumen Catinum? Respondeo, Cum alumen hoc ex planta, quam Hali vocant Arabes, conficiatur, herba vero huiusmodi aluminoso succo feta sit, hinc fit, ut alumen additum aluminosae substantiae illud corroboret, et arenas incisiva virtute facile in collique factionem urgeat; unde vitrea substantia silicum arenarumque diaphanis aluminosis partibus iuncta, vitrum carius et lucidius facit,quod sine aluminis additione multo obscurius fieret. Sed de hisce pluribus in Arte vitriaria.

17. Cur aluminis cuiuscunque aqua stilltitia, maxime rupei, carnes exedat, et vel ipsa metalla? Respondeo, hoc fieri ob phlegmatis depositionem ignis ope factam, qua libera, ingentem acrimoniae vim adipiscitur solvendis exedendisque metallis opportunam.

18. Cur alumen squammosum, quod Asini speculum ob diaphanam substantiam vocant, igni iniectum ustumque, statim claritate nativa perita, gypsi more albescat? Respondeo, hoc fieri ob aquearum partium resolutionem ignis ope factam, quibus evanescentibus terreum corpus in gypsum degenerans remanere necesse est; quantum autem aquositatis habuerit in se, quomodo per Staticum artificium explorari possit, alibi dicetur.

19. Cur Typographi chartam praelo distinatam primo per balneum aluminosum traducant? Respondeo, hoc fieri, quod cum charta ex lineis frustis contusis fiat lino autem multum aluminis insit (est enim linum una ex aluminosis herbi, sicuti glastum, cuius tantus in tingendis pannis usus est) hinc fit ut charta per aquam aluminosam traducta, insita quadam vi magnetice ad se trahat corpuscula aluminosa aquae commista; ex hoc vero attract tota chartae substantia, mirifice confortatur. atque duritiem quandam induitne atramentum transfluat aut diffluat, ob unionem partium aluminosarum, quae tam in atramento, quam in charta aluminosa via imbuta, existunt; uti enim hae unionem appetunt ex similitudine naturae, ita quoque omnem partium dissipationem, quae per diffluxum fit, aversantur.

20. Cur turbatum vinum in doliis alumine emendetur? Respondeo, alumen incisiva sua vi vini feculentiam dissolvere et dissipare, quo fit, ut vinum statim pristinam claritatem acquirat. Caeteras proprietates vide in Quinto Libro huius Operis, ubi de Vitriolatis aquis Thermisque ample ratiocinati sumus.

Vitrioli Vires et proprietates.

21. Cur in fodinis vitriolum inventum nullam amplius spem faciat fossoribus ulterius metallicas venas prosequendi: Nam ut plerique Auctores aiunt, vitrioli in venis metallicis Inventio terminum statuit metalli? Respondeo hoc fieri, quod natura per vitriolum, tanquam metallicae generationis basin, monstret, nullum iam metallum superesse ad suam perfectionem reductum; et partes imperfecti metalli vitrioli venis vicini sat ostendunt. Vitriolum autem proximam causam generationis metallorum esse hinc patet, quod, uti supra ostendimus, sulphuris spiritu abundet cum aquositate Mercuriali; unde aciditate sulphurei spiritus acrimoniam acquirit et exedendi, et subtilitatem glebas metallicas penetrandi; unde insita loci natura et propria substantis vi, facile in meralla. cuius naturae fodina est, praesertim in aes, ferrum argentem, tanquam sibi sympathica corpora, condensatur.

22. Cur vitriolum aquae, cui inexistit, claritatem tantamque limpiditatem conciliet? Respondeo hoc fieri, quod grossiores aquae partes vi chalcanthi incisiva et subtiliativa dissipatae subsideant, adeoque ob corpusculorum vitriolatorum diphanam et vitream substantiam, aqua lucidior, splendidior, limpidiorque reddatur.

23. Cur vitriolum excepto, reliqua metallica vasa exedendo corrumpat? Respondeo hoc fieri, quemadmodum etiam supra innuimus. Mercurialis humoris, quo plumbum pollet, abundantiam: hac enim vitrioli vis incisiva quadantenus obtunditur.

24. Cur leonum ursoumque ora, uti Plinius refert, si vitriolo imbuantur mordere non aeant? Respondeo, hoc fieri ob maximam vitrioli acrimoniam, quam uti amoliri omnibus modis conantur, ita quoque tantopere in molestia avertenda occupantur, ut iniurie sibi illate facile obliviscantur, veriti, ne si ulterius lacessant inimicos, maius illis malum accedat.

25. An in vitriolo alumen insit, et quomodo ei insit? Respondeo affirmative, praesertim in alumine quod ex pyrite nascitur. Cum enim pyrites ex quo et alumen et vitriolum generet, dico quod hae differentes specie substantiae commisceantur, et consequenter, arte Chymica facile separentur: nam si lutum vitrioli aqua diluatur, alumen ex eo efflorescit, ideo quod in luto corpuscula aluminosa abdita, irrigata facile efflorescant, eo quod alumen magis aereae, vitriolum vero magis terrenae naturae sit: et ex oleo vitrioli patet, quod aluminis odorem prorsus spirat, ob volatilem aluminis naturam spiritui sulphureo, quo vitriolum pollet, commixtam.

26. Cur fossores vitrioli in intimis speluncis facile intereant? Respondeo, hoc feri ob nocivum putrefacti sulphuris foetorem, cuius vapore narcotico fossores suffocari necesse est, potissimum in Charonticis specubus, quad virosam lethiferamque exspirationem non nisi ex hac mixtura trahunt.

Atque haec sunt quae de vitrioli viribus dicenda duximus; qui plura horum desiderat is adeat sentes Libros; ubi de fermentatione et praecipitatione liquorum metallicorum, pulchra et admiranda experimenta prodimus.