麻豆传媒

LATIN transcription

MUNDI SUBTERRANEI

LIBER DUODECIMUS

SIVE

SIMIA NATURAE QUA;

Quidquid in praecedentibus Libris insita Naturae sagacitate mirum, rarum, et insolitum ex Geocosmi virtute et efficacia producitur, id pari pacto, dummodo Natura non contradicat, ingeniosa Artis industria confici posse docetur, et experimentis.

PRAEFATIO.

Haud infrequenter miratus sum nonnullorum hominum proterviam, qui vera et recta altiorum cognitionum relicta semita nullum non lapidem movent, ut ad incognitarum artium notitiam, ad inaccessas arcanorum Naturae divitis quovis modo, ut magnum quid et 峒樝�喂慰位蠀未-蟿蔚蠂纬 prae aliis nosse videantur, pertingant. Quia tamen non unicuique datum est hanc adire Corinthum, neque etiam omnibus mirific operatricis Naturae portae apert clavesque ad intima thesaurorum penetralia concessa sunt: quid agunt? dum omnem sibi aditum interclusum reperiunt, temerario sane ausu, ruptis Naturae iuribus ad cas improbarum artium officinas confugiunt, queis non solum id quod exoptant, et quod tam anxi quaerunt non inveniunt, sed pernicioso quodam errore abducti, atque Satanae pedicis intricati, ex quibuscum sese expedire nequeant, corporis animaeque permiciem cum sempiterna infamie nota incurrunt: cuiusmodi sunt ii qui sive ex insufficientia ingenii consuli, quadam in Naturam diffidentia, sive ex artium desideratarum consecutione desperata in transversum acti, pacto cum humani generis hoste inito, eum sibi Magistrum adsciscere non verentur, quem omnium mendaciorum, malorumque fabrum, vel ex ipsis sacris oraculis non possunt non nosse. Sunt itaque certi et definiti in Naturalis cognitionis latitudine nobis praefixi termini, quossine erroribus et summo periculo transilire nemo potest. Novi Naturam in nonnullis sibi soli reservatis adeo tenacem esse, iura sua tanta contentione defendere, adeo inexorabilem esse, ut ne daemoni quidem is, nisi DEO et Natura permittente, uri concessum si; imo Mundum potius perire necesse sit, quam ut ea iuribus suis cedat. Quare cuicunque recte philosophandi animus est,eum in omnibus unicum Nature Archetypon respicere oportebit, ut in intricato eius labyrintho, Ariadnaeo arrepto filo, ab erroribus deviisque tramitibus tutum sc securumque conservet. Quod prototypon uti in praecedentibus ibri, ea qua fieri potuit, diligentia descripsimus,ita in hoc ultimo Libro quem haud incongrue Simiam Naturae inscripsimus, illud multiplici artis ingeniique industria, quantum licet,adumbrare conabimur, ut ex iis quid vi Naturae quis possit, quid non possit, Letori curioso luculenter demonstraretur. Quem totum Septem Sectiones divisimus; quarum prima veluti Isagogica universam Naturae maiestatem 未蠀谓伪渭蔚喂蟼 ob oculos ponit, abditas occultasque semitas, per quas progreditur, reserat, mirabilium partuum nidos per triplex Naturae Regnum demonstrat, ur eius sectantes vestigiatandem per similium operum productionem, recondita quadam 峒愇诚囄滴瓜佄�蟽蔚喂 pertingere valeamus. Quae quidem ex intentione proferenda duxiut profanarum illicitarumque artium fallaciis, utique tanto periculosioribus, quanto occultioribus modis se iis humani generis hostis ut plurimum admiscere solet,relictis, curiosarum rerum sectatores illa solum, quae uti licita sunt et laude dignissima, ita quoque utilitati honestatique maximam animi voluptatem, quae ex ipsis percipitur, coniunctam habent, ad Divini nominis gloriam, ac Reip Christianae emolumentum, nec non propriam Principum Virorum, si quandoque a negotiorum publicorum mole liberiores fuerint, relaxationem, sectentur. Vale, coeptisque fave.

LATIN transcription

SECTIO I. DE PANSPERMIA RERUM

LATIN transcription

CAPUT I

De Seminis origine, natura et proprietate.

DEUS OPT MAX aspectabilem hanc Mundi machinam conditurus eo fine, ut ineffabilis suae sapientiae, bonitatis et potentiae in hoc pulcherrimo theatro specimen quoddam Archetypi Mundi, quod ipse erat praeberet, non eum momentanea, sed aeviterna duratione consistere voluit; quoniam vero aeviterna huius duratio cum rerum ex se et sua natura corruptibilium, interitu et summa rerum in hac sublunaris Mundi oeconomia vicissitudine minime persistere posse nosset; ne successu temporum pereuntibus rebus ipse Mundus una periret, deficientibusque speciebus Mundus a sua perfectione desisteret huic summo naturae detrimento sapientissimus CONDITOR. Divina sua et ineffabili sapientia ita providit, ut alternis legibus et generatio sequeretur corruptionem, et corruptionem nova exciperet generatio; pro natura cuiusque a Mundi Fabro eidem concessa; at queadeo Mundus in sua perfectione hac admiranda rerum alternatim sese consequentium vicissitudine perseveraret. Hoc autem nihil aliud erat, quam seminalis seu spermatica quaedam is cuius virtute et efficacia rerum species per naturalem propagatione minterirum rerum praevenirent. Que quidem sem inis virtus et proprietas tanta est, ut in nulla alia re huius universi. adeo omnipotentia DEI et sapientia, quam in hac ipsa elucescat; de cuius origine praestantissimi nullo non tempore Philosophi sapienter quidem ratiocinati sunt, sed quanto plus ad genuinam eius scaturiginem sese approximasse rati sunt tanto se ab recondita eius essentia et intelligentia abditissima remotiores deprehenderunt. Nos quid in tanta Divini operis caligine Pater luminum circa hoc argumentum nobis suggesserit hoc brevi ratiocinio Lectori curioso pandemus.

Ex sacris itaque Mosaicis Oraculis, quae merito omni humanae cognitionis certitudini multis parasangis anteferre debemus, constat, conditorem omnium DEUM in principio rerum Materiam quandam. Quam nos non incongrue Chaoticam appellamus,ex nihilo creasse: gloriosus enim DEUS creavit omnia simul: intra quam quicquid in natura rerum mixtorum substantiarumque materialium postea producendum erat,veluti sub (蟺维谓蟽蟺蔚蟻渭喂伪) quadam confusum latebat. Divinus enim Architectus praeter hanc materiam, et animam humanam, nil de novo creasse, ex ipse Sacrae paginae textu patet, eo quod ex hac unica materia chaotica veluti ex subiacente materia Spiritus divini incubituiam fecundata, postea omnia, et celos et elementa, atque ex his compositas tam vegetabilium, quam animalium species (excepta anima rationali) solo Omnipotentis vocis imperio eduxerit, quorum una quaeque species ex primordialis materiae massa praedicta, unumquodque tam ex vegetabilibus, quam animalibus, iis naturae dotibus instructum fuit, quae ei ex intentione Creatoris debebatur; quaeque postea per seminalem virtutem iis concessam sese perenni generatione propagare possent. Materiam verd Chaoticam non statim abolevit, sed usque ad Mundi consummationem durare voluit, uti in primordiis rerum, ita in hunc usque diem, panspermia rerum onium refertam: quam DEUS in principio ex nihilo produxit ex materia Chaotica, quam sententiam plerorumque fere sanctorum Patrum monumenta potissimum S. Basilii in Hexaemero tuentur.

Qua cum ita sint, merito hoc loco quaeri potest, quaenam fuerit illa panspermia et vis seminalis rerum omnium productrix? Dico fuisse, spiritum quendam materialem seu ex subtiliori coelestis aurae sive ex elementorum portione compositum, fuisseque vaporem quendam spirituosum Sulphureo-salino-mercurialem, semen universale rerum, Elementis a DEO concreatum, originem omnium eorum, que in Mundo condita sunt, entium corporeorum; hic enim pronatura matricum, quibus inditur in matricibus quidem inanimatis mineralia et metallica corpora, in vegetabilibus plantas omnis generis, in sensitiva natura animalia iuxta congruam uni cuique naturam insitione mirifica producit; atque in tot corpora mixta, quot species rerum sunt, combinatione quadam ineffabili, soli DEO nota, individuatus: et aperte patet ex tanta rerum varietate, specierumque tam vegetabilium, quam sensitivarum multitudine quam DEUS, qui solus sibi ipsi rerum combinandarum idea est, ex huius virtute seminis eduxit. Ne vero quispiam, in compositione rerum elementa otiosa fuisse sibi persuadeat; Dico, elementa materiam remotam, proximam vero semen illud universale elementis ab initio concentratum coacervatumque fuisse. Quoniam vero res productae pro Naturae singulorum variis figuris,coloribus, differentibusque partibus et membris constare debebant, hoc semen duabus Natura dotibus instruxit, dictarumrerum architectricibus, sunt virtus plastica et magnetica; quarum prior singulis speciebus formam, figuram, colorem: altera similium vim attractivam contulit. Sed ut haec omnia ordine demonstrentur, rem altius ordiri visum est.

Quis enim gemmas, pretiososque lapides tot coloribus,tot figuris rotundis, angulosis et polygonis elaboravit, nisi seminis huius vis plastica sociata magneticae, quam et corradiativam vocamus, qua sola partes similes ad partes sibi similes miro quodam appetitu confluunt, quis in vegetabilibus radices scapum, ramos, folia, flores fructus tanta varietate colorum partiumque distinxit? Certe non nisi sola vis plastica seu formatrix. Quis in sensitivorum corporum fabrica extendit nervos, venas et arterias excavavit/ossa solidata medullis implevit? quis canales pertudit, carnem reddidit spongiosam, cutem potis instruxit? quis totam denique tot differentium animalium constitutionem in tales figuras reduxit Sola vis plastica: Latet enim in hisce divinus opifex qui in imo corporis recessu operatur absque instrumento, et sine tumultu, opusque producit admiratione dignum tanta rerum dissimilium varietate et elegantia refertum,quantam comperimus, idque ex rudi, et informi materia, in qua nulla dissimilitudo nulla varietas sensibus occurrit. Sed ut ab inferiori Naturae gradu telam ordiamur. videndum est modo, quidnam illud sic, quod fossilem sobolem lapidum, gemmarum, crystallinorumque corporum speciebus tantam figurarum varietatem, tot figuras polyedris polygonisque corporibus conferat? Tot colorum differentiis distinguat? tanta tamque indomita duritie ditet? certe semen illud supradictum causam esse nemo negabit, qui haec paulo penitius introspexerit: Semen, inquam, non vivum tamen, aut animatum, quod proprie vegetabili aut sensitivae Nature competit, sed tale quale corpora inanimata ex se et sua natura, tum ad sui incrementum, tum ad propaginem continuandam requirunt. Neque enim dicimus metalla resque minerales eo modo, quo vegetabilia et sensitiva Natur mixta, ex semine proprie dicto generari neque rationem metallicae plant e iisdem convenire sed eo modo, qui fossilium generationi proprie convenit, qui est motus magneticus, quo corpora similia ad sui similia appelluntur, confluunt, et miro quodam consensu uniuntur; hac enim dote seminalem vim potissimum instructam in sequentibus docebimus. Quid autem haec vis sit, et quomodo operetur, explicandum restat. Sit itaqu.

DISQUISITIO.

Quomodo Semen universale Naturae ad genesin metallorum mineraliumque concurrat, et quomod to coloribus figurisque gemmas potissimum exornet.

Iam saepe saepius in hoc Opere docuimus,primordiali rerum Chaoticae massae semen quoddam insitum a Conditore rerum fuisse, ex elementis et aetherei ignis portione constitutum, quem nos sulphureo salino mercurialem spiritum vocamus, non quod ex sulphure, mercurio, aut sale minerali actu constituatur; sed quod eius virtus in sulphure mercurio et sale tanquam in genuinis subiectis potissimum resideat, et elucescat; cum nihil fit in rerum natura, quod ignem sive calidum radicale magis redoleat, quam sulphur, et reliqua ex eo nascentia corpora, eo quod subito in flammam exardescat, exsiccativa, et oleaginea quadam virtute, reliquisque igni congruis virtutibus et proprietatibus polleat: nil humidum radicale aquea, aerea sua substantia propius referat, quam Mercurius sive argentum vivum: in quo aqueum sicco, subtile grosso leve gravi mira ratione coniunguntur: quid tandem terrestris consistenti molem exactius exprimit, quam al qui omnibus rebus duritiem et soliditatem praebet; attamen reliqua duo sulphur, et mercurium ita intra se complectitur ut a se invicem nulla ratione separari posse videantur: Haec enim salis substantia virtute sulphurea et mercuriali quadantenus vestitur eo fine, ut cum ignis et aqua ex se et sua natura ille tum ob levitatis haec tum ob fluxilis narurae conditionem subsistere non possint a sale Naturae suam nanciscantur soliditatem et consistentiam: Unde in sale illa ita includuntur, ut una res triplici virtute constituta videatur, in qua gloriosus DEUS primordiali creaturae suae veluti rerum omnium futuro principio, Sacrosanctae ineffabilis et adorandae suae Triadis signaculum impressit: Unde non immerito hoc tanquam semen Naturae univeresale, Spiritum Salino sulphureo mercurialem; unam substantiam triplici virtute distinctam nuncupandam censuimus proximum rerum omnium principium, elementis, quae huius vehiculum quoddam sunt, et materia remota, ab initiorerum inditumet ad rerum omnium constitutionem, compositionemque a DEO OPT MAX destinatum; cum nihil in rerum natura sit quod ex hac triplici virtute in uno sale Naturae contenta non constituatur, ut Spagyrica ars apodictice demonstrat, et ex experientiis paulo post ponendis patebit. Nemo autem putet, salem usualem hunc esse illud memoratum a nobis semen, sed latere sub involucro quodam in intimi centri thalamo vim illam seminalem, rerumque omnium constitutricem, uti in primordiis rerum, ita nunc et in futura secula iugiter duraturam. Et in ule quidem naturae triplex hoc principium latet, in quo terrenum elementum praedominium habet; in Mercurali corpore pariter haec tria latent, sed sub praedominio humidi; in Sulphure vero eadem reperiuntur sed sub, praedominio calidi et sicci. Undea Philosophis unumquodque horum non incongrue ignis Naturae ab,erto, Platone semen Mundi, ab Aristotele 峒愇结匠蟻纬蔚喂伪, sive rerum omnium vis motrix, (Calor quidem,at non ignis, neque talis aliqua facultas, sed spiritus, qui in semine spumosoque corpore continetur, ita ut natura quae in eo spiritu est proportione respondeat elemento stellarum, nempe illud, cui anima et virtus plastica proxime insunt, non sensu deprehendi, neque eiusmodi humorem esse, qui in spermate noto cernitur, sed quid spirituosum, et coelestis naturae in eo latens) ab Hermeticis vero semen naturae, ex quo omnia sensibilia originem suam nanciscuntur. In quo et hoc admiratione dignum occurrit, si enim id terrestribus matricibus concreditum fuerit, id pro ratione matricis aut minerale, aut metallicum corpus, aut quodcunque tandem inanimatum corpus producat: hoc pariter a vegetabilibus attractum in semen vertatur animatum. Hoc iterum a sensitiva natura in nutrimentum assumptum in id transmutatur, a quo primum ortus sui primitias obtinuerat: adeoque in fossilibus istiusmodi semen sit inanimatum; in vegetabilibus anima vegetativa: in animalibus denique virtute vegetativa et sensitiva: pro ratione mixti, cui iungitur, polleat. Mixtum enim qualecunque demum fuerit, si accuratius contemplemur, nihil aliud in seipso esse reperiemus, quam semen hoc universae quod seipsum in individuum ac speciem in eodem mixto particulari; cooperantibus remote elementis redegit; forma etiam ipsa illi inexistens huiusmodi semen universale ad individuum ac speciem traducit ex centro seminis, sub varia materiae dispositae combinatione egreditur. Quomodo vero hoc fieri possit, in sequentibus amplius ostendetur, modo enim, quomodo per huiusmodi semen mineralia, lapides, et metalla generentur, et quomodo plastica sua vi operentur, paucis exponimus.

LATIN transcription

CAPUT II. Modus, quo Natura in Mineralium genesi procedit, exponitur.

Plerique Chymici emen mineralium, metallorumque animatum esse contendunt, perperam. Nam uti paulo ante diximus semen istiusmodi promatricis conditione, gradum nature convenientem sortitur: si in animae expertem inciderit, ipsum inanimatum producit sive minerale, sive lapidem, sive metallum; in matrices plantarum animatum; si in sensitivi gradus matricem inciderit, utroque natur gradu conspicuum, prodibit mixtum pro natura cuius vis individuatum. Et semen quidem, in quantum ad mineralium genesin concurrit, proprie dicti seminis nomen tueri non potest; neque enim metalla aut mineralia, lapidesque et gemmae ex semine proprie nasci, neque per intrinsecum nutrimentum proprie vitali motu nutriri possunt quicquid Alchymistae de semine auri et argenti nugentur; sed per corpusculorum Salinorum,quibus semen universale abundat, 蟽蠀渭蠁蠀蟿委伪, seu magnetismum quendam sive per Corpusculorum similium ad similia appulsum appositionemque. Verum cum de modo et ratione quam fusissime in huius Tomi Libris compluribus in locis egerimus, eo Lectorem relegamus, ne acta iam toties reagere videamur; de plastica quoque virtute, Salinae Naturae insita, fuse, et demonstrative Octavo Libro ubertim actum vide Valde itaque hallucinantur, qui ex analogia plantarum, et animalium. mineralia, metallaque ex semine proprie dicto nasci sibi imaginantur: Cum plantae illae metallicae; quae sub inde in fodinis reperiuntur, nil aliud sint,quam efflorescentiae, seu exanthemata quaedam, non ex vegetabili natura orta sed ex evibratione spirituum mineralium salinorumque in filamenta quaedam, ramusculorum adinstar difflata. Accedit, quod huiusmodi arbusculae non a natura duntaxat, sed et arte facile produci possint, uti ex proprio Capitulo sequentium, de productione mineralium plantarum docebitur. Ad plasticam virtutem, quae potissimum in gemmarum polygonis figuris elucescit, quod attinet, ea sane proprie plastica vis dici non potest, cum haec in plantarum et animalium seminibus proprie locum suum habeat. Iterum semen mineralium animatum non esse vel hinc patet, quod nullum,qualecunque tandem minerale aut metallicum corpus fuerit nos nutrire possit, nutriret vero, si vita polleret; cum proprie ex iis nutriri dicamur, ex quibus constamus;non autem constamus ex mineralibus, sed ex vegetabilis et sensitivae naturae nutrimentis vitam sustinemus.

Est itaque alia gemmis, alia vegetabilium sensitivorumque membris formandis vis seminalis et plastica. Quod vero nonnulli Chymici obiiciant: Salem ex urticis paratum in crystalli trigonas tessellas cogi. id non vi salis usualis sed vegetabilis urticae fieri censeas velim; siquidem illud ipsum lixivium unde crystalli sensim colliguntur, dum repente frigore brumali concrescit, longe aliam faciem refert, nimirum ipsam glaciem non ruditer congelatam, verum in urticas crystallinas effigiatam, quod certe manifestum virtutis plasticae in vegetabili urticae sale hospitantis argumentum et indicium est; Quod vero differentium salium mineralium, nitri, aluminis, vitrioli corpuscula in differentes figuras coalescant, id non sit ex animati seminis plastica facultate, sed ex magnetico similium corpusculorum adsimilia confluxu, quo gemmas radiativa facultate, vi lapidifica concomitante, nunc in hanc, modo in aliam figuram polyedram transformat, uti Lib. VIII et in Arte Magnetica ample demonstravimus.

LATIN transcription

CAPUT III.

De Seminio plantarumve Naturae vegetabilis.

Constat ex sacro Genesis volumine, DEUM OPT MAX nil immediate, sive plantam, sive animal, aut aliud quodcunque mixtum spectes, creasse, sed mediante Chaotsica massa ex nihilo educta (cui panspermiam et universale Naturae semen concreaverat) veluti ex praesupposito subiecto cuncta, celos sidera, mineralia plantas, animalia produxisse. Veruntamen quomodo e semine istiusmodi universali et panspermia rerum virtuali, tot ac tam diversa plantarum genera produxerit? Quomodo animaverit? Quomodo tot ac tantis dotibus instruxerit? quantum ingenii nostri stupiditas capere potest, iam dicendum resta.

Post divisionem itaque aquarum, et elementorum ex inani illo separationem, et Spiritus Divini incubitum, massa iam panspermia sua instructa, dixit DEUS: Germinet terra herbam facientem semen, et lignum pomiferum faciens fructum iuxta genus suum, cuius semen in semetipso sit super terram. Haec verba aperte indicant herbas,arboresque non immediate creatas, aut ex nihilo product assed ex terra iam creata, et panspermia sua instructa eductas fuisse, Divini verbi imperio, iuxta combinationem uni cuique debitam. Ex semine enim primogenio eduxit omnem plantalis oeconomiae varietatem, quibus iam productis indidit virtutem vegetativam. In qua latet potentia quaedam et virtus multiplicativa suorum similium , quae nunquam defectura erat: quodque primo per invisibile et occultum semen produxerat etiamnum per semen constituit manifestum, quod et propagabitur usque ad ultimam Mundi consummatione.

Productio iraque et generatio vegetabilium in genere emanavit, ab humido illo elementari, non simplici, sed illo primigenio Vapore salino sulphureo mercuriali, utpote qui in se includat virtutes, et proprietates universae natur, ac individuatur, specificaturque in vegetabilia particularia, quae alit iuxta genus et speciem unius cuiusque, iuxta Supremi Conditoris immutabilem voluntatem et intentionem. Cum enim in hunc usque diem universa telluris moles hoc primigenio semine imbuta si, neque unquam defecerit; hinc vegetabilia hunc liquorem per radices attractum distribuunt in omnia plantarum membra, quae illum tum calore linterno tum externo coquunt, digerunt,convertuntque in suam propriam substantiam: de purissima vero parte istiusmodi spermatici liquoris iam digesti coctique formant corpus quoddam, in quo potissimum latet, et consistit semen illud similium propagativum, invisibile. Quod simul ac in terram inciderit id statim veluti potenti quodam magnetismo, novum attrahit humorem, in quo latet vis illa seu spiritus architectonicus rerum omnium constitutivus sulphureo, salino mercurialis, qui coniunctusei seminali virtuti in femine plantaeiam individuatae statim operari incipit, ad eam formam recipiendam eam instimulat plantam, quam in ea Natura intendit, quaeque eiiure naturae debetur; idque perenni pericyclosi; Tametsi enim semen illud naturae in plantae iam individuato semine persistat, nisi tamen terrk suae denuo resticuatur, fructum nunquam feret; mox tamen ac terrae concreditum fuerit; tum primo semine Naturae ab eo veluti amico sibi et connaturaliattracto statim animabitur. et vegetativam virtutem iuxta Naturae intentionem perficiet. Vides igitur, quomodo semen Naturae primo attrahatur a planta semine, una cum liquore elementari, quo separari non potest: Deinde hoc alimentum spermaticum adhuc impurum cedat partim in truncum, ramos, partim in folia, et flores, donec tandem per caloris tum intrinseci, tum extrinseci Solis digestum, cotumque, tandem purissima eius portio denuo in semen adsimile propagandum convertatur. Semen itaque hoc Naturae ex Divino imperio, et intentione in se continet virtute et potentia vim vegetativam, quam mox ac vegetabili cuidam individuatum fuerit; tum primum ex potentia veluti in actum reductum germinat, florescit fructescit, ut proinde sine hoc Naturae semine elementa mortua sint,neque ad ullam rerum compositionem concurrere valeant. Accedit quod illa qualitatibus suis, frigiditate,humiditate, siccitateque, quae non nisi accidentia sunt, verbo temperamentum tantum rerum constituant; ubi vero semen Naturae illis accessit,tum non statim singulae res eius virtute, et efficacia per materiae elementaris seminisque Naturae combinationem, propriarum formarum acquirunt poflessiones.

LATIN transcription

CAPUT IV.

Semen hoc nil aliud esse, quam Salem Naturae elementis insitum, cui essentialiter proxima tria Naturae principia complicantur.

Recte et sapienter nonnemo ex priscis Philosophis, in Sole et Sal sunt omnia: quod tamen de sale illo usuali minime intelligi velim, sed quod sub sale hocusuali veluti sub involucro quodam lateat vis ista mirifica salino-sulphureo-mercurialis rerum omnium constirutrix ita ut sulphurea inexistens illi vis calidum; mercurialis humidum radicale, sal denique id, quod subsistentiam rebus omnibus confert,indicet; tria nodo indissolubili ita connexa, ut ab invicem separari non valeant; materia prima proxima, et ultima rerum omnium, iuxta illud; quae sunt prima in compositione, sunt ultima in resolutione: Siquidem rerum!omnium semina, in quibus natura productionem molitur, nil aliud sunt, quam sal congelatus cum subtilissimis corporum, quorum sunt semina, partibus Virtus enim seminalis et rerum omnium productrix in elementis hospitans, intra terram incrassata tandem in corpus salis condensatur; cuius anatomiam si propius inspicias, eam quandam veluti omnium elementorum pinguedinem esse reperies: In hoc enim intueri licet ignem Vitae aquam, aerem, terram, idest sulphureo-salino-mercurialem quandam vim omnium proximum principium, quod et omnibus inexistit. De pures salem quantumcunque volueris, per solutiones, sublimationes, caeteraque ignis tormenta; semper tamen in eo veram reperies terram similem illi, quam videmus, quae tametsi omni sale destituta videatur, eam tamen celo sereno et Soli per aliquot dies expositam, paulatim novo sale ex quo extracta fuit in gravidatam reperies, tantae foecunditatis ut mox in amplam, et copiosam herbarum segetem luxuriet; quod nulla tamen ratione fieret, si terra omni sale destituta foret; et patet ex Agricultoria arte. Mirantur multi, cur Agros, ut messe peracta feraces frumenti fiant, unum aut duos annos quiescere oporteat; ratio in promptu est; quia cum praecedenti anno segetes magnam salinae pinguedinis portionem attraxerint. Agros ob subtractae pinguedinis copiam sterilescere necesse est, quam tamen desiderata potita quiete, quod ablatum fuit, in seipsis restaurant, tum novo ex stuparum cineribus combustarum attracto sale tum ex imbribus, subterraneisque halitibus denuo subministrato de quibus vide Lib. 6. Sect. ult Patet itaque Terrae fertilitatem ex solo sale, illa triplici virtute comitante, pendere, quod compluribus experimentis comprobare possemus nisi id in Sect. ult lib 6 huius praestitissemus.

Si quis vero obiiciat; tantum abest ut sal foecundus, ut potius omnium destructivus sit: Nam experientia docet, omnia illa loca, quae sale abundant, sterilia esse. Huic respondeo, verum esse salem in iis locis ubi affatim vel per naturam crescit vel per hominum industriam, elaboratur, inducere sterilitatem; id tamen non ex Naturae suae defectu provenire censeas, sed quod in huiusmodi locis ob nimiam abundantiam et virtutis attractivae efficaciam, quae universum illum salem intra subditas sibi matrices latitantem ad se cogit, sibi similia unit, ac proinde impediatur, quominus terrestres partes sua foecunditate beare valeat unde solummodo in dictis locis suae sibi similium productioni intentus spectatur suae vero libertati relictus, omnia fecundat, vivificat, nutrit, conservat; vere ab Hippocrate, quod de sulphure id de sale sulphurea vi praedito 蟿峤� 胃蔚峥栁课� id est, quid divinum appellatur: atque adeo pateat, veteres Alchymistas, uti in praecedenti Libro fuse ostendimus, per lapidem illum Philosophorum, sive magnae transmutatoriae artis mysterium, aliud non intellexisse, quam hoc 蟿峤� 胃蔚峥栁课�, id est use universale Naturae semen; unde et Alchymia verius a Graeco, quam ab Arabico etymologiae fuae rationem, quasi dicas, 蟿峥喯� 峒呂晃肯� 蠂蠀渭委伪谓, 峒赌位慰蠂蠀渭委伪谓 Halchymiam salis fusionem, traxisse videtur. Nulli sane virtutes illa, quae lapidi philosophico attribuuntur, verius quam Sol, et sali congruunt, quid enim vilioris preti sale est cum ubique reperiatur? imo in locis quanto vilioribus tanto copiosius exuberat, quemadmodum in sim etis, stabulis, columbariis, latrinis, oletisque videre est: Nascitur in medio maris, in littoribus ubique efflorescit: montes, planitiesque eo foetae sunt, putredines rerum omnium non nisi sale fermentantur. Vegetabilia in ultima resolutione sua non nisi sal relinquunt; Animalia quaecunque tandem sale turgent: Volucrum pennae quid aliud sunt, nisi salis efflorescentiae in pennarum amictum condensatae? certe sal animale quid sit, urinae hominum animaliumque quo turgent, sat docent, quoque tantopere delectantur, ut non alio Naturae balsamo, quam salino se conservari et foecundari posse sentiant hinc tantopere illi inhiant tanta aviditate ex veterum maceriarum ruderibus illud exsugunt, lambunt, hauriunt, columbae caeterumque volucrum genus avide terrarum rimas fissurasque fodicando id inquirunt; piscium vero generi proprium est. sale vivere et conservari. Hic dissolutus herbarumque radicibus insinuatus, herbarum illam quam miramur varietatem producit, in hominum animaliumque nutrimentum, ut eo nutriamur, ex quo constamus. Nutrimur autem sale illo spermatico, qui in ultima resolutione omnium alimentorum, quae sumuntur, reperitur, quid aliud est, quam semen etveluti quinta quaedam essentia et 峒愇结匠蟻纬蔚喂伪 omnium partium, quibus componimur: atque vel ex hoc capite semen sal animatum dici possit; utpote quod ex omnibus tam vegetabilibus, quam animalibus in usum medicamentorum extrahitur. Quid admirabilius est urina hominum quae per convenientem praeparationem non solum in medicum usum cedit. sed et ad aurum argentumque dissolvendum apta redditur. Vegetabilem esse,inde dignoscitur, quod planta que cunque tandem in salem excocta, et terrae purae insita, cum tempore eandem plantam, quae in salem resoluta fuerat, reproducat, de qua mira sane Naturae operatione in sequentibus plura experimenta adducemu.

Non dicam hic de rore, quem vaporem in salem concretum esse monstrat Ars Spagyrica , quae inde elicit menstruum tantae efficaci,ut non secus ac ex sale communi sale-petrae, nitro, corallia perlasque dissolvat; cuius proprium est frigido humido dissolvat calore condensari. Minerale uti in diversas species dividitur, ita quoque stupendis virtutibus in singulis superbit, ita ut nullum sit falis genus, quod non aliquo modo, sive id sal commune, sive alumen, sive nitrum sit, in singulis reperiatur. Metallorum species duritiem suam non aliunde sortiuntur,nisi ex fixi salis abundantia. Accipe unam libram plumbi, ex quo calcinato fere ad decem uncias salis extrahes et sic de caeteris. Invenitur et id in sublimioribus aeris regionibus, ut ex meteororum mirandis effectibus patet. Verum cum de quatuor salis speciebus fuse in VI Libro egerimus, illuc Lectorem remittimus, ubi quicquid circa hoc argumentum dignum consideratione occurrere potest, discussum reperiet.

LATIN transcription

CAPUT V.

Quomodo Semen universale ad animalium generationem concurat, et de mirifica plasticae victutis efficacia in semine animalium.

Diximus in praecedenti Capitulo, quomodo ex semine universali Chaoticae massae indito Conditor omnium, plantas tanquam ex subiacente materie duxerit; Iam restat, quomodo ex eadem materia die quinto et sexto animalia omnis generis eduxerit. Supponimus itaque, DEUM excelsum, et gloriosum primo inde eduxisse et plantas et animalia, unde semen illud universale, uti in eductis iam plantis cum vegetativo Naturae gradu una quoque vitalem facultatem adeptum fuit, ita in animalibus quinto et sexto die, ex eadem materia eductis sensitivum Nature gradum, iuxta CREATORIS beneplacitum participavit; atque hoc pacto semen hoc per continuam attractionem nutrimenti, quod in utroque Natura gradu ex ultima eiusdem concoctione conficitur, quo etiam successiva alternaque generationis, et corruptionis vicissitudine in hunc usque diem species tum plantarum, tum animalium propagantur, et usque ad Mundi consummationem propagabuntur. Verum facultas seminalis, qua percit suar operationes, cum subtilior sit, quam ut leviter capi possit. illam paulo fusius explicabo.

Supponendum igitur, ad vitam viventium, et ad earum operationes rite perficiendas necessario requiri heterogenearum artium concursum: cum fieri non possit ut homogeneis solummodo partibus sive planta sive animal vivat, aut actiones suas recte perficiat: Si enim omnes partes eiusdem essent naturae, omnium utique eaedem essent operationes, non diversae, iuxta illud: Idem inquantum dem semper facit idem; Unde non incongrue Philosophus animam definit, actum corporis organici, id est, quod diversa organa et instrumenta habet, quibus ad diversitatem operationum necessariis utitur. Quidnam vero illud sit quod diversitatem illam partium in animalibus perficiat, explico.

Diximus paulo ante, DEUM cum ex terra et aqua chaotice commixta plantas et animalia eduxit, tunc eodem momento singulas rerum species in suo esse naturali constitisse. Verum enim vero, cum illae uti ex corruptibili elementorum massa seipsas sustentare in perpetuum non possent, ita unicuique virtutem spermaticam indidit, quase perenni successione rerum et alterna vita mortisque, sive quod idem est, generationis et corruptionis vicissitudine, usque ad ipsius Mundi consummationem propagagarent: et hoc pacto una quaeque species, sive vegetabilium sive animalium in fuo statu, et essentia naturali conservaretur. Quomodo vero, et unde vis propagatrix originem suam hauriat, unde proveniat, expono.

Diximus supra, semen universale rerum nihil aliud esse, quam salino sulphureo mercurialem spirituosum vaporem, quo omnia quae in Mundo sunt, componuntur; hunc autem vaporem triplici virtute distinctum,nolim dicere ex sale sulphure et mercurio minerali et sensibili conflatum, sed latere in intimo horum centrali thalamo quidpiam, quod ignem naturae, sive id quod cum Paripato, calorem rebus omnibus innatum, dicimus, quod in sulphure potissimum elucet, quod omnium, quae in natura rerum existunt, igneum hunc calorem maxime demonstrant, uti in Libro nono et decimo fuse demonstravimus. In Mercurio vero latere quidpiam humido radicali maxime simile, quod et aquae aerisque facultatibus exacte respondeat, sine qua nulla corporea substantia consistere potest; et maxime in Mercurio minerali,elucet, quod uti rerum omnium humidissimum et siccissimum, gravissimum et levissimum , calidissimum et frigidissimum est, quod solum Natura in perfecto contrariarum qualitatum gradu constituere sibi complacuir, ita aquae et aeris facultates maxime aemulatur, uti capite de Mercurii natura et proprietate incomprehensibili. Quae tamen non dicta velim, quod semen hoc ex Mercurio vulgi sit conflatum sed quod in intimo huius mixti mineralis centro lateat vis quaedam admirabilis, quam Philosophi humiditatem radicalem dicunt, cuius Mercurius veluti externum quoddam involucrum dici possit: atque haec est. quae rebus omnibus humidum radicale confert, sine quo nihil vivere posset. Quoniam vero,uti calor sine humido utpote eius nutrimento subsistere non potest, neque haec in corpoream molem sine facultate quadam, quae rebus omnibus consistentiam corpulentiam quae praebet, condensari possunt. atque hanc in salis Nature centro latere dicimus: quia tamen neque haec salina vis sine sulphurea et mercuriali consistere pot, hinc sapientissima rerum Natura utrumque salino corpori utpote basi et sustentamento omnium ita inclusit, ut ab invicem separari nequeant. Atque hoc semen universae Naturae, quod CONDITOR sapientissimus primo chaoticae massae concreavit, ut ex eo deinde omnipotenti vocis suae imperio cuncta, que Mundi ambitu continentur, tanquam ex subiacente materia educeret, quod quidem iuxta Naturae gradum uni cuique convenientem, singulis tam vegetabilium, quam animalium speciebus, iuxta Divinae intentionis beneplacitum insinuatum, individuatumque, eam varietatem rerum, quam miramur, prodidit. Et in vegetabilibus quidem iam a CONDITORE glorioso in sua specie constitutis illud nihil aliud est, quam humidum illud radicale, quo veluti nutriuntur omnia ea, quae vegetandi facultate pollent; ex ultima vero huius concoctione per calorem innatum sive sulphur nature facta, in plantis nascitur semen illud, quod terra conditum, novoque spiritu salino sulphureo mercuriali animatum speciem unius cuiusque in proprio semine virtute latentem propagat.

Quoniam vero animal sine nutrimento vivere non potest hinc nutrimento opus habent animalia quo humidum calore per attenuationem consumptum restauretur; atque huiusmodi nutrimenta alia non sunt, quam vegetabilis et sensitivae naturae fructus, quibus alimur et sustentamur. Quoniam vero huiusmodi nutrimentum, heterogenae, et dissimilis nature est: hinc intra stomachum illud sumptum Natura ibidem per digestionem, fermentationem purum ab impuro separat; et purum quidem partim hepati, partim cordi in sanguinis, spirituumque elaborationem transmandat, impurum vero veluti faeces per duos excretorios secessus dispellit. Cum vero semen Natur nutrimento semper inseparabili necessitudinis consortio iunctum sit: hinc quoque nasitur plastica ista semini semper connexa facultas, quae omnem admirationem superat; hac enim corporis ex tot heterogeneis partibus, membrisque constituti substantia originem suam trahit; quod enim in semine natur est salinum, id ossibus formandis ceterisque durioribus corporis portionibus, sine quibus solidam substantiam obtinere non posset, natura deputatum est. Humidum vero animalium, id, quodin semine latet, mercuriale praebet, et nervi quidem, cartilagines, venarum ductus uti tenacioris, viscosiorisque natur sunt ita partim a Mercuriali, partim a salina et sulphurea pinguedine mira combinatione obtinent: reliqui vero humores, primo quidem sanguis et phlegma a mercurialis humiditatis praedominio suam sortiuntur naturam; bilis ab humore sulphurea vi adusti,atra bilis a separatione faecium sanguinis calore adusti; vapores vero ex sanguinis massa per calorem attenuati, quos spiritus tam animales, quam vitales dicimus, ab ignea illa vi in naturae sulphure latente conficiuntur, qui uti spirituosis simi sunt et subtilissimi, ita quoque ii soli per intimos quos vis humani corporis recessus diffusi microcosmicam Oeconomiam unice gubernant, unumquodque in morus, operationes, actionesque ipsi congruas perpetuo sollicitant.

His itaque rite constitutis. cum tota animantium fabrica ex corruptibili elementorum confluxu constituta sit, ne species rerum cum tempore prorsus deficerent. Natura sapientissima aliud corpus destinavit, quod post ultimam nutrimenti concoctionem resultat, in quod universa animalium membra veluti in centrum suum corradiant, dum unumquodque quod optime in ipso concoctum fuerit, sive humorem sive spiritum in microcosmi medium veluti centrum id est, in vasa a Natura destinata transmandat; atque hoc est semen illud prolificum, quo species omnium animantium propagantur: quod uti ex omnium membrorum spiritu spermatico constituitur, ita quoque aptum ex se et sua natura redditur ad simile ei, a quo deciditur, producendum; in uterum enim tanquam in fecundum agrum proiectum salinae sulphureo mercuriales species statim radiare incipiunt et iuxta officia unicuique a natura destinata obire, it aut quod in semine mercuriale-sulphureum pro varia combinationis lege in membra ipsis sympathica, id est, principalia corporis vasa, cor, hepar, pulmonem, cerebrum ce ex quibus prodierunt, miro quodam magnetismo ad similia ipsis membra efformanda confluat, salina vis in semine latens, quae ex ossibus in semen deflexerat, novam ossium fabricam adoritur, et sic de caeteris membris idem iudicium esto ita ut quod in semine latet, alicui membro proportionatum sympathon id statim calore nativo excitatum, membrum tale et tale radiatione sua loco et situ simili et proportionato efformare contendat.

Verum ut modus et ratio huius admirandae virtutus plasticae magis magisque perspiciatur; quantam ingenii nostri imbecillitas permittit experientiis comprobare nitemur; cum vix sit,qui genuinam huius rationem ex Philosophis exposuerit, et plerique has differentes virtutis seminalis rationes per universales et Metaphysicos conceptus exponant, qui vero proximas huius causus, neminem reperi, si exceperis doctissimum et experientia rerum clarissimum Medicum Marcu Marci, qui in suo egregio opere de operatricibus ideis, acu, uti dici solet, rem tetigit, cui libenter subscribimus.

Ut vero clarius modus, et ratio intelligatur; Sciendum est, Salis naturam, uti in Nono Libro satis ostendimus, radiativa quadam virtute praeditam esse qua corpora nitrosa, aluminosa vitriolata, quemadmodum et gemmas in varias figuras, triedras, tetraedras, pentaedras etc efformat; quod quidem fieri non posset, nisi vis illi inesset, qua ex uno aliquo puncto sui in differentes partes radiando, tandem polygonam illam in Crystallinis corporibus figuram efformarent, quam quidem radiationem seu 峒�魏蟿喂谓慰尾慰位委伪谓, qua corpuscula salina exse et sua natura et innato quodam appetitu dum ad se confluunt certam quandam figuram efforment, nil aliud esse dicimus, quam corpusculorum salinorum indifferentis situs filamenta sub certa proportione a natura eis indita, et sub certis terminis intra humidum protrusionem, quae deinde consumpto humido, non secus ac spiritus lapidifici, in polygonum corpus coalescant; quia demonstrationem huius rei citato Libri oi loco exhibuimus, eandem hic repetere noluimus: Etiamsi enim huiusmodi plastica facultas in fossilibus corpus organicum constituere non possit facit tamen, quantum potest ut si non plantam, aut animal vivum, saltem ipsis analogum quid iuxta gradum naturae convenientem imprimat uti fuse citato Libro de figuris in variis lapidibus occurrentibus dictum fuit. In Vegetabilibus tamen, sensitivisque magis huiusmodi vis platica apparet: quid enim aliud sunt tam diverse plantarum figurae quoad ramos, foliorum, florum fructuumque constitutionem quam mirifici plasticae huius facultatis effectus? Certe quod in mineralibus gemmisque rudi penicillo natura attentat id multo excellentius in foliis floribusque attentare non cessat, dum iuxta speciei conditionem vi sua radiativa illos nunc in tria folia uti in herba trinitatis, modo in quinque, uti in pentaphyllis, iam in sex septem, octo, novem, decem et innumeras denique efflorescentias innumera colorum varietate dispescit, qui omnes plasticae virtutis effectus sunt, quemadmodum, si DEUS vitam dederit, in Libro de occultis Naturae Characterismis, et naturae operibus elucescentibus, demonstrabitur. Quis autem effectus plasticae facultatis in tot ac tam differentibus corporis partibus efformandis, satis miretur? Sed ne tam abditum argumentum inexpositum relinquamus, modum et rationem paucis non tam explicabo, quam indigitabo tantum.

Certum est plasticam facultatem, seu vim formatricem non ab externo quodam agente sed a seminis progenitore ortum suum habere: siquidem illa, quae generantem inter et genitum intercedit similitudo, alia ratione constare nequit, nisi ex semine animalis in convenientem uterum proiecto: si enim ab externo quodam agente fieret non esset, quare semen, v.g humanum decisum non potius in canem aut felem, quam in hominem degeneraret. Dico itaque, ut tandem ad rem veniamus, hanc plasticam virtutem aequaliter diffundi per totam seminis massam, id est quodammodo totam esse in toto et totam in qualibet parte; cuius rei ratio haec est quod ex uno semine interdum singuli, interdum plures foetus cooriantur, et non minus ex una aliqua parte, quam ex toto fetus integre perficiatur: et demum,quod nulla partium confusio, perturbatio nulla, nisi rarissime, ut in monstris, contingat, quod tamen fieri oporteret, si difformiter sese haberent ad subiectum. Unde non putes velim plasticae subiectum omnino esse simplex sed veluti compositum ex multis: siquidem illa virtutis portio, ut ita dicam, quae cerebrum conformavit, nequaquam hepar aut cor effectura est; et quae ossibus dedit figuram, nequaquam membranas extendet aut intestinorum spiras convolvet sed singula subiecti portiuncula totum quod efformandum est, continet; haud secus ac in specierum in obscuro loco in candidum obiectum exhibitione contingere solet. Sit igitur hoc primum experimentum.

EXPERIMENTUM I. Quo radiativa plasticae fucultatis ostenditur.

Depingatur in obiecto quopiam Solis radiis exposito gara ominibus cum omnibus et singulis membris. Hoc peracto, in obscuro conclavi iuxta: experimentum huius libri de Photismo Chromatico exhibitum, per minutissimum et punctuale foramen species imaginis hominis paulo ante figuratae intromittatur in chartam in obscurata camera expositam, atque experientia disces,species imaginis una cum colore cuius vis membri intus repraesentari. Si vero chartam foramini applicaveris tota specierum diffusio conturbabitur, nihilque, nisi circulus lucidus apparebit: quanto vero plus a foramine semoveris tabulam tanto species imaginis evolventur amplius usque dum naturalem suam perfectionem nactae fuerint. Hic certum est, radios ex singulis punctis membrorum imaginis per medium radiare et in foramine punctuali inconfuse uniri, ubi etsi ad sensum simplex lucis radiatio videatur, evoluta tamen aliquantulum, non simplicem speciem, sed infinita quadam varietate colorum insignitam distinctis singulis partibus et sine ulla confusione 未喂伪魏蟻委蟽蔚蠅蟼 dispartitis reperies. Videbis cum admiratione singula membra in singula corradire, atque una cum speciebus colores singulorum quoque disferre membrorum; si lla res in rerum natura incomprehensibilem illam plasticae virtutis simplicem varietatem explicet, haec sane explicat. Dico igitur, eadem prorsus ratione in spermate contineri plasticam vim sive formae opificem, sicuti species colorum in aere, semen enim ab omnibus et singulis partibus aphrodisio motu et 峒�魏蟿喂谓慰尾慰位喂蟽渭峥� spermatico deciduum in uterum mulieris, ceu in locum radiationi prolificae naturalem profusum, ibi materia quidem simplex ac homogenea secundum sensum involutum, naturali tamen vasis calore promovente radiatione sua paulatim incipit evolvi, atque per huiusmodi deas et rationes spermaticas, partes incipiunt differre, et membra distingui, eta se distare. Sicuti igitur in uno foraminis puncto omnes species visibiles virtute continentur evolutae tamen figuram, situm, colores singulorum membrorum distinguunt, ita prorsus se habet plastica in spermate virtus: radii enim alii.quia longiores et ad extimam superficiem pertingunt. alii subito ab exortu finiunt alii superficie sphaerica, alii plana alii aliter terminantur; ex quo omnis varietas in foetum redundat ut in Figura patet. Ubi vides species ex omnibus membris hominis BC ad singula feminis in A locum uteri proiecti puncta collectas, convolutaque a punto A, in quo indeterminata sunt et non nisi potentia et virtute, hinc paulatim calore uteri excitatas, primum in membra principalia,deinde reliqua membra inaequali et tempore et motu discriminari. Ordinis autem ratio postulare videtur, nobiliores,et a quibus reliquae quasi dependent partes, radiatione prius evolvi. Itaque videmus cor ante aliorum exortum sanguineis fibris etiam tum manifeste ceu instrumentum vitale spiritus pulsare, deinde cerebram post hoc iecur, deinde pulmo et stomachus sua paulatim lineamenta ostendunt, cuius rei accipias sequens.

EXPERIMENTUM II.

Mirabilem vim plasticae Virtutis exponens.

Accipe ovum tertio ab incubitu die pertusum, et ea qua par est, industria apertum, smicroscopio diligenter inspice vitellum, et comparebit in eo manifesta cordi effigies adinstar guttae sanguinis concretae viva et mirifica quadam ratione se agitans fibris cruentis, ex eo undique tanquam e luce radiis, atque e fonte rivis deductis: et quam vis statim post triduum appareat vitalis motus cordis et arteriarum, nihil tamen reliquorum membrorum adhuc comparere reperies, nisi post quatuor alios dies spina dorsalisa cerebro deducta veluti quoddam rudimentum ac nebulosa substantia comparet; dein,de successive reliqua membra iuxta perfectionem cuius vis, in quibus singula organa operibus congrua sculpuntur, coloresque cuique proprii in singulis pinguntur sapore odoreque uni cuique naturae suae proprio dotantur, donec in perfectam fabricae molem excrescant. Quod si quispiam singulis diebus unum ex ovis a primo incubitu ruptum observaret, haud dubie is dicta ratione membrorum ordinem processumque in generatione cuius vis facile cognoscere posset,uti in homine cum eadem sit ratio membrorum in animali, qu in homine. Patet igitur ex his specierum evolutionem ad singula membra minime esse 蟽蠀纬蠂蟻慰谓 sive simultaneam sed iuxta partium perfectiorum imperfectiorumque evolutionem, nunc citius, nunc tardius contingere; quae omnia patent quoque ex specierum coloratarum exhibitione, quam nisi praecisa a foramine distantia exhibeas, ultra citraque nihil aliud nisi specierum rudem effigiationem deprehendes; quemadmodum etiam species ex centro in orbem radiant singulae radiis suis inconfuse, ita et species plasticae virtutis ex centro in circumferentiam, non secus ac mens Mundani opificis ex centro terrae evolvit universas mundane machinae species in disparatissima membra in elementa et globos celestes: Primo quidem Solem veluti in cor quoddam megacosmi conglobavit: Firmamentum in cerebrum; Saturnum in lienem Mundi Martem in hepar, in pulmonem Mercurium; in spiritus et sanguinem Iovem; Venerem in semen coeli; in hypochondria denique Lunam, omnia in magnum hominem foedere bono effinxit; ita et in parvo homine specierum una cum colore, sapore, caeterarumque proprietatum evolutione fieri, nulli dubium esse debet.

Sola difficultas hinc oritur; Si plastica vis evolveret species membrorum in spermate latentes infallibili proportione sequeretur omnes homines in delineatione corporum caeterisque affectionibus similes fore: quod tamen tantum abest sint ut sint, ut ne inter millena hominum millia inveniantur duo per omnia similes. In homine quis non miratur vultuum varietatem,quis incessum, gustuumque discrimina in singulis, cum tanta inclinationum naturalium diversitate non obstupescat? Dico igitur non in solam plasticam vim hanc tantam rerum varietatem coniiciendam esse, sed in imaginationes et effectus, ac versatilis ingenii humani perpetuum motum in parentibus, dum se cognoscunt, vigentem, quae veluti radiatione sua dispositam attingentes materiam, eidem imprimunt eam, quam diximus varietatem; qui vagus animi motus cum inanimantibus cesset, mirum non est adeo similia ut plurimum individua reperiri, ut vix dignosci possint, et non nisi maculis colorum distingui Modum autem quo parentes filiis imprimant rerum vehementer inanimo agitatarum species, fuse diximus in Arte Magnetica, Cap de Magnetismo imaginationis, ad quod Lectorem remittimus.

LATIN transcription

CAPUT VI.

De spontaneo Viventium ortu, abdito semimioeorm, quae ex putri nasci dicuntur.

Nullo non tempore mirum in modum subtilissimorum quorum vis Philosophorum ingenia, huius plenum admirationis argumentum adeo torsit, ut vix sit, qui cum altero in decidenda causa tantorum mirabilium conveniar; hinc iam amultis annis huic argumento, summo studio unice incubui, ut undenam tandem vis ista mirifica seminalis in plantis et animalibus sponte nascentibus originem suam traheret, cognoscerem. Et quoniam non immerito Sisyphi saxum, id est, inutili et infructuo solabore in hoc abdito naturae opere, me volvere videbam, si remotis causarum scrutiniis ac metaphysicis conceptibus inhaererem; hinc iis omissis, ad proximas et immediatas horum effectuum causas explorandas, qua observationibus, qua experientiis enchereticis, omne studium meum contuli; quo quid repererim, Lectori hisce communicandum duxi.

Suppono itaque primo, uti in praecedentibus quoque innui, semen universale illud salino sulphureo mercuriale pro naturae gradu vim obtinere vel 峒勏埾呄囄课�, id est, inanimatam, si in inanimatis individuetur; vel vegetabilem si vegetabilibus; vel animatam denique, si zootico gradui iungatur, pro ratione seminis uni cuique speciei, iuxta Divini Architecti intentionem in principio rerum insiti: Est autem inter hoc semen universale, et particulare uni cuique rei in situm tantus naturae consensus, ut hoc sineillo in novam sobolem resuscitari non possit; mox tamen ac hoc terrae fuerit consitum, tunc statim insito natur quodam magnetismo illa ad se confluunt, atque hoc pacto intentum a natura effectum praestant.

Suppono secundo. Cum formae substantiales tam plantarum, quam animalium (excipio semper animam rationalem) non nisi e potentia materiae educantur; certe illas materiales, et divisibiles esse, necesse est; unde necessario quoque deducitur, in omnibus,et singulis tam stirpium, quam animalium partibus aliquid istius formae una cum seminis portione latere eamque non in viventium duntaxat corporibus sed vel in mortuorum cadaveribus remanere. Quod quidem nil aliud esse dicimus, quam formam, semine universali iam in eo individuato vestitam; in huius enim seminis salino sulphureo mercuriali centro, Spiritus ille latet, qui vitam, et sensum dat etiam iis rebus sive materiis, quibus mixtus fuerit,uti postea fusius ostendemus.

Suppono tertio. Terram, aquam, aerem, huiusmodi seminiis rerum plena esse, quae uti minima quaedam corpuscula sunt, ita quoque facile, vel a Sole una cum vaporibus, et halitibus tam ex terra, quam ex mari, fluminibus, lacubus in aerem elevata, hinc vero pluviarum, nivium, ventorum, aerisque vi in diversas terrarum, montium, camporumque regiones delata, ubi cunque proportionatam matricem invenerint ibi statim vita eiis, quibus iunguntur, telam ordiuntur plastica seminis virtute haud impigra, in membrorum uni cuique debita dispositione actinobilismo suo, efformanda.

Spontaneam itaque viventium causam proximam negamus caliditatem putrescentium esse, reiicimus coctionem putredinis,substantiam putrem, sive putridam corpulentiam; non admittimus solum et immediatum DEI in iis producendis seu archetypi Divini conceptum, aut immediatum DEI, otiosa natura concursum; non lntelligentiarum operam; non astrorum influentias; non lumen celeste; non calorem ambientis; sed omnia haec non nisi remota tantum causa amplectimur; panspermiam vero, sive semen illud a mortuorum tum plantarum tum animalium cadaveribus decisum,seminaque rerum omnium causam proximam horum effectuum esse dicimus: dictis causis,uti diximus, non nisi remote concurrentibus: in qua sententia vel ipsum Aristotelem fuisse ex spontanei viventium ortus definitione colligimus, dum dicit primam participationem animae nutritivae cum calido: quo quidem nil aliud intelligit, cum de sponte crescentibus agit, quam quod in vita quoque functis sive vegetabilibus sive animalibus vis quaedam lateat ab ultima alimenti coctione dependens, quam ab anima vegetabili sive sentiente primo participavit, dum adhuc in vivis eslet; atque ex hac in cadaveribus adhuc latente spontaneorum genesin causari. Nam onte iens gigni minime posse, supra ostendimus , nisi ex materia, quae vel iam ante quocunque modo vivens, aut animatum fuerit, sive eam in plantarum, sive in animalium serie constituas cum enim in Suppostione secunda iam ostenderimus, animae nonnihil in omnibus, et singulis viventibus etiam post mortem unacum seminali virtute permanere: Certe sive vi ventis pars fuerit lignum, sive folium sive fructus, sive excrementum sive cadaver, sive aliud quidpiam, semper in disposita, fermentataque putredine, vel eiusdem cumpriori speciei natura quidpiam, aur alrerius producere, vel ipso Hippocrate id Libro de Usu membrorum attestante, his verbis mortuis inquit, nutrimenta incrementa semina feiri; quo quidem pulchre insinuat nutrimentum, quod vel ex vegetabili vel animali natura assumimus, tria in se continere, scilicet facultatem nutritivam, augmentativam, et generativam, quam ultima nutrimenti concoctio praestat: triplex itaque huiusmodi facultas non nisi a mortuis scilicet viventium partibus aut fructibus iam vita functis resultat; nihil enim mortuum esse potest, quod prius non quoquo modo vixerit; quamvis per hoc semen verum et proprium rerum Hippocrates intellexerit, secundaria tamen ratione materiam quoque proximam spontaneae viventium generationis intellexisse inde patet, quod intra materiam rei sponte gignendae manifestum semen latere dicat.

Quare materia proxima sponte nasentium generationis est semen illud nostrum, inquo spiritus latet, veluti anima quaedam vivente decisa (uti Fortunius Licetus scite docet) et in cadavere remanens, non ut forma sed veluti corpuscula spirituosa istius viventis, in quibus anima consistit veluti in vase post mortem viventis relicta. Atque huius vel ipsum Aristotelem testem habemus l.3. de Gen. Animal. c.11 . cum de spontaneo viventium ortu loquitur: Generantur autem, inquit, in terra humoreque animalia et plantae, quoniam humor in terra, spiritus in humore, calor animalis in universo inest, ita ut quodam modo plena sint anima omnia, ubi semen nostrum aperte intellexit; per humorem in terra quid em salinam vim, per spiritum in humore mercurialem, per calorem denique sulphuream, quae in eodem Naturae semine, quod sal est counita et intra centrum suum spirituosam illam partem, veluti animam quandam cadavere in quo remanet, decisam continet, que et materiae proportionatae insita tandem vel vegetabile, vel animal aliquod calore externo disponente materiam excludit. Generantur itaque vere ex cadavere animantia spontanea generatione; non autem resurgunt reviviscuntque eadem numero animata substantia, duplicem ob causam, quarum prior quidem est, quod in sponte genito non sint eadem numero instrumenta, quae praefuerant in cadavere ex quo genitum est, sed alia noviter effecta ne quis existimet huiusmodi genesin ex cadavere esse ex privatione ad habitum dari regressum, cum a pristino vivente saltem numero dissideat sponte genitum, ut ex muris cadaver eortus. Altera vero causa est quod plerumque contingat, ut in morte pristini viventis calore paulatim deficiente materialis animae natura labefactata in peiorem, imperfectioremque essentiam specie prorsus mutata degeneret, ut postea ex animalculis, quae ex viventium corporibus aut excrementis nascuntur, patebit.

LATIN transcription

CAPUT VII.

De variis sponte nascentium classibus.

Spontaneam hanc stirpium de terra generationem non aliunde provenire censeas, quam ex multis corpusculis aut stirpium aut animalium, aut utrorumque vel ab aqua, vel a vento, vel ab ipsom et eorum cadaveret errae impactis, quae in unum iuncta, lentum viscidumque corpus, et ab ambientis calore digesta tale acquirunt temperamentum, talemque gradum caloris, quo apta fiunt, quibus in eis ut in vase dudum delitescens anima sese tandem promat in formam vitalem novarum stirpium constitutricem. Sunt autem corpuscula illa passim et in aere pulverulento volitantia vi spiritus agitata, partim aquis permista, partim in terrae superficie undiquaque dispersa hinc vero in humisinum ac viscera per latentes patentium meatuum rimas imbrium vehiculo vehuntur: ex quo loco actis demum radicibus exurgunt in stirpes. Ea sane corpuscula licet seminis vices obeant, seminique proportione respondeant, ut dudum novimus ex Aristotele, vere tamen et proprie semina non sunt, sed seminalium rationum veluti involucra qudam; quod et Anaxogoras Theophrasti relatu existimabat, constituens aerem omnium rerum semina in se continere. Varii vero generis sunt huiusmodi corpuscula, quaecunque ab olim viventibus derivata particulam animae labefactatam, ut vas locusque retinent cum calore modico tum succi. vaporesque,tum pulveres et ramenta: in quibus fane plantarum sponte nascentium causis seminalem vim inesse non ita labefactatam oportet, ut in iis,e quibus tubera et fungos exoriri sponte conspeximus, stirpes dico que dignitate fungos tuberaque superent. Non aliunde profecto cineres fcecundant agros, nisi quia reliquiae sunt, reliquiasve continent corporum olim animatorum; et hac ratione Theophrasti et Plinii relatu, olea in totum combusta revixit: Nec aliunde pluvi ac rores magis terram fecundant, quam flumina (uno excepto Nilo) nisi quia pluviis ac rore multa permista sunt cum exhalatione ac vapore cadaverum ramenta ut scite notavit etiam Plutarchus. Nilus autem ob longissimum latissimumque cursus sui tractum, et quia ex pluviis Aethiopiae maxime intumescit, multo plures cadaverum portiunculas habet, quam quivis alius fluvius et pluvialis humor aut ros: quare omnium aquarum foecundissimus est, ac depositis sordibus in sedimento ob maximam sui tenuitatem levitatemque potui optimus ac saluberrimus. Huc ea quoque faciunt, que de Ortu spontaneo Laserpitii Plinio dicuntur alicubi: Id, inqui, apud Auctores Graeciae evidentissime invenimus natum imbre piceo repente madefacta tellure circa Hespridum hortos, Syrtimque maiorem septem annis ante oppidum Cyrenarum, quod conditum est Urbis nostrae anno centesimo quadragesimo tertio; Vim autem illam per quatuor millia stadiorum Africae coaluisse. Quae apud Theophrastum etiam habemus: imber etenim crassus nigerque fuit adinstar picis, quia multa in se ramenta plantarum animaliumque mortuorum continebat, quae humo impacta spontaneam stirpis originem toto eo tractu promovere potuerunt; quin factum est, ut hanc spontaneam originem plantarum de terra surgentium in tria genera partiri valeamus, quorum primum habeat materiam proximam rei sponte nascentis in terra praeexistentem, non aliunde, quam ex plantarum et animalium seu excrementis seu partibus ab ipsorum animantium corpore defluxis, ac immediate humo commistis: secundum vero genus eandem materiam obtineat terrae inditam ab aquarum seu pluvialium seu fluvialium illuvionibus. Tertium denique spontenatorum genus materiam in se causam sui ortus effectricem proximam continentem habeat terrae communicatam ab aere seu vi ventorum, seu quomodocunque aliter. Quos modos olim recensuit etiam Theophrasta in spontanea generatione integre sylvae, sat nobis est e terra sponte nascentes plantas fieri ex cadaverum seu stirpium, seu animalium seu utrorumque partibus etiam ob parvitatem insensibilibus in unam massam primum coeuntibus, quae in se animam vegetalem velut in spermatica materia contineat eadem anima illi massae ab ambientis calore concoctae, atque ad vitam dispositae semetipsam tribuente in formam vivificantem et novae plantae constitutricem. Generali itaque divisione assignata iam ad particularem eorundem partitionem procedamus.

Quadruplici Classe sponte nascentium veluti supremas species comprehendimus, quarum duae ad plantas,alter ad animalia pertinent. Sunt quaedam in primo vegetantis naturae gradu constituta, quae non incongrue geophyta id est Planto-terrestria vocamus; uti sunt, omnes tuberum fungorum, que species. Altera omnia plantarum genera et species, quae sponte nascuntur: Duae pariter in animalium classe continentur sponte nascentia, quorum priora medium quoddam sunt plantas inter et animalia motu progressivo destituta ut sunt omnia illa, quae philosophi 味峥废喯呄勎� vocant. Posteriora sunt omnia ea animalia, quae motrice facultate pollent, et omnia insectorum terrestrium. Volatilium, aquatiliumque genera et species continent, quemadmodum autem se habent geophyta imperfecta ad plantas perfectas, ita zoophyta ad animalia sese habent; quae in tabula Synoptica Sect. 2.c.I..exhibita vide in sequentibus.

Primo itaque non ita spontaneum viventium ortum nos sumere existimes velim, quod sponte, sine ulla seminalis virtutis efficacia, sed fortuito, ut multi putant, et casu nascantur; nequaquam; nullum enim sponte nascens assignari potest, quod non aliunde sive ex stirpium plantarumque cadaveribus, sive ex spermaticis corpusculis, a vita functis quomodocunque tandem decisis, originem suam hauserit: Cum enim substantiae plantarum, radicum, truncorum, seminum pulveres, excrementaque, ac succi stirpium et animalium nullibi desint in terra, potissimum in superficie eius mirum nemini videri debet, si in unum aliquem locum multa huiusmodi ramenta et excrementa collecta primum humore ceu glutine coniuncta in substantiam mollem atque tractabilem, mox a calore ambientis concocta evadant materia disposita, cuius anima, spiritus ille sive vegetabilis, sive sensitivus semini naturae inexistenti tanquam in vase fiat eius forma vivifica: et usu caloris ambientis et proprii ministerio formet, ac fabricet sibi corpus substratum in formam vel plantae vel animalis. Sed iam singulorum ortus exponamus.

S. I. Tuberum terrae fungorumque genesis.

Inter spontaneos vegetabilis naturae partus, primum imperfectum vegetabilis natur gradum obtinent Tubera et fungi, quae uti radice, ramis, foliis, fructibus carent, ita quoque inter plantas, quae 纬蔚蠋蠁蠀蟿伪 site planto-terrea appellamus, veluti in vitalis naturae gradum constituuntur. Sunt autem Tuberum vari species: alii enim in umbones, in pileos alii, in tuberones quidam; nonnulli in conos pinorum adinstar adolescunt, quidam in hepatis morem diffunduntur; non desunt, qui veluti in digitorum confusam propaginem extenduntur: tandem nonnulli quoque in humani veretri figuram, aut pedis umbilicique figuram abeunt; quorum rationes in sequentibus assignabimus. Non minor colorum varietas in iis observatur; sunt fusci ali. alii subnigri, quidam crocei, aut viridis coloris , quae ex coloribus terrea substantiae, quibus seminalis materia iungitur,oriuntur; et proxima quidem materia rerum differentiam efficit, quod remotae non conceditur: nascuntur autem omnes vel ex arboribus lignisque putridis. vel ex muco terrestri vel etiam ex faxis. Et primo quidem fungos ex saxis nasci, quotidiana nos docet experientia. Habemus hic Romae in domestico nostro viridario saxum, quod praegrandes et optimae notae fungos producit, idque ex monte Tyburi vicino, quem vulgo monte di Poli, aut di Quadagnuolo vocant, adsportari curavimus; In eo siquidem monte, uti propriis oculis meis vidi, fungi tantae granditatis vel ex siccissimis saxis excrescunt, ut cucurbitas maiores si non excedant, saltem adaequent, qui terre fructus tanto in pretio habentur, ut Excellentissimus Ioannes Nicolaus Appius de Comitibus Dux Poli, et pro tempore Romanae Urbis meritissimus Gubernator, legitimus horum montium possessor, certos homines ad id officii destinare soleat, qui ubi in saxo quodam erumpentis fructus vestigia viderint, singulari cura statim saxum spinis muniant, ne a caprarum oviumque gregibus, armentisque, qui in dictis montibus pascuntur, cptumfungi opus conculcatione sua destruatur: fungos vero hosce maturitatem suam iam consecutos tum Summo Pontifici, tum caeteris Romanae Curiae proceribus veluti mirum, rarum et innoxium gustus irritamentum offert. Ferrantes Imperatus in sua Naturali Historia sub nomine tueris fungarii, iam recensitos fungos vocant, aitque visos esse ultra pondus centum librarum. Nascuntur autem Cardano teste, sepultis lapidibus quibusdam latis, mensarum modo, quos in Samnitico agro inveniunt quatuor digitorum altitudine sub terra inde aqua inspersa intra quatriduum abundant in nemoribuset celerem ortum habent; quibus subscribit Matthiolus. Tanta hodie intercessit gratia fungis cum mensis in Italia, ut Neapoli potissimum sint lapides qui defossi et in cellas vinarias translati terra aliquantum cooperti, et inde tepida aqua inspersi infra quatriduum fungos non ingratos producant. Porta ait, demessis veteribus fungis e saxis novos semper subnasci, septendio perfici sexies anno demeti terra denuo dodrante lapides operiente. Neapoli ex Vesuvio, Surenti ex Fageto altissimo sui tractus monte, Abellani in monte Parthenio in Apulia ex Gargano. Referunt, Neapoli in Divitum viridariis passim hosce lapides fimo coopertos numerosam fungorum sobolem producere; Quosdam etiam dolii vinarii stillicidio suppositos lapides, fungor non gustui solum gratos, sed et innoxios vel una nocte producere.

Hisce propositis, iam quaeritur, quomodo hi fg ex terra. ligno et saxis nascantur? Respondeo, ex vario sive stirpium sive animalium vita defunctorum seminalis virtutis profluvio, quae quidem aliud non sunt quam corpuscula spermatica, quae intra proprios saxorum recessus insinuata roris, nebulae, pluviarumque madore irrigata, et calore ambiente suscitata, cum ob debilitatum seminalis virtutis robur, et varie alteratum plantas aut animalia producere non possint; ne veluti otiosa nihil produxisse viderentur, infimi inter vegetabilia gradus substantiam generant, quae passim tubera et fungi appellantur. Ex lapidibus vino aspersis eosdem nasci, causa est, multitudo seminalis virtutis in acinis existentis, quae uti in vino ad huc superstes est, ita quoque vinum dictam fungorum foeturam per latentem in semine virtutis vegetantis animam producere pot. Nascuntur itaque inter plantas tubera stirpium rudimenta, et caeteri fungi omnes, qualescunque tandem, vel ex plantarum aut animalium tum vivorum, tum mortuorum seminalium corpusculorum effluvio interrestres matrices derivato; vel ex herbarum animaliumque tam vivorum quam mortuorum succis, excrementis, putrefactione partium, vel ex corpusculorum seminali virtute pollentium profluvio quae intra terrae, lignorum, saxorumque poros et concavitates veluti matrices quasdam recepta, et calore ambiente cocta tandem fungum aut tuber, cum perfectius quid generare nequeant, pro matricis conditione bonum, vel virulentum, noxium vel innoxium producunt; quod vel inde patet, quod ubi herbae aut animalia venenosa sunt, omnes fungi ibidem sponte nascentes deleteria vi pollere comperiantur. Quanto enim seminalis vis indecisa a cadaveribus materia magis magisque per varias alterationes diversis limarumque rerum miscellas degeneraverit, tanto imperfectiorem semper foetum sive in vegetabili, sive in sensitivo regno gignet, ita ut deficiente paulatim genuino semine a stirpe, vel animali, ex quo decisum fuit, uti hoc sensitivae naturae gradum tueri non potest, ita quoque in Zoophytum vel plantam aliquam, illud vero, aur in plantam aut fungum, aut si vis vegetativa prorsusdeficiat, in corpus quoddam inanimatum, ut in fungis plantisque in lapidem conversis patet,degeneret. Sed de tuberum fungorumque ortu haec dicta sufficiant; restat nunc, ut unde spontaneus vegetabilium plantarum herbarumque ortus natales suos trahat, indagemus.

LATIN transcription

CAPUT VIII.

Quo combinative subiecta, e quibus et plantae et animalia spontanea generatione nascuntur, exhibentur.

Subiecta ex quibus tum plantae, tum animalia imperfecta nascuntur, sunt primum terra ipsa fecunda rerum omnium productrix; Secundo simeta: Tertio. est porosa saxorum rupiumque substantia; Quarto sunt aquae et aer, aquae marinae, lacus. paludes, flumina stagnantium aquarum fossae subiecta sunt, ex quibus sponte nascuntur multa: Quinto sunt arbores, que similia producunt: Sexto sunt arbores, quae dissimilia generant: Septimo sunt animalia viva quae subinde et plantas et animalia producunt; Octavo sunt variarum animantium cadavera, e quibus interdum peregrinae formae et plantae et animalia oriuntur; Nono Mineralia et metalla e quibus uti Historiae narrant, plantae excreverunt: Decimo Nivea substantia. Quorum omnium origines assignare conabimur.

Quaeritur itaque primo, quomodo plantae animalia ex ipsa terra nascantur? Respondeo, in primordiali rerum productione omnes tenerioris substantiae plantulas ex semine universali Naturae id est, salis vegetabilis universae telluris intima viscera diffusi vi et efficacia, pro sapientissimi Conditoris intentione et beneplacito primum in innumeras species distributas, eductas fuisse; quae deinde ex seminio iis insito, quotannis nova fundant herbace sobolis seminaria hoc pacto, herbae, quae a principio Veris, id est, ab aequinoctio Verno in ingentem propagationem usque ad aequinoctium Auctumnale propullularunt, illae eaedem supervenientibus imbribus putrefactae matri telluri novum semen tum radicibus, tum germinum foliis, seminibus caeterisque herbarum partibus insitum ad novi Verni temporis auspicium concredunt; quo redeunte ecce seminalis materia iam imbribus et nivibus veluti fermentata caloreque Solis suscitata, mox in eam germinum herbarumque abundantiam luxuriant, quam magna animi voluptate Verno tempore sentimus: atque hoc perenni quadam nunquam, dum mundus stabit, interitura pericyclosi; (loquor autem potissimum in Climate Europaeo; ne quis existimet hanc spontaneam herbarum genesin, ubique locorum idem temporis observare) Ex seminibus itaque uniuscuiusque herbae partibus insitis. primum putrefactis et terrae concreditis novo caloris hospitis adventu veluti ex busto quod adeo verum est ut foenum etiam aridissimum et exuccum, mox ubi frequentibus imbribus maceratum, putrefactum, fermentatumque fuerit, suo tempore tum externi tum interni caloris vi in uberem variarum herbarum segetem adolescat, non alia de causa, nisi ex seminis vegetabilis, in quo anima latet, et singulis herbae partibus iuxta suppositionem secundam inest, virtute et efficacia.

Quaeritur secundo. Quomodo insecta ex eadem terra nascantur? Respondeo latere semper in terrena substantia non solum vegetabilium spiritus, ex putrefactarum plantarum, herbarum stirpiumque veluti cadaveribus quibusdam, uti iam paulo antedictum fuit, decisos, sed et spiritus animales, spermaticos, ex cadaveribus diversarum animantium decisos, qui proportionatae matrici inditi statim in geneseos perficiendae opus corradiant; unde cum ex semine animato iam labefactato et degenere perfectum animal simile ei , ex quo decisum fuit, generare non possit saltem agit, quantum potest, ut si non perfectum, saltem imperfectum seu insectum quoddam producit tanto nobilius, quanto semen animatum ex cadavere aliquo excisum minus labefactatum fuerit, minusque a pristina forma degeneraverit, uti in insectis et muribus patet. Terra siquidem concreditum semen particulare ex animalibus vita functis decisum, mox ibi semine universali salino-sulphureo-mercuriali iunctum unitumque quadantenus animatur, et in vitales fructus sollicitatur; nisi enim semen cadens in terram mortuum fuerit, teste Apostolo Paulo, fructum ferre non potest, unio itaque seminis universalis Naturae semini aliunde delato in debita et proportionata matrice spontaneos huiusmodi fetus producit.

Quaeritur tertio. Quomodo tum herbae, tum animalia imperfecca ex simo oriantur? Plantas ex simo sponte nasci, probatione non indiget: Cum enim teste Philosopho, una et eadem materia sit generationis et nutritionis, quippe ex iis aluntur, ex quibus omnia constant viventia; constant autem ex ea materia, ex qua proxime genita fuerunt est enim finis generationis et esse geniti et constitutio: Plantae vero cum fimo passim alantur, augeanturque, certe plantas ex eo nasci, quis negaverit? Respondeo itaque, plantas ex fimo oriri hoc pacto. Passim constat, in fimo plurima esse tum plantarum tum animalium excrementa succos partesque in unum confusas; fit itaque ut fimeta imbribus ventis aquarumque illuvionibus macerata ac calore fermentata tandem complures herbas et animalia pro animati seminis gradu excludant. Sed ur rem propius demonstremus: Triplex potissimum materiae genus in hac fimosa genesi considerari potest: vel enim est succus e plantis proveniens; vel est portio plantae iam putrefacte, vel eiusdem excrementum; vel si animalium genesin attendas, est vel succus, vel portio cadaveris aut excrementum: vel ex utrorumque corporibus, quae ex substantia cadaverosa effluxit; in qua corpuscula spirituosa exiguo calore excitata dum ad similia confluunt, tandem fermentata vitae necessarium caloris gradum ac temperamentum adipisci, quo materia tandem pro gradu caloris in semine latente, vel in plantam vel animam exsurgat concurrentibus veluti causis partialibus, tum coelo et aere desuper humectante conceptoque calore digerente; vitalis vero spiritus seu anima in huiusmodi materia haesitans ubi subditam sibi hanc rite praeparatam materiam senserit, statim seipsam illi tribuit in formam actuantem, unde novas stirpes ortu spontanea constituit et plastica sua vi seminali massae insita protinus in organicum corpus efformare contendit.

Quaeritur quarto. Quomodo plantae et animalia ex saxis caementosa saxorum substantia sponte nascantur? Plantas e saxis murorumque fissuris enasci, quotidiana experientia docemur. Ex rupibus corallium nasci, supra lib.9 cit. De corallogenesi fuse ostendimus. Nemo tamen, dum plantas ex lapidibus excrescere dicimus, plantas et animalia ex ipsa lapidis substantia existimet velim, hoc enim quam a veritate sit remotum, quis non videt? Dicimus itaque quod ubi lapidosa substantia poris fissuris et concavitatibus referta est, ita quoque intra eas sive pluviarum, sive ventorum vi, diversarum rerum semina deferri, quae humore imbrium macerata tandem tum ambiente calore, tum nativa seminis vegetalis vi aut sensitivi calore fermentata, et tandem pro ratione gradus naturae seminibus insita alias alias herbas et insecta excludit. Fit etiam subinde, ut volucres,vel inter rupes, vetustosque murorum parietes nidulantes, ibidem variorum fructuum aut seminum species comportent. quae humido commixta easdem rerum species tandem excludunt.

Observavi ego hanc rem fere quotidie in vetustarum fabricarum ruderibus, ut hic Romae tum in Amphitheatro Titi Vespasiani, quod Colossaeum vocant, tum in aquaeductibus Thermarum, fanorumque monumentis; quae condensa fruticum caprifico lentisco,ficu hedera, corno, sambuco cypresso caeterarumque plantarum herbarumque pullulagine ita obducuntur, ur sylva videri queat; imo quarum nonnulli frutices in tantam molem excrescunt, ut radicibus suis muros etiam crassissimos veluti cuneo quodam diffindant; atque adeo ut in Latio nostro videbitur, Aquaeductus templorumque veterum structuras, non tam ab irruptione Barbarorum quam ab huiusmodi stirpibus et arbustis cum tempore destructas fuisse existimem; dum enim radices caprificorum lentiscorum, hederarum cum tempore ingrossescant, una quoque murorum compagem dissolutione continui fatiscere necesse est unde tot ac tanta superbis simarum fabricarum ubique in toto Latio cadavera obvia, nostras rationes veras esse, sat declarant; sed de his ex professo in veteris Latii descriptione.

Sed ut ad institutum revertamur: Spirituosa seminis animati corpouscula vel vento vel a volucribus, vel etiam ex vita functis tum plantis tum animalibus decisa, et unacum vaporibus in aerem sublata, ibique unacum resolutis imbribus aut nivibus, quibus insunt, in concava saxorum loca delapsa, tandem ibidem, quam diximus, sponte nascentium varietatem excludant: Unde nemo mirari debet, si apud Historicos legerit, palmam Trallibus referente Plinio in lapidea basi statuae Caesaris Dictatoris ortam fuisse Delphi Lysandri Lacedaemonis statuae caput, relatione Ciceronis, ex herbis asperis et agrestibus in modum coronae obsitum visum fuisse; nil mirum in Capitolii tecto olim palmam et postea ficum quoque excrevisse Plinio teste; cum huiusmodi in hunc usque diem in turris Capitolinae palatiique apicibus, uti et in statuis in Romanis viridariis collocatis cernantur, cum vel vento, vel a volucribus palmae et ficus fructus illuc delati, et inter concavitates saxorum laterumque putrefacti semine insito prodierint; in statuis vero decidua arborum quibus circumdantur spermatica corpuscula poris marmorearum statuarum illapsa huiusmodi plantas produxerint: concava enim saxorum quemadmodum frequenti pluviarum, nebularum rorumque in sessu una cum ramentis ex faxis abrasis ut plurimum in lurum, si humidum adsit, aut in terrestrem glebam, humido calore resoluto degenerent, intra quam diversa seminalium portionum corpuscula recepta, et tanquam in genuina matrice digesta in plantam vel animal pro seminis eo devecti ratione, non possunt non transmutari. Quae vero ex terra virginea in loco, in quo nulla rerum semina esse possunt, planta excrescant, uti non in frequenter experientia me docuit, id fieri dico ex semine universali ab initio rerum terrae indito, quo sub certa combinatione nunc haec, nunc illa herba excluditur propria istius climatis sub quo provenire solent. Si vero, uti Historiae narrant, quandoque ex statuis aeneis herbae natae sunt, id non accipiendum est, quod metallicis corporibus semen insit aut vegetabile aut sensitivum, sed quod intra rimas et concavitates statuae, sive a vento sive ab avibus diversa semina rerum devecta, aut ex volucrum excrementis ibidem natae sint.

Quaeritur quinto. Quomodo herbae et animalia ex aquis spontaneo ortu enascantur? Non dicemus hic de herbis in aquis sponte nascentibus, quarum non est numerus: sed deiis quae in aquatum superficie sine radicibus innatantes sese mirum in modum propagant, cuiusmodi Theophrastus Mnasiam herbam esse dicit; et eam herbam, quod folium nuncupant, et sine radice aquis stagnantibus supernatat: hoc pacto muscum et lentes stagnantium aquarum fossis 峒�蠁蟻委味蔚喂蟼 supernatare videmus Omnes qui Oceanum Atlanticum sulcant, in admirationem trahit herba illa, quam sargassum Lusitani vocant; qua Oceanus his vel illis locis nunquam certis et determinatis ita sternitur, ut viri dantia prata dici possint; herba sine radice fundo inserta hinc inde pro ventorum dispulsu in superficie maris fluctuat, de qua sic Leri in sua navigatione. Praeterea, inquit.

Per quindecim dies inter heras mari innatuantes versati sumus, quarum tanta est densitas, tantaque copia, ut nisi securibus eas secantes, navigio quod illis frangendum erat impar, viam fecissemus, futurum autumo fuisse, ut ibi substitissemus; quoniam autem herbarum illa copia mare quodammodo turbidum reddebat, nos in paludibus coenosis versari credebamus, ac proinde Insulas quasdam in propinquo esse iudicabamus. Verum iacta bolide, cui funis 500 ulnarum longitudine alligatus erat, nec fundum attigimus, neque etiam Insulas ullas aut continentem advertimus. Christophorus Columbus pariter, dum novarum regionum detegendarum per Oceanum Anno 1492 expeditionem moveret, paulo ultra Canarias Insulas digressus mare adeo herbidum reperit, ut id pratum referret; herba colore subflavo ad foenum iam exsiccatum accedente, foliis a ruta hortensi non absimilibus, baccis iuniperinorum granorum adinstar nigricantibus. Quaeritur itaque, unde herbacea haec progenies originem suam trahat? Dico si baccae huiusmodi seminis loco sint uti revera esse puto, huius herbae genesin minime spontaneam censendam esse, sed non secus ac reliquas herbas seminis, quod producunt, virtute propagari. Audivi a nostris Patribus,loco radicum mittere a se filamenta quaedam praelonga; quae tamen fundum non tangunt; unde dum non figuntur, prata non incongrue natantia dici possunt. Est et hoc consideratione dignum, quod nescio quid eidem rubrae materiae adinstar cristae galli gallinacei ad nascatur, quarum tactus adeo periculosus est, ut temere attractatae manus inflamment, inflammatas mirum in modum tumefaciant, unde ab eo tanquam a veneno lethifero abstinent. Si vero spontaneam harum originem ut supra citatas herbas esse credamus, huius geneseos quadruplicem rationem assignare possumus: quarum prima est, quod in superficie stagnantis aquae magna vis pulveris et ramentorum insideat,a plantis vel animalibus corruptis profecta, quae ubi ambientis calore dispositiones ad vitam necessarias acquisierit, statim latens in eo vis animati seminis, in plantam aliquam efformare incipit. Altera ratio esse potest, quod haec materia vita functarum stirpium aut animalium proveniat ex animantibus prius in aquis degentibus, aut ex excrementis eorum, variisque effluviis adiposis, ob pinguem oleosamque naturam ad aquae superficiem adinstar olei undique feratur, ibique per coctionem ab ambientis calore digesta, comparata sibi ad vitam necessaria dispositione tandem animam sibi nectat, in formam substantialem plantae novae vivificatriecem. Tertia ratio esse potest, quod de subiacente materia perpetuus halitus ad superficiem aqu femper secum adferat nonnihil excrementi pinguis e cadaveribus animalium, aut plantarum que putrefacta aquae fundo adhaerent, uti sunt alga muscus marinus, ex quo tandem praeviis dispositionibus plante huiusmodi oriantur. Quarta ratio ex tribus iam dictis coalescit; ex halitibus vero huiusmodi plantam oriri polle, vel ipse Aristoteles hisce verbis docet: Exhalationes. inquit, ubi concreverunt, possunt comprehendere causam, qua fit ut sint plantae. que quidem de simplicibus exhalationibus dici non possunt; sed de iis, quae nonnihil animati seminis aliunde decisi admixtum habent. In fossis vero aquarum stagnantium, uti aqua non movetur, ita quoque ex pulveribus aut pluviis, animato semine plenis ventorum vi illatis veluti limosam quandam pellem inducit, quae calore fermentata tandem eius generis plantam, quales in superficie aquarum stagnantium nasci videmus, producit.

Quaeritur Sexto. Quomodo plantae spontanea genesi oriantur ex stirpibus dissimilis speciei et heterogeneae naturae? Non hic agimus de iis, que in arboribus et plantis nascuntur similis speciei, uti sunt germina, quae in omnibus singulis arboris partibus efflorescere possunt, utpote ex eadem seminali virtute toti arbori inexistente nata; neque de fructibus unicuique arbori propriis, uti de charubia, qua scaphas suas non in ramis tantum producit, sed eas vel per ipsum durissimum corticem protrudit de huiusmodi igitur non loquimur cum singula huiusmodi non spontaneo ortu nascantur sed connaturali plantae. Dicimus itaque de heterogenae naturae foetibus, quae sponte sua in arboribus herbisque subinde nascuntur, cuiusmodi sunt viscum hippuris, licnon, muscus omnibus fere arboribus communis; herbis vero adnascuntur subinde alia quaedam filamenta heterogeneae naturae ab ipsa planta uti patet in epithymo, epistoebe, epithymbro, epipolio, epichamaedryo ,quae herbae ita nuncupantur, eo quod huiusmodi dissimilis naturae res Thymo, Stoebi, Thymbrae, Polio. Chamdryo similibusque herbis adnascantur, utique quorum radix in ipso plantae caule fundetur. Viscum in omnibus fere arboribus crescit, provenit in quercu, malo, pyro, robore, ilice, terebintho, pinu, abiete. Quaeritur itaque, quomodo viscum, sponte sua in arboribus tantum emergat? Quod ut enodetur, Dico, quator modis, id fieri posse, quorum duo spontaneum ortum, duo reliqui non spontaneum mortum concernunt; fieri enim potest, ut veteris plantae semen vegetabile putrefactum, et a pristina sua virtute degenerans, imperfectiorem quandam plantam se intra cortices fissurasque corticis mucore lutifico refertas producat. Secundo potest fieri ut alterius plantae semen sive volucrum raptu, sive ventorum impetu intra rimas corticis concurrentium ramorumque concava plantam disparis conditionis generet; hoc pacto cerasus exire visa est ex quercu annosa, haud dubie ex nucleis cerasi illuc a volucribus allatis. Verum de hisce in Arte Emphyteutica fusius. Tertius modus herbarum animaliumque sponte nascentium est, quando in rimas arborum pulveres varia seminum miscella referti illabuntur, hi enim rore pluviisque madefacti in lutum cedunt, in quo seminis vis fermentata tandem ad plantam vel animal pro gradu naturae seminibus inexistente producendum, disponitur; hoc pacto muscum generari non est dubium; sic procul dubio, Plinio teste, ex puppi navis laurus excreverit, baccis laurinis intra navigii fissuras, rimasque mucilaginosa materia refertas, putrefactione et fermentatione peracta in laurum efflorescentibus; quod idem asseri debere dicimus de apio, quod ex praetoriae Antigonis navis lateribus excrevisse Plinius tradit. Quartus modus est, quando veter is plantae varia excrementa ex stirpium animaliumque cadaveribus difflata intra rugosum arboris corticem, vel plantam. vel animal differentis nature ab eo. a quo profluxit, producit. Viscivero ortus ita notus est, ut de eo quidpiam scribere pigeat. Quis nescit, id ex excremento turdi nasci, ita ut in proverbium abierit, turdus sibi ipsi malum cacat: illud enim producit, quo deinde capitur; latet enim in excremento huius volucris semen vel ipsius visci vel ex variarum herbarum nutrimento, que is turdus utitur, conflatum, quod uti plurimum a veteribus formis differt ita quoque degenerem visci plantam produc it; hinc in plerisque fere arboribus reperitur. Non dubito, quin multarum aliarum volucrum excrementa in arboribus similes herbas, polypodium, phyllitin, aliasque spontaneae geneseos monstruosas plantas aut etiam insecta producant. Quae vero in aliis arboribus plantisque sponte nascuntur, herbae plurimum differentes sunt. Hederam in arboribus oriri Theophrastus observat, quam tamen ego inter spontaneos viventium ortus minime ponendam exstimem: cum magna seminum protuberatione aggravata facile baccis vel volucrum raptu, vel vento intra arborum rimas delatis in hederam adolescere queat. Laurum in platano quandoque natam Plinius refert; iuglandem, cerasum et quercum in salice, ceste Scaligero; In Lauro vero ficum suos statuisse natales; oleam Ilicis partum; Pausanias in Arcadicis memorat.

Quaeritur Septimo. Quomodo subinde plantae spontaneo ortu ex animalibus oriantur? Multa huius generis monstra passim apud Historicos leguntur: Theophrastus hederam inter cornua cervi visam fuisse recenset, cui et Aristoteles hisce verbis subscribit: Captus iam cervus est hederam in suis enatam cornibus gerens viridem, quae cornu adhuc tenello forte inserta, quasi ligno iridi coaluerit; cuius quidem origo alia non fuit nisi quod cervus ex attritu arborum aut etiam hederam, decussas baccas in villoso capitis involucro receperit, quae deinde sudore, rore, vel madore nocturno una pulveribus admixto exceptae lutosum veluti solum repererit, in quo calore ambientis granum fermentatum tandem in hederam effloruerit; neque tamen hanc inter sponte nascentia facile reposuerim, cum ex vero et reali semine baccarum, haud secus ac in terrenum solum iacto efflorescere potuerit: Si vero ponamus, cervum ex pabulo hederae, virtute seminis in eo nutrimento latentis calore interno cervi opifice provenerit, tunc merito sponte nascentibus adnumerari posset: sed prius verisimilius est.

Narrat Plutarchus, Non neminem, cum diu urinae difficultate laborasset, tandem culmum hordeaceum geniculaturm excrevisse. Quaeritur, quomodo id contingere potuerit? Dico id factum esse, quod cum is ut plurimum crudis hordei granis vesceretur,acciderit, ut nonnulla corpusculorum spermaticorum portio una cum nutrimento intra vesicam confluxerit, ubi cum tempore intra viscosam vesicae materiam, calore excitata vis seminalis spicam, ex qua semen profluxerat, excreverit: quamvis huiusmodi prodigiosos rerum partus non tam ex seminali quadam virtute, quam ex incantamento quodam magico accidisse existimem. Quis nescit, fuisse quosdam, qui non herbaceas tantum materias, sed et clavos ferreos, pilorum villos, similiaque natur contraria excrementa vomitu proiecisse memorentur.

Huius farinae est, quod refert Lycosthenes in de montris libro, Arretii mulieri e naso spicas farris enatas, eandemque farris grana vomuisse. Urbe lustrata anno ante Christum 94. quo tempore Ptolomeus Rex Aegypti Cyrenis mortuus, Senatum Populumque Romanum haeredem reliquit huiusmodi prodigiosus partus, si non daemonis ope productus certe alia eius ratio nobis non suppetit, nisi illa , quam de hordei spica intra vesicam, nata dedimus. Subiungam hic admiratione dignissimum.

Leo Allatius in Fasciculo Epistolarum ad literatos datarum ab iis, qui 伪峒聪兾肝废兾瓜� perceperant, doctus, eventum sane omni aevo memorandum refert de homine quodam Hispano, qui Auctumnali tempore ex arbore intra spineta lapsus, multo tempore male sentiebat, potissimum vero dolorem se sentire aiebat inter costas; et quemadmodum lustranti nullum tumoris aut livoris vestigium apparebat, ita quoque malum non tantopere curavit. Accidit tamen, ut Verno tempore malum crescens nonnullum tuber ostenderet, et inter paucas hebdomadas ita cresceret, ut cum tumore quoque nescio quid ramosum, et tandem planta perfectae rudimentum excerneret,tanto incremento, ut Aestivo tempore quotannis forfice luxuriantem propaginem tondere necesse fuerit: tentatum fuit sepe saepius, qua scarificationibus, qua incisionibus radicem plantae extirpare, sed frustra; radices enim non tantum per costas, sed et per coxam ipsam usquein femur diffuderat, donec tandem radice musculis tendonibusque implicata mortem homini intulerit. Quaeritur causa huius rei?.

Dico id ex spina contigisse, quae altius carni infixa et pelle superinducta, ex vitiosi affluxu humoris, in quo tanquam in matrice proportionata vis spine seminalis exsuscitata cum tempore actis alte radicibus extra pellem, propaginem hanc sane prodigiosam extuderit. Nam ut in praecedentibus docuimus, latet vis seminalis non in semine tantum, sed et in tota plantae substantia, que opportunum humorem natio calore fermentatum nacta intra corruptae carnis mucorem tandem hunc portentosum partum ediderit.

COROLLARIUM

Atque ex hisce patet, quomodo Balaenorum tergoribus subinde tanta increscat non solum musci, sed et algae caeterarumque maris stirpium, atque omnis generis conchyliorum copia,ut parvae maris innatantes insulae videri possint, videlicet ex excrementosa tum cadaverum in mari fluctuantium colluvie, quae rugosis Cetorum tergoribus mucosis rimarum vacuitatibus refertis adhrent, tum ex proprii belluini corporis recessibus expulso excremento, quod tum interno, tum ambientis calore coctum, latentis seminis vim quantumvis labefactatam nunc tamen in hanc, nunc in illam plantam aut conchylium transmutat. Scribitur quoque in Arabum historia, Delphinos, quorum ingens in Erythraeo maricopia est, subinde corallinis stirpibus obsitos reperiri,cuius rei causam in Decimo Libro, capite e Corallogenesi, dedimus, ubi et de cranio humano in Magni Ducis Hetruriae Gazophylacio conservato, in quo corallina planta excrevisse cernitur, relatum vide. De cornibus arientinis in asparagos adolescentibus vide infra ex Plinio et Cardano. Posse autem ex animalium cadaveribus oriri plantas, atque adeo asparagos ex cornibus arietinis nasci, experientia docet, et ratio convincit, uti de nonnullis in praecedentibus dictum fuit. Sed de hisce in sequentibus pluribus.

LATIN transcription

CAPUT IX.

Quomodo tum Zoophyta, tum Insecta omnis generis ex perfectorum animantium corporibus enascantur.

Animalia, que spontaneo ortu nascuntur. triplicis generis sunt. Primo Zoophyta; Secundo sunt omnis generis insecta; Tertio ea, quae perfectam quadrupedis inter animalia, inter volucres vero, qu aligeri speciem exhibent, quorum magna varietas est; de singulis ordine agemus.

Zoophyta seu plantanimalia, ea sunt, quae scopulis quarundam quasi radicum interventu affixa, immobilem quidem situm plantarum adinstar obtinent sed obiecta sensu percipiunt, dum ad res eorum vitae necessarias sese veluti expandunt, et ab inimicis nocivisque sibi mox se contrahere solent; quorum plures sunt differentiae, ut urticae marine, spongiae, glandulae, et quos phallos, vulvasque marinas a similitudine vocant, quibus nonnulli molam quoque in muliebri utero natam adnumerant imo omnia quae testis conclusa adhaerent uti diversa conchyliorum sunt genera, quorum non est numerus. Quae omnia uti vita. et sensu pollent, ita animalibus adnumerantur etsi plantarum adinstar immobilem semper statum fortiantur; et vitam quidem iis in esse, incrementum sat docet; sensum quoque iis inesse, monstrat, quod tata statim se contrahant. Quae quidem omnia aliam originem non habent, nisi ex cadaverum seminalibus portionibus, quibus mare abundat, in rupium rimas fissurasque fluctuum agitatione dispulsis, que pro diversitate seminalium corpusculorum, mucosis rimarum concavitatibus priusque calore fermentata tandem vel hoc, vel illud Zoophytum excludunt. De ortu vero Conchyliorum cum in quarto et quinto et septimo Libro fuse egerimus, eo Lectorem remittimus.

Insecta vero ea dicuntur, quae secundum post Zoophyta statum obtinent, et sunt triplicis generis, crustata, testacea, et mollia: Crustata sunt omnis generis scarabei alis crustaceo involucro insertis. Testacea sunt, quae testa teguntur, ur inter quadrupedia testudines, et inter multipedes, cancrorum varia species, quae partim spontaneo, partim non spontaneo ortu proveniunt, sed ex proprio semine propagationem habent. Tertio sunt Mollia, quae inter volatilia crustis carent, uti omnia muscarum, cinyphum, vesparum, crabronum, papilionum; inter marina, cuncta exanguia; et inter terrestria omnia serpentum, vermium et inter quadrupedia murium , ranarum, lacertarum genera sunt.

Horum autem omnium origo spontanea, pro varietate materiae multiplex est; Alia enim nascuntur, ex terra nive et luto, alia ex ipsa nive, aliorum genitrix terra est, aliorum aer, quorundam stirpes, et arbores, quin et fungi mater sunt; nonnulla ex succo plantarum generantur; aliqu ex utilium inutiliumque excrementis: alia ex plantarum cadaveribus; educuntur quoque exanima, libus tum eiusdem, tum etiam diversae speciei; ex animalium utilium inutiliumque excrementis et cadaveribus sive eiusdem, sive etiam alterius speciei; tandem vel in ipsis durissimis saxis producuntur; quorumomnium rationes per sequentes questiones assignare conabimur.

Quaeritur primo. Quomodo huiusmodi exis primo spontaneo ortu educantur? Respondeo, hoc fieri ex succis animalium sive vivorum, sive vitae expertium corpore dispulsis, in quibus, uti ex Suppositionibus patet, multa sunt spermatica corpuscula cum exiguo calore, partem adhuc anime prioris, sed multum degenerem et labefactatam continentia, quae ubi ab ambientis calore concoquente dispositiones ad vitam necessarias induerint, tandem pro seminis ratione materiaeque combinatione in hoc, vel illud insectum exurgunt per formam specificam animalium constitutricem. Nam in aquis multa vivere animalia, et mortuorum cada vera dissolvi; et ab utrisque succulentam excrementiciamque materiam aquiscommixtam provenire nemo iure negare poterit. Nam ut recte Aristoteles dicit 5. Hist. Nat. Commune omnium est, et eorum, quae a vermibus proveniunt, ut principium generationis, aut a spiritu aut a seminali ratione praestetur hoc pacto vermium genus, quas Tapulas aut apuyas vocant, in puteis in fossis putrida aqua refertis nascitur, quorum genesis haec est: Ex seminalibus corpusculis aliunde intra aquas delatis lutoque commixtis primo faex oritur, qu putrescens colore candido primum nitet, deinde nigro squalet, denique cruento rubescit; hae paulatim calore dispositionem debitam nactae superficiei aquae algae instar innatantes corticem induunt, quo disrupto culex emergit, tantopere hominibus bestiisque molestus.

Quaeritur secundo. Quomodo ranae, mures, ostreoderma aliaque ex terra seu limo spontaneo ortu nascantur. Ex terra, luto aut limo pleraque animalia produci nemo non novit, Lumbricorum aliorumque vermium infinita multitudo sat docet. De Ranis non est,quod dicam, cum iam saepius earum meminerim; Ex palustri limo nasci ranas, mirum inquit Plinius, semestri vita resolvuntur in limum nullo cernente, et rursus vernis aquis renascuntur. Ostrea ex limo spumoso, ex spermatica marinae vi et efficacia, Oppianus docet his versibus.

Quae non concumbunt nec foetus nexibus edunt,

Per se nasuntur; foedo velut Ostrea caeno,

Est non distincto semper levis Ostrea sexu,

Hos inter pices nec mas nec foemina nota est.

Urticae, purpurae, ungues sponte gignuntur, ut Lepades pectines, holothuria, et omnia quae suis affixa domibus haerent, quorum omnium eadem origo est; Ostreoderma ex limo nascuntur, teste Plinio: Buccinis ortus idem, Limnostrearum origo ex locis est coenosis. Conchae, ungues et pectines in arenosis locis mucilagine maris interveniente formantur; verbo ex limo omnia generantur pro multiplici limi differentia. In coenoso ostrea, in arenoso conchae, in petrarum cavernulis holothuria, balani, lepades et neritae; Mytilis, purpuris et buccinis eadem incunabula. Mures ex limo nasci, Aegyptusdocet; Nilo siquidem recedente musculi reperiuntur inchoato iam opere genitalis aquae terraeque, iam parte corporis viventes, novissima effigie etiamnum terrena quam prodigiosam genesin graphice sane describit Ovidius.

Inveniunt et in his quaedam modo coepta per ipsum

Nascendi spatium, quaedam imperfecta, suisque

Trunca vident humeris, et eodem tempore saepe

Altera pars vivit, rudis est pars altera tellus.

Non dicam hic de piscibus quibusdam, uti anguillis et mugilibus, quos sponte ex proprii corporis seminio nasci constat. Observatum enim est, uti alibi diximus, si quis omnem exhauriat aquam, et omnem limum, aut novam etiam fossam fecerit, nihilominus aqua in locum istum denuo confluente illam et anguillis et piscibus cum tempore repleri, utique vel ex attritis ad saxa anguillarum pelle ramentis vel ex algis; pisces vero ex seminio per subterraneos cuniculos ex internis vel externis vicinis lacubus, dum denuo replentur, deducto.

Quaeritur tertio. Quomodo Anates et Anseres, quas Berniclas passim vocant, in Scotia ex putribus navium framentis nasantur? Nihil fere notius est, quam Berniclarum in Scotia ex putri ortus: neque vix Historicus aut Physicus est, qui horum mentionem non faciat. Nos brevi relictis auctoritatibus, ceu notis iam omnibusque manifestis quid de eorum ortu sentiamus, aperiemus Subiectum ex quo nascuntur huiusmodi volucria multiplex est: Sunt qui dicunt. ex foliis arborum nasci; nonnulli ex putribus navium fragmentis; quidam ex mucore carinae. Non desunt, que conchis conclusae tandemque excluse assumptis alis aquam aeremque tranare incipiunt. Alii quoque ex viscoso scopulorum marinorum liquore educi putant. Quae omnia ut discutiantur. Dico, ad harum volucrum genesin tria concurrere: Primo subiectum sive materiam. Secundo semen. Tertio dispositionem loci. Ad subiectum quod attinet, possunt id esse, vel putridorum lignorum fragmenta vel arborum cortices et folia, vel mucosa scopulorum rimae, vel denique conchae ipsae marine; cuiusmodi nos in Museo nostro monstrare solemus. Secundo, ad semen quod attinet. Dico illud ex nulla dictarum rerum decidi Neque enim arbores animal perfectum utpote ultra vires suas producere possunt multo minus mucus maris, sive saxis, sive putridis lignis insitus: neque conchae animal perfectum educere possunt, utpote ad Zoophyta producenda solummodo aptae. Quaeritur ita que, quodam illud sit seme quod tam prodigiosam feturam natum anserumque producat.

Cum itaque Batavorum ad Arcton navigationem rebus consideratione dignissimis refertam attentius,praesertim de innumerabili Anatum Anserumque in mari glacialis stabulantium multitudine, legissem, quae, uti scribunt, eam ovorum in glacie copiam deponunt, ut universe Europae alendae sufficere possent; accidere vero, ut Sole Arietem Taurumque subeunte, disrupta glacie, simul universa illa ovorum congeries una rupta, fluctibusque maris involuta hinc inde qua maris impetus patet, ad obvias Insulas depellatur. Cum vero Mari glaciali viciniores Insulae non sint, quam Orcades et Hebrides Scoti uti et Hyberniae, Norvegiae, Scricfinniae, Finmarchiae litora; accidit ut ubicunque ovorum spermaticus humor convenientem matricem invenerit, ibi vel dispositione aeris aut terreni, marisve conditione, ambientis tum intrinseci, tum extrinseci fotu, ex perfecte volucris semine, perfectam volucrem cum tempore excludat. Hinc patet, quomodo istiusmodi sive Anates, sive Anseres ex tam differentibus subiectis nasci dicantur, quod tamen detecta causa nemini mirum videri debet; si enim istiusmodi semen huiusmodi ovis inexistens mari commissum dissolutumque fluctuum violentia ad obvias littori arbores disiectum dispersumque fuerit fit ut illud vel intra rimosos cortices aut rugosas ramorum foliorumque cavitates etiam vel minima particula muco maris pulveri terreno mixto illapsa, ibidemque calore fermentata dilatata que, primum quidem veluti in fungum dilatata,deinde membris efformatis in Zoophytum vermem degeneret: et tandem illud plastica seminis virtute mirum in modum negotiosa impigre in alas transformet, quarum agitatione veluti a trunco decisum animal, mox intra mare natatum, in aere quoque deinde volatum attentet et tandem in perfectissimam Anatis aut Anseris volucrem transformetur. Atque hoc pacto ex arboribus originem suam dictae volucres nancisci possunt: Si vero intra mucosas aut saxorum lignorumque putridorum rimas iliapsumfuerit, inde pari pacto ex dispositione materiae illa produci necesse est. Rursus si semen huiusmodi hiantibus conchis illatum fuerit, ibidem quoque veluti in matrice calore maris fermentatum, primum quidem veluti in vermem, deinde plastica seminis virtute alis assumptis conchaque fissa in anatem aut anserem transmutatur, cuiusmodi conchas anatiferas non ita pridem doctissimus et rerum naturalium indagator studiosissimus P. Barilerius Ord praed mihi donavit, quae in Museo meo non sine admiratione spectantur, in quarum una nescio quod animalis rudimentum adhuc comparet.

Porro hanc unicam et genuinam causa messe huius prodigiose geneseos, inde patet; primo quod in Mari glaciali, nulla alia praeter anates et anseres, volucris reperiatur, unde ex semine ovorum ruptorum diffuso et ad littora dispulso, anates et anseres indispositis matricibus generari necesse est. Secundo, non in Scotia tantum sed et per omnia littora tum Scotia tum Hyberniae usque ad ipsum Belgium huiusmodi foetus reperiri, omnes passim fatentur; quin et Olaus Magnus in littoribus Norvegiae et Finmarchiae similem genesin spectari asserit, imo quocunque tandem depulsum ab Oceano semen proportionatas matrices dispari conditione soli salive non obsistentes repererit, ibidem huiusmodi partus perfici; quae quidem uti nobis summa Natura miracula videntur, ita indigenis quotidiana paene consuetudine viluerunt. Habes hic meam de genesi Berniclarum sententiam. ita genuinam, uti omni combinatione adhibita, praeter dictam assignari nequeat. Cum impossibile sit, perfectum animal cuiusmodi Anas vel Anser est, ex sola putredine nasci, nullo primo proprie speciei seminio.

Quaeritur Quarto. Quomodo ex stirpium animaliumque tum vivorum tum vita functorum cadavaeribus omnis generis insecta nascantur? Non est ulla in rerum natura aut planta aut animal, quod non ex seipso aliud insectum differentis tamen speciei spontaneo ortu producat, cum nullum ex utroque sit, quod non putredinem subeat; in putredine vero calore fermentata, latet id seminium, quocunque tandem modo aliunde decisum, quod utique nunquam credidissem, nisi frequens me experimentum smicroscopii usu de rei veritate certiorem fecisset A Plantis exordiar.

Nemo, dum haec assero, putet me credere, ex plantae ipsius virtute animal planta ipsa nobiliori gradu praeditum gigni posse aut ex perfecto animali simili sibi spontaneo ortu nasci posse; minime: Sed Dico, plantam semper sibi connexum habere seminium aliunde ex aliorum animalium tum vivorum corporibus, tum mortuorum cadaveribus decisum; quae omnia poste experimentis comprobabuntur. Certe hoc iam dudum subolfaciens Celebris in Urbe Boranicus et Physiologus Franciscus Corvinus, qui in diversissimae speciei herbis singulari studio discussis, in singulis vermem invenit, quem intra phialam vitream conclusum eiusdem herbae foliis postquam enutrisset, tandem dictum vermem assumptis alis in alatum insectum degenerare deprehendit, quae quidem aligera insecta pro diversitate herbarum, diversam speciem mentiebantur tum figurae, tum colorum varietate nonnullis solis alis muscarum instar, quibusdam bruchorum instar, alis crustacea vagina inclusis, aliquibus cantharides, chrysocantharos et similes exprimentibus, quorum omnium figuras et colores una cum plantis eorum matribus eleganter sane et ad vivum expressas in domo sua exhibet. Hoc pacto ex diversis herbis erucas quasdam nafci, quae deinde assumptis alis in coloratos pro varietate colorum in erucis spectabilium, papiliones transmutari observavit. Quae omnia hoc loco figuris expressa produxissem, si id angustia temporis permisisset. Videres hic centenas herbarum species,una cum suis quos producunt fetibus, mirum in modum differentibus, pulcherrime expressas. Dignissimum sane opus quod suo tempore lucem aspiceret, unde et ego eius secutus exemplum; discussis plerisque herbarum speciebus non solum ex planta totali insectum sibi proprium produci, sed et infecta vel in diversis plantae membris uti radice, foliis, floribus et fructibus, differentia reperi. In radice quidem aliquid lumbricis haud absimile in cortice formicarum rudimenta, in foliis eruculam, in floribus alatum quoddam animalculum, in fructibus vero vel vermem vel araneo quod simile observando. Hoc pacto buprestin pinus gignit, lentiscus limaces.

Quae cum ita sint, Quaeritur iam, cum herba virtute propria, utpote inferioris naturae, animal producere non possit. unde illa proveniant? Respondeo, variis id modis contingere posse: Primo ex humore quo herbae nutriuntur, qui uti ex sensitivae naturae spermaticis corpusculis a diversis animantium cadaveribus decisis imbuitur, ita quoque is herbarum succis inditus pro diversa seminis a priori substantia unde deciditur degeneratione, virtutisque labefactatione semper viliora et viliora insecta producit. Secundo ex spermaticis vivorum animantium excrementis quibus humor terrae imbutus, et a planta una cum seminio in alimentum attractus ad minimam fermentationem five calore interno plantae sive externo ambientis pro combinatione concurrentium causarum naturalium nunc hoc, nunc aliud insectum excludit: quod deinde quoque ex ea e qua educitur planta fovetur nutriturque. Tertio ex ipsis mucosis alterius sive muscae sive papilionis aut erucae excrementis, quae herbarum succis inhiantes semper nonnihil ex se dimittunt spermatici excrementi, ex quo deinde nova differentis speciei proles exurgit, hoc pacto floribus Doronici pardalianchis continuo virulentum bruchulum adhaerentem lethifero veneno plenum observavi, cuius quidem origo non est aliunde, quam ex serpentis vel alterius animalis lethiferi seminio, humori terreno colliquato, quem uti herba venenosa naturali quodam magnetismo in alimentum attrahit, ita quoque fetum educit quoad qualitatem plant non dissimilem, pari pacto huiusmodi animalcula ex omnium venenosarum herbarum floribus enasci comperies ita ut aliud hyoscyamus, Napellus aliud, aliud Cicuta aliud denique Colchicum, e producat; et quod admiratione dignum est, quotquot ex floribus herbarum uti ex tenuiori succo, ita quoque semper volatile insectum vel alis crusta conditis, vel solutis instructum prodet. Admiranda de Orchidum sie Satyriorum Signaturis.

Complures Botanicorum, dum admirandas Orchidum signaturas comtemplati sunt, (sunt autem Orchides illae plantae, quae Satyria vulgo vocantur) fatis mirari non possunt, Nature in iis producendis potentiam; Si enim in eis radices confideres, eas sub forma resticulorum unde et nomen habent, reperies: Rarae sane atque elegantes plantarum species, quarum in nonnullis quae non incongruent Anthropomorphae dicuntur, ita lusit Natura, ut vix sit in corpore humano membrum, quod non quantum potuit, exprimere fuerit conata; imo integram in floribus humani corporis structuram sub utriusque sexu architectata fuit: neque hic sagax Naturae industria stetit: videas summa cum admiratione in nonnullis avis, in quibusdam cercopitheci, vel delphini figuram; non desunt qui apis, unde et Orchis apiformis dicitur vel etiam vespae muscae, papilionis, culicis, cimicis, locustae. caeterorumque animalium effigiem prae se ferunt. Ego sane non sine expensis huiusmodi plantas ex montibus asportatas in domestico nostro horto plantati curavi, eo fine, ut admirandas huius plante proprietates observarem. Anatomia itaque instituta primo in una eius specie nescio quid uteri mulieris foetu gravidi rudimentum deprehendi naturali prorsus simile: in apiformi quoque Orchide, rescissa apis forma virgunculae scutellam ambabus manibus portantis effigiem adeo affabre expressam inveni,ur cum monstrassem omnes in admirationem traheret ludibundae Naturae opus. vide Fig. In involucro quoque floris Noctuae figuram notavi oculis, auribus, et adunco rostro spectabilem; Smicroscopio pari pacto exploraturus foliorum filamenta anthropomorphae Orchidis, et primo quidem flores per totum minutissimis humane figurae imagunculis signatis, contextos deprehendi, ut vel satis mirari non possim admirandam Naturae in rebus qua fingendis, qua pingendis industriam, unde figuras hic ad Lectorir oblectationem apponendas duxi.

Sed omissis huiusmodi Naturae lusibus, merito quispiam modo quaerere posset, unde cuncta haec originem suam nanciscantur? Et tuti DEUS et Natura nil frustra faciant, ita quoque hic Lectori novum et forsan inauditum Natur mysterium pandam, ut inexhaustas abditasque Naturae divitias Lector propius intueatu.

Observatum fuit ab iis, qui pecorum, armentorum, et equorum curam habent, post commissas ad propaginem animantes, ubi congressus factus fuit, sequenti anno campum illum Orchidibu, sive Satyriis luxuriare, non alia de causa nisi quod spermaticus humor superfluus humo sparsus et una cum terrestri succo fermentatus tandem in huiusmodi herbas adolescat, quod idem contingere aiunt ex semine cada verum hominum tum animalium, qui in campis vel occiduntur, vel infirmitate quadam moriuntur. Quod si res ita se habet quid mirum est,semen terrae conditum tanquam intra matricem ibidem paulatim plantam prorsus eiusdem facultatis, qua pollent animalia, ex quorum femine deci sum est educere; unde non immerito a virtute qua ad venerem incitant satyria vocantur videlicet a Satyrorum fabulosorum salacitate: Cum enim natura otiosa stare non possit semper aliquid molitur et fabricat et pro conditione seminis adscititii plasmat. Cum iraque in semine animalium virtute omnia insint animalis membra, ut supra diximus illaque paulatim calore uteri evolvantur in perfectam animalis fabricam, vi plastica ad singula membra efformanda negotiante; quid mirum, inquam est semen sive hominis in sive animali intra congruam proportionatamque terrae humidae matricem receptum ibidem quoque si non perfectum animal, quod ultra eius vires est, saltem aliquid analogum sive animali sive homini, quoad membra, veris non absimilia moliatur et effingat una cum facultate semini propria ad venerem excitativa. Accedit, quod huiusmodi herbae fere omnium primae sint, que Verno erumpunt tempore, eo videlicet, quo et animalia pleraque oestro libidinis in stimulantur. Certe Naturae ita comparatum est, ut ad similia fabricanda non operetur, nisi ope eius seminis, quod in perfectis animalibus unde decisum fuit devectumque, primo inextitit. Quod vero praeter humani corporis membra multas alias producat in dictis Satyriis variorum insectorum figuras, id diversitati seminum adscribendum est; si enim equinum semen intra terram cadens, in dictam herbam adoleverit, cum natura perfectame qui figuram ultra vires suas producere non possit, ex virtute seminis, saltem similem iis insectis, quae ex equo vivo nasci solent, id est, vesparum figuram efformat: si vero bovillum sperma Orchidem produxerit non bovis sed apis, quarum origo ex bobus est,figuram delineabit, uti in Orchide apiformi patet, et sic de caeteris; quod enim in differentium Orchidum floribus nunc pulicis, modo cimicis aut pediculi iam muscae figurae spectentur , id certe non nisi ex spermatica virtute eorum animalium, ex quibus talia nascuntur insecta, contingit. Si quis tamen sagacius omnia exploraverit, semper quoque in iis quidpiam ei animali, ex quo decisum fuit, conforme reperiet. Apes ex bovillo genere nasci, omnium tam veterum, quam modernorum scriptorum auctoritate patet: Siquidem teste Varrone, Plinio, Virgilio, non ex fimo tantum bovino, sed et ex eiusdem tabido corpore apes nascuntur, aiuntque in Aegypto loca quaedam esse, ubi si defodiatur taurus, ita ut cornua tantum supra terram emineant, eaque deinde serra amputentur, apes cum tempore avolent. Unde Ovid Metam. 15. I quoque delectos mactatos obrue tauros, Cognita res visu, de putri vescere passim Florilegae nascuntur apes, quae more parentum Rura colunt, operique favent in spemque laborant. Et alibi ex Protei Oraculo. Obrue mactati corpus tellure iuvenci Quot satis a nobis obrutus ille dabit: Iussa facit pastor, fervent examina putri De bove mille animas una necata dedit. Virgil Georg. 4. Aspiciunt liquefacta boum per viescera toto Stridere apes utero, et ruptis effervere costis.

Et ut eo, unde digressus, revertar, Insectum semper aliquid, quod viventi animal simile sit, ex semine produci, tunc primum intellexi, cum in miram illam historiam de apibus Berardini Gomesii incidissem: Verba eius sunt: Referam rem oram auditam, neque ab ullo scriptore, quod sciam memoriae triditam; cum Sagunti animi recreandi gradia apud alvearia versarer, ac sumopere mirarer inter singularia opera mirum fucorum obsequium atque benignitatem, atque in ipsis inclusum apum seminarium, quod unum me quidem in magnam admirationem induxit. Nam cum interim captus a me fucus digitis atque ungue premeretur, si forte vice aculei aliquid emitteret, ecce ruptis visceribus atque posterioris partis pellicula, album seu corceum bovis caput expansis et tortuosis cornibus rostroque adunco affabre formatum repente emersit, quam remsume qui aderant, admirantes, atque id circo ipsis denuo id experiri flagitantibus, aliis subinde quinque fucis a me pressis, totidem simul boum capita eruperunt, natura quidem, cui merito summa inest cura, apum in hoc portento seminalem eorum rationem, atque quandam cum bobus amicitiam exercente. Haec Bernardinus Gomesius, quae et ego expertus, verissima deprehendi, quodque omnes naturalium rerum investigatores experiri velim. Non latuit ista res Egyptios, qui Regiam progeniem significaturi, inter cornua bovis apim pinxere; sed de hisce amplissime in Oedipo et Obelisco Pamohili.

Quemadmodum igitur in ipsis insectis imaginis quoddam rudimentum eorum animalium, ex quibus nata, reperitur, ita et in Orchidibus usu venit, in quibus cum vivum animal producere nequeunt saltem quantum possunt, moliuntur; id est, ex insita seminis ideali ratione figuram eius, ex quo sunt, exprimere conantur. Quemadmodum et in Moro celsa experiri licet, cuius succo alterius insecti semine emisso nascitur bombyx, vermis qui de inde ex eo ex quo natus est, alimento nutritus sericum nobis filat, tanti in superbo vestium apparatu usus. Addam et hoc admiratione dignum, plantam quae odorem alicuius animalis olet, ex eiusdem animalis sive excrementis, sive spermatico liquore ortum habuisse; ita Androsemum quod hircum perfecte olet, inde quoque hircinum nuncupatum, non nisi in montibus, ubi caprarum greges pascuntur, provenit, ut et herba, quod 魏蠀谓慰渭慰峥栁课� canis veretrum similitudine vocant; Vulvariam quoque non ni vel ex mulierum petulantia aut ex abdito aliquo earundum partium seminio. id est e vulva, cuius odorem exhibere, Ioannes Baptista de Porta in Physiognom, caeterique Botanici tradunt, prodire verisimile est. Ut proinde non fabulosum videri possit, quod Plinius de Hippomane scribit. Innumera hoc loco huius farinae adducere possem, sed qui plura desiderat, legat de his Portam in Physiognom, Lobellium, Matthiolum, atque innumeros alios; et nos tum in Arte Magnetica tum in Oedipo Tom. 2. part 2 de signaturis plantarum fuse ex mente Aegyptiorum egimus. Ex cornibus Arietum ius fossis asparagos nasci, notum est; unum hoc loco de fungo cervino adiungam,ut quantum semen animalium terrae commistum possit, pateat.

De speciali Cervini Tuberis ortu.

Nuper habitam contemplationem de communi tuberis ortu mirifice confirmat experimentum ac historia fungi, seu veteribus, tuberis cervini apud Bohemos enascentis veteribus ignoti, de quo Matthiolus ad Iulium Moderatum haec ad verbum scribit: Cum rebus novis te plurimum quod hic cervinum, Boletum Bohemi vocant, cum hisce meis literis ad te mitto. Puto enim de eo te nihil unqua audivisse, quod nulla apud antiquos, recentioresve scriptores extet hius fungi memoria, quodque reperiri non possit, nisi in iis sylvis, ubi plurimi habentur cervi ac venatores, qui haec Naturae secreta norunt; sed cum haec inaudita sint apud vos, nolim te imposterum latere cervini fungi historiam et vires. Fungum itaque hunc tuberum vulgarium more sub terra nasci affirmant venatores, ubi cervino semine inficitur solum, id quod plerumque fieri solet exempto e vulva genitali aliquid adhuc seminis continente, maris impetum fugiente foemina. Hunc fortasse fungum cervinum invenire nemo posset, nisi cervi ipsi locum quodam statuto anni tempore ostenderent; scalpunt enim naturali quodam instinctu ducti anterioribus pedibus locum, ubi globosus fungus sub terra delitescit, quod olfactu percipere eos affirmant: spirat enim fungus gravi odore, praesertim recenter effossus. Qui secreta haec norunt venatores et rustici, qui sylvas frequentant, loca diligenter observant cervinis pedibus diducta, effossaque scrobe fungos eximunt, et Pharmacopoeis vendunt, qui dissectos in particulas et filo traiectos siccant postea in umbra, servantque in medicum usum. Hi eadem fere facies est, quam in caeteris spectamus tuberibus, globosa tamen omnibus et inaequalis, extima cuticula subnigricat, carnosa vero, et ipsa funosa substantia albicat; sunt etiam qui genus aliquod reperiri dicant erectae virilis mentulae forma, adeo ut in altera parte detecta glans, in altera globuli quidam testiculos referentes conspiciantur. Mihi vero tuber hoc cervinae potius, quam virilis mentulae formam aemulari diceretur: Cum Natura omnia suis genitoribus similia efformare studeat ubique. Hic fungus in ciborum usum hactenus non venit, nec eo vescuntur Bohemi, sed eo in medicamentis utuntur, quae venerem movent, siquidem ad hoc plurimum illum valere putant, et praesrtim qui humani genitalis faciem refert; in quem usum sicci pulverem ex dulci mino propinant dracmae vel sesquidrachmae pondere. Lactis ubertatem hunc teiam afferre aiunt ex ptisana vel muliebri lacte potum, sed valentius id agere, si longi piperis aliquid addatur. Suffitus occlusos foeminarum locos resrare tradunt, et vulvae strangulatus avertere. Non desunt superstitiosae mulierculae, quae iis abutantur in amatoriis poculis, quibus cunque prius admurmuratis incantationibus. Affirmant valere cirvinum fungum ad epota venena e mero haustum: quin etiam ad venenosorum omnium morsum non modo potum, sed etiam illitum. Excalefacere hunc ex odoris graveolentia quispiam facile iudicabit; Optarem ut tam rarum medicamentum Italiae hactenus ignotum seri vel transplantari posset, et intra caetera rara simplicia, quae in tuo tam celebri viridario diligenti admodum cultura alis, hic etiam viveret fungus; sed postquam hoc nobis vetat Natura, hunc siccum tibi asservato. Mitto tibi praeter id legitimae Chalcytis et verae Mysis aliquot frusta, quae ut apud vos rara, ita sane cara tibi futura spero.

Ex quibus aperte coniicio tuberis cervini exortum esse ab anima seu vegetabili sola, seu sentiente mirum in modum labefactata, quae in proiecto in terram semine cervi, aut masculi, aut foeminae sit non amplius ut forma in materia, nam semen refrigeratum moritur et infoecundum efficitur, sed ut in vase retenta ab aliquo agradu caloris in ea viscida materia diutule conservato; semen et enim animatum esse, alibi fuse probavimus, dum scilicet a colore ambientis succus terrenus illi semini commissus apparatur ad vitam, et idem apparatus latentem in materia spermatica velut in vase animam accipit in formam substantialem, qua constituitur in esse tuber plerumque informe, nonnunquam etiam virgam referens, unde semen illud proxime diffluxit, adeo pertinax est Natura in procreatione similis. Et cum seminis natura sit tum veneris stimulatrix, tum uteri apertiva, tum lacti maxime congenea, quid mirum si tuberis e spermate orti pulvis et venerem moveat, et lactis ubertatem promoveat, et occlusos foeminarum locos recludat, vulvaeque strangulatus avertat. Hinc plane patere arbitror, nostratum tuberum exortum non aliunde esse, quam ab anima latente in seminali materia, ut in vase, in succo a plantis et animalibus defluxo ac terrae commisso, quae anima in subiecta anima a ambientis calore seu Verno seu Autumnali decocta, et ad vitam disposita, evadit forma substantialis substratam materiam vivificans, tuberque constituens, frequentissime quidem ob imbecillitatem suarum virium, ob materiae duritiem, et ob caloris exilitatem constitutum tuber non organizans exacte, nonnumquam vero etiam aliquam in eo viventis membri effigiem efformans, tum caule, tum foliis; quod testatur se vidisse Scaliger, sub mentulae virilis forma, quam et in Bataviae littoribus repertam a similitudine veretri phallum Hollandicum vocant. Cuius etiam hic meminit Matthiolus.

Mirum et hoc addam, ex Liburni, quam vitem albam vocant, ramulis saepe saepius me invenisse zoophytum sex pedibus, et subtilissimo copore constans, cum capite erucae progressivo motu aranearum adinstar incedens, et cum diligentius originem huius insecti scrutarer, inveni tandem id ex dicti Liburni fruticis ramulis putredine quadam infectis natum; siquidem non semel deprehendi, illud ramo adhuc viridi adnatum,unde non immerito Xylophytum dixi: inveniet nonnulla, quae ex posteriori patre lignum, ex anteriori vero iam animam obtinuerant, qua hinc inde agitabatur; vidi et quadam quae intermedio corpore, quod pedes sustinebant, lignum prorsus idem cum ramulo liburni erat, pedes vero et caput iam animata movebantur; statim tamen ac tota ramuli medulla cum exertis sex ramulis anima informabatur, tum etiam veluti a trunco recisum animal humi reliquorum insectorum 峒懴佅�伪蟿蠈谓 more gradiebatur, quam stupendam metamorphosin dum compluribus ostenderem ex nostris, dici vix potest quantopere adeo rarum et monstruosum partum mirati sint praesertim cum anteriorem partem unacum pedibus motum affectantem posteriori stipiti adhuc adnexa viderent. Idem evenit in Hippuri putrefacta caeterisque uti paleis, quemadmodum in fur ir patet. Sed ne quicquam ad Lectoris curiositatem satiandam omisisse videamur supra figuram apposui.

LATIN transcription

CAPUT X

De Insectorum spontaneo ortu ex aliis animalibus perfectis diversae speciei.

Recte Philosophus nonnemo asserit, Naturam nunquam tam negotiosam esse, quam in minimis; uti enim entium imperfectorum maior semper numerus est, ita quoque sponte nascentium, quam non spontaneo ortu natorum. Videmus enim nullum esse animal quod non (quemadmodum de plantis quoque diximus) aliud sibi imperfectum animal differentis speciei ex se generet, uti tum in homine, tum potissimum in omnibus animantibus patet. Et ut ab imperfectioribus incipiam, omnia bruta. pulices pediculos. cimices, ricinos, rendivos, aut simile quid istis generant. Ranas, rubetas, serpentes et omnis generis vermes tum in hominum, tum brutorum intestinis nasci, frequenti experimento iam dudum innotuit, de quo et Libro nono de Venenis amplam mentionem fecimus; neque solum ex intestinis sed et in omnibus membris humani corporis vermes nasci, historiae multiplici relatione docent siquidem in cerebro hominis ex ocimi frequenti odoratu scorpionem natum Licetus, in ipso corde vermes inventos Schenkius; in pulmonibus, hepate, renibus, vesica Paraeus refert, et nos in nostro de peste Tractatu sanguinem putrefactum verminosum ostendimus, quod idem in caseo lacte, aceto, carnibus Lunae expositis smicroscopio observavimus: adeoque animarum sunt omnia plena; neque putridum ulcus ullum esse, nullam impetiginem et elephantiasin, que non suum generet vermem, qu iam dudum edito de hoc libello, quam Animatam imaginem mortis vocant, ostendit Eruditus vir Augustus Hauptmannus, qui et in ipsa scabie venerea vermes se invenisse ait limacum instar, tantae foecunditatis, ut intra dimidium horae ad 50 alias sibi similes partus effuderit: quorum quidem genesis non nisi ex virulenta corrupti sanguinis seminisque putredine prodiit. Rursus multos homines phthiriasi, id est, pediculari morbo extinctos constat uti de Herode, Sylla, Pherecyde Syro poeta, et de innumeris aliis Historici narrant. In Hungaria Lycothenes scribit, Anno 1549, ad tria millia hominum serpentibus, ranis similibusque intra viscera eorum exortis perisle; cuius quidem rei ratio alia non fuit nisi quod et fructus terrae putredine perniciosa infecti aquae et fontes serpentum, ranarum similiumque feturis pro humida et perniciosa anni constitutione referti fuerint, quorum usu tandem partus illos animalium ediderint.

Sileo hoc loco complures feminas uti Auctores de monstris referunt, loco humani foetus serpentes, rubetus, talpas, similiaque ex utero procreasse; cuius rei causa eadem esse potest, quae praecedentis partus paulo ante a nobis propositi. Praetereo hic innumerabilem animalium feturam, quae tum ex animalium excrementis, tum ex cadaveribus sponte nascuntur; siquidem ex boum stercore mures natos Scaliger in Theophrastum se observasse dicit; ex equi excremento scarabaeos pilularios nasci passim constat; ex asinino et equino vespas, ex lanea veste pediculos, ex variorum animantium fimo varia muscarum genera: capillos mulierum menstruatarum, setasque equorum aqua palustri maceratas in vermes oblongos animari: complures experti sunt. Quae quidem omnia originem altam non habent, nisi primo ex prime concoctionis alimento quod pro varia seminalium rationum conditione, qua nutrimentum, sive id fuerit ex vegetativis, sive sensitivis, imbutum est; hoc enim ab hominibus assumptum, et calore stomachi fermentatum, ubi dispositum humorem invenerit ibidem, nunc hoc, nunc illud animal excludit; herbae enim et olera,quibus plerumque vescuntur,variis insectorum, muscarum, vermium et erucarum sordibus, in quibus seminalis ratio viget, inficiuntur; homines vero nutrimentum depravatum assumunt, quod in proportionato vase calore fermentatum, tandem vi seminis in eo latentis hoc vel illud animal excludit. Sed haec exemplis nonnullis luculentius exponenda sunt. Mirantur homines, cur in lixivio putrescente vermes nascantur; Dico, hoc aliter non fieri, nisi quod indusia foetura pediculorum, cimicum aut pulicum referta dictam foeturam lixivio intulerint, qua ibidem labefactat virtute non in pediculos etc sed in vermiculos differentis speciei degeneraverunt. Quomodo vero ex defosso anatis corpore bufones nascantur, uti multorum observatione innotuit; causam esse dico,quod eiusmodi volucris huiusmodi animalibus libenter vescatur, et consequenter stabulante in alimento semine bufonio, fit ut suffossa ex putredine volucris id animal, quod bufonibus libenter vescitur, nascatur. Pari pacto cancrum, Sole Cancrum subeunte terrae suffossum, cum tempore Scorpiones gignere Plinius refert: quod si verum est, id alia de causa nisi quod putredo cancri seminalis multum alterata labefactataque cum animal simile producere nequeat, aliud imperfectius producat, corporis figura haud absimile, videlicet scorpionem; de quo Ovidius. Cocava littoreo si demas brachia cancro Caetera supponas terram, de parte sepulta Scorpius exibit, caudaque minabitur unca.

Atque haec sunt, quae fusius forsan ac debebam, de transmutatione tum vegetabilium, tum animalium in differentes species, dicenda existimavi; ut Lector intelligeret, totam Atmosphaeram, necnon aerem, aquam, terram, seminalibus rationibus refertam esse, quae nullibi non congeruntur, ita quoque fieri non potest, quin innumerabilis illa fetura rerum, quam tantopere admiramur,non exurgat:

ut proinde veteres Physiomystae rem altius penetrantes, non incongrue omnia in omni in omnibus esse, asseverare non fuerint verecundati. His itaque positis principiis,iam restat exponendum. Utrum Naturam aemulantes, per applicationem activorum cum passivis, similia tum animalia, tum plantas, artificiosa quadam 峒愇诚囄滴瓜佄�蟽蔚喂 producere valeamus.

LATIN transcription

SECTIO II. DE ANIMALIUM Quae a Graecis 峒斘较勎课嘉�, a Latinis Insecta vocantur, varia tum naturali, tum artificiali productione.

PRAEFATIUNCULA.

Quanquam in praecedenti Sectione de spontaneo viventium ortu quam uberrime egerimus, quia tamen plurima ibidem omissa sunt, quae ad eorum genesin quovis modo spectare videbantur, hic denuo ea ad incudem revocamus, ut ingens Insectorum huiusmodi multitudo et copia innotescat Lectori, unde singula suam proximum originem nanciscantur, cognoscat; ut iis cognitis, quomodo tandem Ars Naturam imitans, appicando activa passivis similia producere possit, cognoscat.

LATIN transcription

CAPUT I De variis Insectorum natalibus, eorumque differentiis.

Insectorum diversa sunt genera et species, numero pene infinito, tantae varietatis, ut vix regio assignari queat in qua non sive colores sive corporis constitutionem spectes ratione climatis, aut terre differant. Et primo quidem nonnulla ex terrestribus quisquiliis: quaedam ex aqua, aliqua ex aere: Non desunt quoque, quae ex ipso igne originem suam nancisci dicuntur. Iterum sunt alia pennata; quaedam ex annulis veluti quibusdam constituta, unde et annularia dicuntur; alia pedibus quatuor, sex, et pluribus instructa. Verum ut paucis multa comprehendam, hic Tabulam synopticam apponere visum est ut ex ea differentias singulorum uno veluti intuitu conspectet Lector.

TABULA SYNOPTICA

Omnium eorum, quae sponte nascuntur, sive Vegetabilium sive Animalium:

TABLE**

Nos ut maiori cum methodo in singulis enodandis procedamus, universum Insectorum regnum in septem classes, veluti in totidem Respublicas dividemus, quarum rima est eorum insectorum, quae favis construendis, mira quadam industria et ingenio ad Regni normam adaptato insudant; et sunt Apes, Fuci, Vespae et Crabrones. Secunda est Anelytrorum seu insectorum, quae quadruplici alarum remigio acrem irregulari motu sulcant, ut sunt Papiliones, Bombyces, Curculiones, Erucae, Chrysalides, Xylophtori, Orsodacnae, Cicadae. Tertia est Anelytrorum bipennium, uti sunt muscae ordinariae vinulae quae ex vino et aceto suam originem nanciscuntur et vulgo Moschini vocantur, Ephemerus sic dictus ab unius diei vita, Cyniphes, Culices Oestri et Tabani. Quarta est Coleopterorum sive eorum, que alas suas vaginis conditas habent,et inde Graecis 魏慰位蔚蠈蟺蟿蔚蟻伪, Latinis vagiopennia vocantur, ut sunt Locustae, Bruchi, Grylli, Scarabaei, Cantharides, Buprestae, Cicindelae, Blattae. Quinta est eorum, quae Graecis 峒勏�蟿蔚蟻伪, Latinis sine alis vocantur; et multiplici pedum usu mota vitam agunt ut sunt formicae,cimices, pediculi, ricini, pulices, lendes,scorpiones, araneorum caeterorumque multipedum genera et species uti sunt, quos Oniscos, Iuloset Scolopendras vocant. Sexta est eorum, quae nec alis, nec pedibus instruuntur, sed lento motu terram verrucoso ventre radunt, in innumera vermium reptiliumque genera et species dividuntur, cuiusmodi sunt Lumbrici, Teredines, Tineae, Limaces, Serpentes. Septima est eorum, quae in aquis natales suos sortiuntur;et sunt Tinea, Scolopendrae, Pulices marini, et pedibus insttuuntur: ex Apodibus sunt Hirudines, Lumbrici marini, Hippocampae, uva marinae, stellae marinae: quibus tanquam perpetuo loco affixa, quae 味峥废喯呄勎� dicuntur, adiungimus; de quibus omnibus et singulis ordine nonnihil dicemus. Hippocampae capite equino et pectore conspicuae insectis annularibus adnumerantur aquaticis, quorum figura sequitur: de quorum miris facultatibus alibi ratiocinati sumus.

Visa itaque varia et multigena Insectorum terrestrium, aquaticorum volucrumque divisione, nil restat modo, nisi ut singulorum origines exploremus, ut inventis multiplicis pullulaginis nidis Naturam imitantes idem arte et ingenii industria in eorum productione tentemus non quod aliquid inde emolumenti nobis in sordidis animalculis producendis emanet, sed ut Naturae cum Arte coniugium, veritas causarum et mira operationis potestas inde elucescat.

Insecta pleraque ex putrida Terra et Aquae substantia nasci iam sat superque in praecedentibus dictum fuit. Quomodo vero eadem ex vegetabili et natura originem suam nanciscantur, dicendum restat. Diximus in praecedentibus, et pro certo supposuimus Elementa, uti in infimo Naturae gradu constituta sunt, ita quoque aut plantam, aut animal ex se et sua virtute producere non posse, agerent enim ultra vires suas, totusque eorum conatus ad huiusmodi generanda omnino foret improportionatus. Debet itaque aliud dispositae in elementis materiae accedere seminis rationem habens, quod tam mirificum effectum praestet; quod nos dicimus aliud non esse quam semen aliunde sive ex vegetabili sive ex sensitiva natura decisum; quod seminis natur primordiis rerum omnium rebus inditum, et per universae telluris molem diffusum, in proportionali matrice iunctum, sive plantam, sive animal producatemen autem illud ab innumeris rebus decidi potest, et in vegetabilibus quidem, ab omnibus et singulis plantarum partibus, ex radicibus, cortice, ramis, foliis, floribus fructibus, seminibus: nam seminalem plantarum virtutem omnibus et singulis plantarum partibus inesse supra docuimus. Unde quanto semini proprie dicto in centro fructus delitescenti propior est, tanto similiorem plantam ei, a quo semen decisum est, producit; quanto vero ab eo remotior uti illud, quod in foliis,ramis, cortice, radicibus, delitescit, tanto dissimiliorem plantam ob virtutis seminalis inefficaciam, magis degenerem gignit. Cum itaque universa Telluris superficies innumeris arborum, plantarum ac graminum generibus cooperta sit, hinc fit ut quotannis iuxta Solis in Zodiaco motum perenni quadam pericyclosi generationem eorundem necessario sequatur corruptio ex corruptione vero semen quacunque tandem in parte delitescens pluviis nivibusque maceratum putrefactumque atque intra terrae loculos veluti matrices quasdam fermentatum, Sole aequinoctialem subeunte, mox sese exerens in plantam iuxta decisi seminis rationem pullulascat. Hinc nascitur insignis illa varietas nonnullarum plantarum, uti sunt geranii, tithymali, sedi, satyrii, aliarumque innumerarum multiplices species, quarum in uno geranio ad 24 numerantur. Certe non alia de causa, nifi quod originem non immediate a proprie dicto semine, sed ex plantae differentibus partibus seminalibus acquisierit, quantumvis sint differentes,ex magnae tamen similitudinis ratione, ex qua stirpe prodierint, cognoscitur; hoc tamen semper intelligi velim si dictae spermaticae plantae partes eidem terre fundo pari bonitate praedito, implantata fuerint, alias enim degenerare quoque possunt, ratione aut pinguis et fertilis, aut macri et sterilis agri uti fit in tritico, quod pro ratione agri, cui inseritur, modo in siliginem., modo in avenam degenerat; eodem prorsus modo accidit in spermaticis vegetabilium partibus, quae per universam terra superficiem dispersae loculisque geneticis commissae tandem illam producunt herbarum varietatem, quam miramur, ita ut quotidie paene nova herbarum monstra nulli botanico adhuc nota ex summa illa spermaticarum partium diversimode commixtarum combinatione prodeant. Nemo itaque putet, plantas sponte nascentes ex terrena aut aquea substantia, aut ex putredine sola originem suam sortiri sed debet huiusmodi putredini terrestri aut aque coniungi semen vegetabile quacunque tandem de causa, terrae, aquis eorumque putredinosis materiis commixtum hoc enim putredini iunctum pro sui generis gradusque conditione plantam producit. Committuntur autem haec semina primo vel loco plantae proprio: Secundo vel per ventorum flatum in diversas regiones camporum, vallium, montium deferuntur, vel fluminibus lacubus paludibus committuntur; Tertio pluviarum inundationumque violentia, qua plantae eradicatae relictis nativis locis alibi exulare coguntur, quae uti fimo lutoque commistae putrefiunt, ita quoque ex putrefactione non potest non nova planta, si non priori similis, ei tamen haud prorsus dissimilis produci. Quarto, non a seminibus tantum, quae nonnunquam in inaccessos murorum rupiumque recessus ab avibus deportantur, sed etiam vel ex ipsis volucrum hominumque excrementis, in quibus spermatica vis plantarum adhuc viget, nova subinde plantarum fundantur seminaria. Quemadmodum igitur nullum elementum plantas,nisi seminis rerum vegetabilium ope producere potest, ita quoque fieri non potest, ut planta ex seipsa, et sua propria virtute et efficacia animal quoddam producat, nisi ei sensitivae naturae seminium accesserit. Quomodo vero tum inanimatis, tum animatis materiis semina rerum accedunt, per septem Propositiones, quantum fieri potest, brevissime exponendum duxi. Lumbricorum Genesis.

Quaeritur itaque primo. Quomodo Lumbrici Teredines, Limaces intra terram gignantur? Respondeo. Lumbricos non ex putri solo, sed insuper ex seminio, que vel pinguibus animalium excrementis vel retrimentis eorum inexistit, originem suam sumere, quae excrementa et retrimenta terrae concredita in lumbricos intra exiguum temporis spatium animantur: varietatis vero lumbricorum, excrementorum retrimentorumque varietas causa est: Lumbrici verovel humore, vel siccitate nimia corrupti e suis propriis cadaveribus novam fundant innumerorum lumbricorum pullulaginem, quod sequenti experimento monstramus.

EXPERIMENTUM I. Artifcialis Lumbricorum productio.

Lumricos plures siccatos in pulverem conchae lateritiae, terra pingui et dulci impleta sepelies; deinde aqua pluviali eam subinde rigabis et intra tres aut quatuor dies reperies totam illam terram nova lumbricorum pullulagine scatere, et primo quidem sub magnitudine vermium, qui ex caseo nascuntur; deinde quoque pingui illo terrae succo nutritos, in veros lumbricos excrescere comperies; cum enim semen in lumbricorum incineratione non pereat,sed virtute maneat hinc fit, ut intra terram pingui dulci succo praeditam conditus pulvis, calore Solis sese exerens, vi latentis seminis in idem, quod primo erat, animal excludatur. Vel idem quoque duplici alia ratione succedit, vel ex concisis siccorum lumbricorum particulis terrae insitis, pluvialem aquam admiscemus, quae illa eadem est, quae semina lumbricorum aliunde decisa secum portat atque terrae committit; hinc statim post pluvias imbres terram pinguem dulcemque semper lumbricis scatere deprehendimus, tanto numero ut vel ipsas semitas expleant. Est et hoc admirabile, quod si lumbricum Soli ferventi exposueris, is statim sit moriturus quem postero die ubi examinaris; innumerabili vermiculorum multitudine coopertum videbis, quos ex cadaveris seminalibus partibus instaurari non est dubium; Unde ingens illa lumbricorum multitudo in terr:nascitur, uti enim terram saxosam, sterilem et arenaceam oderunt ita ex ea non nascuntur; tamen subinde, ut vel repentes terram illam ingrediantur, sed cum alimentum non reperiunt, ibidem vita functi ex propriis eorum cadaveribus mox ingentem verminaginem emittant, qui pluvia in terram pinguiorem delati, ibidem in immensam lumbricorum copiam adolescunt. Vides itaque vel ex hoc experimento lumbricos non nisi vel ex proprii cadaveris seminio, vel aliunde, vel vento vel pluviis allato nasci: minime, uti nonnulli existimarunt, ex solo terre pinguis putrido succo.

Tinearum Genesis.

Quaeritur Secundo. Quomodo Tineae, quas a terebrando teredines vocant, generentur? Respondeo cum plerumque illae in libros tyrannidem suam exerceant, illae utique vel ex ligno seminiis vitiato, vel ex pellibus, quibus compinguntur libri oriuntur, unde differentes earum species pro diversitate materiae reperiuntur. Illae quae ex ligno nascuntur, utique non ex putrefactione eius sola, sed ex aliorum vermium seminio, quo viride adhuc lignum scatebat , altius insinuato: cum enim nullum lignum ita exsiccari possit, quin semper humidum aliquod remaneat, una cum pristino animalium seminio; hinc fit, ut calore vel intrinseco vel ambiente semen excitatum hosce vermiculos librorum osores corrosoresque producat,quod et de ligno in fabricarum usum, praesertim Lunae tepidae humiditate pollente, destinato, dicendum est. In laneis quoque vestimentis huiusmodi tinearum pestem reperiri omnibus constat. Aristoteles ait, eas generari ex lanis pulverulentis, quod evanidum foret nisi et adderet, si lanis pulverulentis aranei nonnihil una includatur; tineas itaque vestium non ex solo pulvere, sed ex araneorum excrementitio seminio lanis misto nasci, vel ex ipso Aristotele patet; quamvis ego putem, non ex araneis solum pulveribus permistis sed vel ex vario vermium seminio in lana existente quoque nasci posse; has quoque ex Charta. quae ex lino conficitur, oriri nonnulli asseruere perperam; neque enim linum sive litea, a tineis unquam corrumpuntur, uti experientia docet; ex lanii itaque qualiumcunque tandem vermium seminio vitiatis nasci, necesse est. Subinde quoque huiusmodi bestiolae in alvearibus non sine gravi apum nocumento reperiuntur, quas originem aliam non habere, quam ex papilionum quorundam excrementis, ex quibus vermes illi nascuntur, quas tineas vocant, Columella asseverat. Hec enim, inquit favos ceramque corroduntm et stercore suo vermes generant, quos alveorum tineas vocamus. Limacum Genesis.

Quaeritur Tertio, Quomodo Limaces generentur? Limaces vocamus hoc loco eos vermes viscosos et mucosa humiditate plenos, qui testa seu cochlea non teguntur, et generantur eo qui sequitur, modo. Cochleae campestres ubi herbis plantisque adhaeserunt, spumosam quandam materiam et muco haud absimilem emittunt quam dicimus esse semen, ex quo limaces nascuntur: quod vero testa non tegantur, ratio est, quod sola in iis dominetur mucosa humiditas omni siccitate proscripta; cum enim testa in cochleis non nisi ex salinis corpusculis ab animalibus foras protrusis exsurgat; limaces vero vix nisi admodum exiguis salis portiunculis constent, hinc nudati manent testa, utpote ex mucosa cochleae spuma ad testam formandam insufficiente exorti; neque ulla differentia est inter cochleam limacem, nisi quod illa testa integatur, hic ea nudatus sit. Lumbrici vero,qui in intestinis puerorum nascuntur,non aliunde quam a copioso Lactis potu, dulciumque rerum cibis, quibus delectantur, originem suam obtinent. Quis enim, uti Smicroscopii usus docuit, lac insensibilibus vermiculis plenum esse, ignorat hi vero natales suos habent, ex seminio vel alimento a vaccis assumpto, vel ab ipsis seminalium nutrimentorum portionibus,qu una cum chylo intra ubera vaccarum derivantur: et patet ex caseo, butyro, Sero, quae omnia cum tempore vermi nascunt. Apud Batavos caseus ille melior et sapidior putatur, qui multiplici vermium foetura scatet; unde nonnulli ut eum verminosum reddant, vino Hispanico ei superaffuso, quod petunt, cum tempore obtinent. Plura huius generis animalia hic producere possem, sed ut singularum classium ordines servemus, de iis in sequentibus agemus.

Porro si quaeras, Quomodo Insecta aquotica generantur, ut paucis me expediam, dico Aquaticorum Insectorum genesin non differre a genesi eorum, quae in terra nascuntur; omnia enim Insecta originem suam trahunt vel a seminio retrimentisque piscium vel seminiis rerum vi ventorum, pluviarum fluminum que defluxu intra mare, vel intra lacus paludesque deductis uti proportionatis matricibus iuncti, in vermes terrestribus haud dissimiles animantur.

LATIN transcription

CAPUT II. De Insectorum, quae favifica vocantn, gensi.

Inter caetera Insecta nil favificis seu Apibus sive industriam in favis extruendis, sive labores in melleo succo colligendo spectes, admiratione dignius esse potest: de quorum natura et proprietate cum innumeri Auctores scripserint, ea praetereuntes ad ea que proprii nostri instituti sunt, nos conferemus.

Queritur itaque primo unde originem suam Apes, Vespae, Fuci, Crabrones ducant? Ad Apes quidem quod attinet. sciendum est, quod sicuti variae Apum differenti sunt, ita quoque variam habent operationum differentiam. Sunt enim inter eas, quos Reges vocant, sunt et fuci aculeis destituti, sunt tandem laboratrices apes. Regibus veluti subditae, quae quidem tot sunt, quot examina apum sunt; unde variae ortae sunt summorum etiam Philosophorum sententiae, dum nonnulli voluerunt, apes ex coitu cum regibus nasci, alii ex fucis, quae omnia falsa sunt: quidam ex materia aliunde transportata. Nos unicuique suam sententiam relinquentes, quid nos experientia docuerit,exponemus. Dicimus itaque Apes diversas habere geneseos rationes; Primo enim ea sex bobus nasci, in praecedente Sectione complurium Auctorum testimonio docuimus: sed nec et hoc intra eos convenit, dum alii eas ex carne bovina alii ex putredine bobus innata, non ex ipsis boum excrementis nasci, hoc experimento didicimus.

EXPERIMENTUM I. Apum ex boum excrementis genesis.

Excipe sub Vergiliarum ortum recens Boum, qui planta (quam Cerinthen vocant) prius una cum floribus mixta pascantur, excrementum, quod loco umbroso et aprico sub meridiem expones ea cautela, ne Solis calore attenuatum in vaporem resolvatur, et invenies summa admiratione vermiculos quosdam nasci erucarum instar, qui intra breve tempus assumptis alis in apes animantur pro varia materiae dispositione, nunc in reges et sunt illae quae reliquas magnitudine superant, modo in fucos sine spiculo, qui et hoc peculiare signum ex bobus sese exortos, ostendunt, quod exenterat in ultima corporis parte perfectam bovini capitis formam exprimant. Si quaeras, quomodo haec insecta postmodum similia sibi generent? Respondeo, id non fieri coitu ullo, sed ex proprio iis praesertim regibus a natura insito seminio. Si quaeras, unde hoc seminium? Respondeo, ex floribus vel cerinthi, vel arundinis vel ole, aut florum quorumcunque tandem succis; horum enim succos hasce non in alimentum duntaxat. sed et in mellificium assum ere certum est; flores vero plantarum cum a muscis unicuique plantae propriis perpetuo appetantur, atque ex iis,ex quibus ortae sunt alantur, hinc fit ut eae semper nonnihil seminii, sive id excrementum eorum sit, sive aliquid aliud insitum habeant, quod deinde ab apibus exsuctum una secum seminium portant, quo non quidem simile priori animal generant, sed sive mellis, sive liquoris alterius, quod iis in alimentum cedit, virtute in apem degenerat; Non quidem ex melle, in quantum mel est:sed e ipsis apum excrementis; quod hoc experimento disce.

Accipe ex Alveari excrementitias partes apum, easque diligenter Smicroscopio examina, et videbis summa animi voluptate frequentes, primo quidem veluti folliculos quosdam,mox iis ruptis, vermiculos, quorum alii iam erucas referant, alii vero iam alis assumptis, quas frequenti inspectione, iam in perfectas apes formatas comperies, ut proinde nullus in apum genesi, coitus necessarius sit, nulla maris cum foemella copula, perfectis animantibus similis, quem, admodum multi censuerunt; sed vel ipsum bestiolae spermaticum excrementum. intra breve tempus, ob seminium insitum, aliunde decisum, in apem efformatur. Atque ex hisce luculenter patet, aliam apum originem, nist quam iam exposuimus, non reperiri.

Sed hoc loco non exiguum dubium nascitur, unde fuci nascantur, et cur sine aculeo? Et ut paucis me expediam; Dico, fucum nulla alia ratione ab apibus distingui, nisi quod ille aculeo apibus proprio destituatur; Qui vero aiunt, Apes ex bobus, fucos vero ex equis oriri, perperam dicunt: Cum et apes et fuci ex iisdem bovis excrementitiis partibus, differenti tamen seminio imbutis nascantur: Boves siquidem herbis plantisque in alimentum assumptis semper nonnulla differentia seminia muscarum vermiumque in ipsis plantis existentibus dum assumunt, illa intra stomachum et intestina boum fermentata, tandem ipso exonerato excremento, iuxta diversam seminiorum rationem in differentes apum species excluduntur. Dico secundo, Originem fucorum potissimum coste re in excrementis apum iam emeritarum; unde deficiente virtute spermatica, et fuci quoque ipsi spiculo, in quovis et robur apum latet, privantur. Boum ergo excrementum apum et fucorum est productivum, ex eodem plantarum alimento quo postea productae apes naturali instinctu aluntur, unde ex eorundem fimo postea idem animal, (videlicet vel apem, vel sucum) quod ex fimo boum producitur, exire necesse est, cum semina rerum in utroque eadem sint. Habes itaque hic veram et genuinam apum fucorumque generationem.

Quomodo vero Vespae nascantur merito quispiam dubitare posset. Philosophi duplicem Vespis ortum statuunt; quarum alias exputredine, alias ex coitu, et uti priores ex Equi cadavere, ita ex Tauro apes prodire censuerunt, ita Nicander.

峒较�蟺慰喂 纬峤跋� 蟽蠁畏魏峥段� 纬苇谓蔚蟽喂蟼 蟿慰喂峥肺次� 蟿峤� 渭蔚位委蟽蟽峥段�.

Equi enim vesparum genesis, et Tauri apum.

Aegypti ex Crocodili cadavere nasci Vespas, ita acriter defenderut, ut etiam inter Hieroglyphica ponendas censuerint. Nos dicimus, et Vespas et Apes Fucosque, non ex Tauro tantum, aut Asino Equove, sed et ex Cervis nasci: Nam ut Nicander testatur,

危蠅蟻蔚蠉蔚喂 蟺蠀胃蠅未畏位委慰喂蟼 位蠀魏伪蟺维蟽未伪喜 峒愇何澄滴轿酷喀喜.

Corpore nam putrido insectum consurgit utrumque.

De cervis Vincentius Belluacensis testatur, e cervi ad integritatem grandaevam venientis osse sub oculo terebrato Vespas concrevisse putatque vel ex cerebri aut medullari substantia prodiisse nos potissimum ex excremento nasci asserimus vel etiam ex ipsis plantis, quibus dicta animalia aluntur; cum huiusmodi plantae commune alimentum sit variis muscarum vermiumque seminiis infectum, quo non solum Boves, Equi, Asini, Cervique, sed et Vespae nutriuntur, e quarum excrementis postea Vespae consurgant; quamvis non inficias ierim, eas postea etiam per coitum generari, cum excrementum horum loco seminis sit, quod a vespis fotum, primo in vesiculam abit, qua rupta tanquam ex testa ovi vermiculus excluditur, qui paulo post assumptis alis in vespam transformatur; cuius experimentum obtinebis si excrementitias vesparum partes aqua tepida maceras, nam intra exiguum tempus primo vermiculos reperies, qui vitro suppositi, et floribus oleae aliisque herbis, quibus libenter vescuntur enutriti tandem alis assumptis in vespas mutantur.

Ad Apes fucos, vespas in merito suo revocantur Crabrones, cum eandem in favis construendis indolem oleant, neque figura a praedictis discrepent unde non incongrue degeneres et sylvestres sive vespae, sive apes dici possint, eandemque prorsus generationis originem habeant, non ex bobus tantum, sed et ex equis, et asinis, atque ex eodem alimento, quo et dicta animalia et vespae crabronesque nutriuntur. Hic tamen notandum, diversitatem inter huiusmodi favificas bestiolas non nasci ex alio, quam ex differenti seminio tum muscarum, tum vermium, quod alimento, quo sustentantur, inexistit. Si denique quaeras, utrum dicta insecta hyeme vivant? Respondeo negative verum eas quotannis calore adveniente, tanquam ex busto, sive seminio proprii cadaveris instaurari.

LATIN transcription

CAPUT III. De Insectorum Quadripennium genesi.

Sunt inter alia Insecta, quae a Graecis 蟿蔚蟿蟻维蟺蟿蔚蟻伪 Latinis Quadripennia vocantur id est, quae quadruplici alarum remigio acrem sulcant, de quorum ortu et genesi magna est Auctorum concertatio; Nos relictis aliorum sententiis, quid nos frequens experientia docuerit, proferemus. Quamvis itaque vix planta aut arbor sit quae non erucas quasdam ex communi sensitivorum panspermia producat, eae tamen maxime ex holerum, brassicae videlicet et raphani, caeterarumque pinguioris succi plantarum putredine nasci quotidiana fere experientia constat. Generatio itaque hoc pacto perficitur primo ex sensitivae Oeconomie seminio in dictis plantis nascitur vermis seu eruca, ex hac aurelia, quam Aristoteles 蠂蟻蠀蟽伪位位委未伪, Chrysalis vocat; Est autem Chrysalis nil aliud, quam vermis seueruca, quae postquam ad determinatam a Natura molem incrassata fuerit, tunc putamine seu involucro quodam undique et undique circumdari incipit, quam nos ex grossioris animalis phlegmate a se calore interno ad circumferentiam diffuso, fieri putamus, qua ambiente postquam induruit in illo fere quindecim dierum spatio sine motu, sine cibo ullo commorato secutura paulo post transmutationi insistit; partibus enim grossioribus, uti dixi, in involucrum destinatis subtiliorem humoris particulam in alarum materiem diffundit; quo peracto, rupto involucro tanquam iam finem a Natura intentum adeptus, in papilionem transmutatur, e varietate colorum imbutum, quem eruca primo exhibebat; ex huius itaque papilionis excrementis (quae multi ova erucarum esse perperam sibi persuadent) alii nascuntur papiliones, pro ratione et conditione herb, floris, arboris,quam excrementis suis infecerint: Nam uti supra diximus insectorum plerorumque, maxime imperfectorum excrementa vim seminis, quae in ovis potissimum consistit, obtinent. Hinc tot differentes oriuntur papiliones, sive eorum colorem, sive figuram,magnitudinemque spectes, quot differentes sunt plantae,flores, folia, arboresque, quibus suam foeturam infuderint. Quae omnia experientia me docuit, et Lector pari pacto experiri poterit, eo, qui sequitur, modo.

EXPERIMENTUM Papilionum Ortus.

Accipe erucam ex oleribus aut tamarisco, aut ex alia quavis pinguioris succi herba natam, quam inverso vitreo scypho, superius tamen parumper aperto ad aeris attractum, includes una eiherb illius, ex qua concrevit folia ad nutrimentum appones; ex iis enim, ex quibus nutriuntur, constant omnia: Hoc peracto diligenter observa eius operationes et invenies primo bene pastam et ad determinatam a Natura molem deductam, ab omni cibo cessare, et postico vitri latere adhaerente filis sese paulatim involvere, aptumque integumentum concinnare, intra quod mirificae transmutationis exordia moliatur; estque folliculus quidam mira arte ex viscerum pituita contextus, quem Physiologi 蠂蟻蠀蟽伪位位委未伪 seu Aureliam vocant: in hoc enim rerum statu fere 14 aut 15. dierum spacio persistere comperies; Deinde observa diligenter colorem quem ad vicinum exclusionis tempus mutare solet, fere in aliquid diaphanum: et hisce signis obseratis, primo videbis folliculum paulatim findi, et papilionem egredi quadruplici alarum remigio nec non iis coloribus, quibus eruca imbuta fuerat, conspicuum egredi; quorum alae tantum mox incrementum sumunt, ut quasi ad oculum sensibiliter crescere videantur; colores vero, quae in eruca non nisi maculae erant, iam eas in alis miro striarum ordine depictas exhibeant, tanta figurarum varietate, quantam satis mirari non possumus. Chrysaliden quondam me reperisse memini, quae perfectam infantis fascibus involuti formam exprimebat, ut in margine patet: In papilione quoque alio tempore imaginem Salvatoris nostri ita affabre depictam reperi, ut pictoris manu delineata videretur: sed ut ad experimentum revertamur. Si huiusmodi in amplioribus vitreis vasis una plantis incluseris, videbis mox instinctu quodam naturali et miro ea ad se invicem advolare, et una excrementum quoddam ovis pulicum non dissimile emittere, quae si smicroscopio diligenter examines, videbis intra exiguum tempus ea in novos vermiculos animari, hosce vero dein in Chrysalides, et denique in novos papiliones transmutari; Atque hoc pacto infallibili experimento cognosces, erucam primo parere aliquid simile ovis, quod nos eius spermaticum excrementum dicimus et non tantum intra holerum folia plicata, sed et inter alia plantarum folia data opereo fine a pupilionibus plicata reperies nea pluvia destruantur; hosce si smicroscopio observaris, videbis apertissime ex iis vermiculos quosdam, quales fere in ulmorum lentis corumque folliculis videre est, mox excludi, et obviis pascuis intra breve tempus ita in grandescere ut perfectas hirsutas erucas referant, quae deinde in Chryslides, et denique in novos papiliones vertuntur, durantque toto fere tempore stivo Sole vero Libram transeunte mortui conduntur intra terram, ex quorum dein, Sole Arietem subeunte tum spermatico ovorum excremento, tum ex proprio busto in novos vermes, dein in Chrysalides et tandem in papiliones animantur.

Quaeritur hoc loco unde Bombylius sive Bomyx pretiosi serici filator originem suam trahat? Dico eum ex moro seminio aliunde deciso nasci, atque triplici transmutatione non secus ac ceterorum papilionum genus ad intentum Nature finem in papilionem animari, hac tantum differentia quod maior horum, quam papilionum cura habenda sit. Dixi e moro nasci quia si tum corticis tum foliorum mori texturam smicroscopio observes, naturam eam ita texuisse reperies, ut sericum flavum fibris suis proxime aemuletur. Hoc itaque pacto genesis peragitur: cum primum spermatico ovorum excremento sine folliculo exclusus per modicum Zoophyton motus atque sens expers admiranda metamorphosi transmutatur, id ubi exclusum videris statim is abdito Naturae instinctu quaerit alimenta, quibus avide depastis, capitis crebra erectione cum veterno veluti luctans tandem obdormiscit triduum vel biduum pelleque interea exutus ad consueta redit alimenta; que is quater pastus quaterque obdormiens, quater ubi pellem renovarit, spreto pabulo sublime petit, et ubi virgulta ex genistis, sparto abrotano similibusque magna muliercularum industria composita conscenderit alvo iam rite purgata, lanificii rudimenta in abditis primum maeandris per ramos exercet, mox folliculo inclusus diaphano indefessi laboris fructum e centro ad circumferentiam protrudit filum album viride, flavum ovali figurae, cum aequalibus veluti certans, no vendio operi absoluto intentus immoritur: e folliculo vero loco subterraneo posito post decendium cornutus prodit papilio sed alarum alimentique immemor, brevis vi iacturam feotificatione restauraturus molli impositus velleri concubitu perpetuo per triduum, rarius per quatriduum feminae copulatus emoritur, nec multo post vidua relicto post se instar granorum mili seminio mariti fatum sequitur; semen excrementitium loco temperato depositum per hyemem asservatum, mox ubi mori germinare inceperint, sive Solis sive hominum calore concepto spiritu animatur in vermem, ex quo deinde chrysalis, et tandem ex hoc iterum papilio, atque adeo qui primum vermis fuerat, folliculo inclusus tandem folliculo moriatur informis, ut proinde infinitam DEI OPT MAX in abiectissimo animalculo sapientiam sat mirari non queam. Plura hoc loco de cultu horumdicere possem, sed cum ea frequenti consuetudine et usuiam viluerint, mulierculis exponenda relinquo, consulat Lector figuras hic appositas.

Quaeritur Secundo Quomodo Quadripennia, quasperlas vocant, generentur? Est hoc insectum quatuor alis longissimis, subtilibus, puniceo, rubro, subalbido colore instructum et maxime circa aquas fluviatiles volans; pulchrum sane animal culum ob colorum varietatem; cuius genesin paucis excipe tanquam experimento mihi notam. Reperiuntur in fundo fluminum saxis adhaerescentes canaliculi ex arena et stipulis concreti, in quibus tanquam intra tubulos vermes continentur, quibus utuntur piscatores ad pisces hamo, cuius aculeo esce loco, illos infigunt, capiendos; hi iam maturi eductis pedibus una cum canaliculo adrepunt usque ad superficiem aquae ripis conterminam, ibique saxis, aut terrestri glebae adhaerentes, calore Solis in illud animalculum, quod Perlas vulgo vocant, degenerant; adeoque unum et eundem ortum cum papilionibus obtinent, hac tantum differentia, quod papiliones in plantis, hae in aquis suos sortiantur natales: primo enim ex variis piscium retrimentis, praesertim quos Gobiones vocant aut fundulos aliorumque excrementis vermis nascitur, ex verme fit chrysalis, et ex chrysalide tandem e canaliculo in illud quam perlam diximus, animal insectum consurgit; quod utia nemine hucusque observatum quod sciam, fuit, ita nostra observatione primum innotuit.

Quaeritur tertio. Quomodo Cicadae seu Grylli nascantur? Qui Cicadas ex proprio semine per coitum solummodo nasci sentiunt, vehementer hallucinantur, cum et sponte, et postea etiam ex coitu se propagare observata sint, uti in omnibus fere insectis accidit. Hoc autem pacto genesis earum perficitur. Intra terram, aut etiam concava arborum latet semen quoddam, quod a Tettigometra immissum Aristoteles; est aut 蟿蔚蟿蟿喂纬慰渭萎蟿蟻伪 nil aliud, quam animal quoddam Cicadae haud absimile, cuiusmodi sunt 蟿蔚蟿蟿喂纬蔚蟼 sive locustae; ex hoc itaque semine aestivo tempore excluditur vermis, qui deinde folliculo involutus, tandem rupto folliculo viridis cicada exit, que experientia mihi in huiusmodi insecti observatione innotuerunt. Vide nostram Musurgiam, ubi Libro primo fusissime de huius animalculi voce, corporisque structura egimus.

LATIN transcription

CAPUT IV De Anelytrorum, quae Bipennia vocant, Insectorum origine.

Musca animal cunctis notum 峒斘较勎课嘉肯� sex pedibus et binis alis instructum, unde Bipennia dicuntur de cuius oculis retiformibus fuse alibi in nostris operibus Smicroscopii usu detectis egimus Huius insecti uti innumerae sunt species, ita quoque diversas origines nanciscuntur: Sunt quae ex animalibus animaliumque excrementis recenter quasi momentaneum ortum. suscipiunt; aliqu ex cadaveribus; nonnullae ex herbis; aliqu ex ipsarum muscarum cadaveribus; quaedam ex ipsis earum excrementis nascuntur; que omnia vera esse sic comperies.

EXPERIMENTUM I. Genesis Muscarum.

Muscarum cadavera collige, eaque prius aqua mellita nonnihil macerata supra laminam aeneam impone, deinde laminam Chymico more supra cinerem aut arenam calore lento, carbonibus suppositis, aut etiam imo equino tepefactam expone, et videbis primo smicroscopii ope insensibiles quosdam vermiculos nasci deinde alis assumptis sensibiliter in muscillas, et tandem ad sensum crescentes in perfectas muscas animari. Idem e propriis excrementis fieri observabis, quod et ipse Aristoteles observavit. Muscae, inquit, ex vermiculis fimi digesti in partes gignuntur, quamobrem qui eo funguntur munere, contendunt reliquum fimi promiscuum discernere, etiam concoctum digestumque esse, fimum confirmant. Principium autem vermiculorum ipsorum exiguum est, quod primo rubescit, atque ex immobili quasi haerens adhuc fibris moveri incipit; mox vermiculus immobilis redditur, qui cum postea natus est, rursus immobilis fit, denique musca fit flatus aut Solis beneficio agitata. Quivero per ova nasci dicunt, idem ex proprio fimo, in quo semen inest,nasci dicunt. Quodsi quandoque coire videantur, id fit ex acrimonia quadam ipsius excrementi, qua stimulat copiosius fundunt excrementum, ita ut eo veluti conglutinatae vix separari posse videantur; quod ubicunque deponitur, ex deposita iam spermatica materia vermiculi exurgunt, et ex hisce alatae muscae.

Quaeritur primo. de tanta muscarum varietae proveniat? Respondeo, id fieri vel ex fimo animalium, qui herbas diversis muscarum seminiis imbutas ubi in alimentum sumpserint, illa mox intra intestina in alimento iam fermentata seminalem vim excitant, quod excretum postea adhuc calidum veluti ex temporaneo quodam partu muscas, pro qualitate decisi seminis producit diversas, uti ad oculum similia observanti pater. Hinc muscae vinariae quoque in musto et aceto latitantes: hinc Ephemera, Oestra, et Tabani, Asili, et siquid aliarum muscarum est, originem nanciscuntur; quarum pleraeque virus olent, eae potissimum, quae ex floribus herbisque venenosis: aut serpentibus putrefactis originem suam trahunt. Restat modo explicandus ortus earum muscarum, quas vulgo Zensalas Latini, Graecique Cyniphes vocant, et sunt ex culicum genere, fastidiosum prorsus animal et qua murmure, qua puncturis molestissimum, de cuius origine varii varie senserunt. Ego originem earum hoc experimento comperi.

EXPERIMENTUM II. Originis Cyniphum, quas Zensalas vulgo vocant.

Aquam pluvialem, aut fontanam etiam, phiala vitreae inditam expone solo aestivo locis pulverulentis, (quemadmodum ego extra fenestram, quae publicam plateam respiciebat eam exposueram) et hoc pacto orificio phialae aperto, quiescat et videbis ulverem ex platea, equorum curruumque agitatione exagitatum intra breve tempus aquae in phiala contentae cutim quandam inducere, quam si parumper exagites, videbis pulverem in fundum tendere ibique sub forma sedimenti manere. Hoc peracto post aliquot dies diligenter examinabis limum, et veluti bullulas quasdam reperies quae sunt vermium matrices; ex his enim vermiculis primum quidem non nisi oculo armato sensibiles comperiuntur; qui identidem crescentes tortuoso motu aquae innatare magno numero solent quae ubi competentem maturitatem acquisiverint, tunc aquae et lateri phialae admotae mox ubi aerem attigerint, ecce intra pauxillum temporis pedibus, alisque assumptis in Cyniphes seu zensalas animantur. Atque hanc ego genesin non semel experimento comperi. Si porro quaeras de originem suam trahant? Dico eam ex pulvere varis rerum seminio referto trahere; semina autem haec vel ex cadaveribus animalium felium: canum, volatiliumque, quibus subinde plateae Romanae referrae sunt, vel etiam ex equorum, asinorum boum, caprarum similiumque excrementis,in quibus variarum muscarum culicumque seminia latent, provenire siquidem haec pulveri commixta, mox ubi humidum repererint et lutum fecerint, tum ecce statim quoque calore ambientis animata, in bullas primo et tandem in vermiculos et denique in eas, quas diximus Cyniphes animantur, et quod musca forsan esse debebat, aut culex, ob materiae impotentiam degenerans in Cyniphem vertitur. Certe haec maxime congruunt Sacro Textui Exodi cap 10 ubi percusso pulvere a Mose, Cyniphes prodieruntquae fuit ex plagis Aegyptiis illatis omnium molestissima.

Unde et culicum origo quoque demonstratur: quamvis non negarim, aliunde quoque et culices et cyniphes, qua sunt minutiores culicum species, emanare. Et ut de culicum ortu primum agam: saepe observasse me memini, in folliculis Lentisci, ulmi, terebinthi et qua quercuum foliis adnascuntur, ruptis nescio quod seminarium huiusmodi bestiolarum, partim sub forma ovorum, partim etiam sub bestiolarum iam alis instructarum reperisse; folliculi enim vitro inverso subditi, partim cyniphes, partim culicer exclusisse. Quae omnia Lectorem observare velim, est enim res admiratione plena. Si quaeras, unde folliculis huiusmodi emina accidant? Dico ex variarum muscarum insessu, eo tempore, quo necdum folliculi induruerunt, sed sub forma florum spectantur; hisce enim variae muscae insidentes floris intima semine suo replent, quae deinde veluti intra matricem clausae, ea, quae diximus, animalcula producun.

LATIN transcription

CAPUT V. De eorum insectorum, quae alas vaginis inclusas habent, origine

Vocantur ea insecta, quae alas vaginis inclusas habent, a Graecis 螝慰位蔚蠈蟺蟿蔚蟻伪 Latinis Vaginipennia; Et sunt, Locusta, Gryllus, Scarabaeus, Cantharus, Buprestis, Cicindela, Blatta, similiaque innumera. Et ut a locutis ordiar; earum non minor est diversitas quam muscarum; qua aliunde causari non potest,nisi a diversa seminii, ex quo nascuntur, degeneratione. Anno 1656, Romanos agros ingenti damno infestavit haec pestis, quae ex siccitate praecedentis anni originem suam traxerat. In agris passim nidi pleni huius animalis fetura reperiebantur: primo enim, uti smicroscopio mihi innotuit, spectabantur ova, deinde vermiculi ex quibus nonnulli 峒勏�蟿蔚蟻伪 sine alis, quidam iam alas sibi fabricare videbantur, qui Soli expositi intra exiguum tempus, quo quis coronam Divae Virginis recitaret, in locustas hinc inde saltantes conformabantur, exorti nil in segetibus intactum relinquebant ita ut nequearborum quidem foliis germinibusque perniciosa horum animalculorum gula satiari posse videretur, quos anni insequentis pestis magna hominum strage subsecuta fuit.

Si queras, une tanta locutarum pullulago Dico, ex variis omnino seminiis suam trahere originem; Primo quidem dico, plerasque ex segete corrupta, sive id avena sit, sive siligo. aut hordeum, oriri, hoc pacto cum subterraneis virulentis halitibus, seminia, quae plerumque ex aliorum vermium muscarumque segetibus insidentium excrementis nascuntur, commisceantur; fit inde locusta, cui plastica vis seminis, partim iuxta insectorum exigentiam corpus dedit sensitivum insectis conveniens, pedes vero dedit internodiis segetum haud dissimiles. Secundo dico, ex cadaveribus hominum nasci posse et ex historiis variis comprobatur, quibus refertur facta in campis magna hominum strage, sive bello, sive fame pereuntium, ex cadaveribus eorum ingentem mox erupisse locustarum pullulaginem, quibus plena sunt omnium Historicorum monumenta. Si quaeras quomodo ex cadaveribus sive hominum, sive animalium haec nascantur? Respondeo, id fieri ex corrupto frumento, quo plerumque milites, et animalia tempore famis aut defectu annonae vescuntur, quod cum paulo ante dictis seminiis refertum sit hinc fit, ut in cadaveribus spermatica materia calore tum externo, tum interno fermentata, tandem in locustas animetur. Tertio dico, huiusmodi perniciosam pullulaginem quoque ex ipsis locustarum intereuntium cadaveribus opportuno anni tempore rena sci; pluviis enim, et inundatione fluminum corrupta, et putrefacta harum cadavera una terrenis glebis limoque commista terrae conduntur: ubi fota hyeme quidem subterraneo , state vero externo calore in locustas virtute seminis animantur. Accidit quoque subinde, ut ingens locustarum exercitus ventorum impetu dispulsus in maria, lacus, et flumina, ibidem suffocetur, quorum cadavera deinde ad littora disiecta ibidem novum fundant locustarum seminarium, de quibus fusius tractatum vide in nostro Physico-medico scrutinio de peste. Quarto dico, ex graminibus, foliisque arborum eas quoque nasci posse hoc pacto, cum hoc animal non ex putri tantum extranei, et peregrini seminii virtute, uti iam diximus, generetur, sed etiam ex insessu unius supra aliud sibi simile, quem multi coitum dicunt; cum enim plerique locustas omnes foeminas esse sicuti scarabaeos mares dicant: neque ullo sexu distinguantur; certum est, alio eas modo concipere, quod iam aperio, tanquam experimento notum: locustam enim cum multo tempore aluissem, tandem ex se impraegnatam inveni multiplici fetu, quem paulo post effudit fecundum: hoc autem pacto coitus perficitur.

Excrementum, quod illis loco seminis est, cum ex insiti sibi salis virtute oppido acre sit, hinc illud mirum in modum corpus locustae cui affunditur titillat, neque hoc excrementum vulvae, quam non habet indi censeas velim, sed ex titillarione patiens animal calefactum, poros, rimasque quantum potest, dilatat, intra quos receptum in semen evadit, locustis excludendis idoneum: Nam statim bullulae quaedam ovorum instar comparent, quibus ruptis mox in vermes alatos consurgunt; sive itaque in arborum plantarumque foliis,sive in cauliculis segetum, aut in ipsa terra se invicem insederint locustae, aut excrementum spermaticum in iisdem deposuerint, si illud, uti diximus, primo calore fermentatum fuerit, tunc cum tempore externo. Veris exitu adveniente, ex folliculis suis emergunt, parvi, nigricantes, sine pennis et cruribus vermiculi et tandem in locutas transmutantur; semper ex eo unde nutriuntur, alimento, sensitivae Naturae seminiis inserto eas nasci necesse est.

Quod de locustis diximus, id de bruchorum, quos Attelabos vocant, genesi dicendum est, hac tamen differentia, quod bruchi plerumque ex plantarum fruticumque mucoso succo, quem canthari, aut etiam locustae sordibus suis infecerant, geneseos suae exordia ducant, qui postea quoque promiscuo congressu, non secus ac locustae se propagent. Quod vero tanta horum insectorum multitudo non singulis annis proveniat, id ex alia et alia nunc humidiorum, modo sicciorum temporum annorumque constitutione dependet. Nil restat porro, nisi ut dicta experimento comprobemus.

EXPERIMENTUM Bruchorum genesis.

Si itaque tibi animus sit, bruchos producendi, uti nos experti sumus, ita procedito Bruchos una cum nidis in pulverem contere; Deinde vas qualecumque tandem, illa terra, in qua avenacei caulicali computruerunt, impleto, cui si pulverem paulo ante paratum commiscueris et succo mucoso fruticem aquae pluviali commixtum rigaveris fiet, ut id calenti aeri expositum, intra octiduum in innumerabiles qua bruchos, qua locustas animetur; quas tum luculenter observabis, ubi vitrum inversum superiusque apertum vasis limbo ne avolent, accommodaveris; estque hic modus prorsus idem, quo Natura in dictis insectis producendis procedit, quae minime dicta velim ad malum,sed ut potestas Naturae arti iuncta innotescat; Quaecunque enim in Sacro textu de brucho, aerugine, locustis dicuntur, ea semper de maximo malo, quod DEUS iustus ob peccata hominibus immittit, intelliguntur, quo mortale genus non uni dumtaxat, vel alteri venenata vulnera infligunt, sed et integris nationibus ex fame mortem, et exfetida corruptione lethiferam et inevitabilem pestilentiam. Mirum tamen est et consideratione dignissimum: Nam si verum est quod Democritus narrat: Si captas locustas aut bruchos combusseris, fiet ut alii mox vertigine invasi vel moriantur, vel alis depositis a Sole consumantur; quamvis eas ego postmodum veluti ex busto quodam resuscitari verius existimem. Sed de aliis locustas pellendi modis, lege Agricultoriae artis scriptores. Porro quales fuerint locustae, quibus in deserto alitum fuisse Prodromum CHRISTI Ioannem Baptistam. Sacrum Euangelium refert lege Aldrovandum qui de eo argumento fusissime egit libre de insectis; ubi et duplicem adducit sententiam eorum,quorum alii veras locustas fuisse, quas 峒�魏蟻委未伪蟼 Graeci dicunt, tenent; alii vero summitates tantum arborum vel etiam teneriora plantarum germina, quas pariter 峒�魏蟻委未伪蟼 vocant Graeci in cibum assumpsisse verisimilius censent. Sed iam ad alia.

Ad Gryllorum genesin quod attinet sunt et illi in multiplices species distincti. Sunt alii arborei et Sylvestres, qui per Iulium et Augustum, obstrepero sono diu notuque aures molestare non cessant, sunt focarii, sive domestici, qui ex retrimentis carnium lignorumque seminiis refertorum, modica humiditate accedente calore ignis excluduntur; maxime vero pistrinorum dominantur hypocaustis, et ingenti propagine emergunt, originemque aliunde non habent, nisi ex seminio sensitivae naturae frumento inexistente, quod uti incorruptibile est; ita quoque non tantum frumento, sedet farinae subactae et mucido pani immanet, quod deinde in hypocaustis vapore elevatum intra rimas parietum depositum, tandem dictos gryllos,quos Itali Bargarozzii vocant, mutos tamen, Latini Blatta dicunt, excludit. Vide Primum Librum Musargiae, ubi causas soni gryllorum exacte assignavimus.

搂. I. De Scarabeorum ortu.

Scaraborum, eorumque quae iam examinavimus insectorum non omnium eadem est species sicuti et seminiorum ex quibus profluxerunt, non eadem ratio; Differunt enim colore, magnitudine, sono, membrorumque constitutione. Quidam sunt nigri, sublutei, cinerei coloris, quidam aureo ex viridi lucente colore fulgentes. quos Chrysocantharos vocant. Sunt alii ramosi cornuum forma, quos et inde Cantharelaphos Scarabaeocervos vocant, spectabiles; alii monocerotes referunt, alii 峒�魏苇蠁伪位慰喂, sine cornibus, alii equinum aut hircinum caput; non desunt,qui capite cervos referant. Loco quoque differunt; Sunt qui ex stercoribus animalium originem trahunt, ut Scarabaei quos pilularios vocant in omnibus passim semitis obvii;alii in arboribus suos natales sortiuntur, quidam intra terram, aut latrinas, aut etiam intra aquas nascuntur; quorum tamen omnium eadem origo est, partim ex coitu, partim ex seminio videlicet sensitivae naturae aliunde deciso herbarum sponte nascentium. Non enim ex equorum solummodo sedet boum asinorumque excrementis nasci infallibilis experientia docet. Imo me quandoque observasse memini Scarabos integros una cum calido fimo equorum evolutos fuisse; quorum deinde alii magno numero et ex temporaneo quodam ortu ex subiecta materia prodierunt. Si causam huius genesis quaeras; Dico aliam causam non esse, quam alimentum herbarum, quo fruuntur, quod seminio aliorum insectorum et vermium quorundam et muscarum infectum, et a iumentis devoratum, calore tandem intestinorum digestum ac foras denique evolutum Scarabraeos excludit, qui intra terram nidos suos habent: pari prorsus pacto nascuntur ex bubuloa aut equino excremento intra terram subacto. Consideratione vero dignum est, quod si iumenta plantas muscarum semine infectas comederint tunc inde apes, vespae et similia animalcula producantur: si vero dictae plantae coleopteris sive vaginipennibus animalculis, uti parvis cantharidibus infecate fuerint, tunc ex eorum fimo coleoptera quoque animalia, cuiusmodi carubisunt, nascantur: sicuti enim sese habet huiusmodi alimentum in ordine ad Scarabaeos producendos in iumentis, ita sese habet in infantibus alimentum lactis verminosum, in ordine ad lumbricos producendos in intestinis puerorum.

Quod vero ad generationem attinet eorum Scarabaeorum, quos Lucanos vocant, et ecerviscrnuto capite haud dissimiles sunt; Dico, eos ex putridis lignis cervino stercore imbutis cervino nasci, hoc potissimum argumento inductus, quod nullibi maior horum insectorum copia reperiatur, quam iis in locis ubi cervi gregatim stabulantur; uti saepe ame in Germania observatum fuit. Audivi et ab iis, qui curam cervorum habent, eos subinde in eorum sordibus reperiri, nonnunquam ex putridis lignis fimo cervorum imbutis ita nasci, ut primo vermes Zoophyti videantur, deinde decisi gradiantur apertis paulatim cornuum vestigiis, ac tandem coleoptera et cervino cornutoque capite conspicui emergant: cuius quidem rei ratio alia non est nisi quod excrementis nonnihil seminis cervini quod coitus tempore etiam extra vas spargunt, accedat, atque adeo ex differenti seminio differens animal, id est, Scarabaeo-cervus consurgat; ex seminio quidem in alimentis existente Scarabei formae quidpiam simile; ex semine vero cervi natura, quantum potest, agit, ut simile quid cervo producat, quod cum perfectum animal producere non possit, utpote in matrice improportionata dispositum, saltem hoc agit, ut 峒愇晃毕喯屛嘉肯佅單课�, id est, caput cerinum cornibus ramosis conspicuum fabricet: unde vero subinde Scarabaei monocerotes reperiantur, uno cornu in fronte spectabiles; Dico hoc evenire eo quod animal, vel materiae seminalis defectu vel eadem in alia corporis membra formanda diffusa, quod duobus cornibus instrui debebat, iam uno tantum instruatur.

Quomodo vero Chrysocanthari, sive ea Scarabaeorum species, qu aureo ex viridi colore tantopere visum recreat, generentur, si quaeras? Dico ea alia ratione non nasci,quam reliqui Scarabaei pilularii, neque specie differre sed ex accidenti tantum: attamen colorem istum tum primum iis accidere, ea quae sequitru ratione: Extat intra terrae loculos subinde aerosa quedam gleba ex marchasitae venis resultans, qua non solum circumsita loca, sed et plante quedam dum humidum attrahunt, in eum colorem, quem ipsis aerosa terra confert, tinguntur uti in chelidoniae et curcumae succo apparet: Scarabaei itaque primum nigro tincti colore mox ac huiusmodi locis sese insinuarint, statim spiritus salinis vitriolatisque corpusculis, quae aerosa glebae inexistunt, caloris vi excitatus, et in corpus Scarabei agens, illud in dictum colorem tingit, quod tum primum mihi innotuit, cum Scarabaeum vitro inclusum spiritu vitrioli una aerugini mixto rigassem, qui statim mutato colore in aureum ex viridi tralucentem transmutatus fuit quod uti pulcherrimum experimentum est, ita omnes curiosioris doctrinae Physiologos id experiri velim. Vides itaque, hoc vel unicum animal quot seminiis differentibus constituatur: Mineralia colorem dant, seminium cervi cornutum caput et scarabaeum dat seminium ex aliis vaginipennibus scarabaeo haud dissimilibus decisum.

Restat iam Cantharidum genesis enodanda:Sunt autem Cantharides parvi vermes coleopteri, quos non incongrue virides Scarabaeunculos dixerim. Has Aristoteles teste Aeliano inter herbas et segetes, atque in populorum ramis nasci perhibet. Ex erucis, inquit, Fici et Pini, etiam 魏蠀谓伪纬委未喂伪 id est, sentes caninae oriuntur; fiunt etiam in omnibus vermes; petit id genus animalis foetida, quoniam ex tali materia constitutum est, Plinius putat, nasci ex spongia Cynorrhodi, et ex fraxino rosisque. Et hi quidem recte, si proximam quoque seminii, ex quo nascuntur, rationem addidissent: Nos remur plerasque potissimum, venenosiores Cantharides partim ex excrementiciis rubetae sordibus, partim ex araneis nasci, quod inde nobis constat, quod plantae nido rubetae proximae ut plurimum cantharidibus confertae reperiantur, et atrocitas veneni rubetae in symptomatis prorsus similis sat superque ostendit,ut proinde apertum signum existimandum sit, cantharidum in hac vel illa arbore aut planta nidulatio cum subiecta materia exclusae statim quamcunque obviam arborem petant. Non tamen negarim, subinde illas quoque ex plantis araneorum semini is confertis nasci posse, praesertim ex cicuta, napello et doronico Pardalionche, plantis lethiferis, in quarum floribus magnam copiam, tempore quo florent, me observassem eminii; neque mireris, Cantharides a natura ex feminio araneorum nasci posse, cum nonnullae Cantharidum adeo sint quoad corporis constitutionem araneis similes ut si colorem excipias, statim appareat, ab iis alienum non esse quod tanta similitudine exprimitur. Verum de veneni qualitate,quo Cantharides a natura instruuntur, videat Lector Libro Decimo, ubi omnia minutim discufsa sun.

s. II. De Lampyridibuse sive Cicindelis.

Inter Coleoptera Insecta numerantur ea quoque quae Graeci 位伪渭蟺蠀蟻委未蔚蟼 Latini Cicindelas vocant: Nam Hesychio teste, 峒� 峤懴�峤� 位伪渭蟺蟻慰渭峤次� 蟿伪峥栂� 谓蠀尉峤� 位伪渭蟺蠉蟻喂蟼, noctu lucens Lampyris, forsan melius diceretur 位伪渭蟺蟿峥喯佄迪� vel 蟽蠀纬纬慰位伪渭蟺委蟼, quod extrema eius pars. Sive uripygium perpetuo noctu luceat, de quorum genesi dubium est, et multa inter Physiologos lis et contentio: et quoniam nos in animalium huiusmodi magno numero captorum observatione curiosi fuimus,quid didicerimus, paucis exponam. 螞伪渭蟺蠀蟻委蟼, nitedula, vel cicindela vermis est coleopterus, cuius extrema pars, seu uripygium lucidissimam flammam emittit,alae nigro, venter subruffo colore, corpus annuloso tractu nigro candidis circulis interstincto constat; de cuius primogenio ortu quaeritur. Plerique praeter coitum, ex rore quoque nasci, Porta teste putant. Nos per coitum earum propagationem admittimus quidem, eo tamen modo, quem supra de cicadis, locustis, scarabaeis docuimus: sed hanc quoque sponte nasci, asserimus ex putrido ligno aut herba seminio prius infecto: Vix enim putridum lignum in campis reperies. cui tempore, quo nasci solent, lampyrides non insideant. Si enim Simicroscopio istiusmodi lignum tempore opportuno observaveris, videbis primo veluti insensibiles quosdam folliculos adinstar ovorum, quibus ruptis exit vermis, qui inter exiguum tempus assumptis alis in coleopteram cicindelam transmutatur noctu intensa luce fulgentem. Unde vero prae caeteris insectis huius noctiluci luminis proprietatem acquisiverit, paucis aperiam. Notum est omnibus, putridum lignum hoc potissimum peculiare habere , ut noctu non secus ac flamma luceat: Cum itaque cicindela immediate exligno putrido oriatur, hinc fit ut nativum illud ligni lumen una cum seminio in se quadam ex parte derivet, atque hanc ego Iuminis in cicindela rationem, quod uti animalculo non secus ac ligno putrido intrinsecum et connatum est ita quoque aqua superaffusa non extinguitur, uti spe probavimus ob tenuem videlicet et obtusum in viscoso humore calorem, quem humidum non facile superat: ac patet in nonnullis piscibus, uti in balanis, sive dactylis, cancris putrefactis, similibusque, quorum humor lucidus in tenebris sat intensum lumen ipsis innatum emittit; est vero lumen cicindelae non per totum corpus diffusum sed in extima parte uripygii colligitur, quod de die macula candida denotat. Vide Lector, quae de lumine cicindelae fuse tractavimus Lib. Primo Artis Magnae Lucis et Umbrae, ubi quicquid circa hanc materiam desiderari potest, expositum reperies, et infra nonnulla huic argumento opportuna adducemus.

LATIN transcription

CAPUT VI.

De Insectis, quae alis quidem destituta, multis tamen pedibus instructa sunt.

Insecta haec Graecis dicuntur 峒勏�蟿蔚蟻伪 蟺慰位蠀蟺蠈未伪, alis quidem destituta, at multiplici pedum discrimine instructa, cuiusmodi sunt formicae, scorpiones, aranei, pulices, pediculi, cimices innumeraque similia, quorum ortum disquirendum aggredimur: Et ut a Formicis incipiam. Est Formica animal nulli non notum, diligens, industrium,et labore indefessum, cuius improbus et incessabilis labor talis est, ut neminem non instuporem trahat, omnium insectorum officisi ossimum negotiosissimumque. Quis enim non miretur tam robustas in tantillo animalculo vires? Horum laboribus quondam Divus Hieronymus in deserto incitatus, suam deplorabat in divinis exercitiis negligentiam, dum vel ab animalculo vilissimo se laborum tolerandorum constantia superari videret. Verba eius sunt: Aspicio, inquit, formicarum regem angusto calle servare fere onera maiora quam corpora: aliae herbarum quaedam semina forfice ori trahebant; aliae egerebant humum de foveis, et quarum meatus aggeribus exludebant; illae venturae hyemis memore ne madefacta humus in herbam floridam verteret, illata semina praecidebant: hae luctu celebri corpora defunctarum deportabant, quodque magis mirum est, in tanto agmine egrediens non obstabat alteri intranti, quin potius si quam vidissent sub fasce et onere concidisse, supositis humeris adiuvabant. Quid multa? Pulchrum dies illa tribuit, unde recordatus Salomonis ad formicarum solertiam nos mittentis, pigras mentes tali exemplo suscitantis, etc. Recte et sapienter: et ego non semel ad huiusmodi laborum considerationem attonitus haesi, nec capere poteram, quomodo corpora seipsis longe maiora portarent, impellerent, susque deque volverent, iam pondere superiora, modo ponderis mole pressa, inferiora, novo labor evolutionem oneris insumerent, quanto conatu, toto corpusculo, totis humeris totis viribus adversus pondera obniterentur: et quod una vice prae virium imbecillitate non possunt iterum iterumque seria et constanti applicatione tandem averse molem pedibus posticis coxisque praetensam in locum destinatum promoverent; ut meritosit exemplum nobis magni formica labori,miratus non parum industriam et providentiam ad cibaria opportuno tempore intra horrea recondenda. Aelianus. Factiss, inquit, metus circum areas verantes formicae ad trituram conveiunt aut singulae, aut binae, aut ternae, domicilia sua et consueta tecta relinquentes, triticum et hordeum legunt, eodemque omnes iter faciunt aliae ad legenda grana eunt, aliae onus portantes redeunt, summo cum honore et modestia aliae aliis de via decedunt, impriis vero expeditae onus gerentibus. Cum autem ad pabulandum eunt, actu grandiores caetras veluti exercitus duces ducunt, cum ad segetes pervenerint, adolescentiores sub stipula stant. Duces vero ascendunt, et spicas abscissas inferioribus deiiciunt, hae vero circumstantes distrahunt simul et ex suis glumis et vaginis grana inclusa explicant, neque ullo ad excutiendum instrumento egent, neque ad ventilandum vannis, neque ventis ad purganda a sordibus grana ex frumentis, quae homines exerunt, feruntque cibos sibi conficientes immanibus laboribus struuntur. Quam vero affabre eorum domicilia iuxta Architectonicae artis amussim adornent quam omnes politicae artis partes in officiorum distributione probe expleant, legat qui volet Simonis Maioli dies, Canuiculares Coll. 7. Sed haec praeter intentionem fusius prosecutus iam unde deflexeramus, redeamus.

De origine formicarum magna est Auctorum decertatio; plerique ex coitu nasci, asferunt, quod non negamus, sed ex putri quoque eas nasci certissimum est. Quomodo vero, hic Rhodus, hic saltus: Nos certe diligenti indagine observavimus, eas partim ex urinis animalium, partim ex calce veteri seminio aliunde adscito infecta, partim etiam ex corruptis serpentum exuviis, natales suos trahere: nunquam enim maiorem copiam me vidisse memini, quam iis in locis, ubi ruderum multitudo, aut inter segetes ubi fimi animalium praeterlapso anno copia fuit: Nam urina animalium sive salutiferorum, sive venenosorum ibidem terrae iuncta una quoque secum portat seminium formicis gignendis aptum, ut ex acri dolore, quem sive pungendo, sive mordendo hominibus infligunt, constat. Imo si verum est ex iis quibus constant animalia nutriricerte ex segetibus vel frumento (quod ordinarium eorum nutrimentum, variis seminiis infectum est) eas nasci necesse est: sedet rubetarum ita appetentes sunt, ut intra acervum formicarium coniectus bufo ab iis intra breve tempus totus consumatur, quod et de serpentibus dicto iniectis acervo fieri dicitur: cuius rei abdita ratio est, quod exurina bufonis aut serpentis exuviis nasci dicatur. unde id,ex quo sunt appetunt. Rursus observavimus ex cadavere unius formicae innumeras alias nasci, adeo ut totum formicae cadaver in formicas resolvi videatur, quod et de scarabaeis aliisque insectis usu venit. Sed hisce iam satis expositis. ad Scorpionis genesin progrediamur.

De Scorpionum Genesis.

Scorpio animal octupes, et sex aut septem internodiorum cauda, ex qua in nonnullis unus, in quibusdam duo emergunt aculei qui veneni latentis loculus est et quo ad lethale vulnus infligendum animatur; Aliqui paguro, seu cancro fluviali adeo similes sunt, ut si caudam dempseris, prorsus iidem videantur. Aelianus novem genera scorpionum recitat, quorum origo uti diversa est, ita quoque colore, magnitudine,forma varie differunt. In Septentrionalibus partibus vix reperiuntur, et si reperiantur, innoxii tamen sunt, veneno carentes, quorum ingens in Noricis Alpibus multitudo nascitur; tanto vero censentur esse venenosiores, quanto sub climata aestuosiori exclusi sit: In Aegypto, Africa et caeteris Indix onae torridae subiectis locis prorsus exitiales sunt neque quis facile evaserit, qui eorum aculeo punctus fuerit. Romae in Ruderibus veterum aedificiorum, et potissimum in Doliolo seu Monte Testaceo ingens eorum copia reperitur, qui tametsi veneno polleant non tamen est adeo atrox, ut eo non statim mederi quis possit,vel ipsius Scorpionis corpore vulneri intrito de quibus vide fusius nos tractantes in lib IX de Venenorum origine. Sed ut ad institutum nostrum revertamur, pro varia locorum dispositione variae nascuntur Scorpionum differentiae. Sunt in nonnullis locis maximi ut in India; in aliis alati ut in Mauritania; in quibusdam sine cauda, in plerisque rubro, cinereo, fusco, viridi, nigro colore imbuti. In Aegypto ex Crocodili seminio nasci Aelianus tradit. In Mauritania ingentes formicae alatae in Scorpiones alatos transmutantur. Et quamvis coitu sese propagare observatum sit, ex proprio tamen corpore nasci hoc experimento verum reperi.

EXPERIMENTUM Genesis Scorpioum.

Scorpionum cadavera contrita intra vitrum conde,quibus si aquam cymo maceratam superaffuderis et Soli aestivo per diem exposueris, quod si sagaci et armato oculoinspexeris, totum hoc mixtum in innumerabilem Scorpionum foeturam degenerasse reperies, quod idem tam in vivo, quam in mortuo non contrito evenire reperies, siquidem ex corpore excrementum quod dameiicitur, quod totum in similes sibi Scorpiones convertitur; quod Lectorem experiri velim. veritatem enim reperiet.

Cur vero ex Ocymo potissimum Scorpius oriri dicatur, merito quispiam quaerere posset, cum is nescio, quam sympathiam cum Ocymo habere deprehendatur. Scorpium incerebro hominis Itali repertum,et ex nimio Ocymi usu odoreque inibi natum Hollerius tradit, et Ambrosus Pareus eum exacte depinxit. Dicunt quoque, Ocymum contritum et inter duos lateres positum, ubi 24 horarum spatio Soli fuerit expositum, Scorpiones generare, quod et Plinius verum esse testatur, certe vel ipse Aristoteles in mirabilium narrationum congerie Scorpiones e Sisymbriis putrefactis enasci asserit: Est autem Sisymbrium species quadam Ocymi. lterum Plinius huiusmodi proponit experimentum; Si velis in unum locum convocare omnes alicubi latitantes Scorpiones, id perficies hoc modo: manipulum ocymi decem cancris fluviatilibus compactum, eo in loco repones et habebis intentum. Scribit Avicenna, amicum se habuisse, qui cum vellet Scorpiones ex quibusdam putrefactis lignis (quod ego nil aliud, quam putrefactos Ocymi caules fuisse existimo) produxisse; quin et Ocymum in pulverem redactum unacum Scorpionum cinere subactum percussis mederi tradit; Quae omnia manifesta sunt mutuae amicitiae Ocymum inter et Scorpionem indicia. Quomodo vero ex Ocymo sine sensitiyae naturae seminio generari istiusmodi animal possit, non video; unde cum sollicitius hanc rem apud Franciscum nobilem omnino Botanicum, et solertissimum rerum naturalium exploratorem inquirerem, respondit, id mirum non esse; habere enim radicem sibi familiarem vermem quendam Scorpioni haud dissimilem, quem Theophratus Spadylum vocat hic enim seminio suo plantam postquam infecerit,exeo tandem Scorpiones nasci, partim ex se et sua natura,partim arte ex applicatione activorum cum passivis; atque haec est vera et genuina ratio genesis Scorpionum ex Ocymo. Quod vero subinde quoque ex cancris fluviatilibus nascantur, ratio est similitudo cancri seu paguri cum Scorpione, qua ille facile in hunc convertitur et transformatur: Qua arte autem id institui debeat, Ovidius sequentibus versibus docet.

Concava littoreo si demas brachi cancro

Caetera suppones terrae, de parte sepulta

Scorpius exhibit, caudaque minabitur unca.

Sed haec de genesi Scorpionum sufficiant. Iam ad araneorum originem explorandam procedamus.

De Genesi Araneorum.

Araneus octupes et 峒勏�蟿蔚蟻慰谓, id est, sine alis animal non aculeo, sed ex ore veneno suo diffuso inficiens, uti in innumeras species dividitur ita quoque de eorum ortu varie sentiunt auctores. Araneos ex sui generis animantibus procreari per coitum, ex phalangiis et araneis vero Attelabos, Locustas, Cicadas fetus quoque araneorum erucas esse dicit Aristoteles lib.5. animal.c.14. Quae non dissonant a nostris observationibus: Nam cuiuslibet alterius animalis seminium quod in retrimentis excrementisque existir, sufficiens esse potest ad araneum generandum, quemadmodum Philosophus ait, erucas in herbis non alios, quam aranearum fetus esse In locis vero desertis, uti in domibus non habitatis, turribus horreis, quin et in pratis, campis, cryptis subterraneis fructibusque nonnullarum herbarum, folliculisque lentisci, terebinthi, ulmi. Quin et in gallis et nucibus repertas frequenti experientia innotuit; non nisi ex pulveribus vario seminio refertis, intra terram et supra aquam ex iisdem rerum seminariis procreari, experientia, uti dixi. constat; ut proinde mirum non sit, in omnibus passim locis ex, temporaneo ortu, id est, ex pulveribus humiditati iunctis nasci: Primo enim intra dictos loculos erumpunt veluti ova quaedam folliculis inclusa, quibus ruptis, exit insensibilis quidam vermis seu araneolus omnibus iam membris constitutus, qui vixdum exclusus est statim texture operi admotus fila tenuissima et non nisi armato oculo sensibilia texere incipit. Imo ex uno subinde huiusmodi folliculo ad 20, 30 aut 40 foetus erumpentes vidi ut proinde fecunditatem animalculi satis mirari non potuerim; In Salviae foliis potissimum huiusmodi natura portentum me observasse memini. qui innumeris telis una cum ovis araneisque minimis obsita, cuicunque ad ea smicroscopio observanda animus est, reperiet; Ova candida sunt et adeo tenuia, ut atomi videri possint, quae compressa tamen, utpote folliculis circundata strepitum quendam edunt, ea quoque calore modico fota, statim quam dixi araneunculorum multitudinem excludunt. Ad coitum illorum quod artinet, is proprie coitus dici non potest, cum geneticis membris careant sed coire quasi videntur, dum commissis invicem uripygiis sibi invicem viscosam materiam communicant, ex qua primo nascitur pruritus et titillatio, deinde aestus in animalculis, quo excitata seminalis vis in viscoso excremento latens in bullulas quasdam intumescit, quibus ruptis tandem uranei illi strenui telarum te/orer producuntur: atque hae c est vera et unica araneorum genesis.

Si Naturam huius animalculi spectes, illa sane omnem admirationem superat, adeo ut nec apibus, formicisque ingenii industria cedere videatur; omnes enim boni Geometra et Astronomi partes in telis contexendis explet: Quid enim tela, quam texit, aliud est, quam astrolabii figura, in quo et circuli verticales et horizontales, quas Azimutha et Almicantarath vocant, uti Figura docet, exhibentur, tanta et tam quali filorum ab invicem distantia, ut circino usa videatur, neque hoc sine fine quem potissimum in muscis capiendis intendit: Rete enim sibi texit fragile quidem, at sustinendo eius corpusculo oppido proportionatum; dum una simulet Textorem, Astronomum, Geometram, Funambulonem et Venatorem agit. Quanta lagacitate sua texat retia, quis non novit? fliis non aliunde desumptis, sed ex proprii corporis visco subtili et quasi insensibili dutu hinc inde deductis, ea glutinea tenacitate, ut illa cuicunque volueri obiecto obvia affigat et agglutinet: Sartorem quoque agere quis non scit? dum vel aeris agitatione, vel ramentorum casu, muscarumque impetu abruptas telas, statim admiranda quadam industria, ita resarcit, ut nullum rupturae vestigium appareat. Certe Astronomi omnes illum partes explere rere eius, uti supra diximus, evidenter docet: unde Astronomi Astrolabii rete non nisi ab aranei retibus appellandum duxerunt, ut proinde Divinam sapientiam in huius animalis operosis ingeniosisque laboribus satis mirari non possim; mira siquidem intervallorum aequalitate lineas primum veluti ex circumferentia ad centrum ducit, in quo veluti in centro potestatis suae sedem locavit, quas deinde subtensarum linearum parallelismo ad firmiorem totius fabricae structuram tanta abinvicem distantiae aequalitate disterminat, ut et circino et amussi instructa videri possit, non alio tamen, quam corporis sui pedumque applicatione, quae ei loco circini et amussis sunt, quibus omnia intervallorum discrimina mensurat, quod dum facit, perfectum Funambulonem exprimit, corporis mole ita ad lineam directionis applicata, ut perfecto quodam aequilibrio in filis sese promoveat; ut vero locum opportunum viderit, fila sua in aliquo obiecto firmandi, maiorem a se dimittit visci copiam, quae statim in complura filamenta discissa, et veluti aeris agitatione difflata ubi obiectum incurrerint, ibi veluti glutine affixa firmantur; quod sentiens araneus per illa hinc inde discurrendo telam iam ceptam texendo perficit; qua perfecta nidum sibi praeparat, densioris materiae filamentis obseptum; ex quoad venationem progrediens, in centro retisse collocat, ut ex omni parte circumferentiae, si quae sive musca sive culex in viscosum rete inciderit is e filorum e circumferentia in centrum deductorum motu sentiat, Iucundum autem est videre, quod simul ac dicta animalia in glutinosam massam incidederint, araneus statim ex centro per eum radium, quem moveri sentit, praepropera festinatione tandem praedam deprehensam adortus non dimittit, nisi totam exuxerit; atque adeo nutrimentum quod ex propriis visceribus in texendo reti iam consumpserat,hac arte et industria ad novas telas ordiendas resarciat, toto hoc muscarum nutrimento in novum viscum degenerante. Atque haec sunt qua de mira aranei natura et genesi dicenda existimavimus.

LATIN transcription

CAPUT VII. De Vermibus, qui in animalibus, potissimum hominibus nascuntur.

Irum in modum se lancinant Philosophi, de multiplici vermium foetara, quae in hominibus nonnunquam reperitur, quorum nullus fere genuinam et proximam causam assignat omnes circa quatuor humorum corruptelam distenti: Nos quid sentiamus. paucis aperio. Certum est experientia, in hominibus non tantum in intestinis oriri lumbricos sed nullum esse hominis membrum sive internum, sive externum, quod vermes et caetera animalia non producat; et ut eas quae homo per secessum emittit, omittam verminosas foeturas iuxta observationes Schenckii, Mercurialis, Parei, Cordani aliorumque, inventi sunt primo in cerebro non vermes duntaxat, sed et Cimices, Scorpiones, Iuli. etc In auribus, in lingua, in oculis, in cranio, naso variis sane casibus observati sunt; in phthiriasi quoque seu pediculari morbo totius corporis massa in vermes resolvitur; in manibus, pedibus, coxis, pudendis ricini subinde foeturam suam exponunt: Omnes morbi sive externi, sive interni vermibus obnoxii sunt: in sanguine vermes nasci variis experimentis in Scrutinio physico-medico de peste ostendimus omnem gangraenam, lepram, psotam, elephantiasin, luem veneream, pestem nihil aliud esse, quam verminaginem quandam insensibilem, qua bestiolae continua corrosione vicinam carnem vivam in putredinem ducunt; Imo in interioribus vitalibus membris, stomacho hepate, corde, renibus, pulmonibus, cerebro vesica, liene vermes inventos fuisse supra citati auctores variis eventibus comprobant, imo ranas, serpentes, similiaque tum intra cutem natos, tum vomitu reiectos, in praecedentibus docuimus.

Quae cum ita sint, Quaeritur, unde haec verminosa foetura originem suam traxerit? Dico causam esse alimentam, quo nutriuntur homines. Quod ut intelligatur, Notandum primo, duobus ali hominem, vel nutrimento animalium, vel herbarum plantarumque,vel quae ad haec quovis modo revocari possunt, uti sunt lacticinia, et fructus omnis generis. Notandum secundo, Animalia alimentum vegetabilis naturae plerumque assumere, variis muscarum vermiumque differentibus seminis infectum, quod deinde in hominum alimentum cedens una secum defert dicta seminia, alimentum deinde in aliti substantiam versum, ubi proportionatum humorem repererit, ibi calore intrinseco fermentatum, tandem excludit pro qualitate seminii vermem, pristino vel similem, vel degenerem; Nam uti in praecedenti Sectione ostendimus, quod nonnulli et ranas et serpentes evomuerint, id utique non alia de causa accidisse reor, nifi quod spermata ranarum aut serpentum aque potu hauserint. Hoc pacto pueri, qui frequenti usu lactis (quod uti experimento compertum est vermibus scatet) nutriuntur, ut plurimum vermibus lumbricisque replentur; Lac enim primus animalium chylus: Lacti veluti chylo animalium diversa herbarum seminia primo communicantur, haec ab hominibus praesertim tenuioris aetatis et calore blando pollentibus assumpta, facile in vermes animantur; Quod etiam in hominibus adultis accidit, dum verminosam foeturam in herbis insensibiliter latentem inconsultius sumunt aut etiam carnes animalium non recentes, sed iam rancidas infectasque et abditis vermibus scatentes in nutrimentum assumpserunt; quae seminia pro membri, cui alimentum distribuitur, dispositione, humorumque systasi statim sese exerens, vermem excludit, qui pro malignitate eius vermis, a quo decisus fuit, malignitatem maiorem vel minorem, aut pro veneni proprietate in vermibus latentis notabile damnum homini confert: cum nonnulli febres malignas et putridas, quidam internas membrorum corrosiones, aliqui sympathico quodam magnetismo, nunc ad hoc, nunc ad illud membrum infestandum ferantur; hinc fit, ut qui cantharidum seminium incautius sumpserint, vesicae exulcerationes incurrant, sanguinem mingant, tentigine inflentur; Pari ratione, qui buprestis excrementa, cordis palpitationem incurrant, lipothymia infestentur alia nauseam, vomitum, vertiginem, scotomiam alia: non desunt, quae ad externa calore interno depulsa, sphacelum, gangraenam similiaque symptomata inducant; ut proinde hinc inferre queamus, nullum ferme morbum malignantis naturae et putredinis este, qui non exhisce originem suam trahat. Vide Lib. IX. De Venenorum origine ubi haec fusius prosecuti sumus. His itaque in genere propositis iam pediculorum, pulicum, cimicumque genesin exponamus.

Quaeritur itaque primo, unde pediculi in hominibus nascantur. Dico paucis, non ex carne humana, non ex sanguine corrupto, neque ex putrefactione; Non ex carne humana, uti Aristoteles sensit, quia sequeretur, omnes homines, summos, medios, infimos, pediculos semper generare ex eorum propria carne, quod tamen feri non videmus, sed pediculos ab iis solum generari observamus,qui paupertate pressi, multas immunditias in corpore colligunt, aut crasso, sordido et inquinato nutrimento utuntur uti pauperes iique qui multum sudant, nulla indusiorum mutatione facta, uti agricolae, milites et similes. Neque ex corrupto sanguine nasci dici possunt pediculi; quia experientia constat, infirmos et malignis febribus decumbentes, qui prius pediculari fetura onerabantur, statim ab ea immunes fieri,ut experientia docent nosocomia Dico itaque, pediculos nasci ex spiritibus seminalibus in alimento latentibus: ex homine enim, uriet caeteris animalibus constat, expirare spiritus animales et sensitivos per continuam corporum transpirationem, qui dum exspirant huiusmodi secum etiam deferre partes aliquas crassiores et sordidas certum est si ergo contingat ut sordes illae crassiores inter carnem, et cutem per sudorem coactae haereant, aut pilis, quae sordes uti sunt aliquid ab animali decisum, ita sunt aliquid natura sua idoneum ad excipiendos illos iterum spiritus animales expirantes ex corpore, et hoc pacto vis in spiritibus latens format pro crassitudine aut subtilitate materiae aut pediculum ex sordido phlegmate, aut pulicem ex subtiliori sanguinis putrescentis portiuncula, ex venis capillaribus in sudorem versa; aut cimicem, quem Graeci 蠄蠉位位伪谓 dicunt, ex eiusdem crassioris inquinati sanguinis, quod phlegmati miscetur. halitu producit. Quod vero ficcum frequens commestio passim pediculos generare dicatur, non ita intelligendum est. quod immediate et ex sua natura illos producat: sed quod iis (cum ex calido et humido temperamento sint) in alimentum assumptis exhalantibus spiritibus animalibus ad cutis usque superficiem subiectum ad pediculos excludendos aptum fiant; est enim alimentum unum ad hoc vel illud producendum animal magis aptum et idoneum. Porro pulices non solum ex sanguine putrescente, sed ex urina quoque pulveribus pavimenti commixtis, vel ex propriis quoque pulicis excrementis nasci compertum est. Coitu quoque se propagare eo modo, quo in caeteris insectis fieri diximus, quotidiana experientia lendes pulicum nos docent, ut pro inde mirer Aristotelem qui l.5. hist. c.I, pulices ex utriusque sexus commixtione generare quidem aliquid sed ex quo nil amplius gigni possit. Coitu pediclora inquis, procreantur, muscarum vermiculi, pulicum genus vermiculorum ovi speciem referens, ex quibus necea, quae generarint, proveniunt, nec aliud ullum animal, sed id quod sunt, sordes tantum persistunt. Certe si is tubi optici usum novisset, non id dixisset cum saepenumero ex ovis ingentem pulicum copiam emersisse observaverim, qui primo quidem candidi, sed vix dum exclusi, mox nigro vestiuntur indumento; quod idem de pediculis et cimicibus dicendum est. Pediculum itaque ex Phlegmate putresente, spirituum animalium, in quibus seminis potestas insidet ope nasci, smicroscopium docet, quo inspectus totus diaphanus instar albuginei liquoris apparet, excepta fusca in medio macula, quae cordis vices occupat, ova quoque circa posteriora coacervata videntur. Pulex ex eo, quo alitur constat sanguine, quem cutis terebratione et perfossione proboscide exugit usque ad corpusculi protuberationem, perfectam locustae formam in parvo corpusculo exhibens nisi quod alis destituatur, caeterum saltus idem. Vidi nonnunquam pulicem catenula alligatum, quem famelicum artifex vix dum manui imposuerat, cum ecce infixa promuscide avidissimo sanguinis suctu derepente mirum in modum intumescebat et hoc pacto saturatus intra cistulam reponebatur; importunum sane malum, vix requiem diu noctuque concedens.

Cimex, 魏慰峥栁肯� Grecis animal tum forma, tum foetore fedum et abominandum; nidum suum ut plurimum in lectorum grabatis eorumque rimis, anfractibus, murorumque lectis vicinorum foraminibus sortiuntur, oriunturque ex sordibus humanis, uti supra diximus, atque ex halitu sanguinis corrupti, una phlegmati vitioso mixti, quod abominandus foetor, quem de se spargunt,facile indicat, qui nescio quid morticinium oleat asae foetidae haud disparis mephitis: sed ne ulteriorem nobis abominando suo foetore nauseam moveat, hisce relictis ad alia progrediamur.

LATIN transcription

CAPUT VIII. Recapitulatio dictorum experimentalis.

Sunt in rerum natura corpuscula quaedam spirituosa, quae in dissolutione corporum separantur ab aliis partibus, quae non sunt homogeneae seu eiusdem nature; suntque alia mineralia, vegetabilia alia, alia sentsitiva ut haec unita cum materia, rem vegetabilem, alia sensitivam constituant,quae primordialia chaoticae massae virtute spiritus supra humidum incumbentis Divino Architecto admiranda sapientiae dispositione fuerunt indita. Quandocunque enim spiritus hi vegetabiles cum materia proportionata uniuntur, mox vivens quoddam consurgit et quandocunque animales spiritus uniti fuerint deposita materiae, tunc animal quoddam prodire necesse est. neque tamen ad generandum sive vegetabile sive animal quaelibet horum spirituum coniunctio sufficit: sed ex se et sua natura requirunt coniungi. tales et tales spiritus, in tanta copia. et tali modo: cum enim dissolvitur aliquod vivens aut animal, id accidit, quod illi spiritus, qui coniuncti cum illo fixo formabant tale vivens, attenuato humido separentur et avolent, non avolant autem coniuncti. Me explico, corrupto equo dici non potest animam equi aut canis avolare sed avolant spiritus seminales divulsi et difflantur disperdunturque hac vel illac: unde contingit solam illam spirituum massam nunquam cum illa aut simili massa iterum coniungi. sed spiritus illi. in quibus nonnulla adhuc seminalis potestatis portio latet,permiscentur aere raptim et commixti cums aliis. Si itaque contingat, ut hi in tali copia cum fixo aliquo proportionato coniungantur, ut ex illis spiritibus atque ex illo fixo possit constitui animal, statim quoque virtute plastica, quae est et in spiritibus et in ipso fixo, seu in materia congrua illis spiritibus informata, organizatur formaturque illud corpus et consurgit animal, a primo seminio, unde decisi erant spermatici spiritus, degener et alterius speciei. Atque hoc pacto generantur omnia ea animalia, quae ex putri,originem suam ducere dicuntur; spiritus enim separati ab aliqua substantia animalis resoluta et dissoluta per aerem volitant, et a nebulis, pluiis, ventis, similibusque iterum deferuntur ad plantas arbores, terrestribus poris ingeruntur, unde pro qualitate subiectorum nova fundantur animalis Oeconomiae seminia: siquidem plastica vis seminis in spiritibus abdita, materiam illam humidi ope format, et statim nascitur rana, musca, locusta, aut simile insectum; quanto vero spirituum huiusmodi per omnia dispersorum copia minor fuerit, tanto quoque imperfectiores tum plantas, tum animalia nasci necesse est. Quae omnia ut luculentius pateant, per quaestiones enodanda duxi.

Laritur itaque primo. Quomodo subinde una cum pluvia animalcula decidere videantur? Respondeo, esse in aere et nubibus omnium rerum halitus,omniumque mixtorum seminia, et consequenter esse plurimos halitus animales qui resoluti si coniungantur cum aliqua materia congrua et proportionata, virtute plastica iis inexistente, mox formabunt animalia pro ratione seminii ab halitibus ex resolutis animalium plantarumque corporibus sive vivis, sive mortuis decisi et in aerem elevati; atque haec est ratio, cur aquae pluviales tam facile vermes generent, non vero fontanae, quia illae spiritibus seminiorum turgent, quibus hae carent. Et patet ex ranis, quae subinde ex temporaneo ortu una cum roscida pluvia exurgunt, non, quod in aere excludantur, sed quod aqua seminio 螔维蟿蟻伪蠂慰喂纬蠈谓伪, seu ranifico una cum pulvere limi palustris per halitus attracto foeta, mox ubi in fervidum pulverem inciderit, ibi plastica vis statim ranunculum efformat; et quam vis sape haec animalcula variis in locis observaverim, nunquam tamen, uti vulgus putat, ex nubibus perfecta iam forma delapsa advertere potui; unde patet mirifica vis seminis, quae disposita iam materia tam exigui temporis spatio huiusmodi animalia excludat: ut proinde frivola sit Physicorum quorundam de ranae genesi concertatio dum nescio per quod individuum vagum aut immediatum DEI concursum eas produci perperam existimant, cum per proximas seminiorum rationes, et causas nullo paene negotio dicta genesis explicari possit. Sed ut ea vera esse, que diximus, videantur, illa experimento stabiliemus.

EXPERIMENTUM. 螔维蟿蟻伪蠂慰纬苇谓蔚蟽喂蟼, Ranarum ortus. Cum Ranae copioso sub initium Martii fuso spermate omnes fossas expleant, fit ut exsiccatis fossis, Limus in pulverem una cum ranis iam exclusis denuo resolvatur. Si itaque tibi animus sit, novam ranarum genesin exhibere sic operare:

Accipe palustris simi vel fossarum, ubi ranas nidulatas fuisse nosti, pulveres, quas pluviali aqua subactas in terreo vase expones Soli mediocriter calido mane tempore aestivo et identidem aqua dicta consperges, ne Sole exsiccetur materia, et invenies primo quidem bullulas quasdam, ex quibus primo ranunculos candidos sine pedibus posterioribus, solis anterioribus duobus brachiis instructos, quos graminulas vocant; deinde paulatim divisa in duos posteriores pedes cauda in ranas perfectas ingenti copia consurgent; quod coram multis non sine admiratione spectantium exhibuisse me memini, omnesque id comperire velim. Quae quidem manifesto docent; latere in dicto limo seminium illud, quod cum humido iunctum calore concurrente tandem pro ratione seminii novas ranas excludat.

Quaeritur Secundo; Quomodo serpentes et reptilia generetur? Respondeo, serpentes eodem prorsus modo, quo reliqua insecta, generari, ex cadaverum videlicet serpentinorum seminio. Mirantur multi, cur post ingentes inundationes statim ingens per campos, agrosque serpentum multitudo repullulet, causa alia non est, quam quod serpentes in montium latibulis nidulantes aquarum diluviis expulsi una cum aqua in subiectam planitiem devolvantur, ubi limo glarea que modice sepulti, calore postmodum sub incumbente, ex proprio cadaverum suorum seminario restaurentur: uti enim vel minima serpentis pars seminali virtute constat ita quoque ex eadem serpentem nasci posse, nemo dubitare pot, ita ut vel ex uno serpente mille alii generari possint; Quod ut luculentius pateat, sequens experimentum docebit.

EXPERIMENTUM 峤屜單筼纬蔚谓蔚蟿喂魏蠈谓, Serpentum productivum.

Accipe quoscunque volueris serpentes, quos torrefactos prius in minutillimas partes discindes; has partes terrae uliginosae committes, quam aqua pluviali identidem per vas in cribri formam factum irrigabis, atque hoc pacto terram irrigatam Soli verno expositam relinques; et intra octiduum totam terrae mastam in vermiculos primo,quideinde lacte aquae permixto et terrae superasfuso incrassati, tandem inperfectos serpentes consurgent, qui deinde coitu quoque in infinitum propagari possunt. Hoc me primum docuit Serpentis cadaver, quod cum in campo offensum diligenter observassem, eum infinitis vermiculis circumdatum reperi, quorum alii parvi, alii maiores, alii denique iam apertam serpentis formam acquisierant Mirum tamen, subinde huiusmodi serpentulis muscarum quasdam species commisceri, quas ego quidem non aliunde, quam ex alimenti, quo serpentes frui solent,sem inio provenire existimarim.

Queritur Tertio, Quomodo subinde e cadaveribus eorumque recrementis tam diverse Insectorum species nascatur? Dico id provenire ex differentis alimenti, quibus vescuntur, seminiis; herbae enim, quibus vescuntur, muscis, erucis, caeterisque vermibus cum refertae sint ea una cum alimento assumpta varia fundant tum in aliti substantia, tum in excrementiciis sordibus seminaria: Dum enim quaedam ex carne, ex sanguine et sudore alia ex ipsis dilutionibuscorporis excrementisque nascuntur, diversitatem quoque inde insectorum provenire necesse est. Verum rem experimento ostendamus.

EXPERIMENTUM 螠蠀尉慰纬蔚谓蔚蟿喂魏蠈谓, promiscuam sectorum progeniem ostendens.

Si huius rei effectum videre desideres, sic age: Sume ex equorum, boum, asinorum fimo ex singulis unam partem, quam commixtam latiori conchae committes, hanc irrigabis quotidie aspergine istius aquae quae ex herbis, quibus vescuntur dicta animalia una cum floribus et calycibus diversorum vermium seminio contaminatis deinde relinquatur Soli temperato exposita, cooperta tamen, ne Solis aestu arefiat: et videbis ex hac mistura statim veluti bullulas quasdam ex fermentatione materiae commistae resultare: quibus ruptis successivis horis videbis exire apes, vespas, scarabaeos, cimices sylvestres, vermes quoque seu erucas multis pedibus instructas, et similia differentis speciei insecta, quae sane aliunde originem suam non habent, quam ex diversis animalium seminiis, tum quae in alimentorum excrementiciis partibus tum quae in ipsis plantis latent, hac enim commista simul et debita irrigatione fota, calore quoque Solis moderato digesta et fermentata, motu intrinseco agitata, iuxta Naturae leges tandem in istiusmodi animalcula consurgunt, qualia esse diversi seminis ratio postulat. Sed iam quoque de insectis marinis experimentum demus.

EXPERIMENTUM 螝慰纬蠂蠀位慰纬蔚谓蔚蟿喂魏蠈谓 in Apulia et Sicilia usitatum.

Non sine admiratione hoc experimentum in Sicilia primum, iuxta Pharum duodecim millibus passuum Messana distantem vidi, itaque multiplicationem Conchyliorum, quas Tellinas vocant habeant, sic progrediuntur. Tellinas et Concyliu in minutas partes conterunt, ac deinde ad littus lacus salsi sexaginta circiter passibus a freto distantis non secus ac agricolae frumentum, ita hi conchyliorum crustulas disseminant, et ita relinquunt, donec aqua lacus vel vi ventorum vel aestu subterraneo agitata littus offundat, quae crustulae una cum arena confusae tantam proferunt novarum Tellinarum pullulaginem, quantam quis, qui non vidit, credere vix possit Idem Tarenti contingere intellexi, verum palorum ex certo ligno confectorum ope, quibus intra maris fundum defixis, statim nescio quae materia adhaerens, cum tempore innumerabilem conchyliorum copiam excludat. Similem conchyliorum ostreorumque genesin arte peractam in China fieri, P. Martinius in suo Atlante docet Chinico.

COROLLARIUM.

Ex hisce manifeste patet, omnia insectorum genera et species, si nobis constiterit, unde originem suam trahant, aut cui plantae potissimum ex naturali quadam sympathia inhient, artificiosa applicatione produci posse. Nulla siquidem vel planta, vel animal est, quod non quoddam ex se et sua substantia, uti supra ostendimus. producat. Arbores enim praegrandes in suis caudicibus nobis cossos, tineas, teredines: Ficus cerasten buprestin Pinus, Olea Raucam, Sorbus vermem ruffum et pilosum, Mespilus vermes varios, Vites erodentes butyros et lpem, Pampini eiusdem Volveram seu convolvuum Vinum vero Volucellam sive muscam vinariam. Musciliones Vinulas producere notum est; Euonymus frutex vermem gignit ephemerum, qui absumptis foliis mox moritur, tolliculi Uimi, Terebinthi, Lentissci fructus vermessenei dictos, et sunt vel erucaae, vel aranei et simile quid: Gramen Crotones; Solanum vermem viridem et croceo colore tinctum; Porrum prasocuridem seu Blattam; Brassica, Lactuca. Olera omnis generis erucas producunt Asphodelus vermes gignit volucres sub flosculorum specie. Malva cimices agrestes uti et in omnibus plantis florigeris videre est: Imo saluberrimae plantae, ruta, salvia, foeniculum vermes generant prorsus exitiales: Triticum curculiones: omnia denique legumina fructusque vermes sibi proprios producere nulli ignotum est. Mirari tamen quis posset. Quomodo semina rerum, ex quibus nascuntur, nucibus potissimum, et folliculis ulmi, lentisci. terebinthi, cum clausa sint, indantur. Dico id hac ratione provenire: Quando primum dictae plantae florere incipiunt, tum ad eas veluti ad teneriorem plantae substantiam, variae muscae advolantes intra calyces florum se penitius insinuant, et tandem ibidem conclusi fermentatique paulatim Sole ferventiore veluti ex busto resuscitantur. Hoc pacto et cucurbitae vermes alunt, quarum flores si diligentius examines videbis intra confertum certarum muscarum examen, quae deinde glutinoso succo inviscati, dum se extricare nequeunt, tandem protuberante humore, altius intra cucurbitae substantiam insinuati, causa sunt eorum vermium, qui in ipsis reperiuntur: atque adeo in omnibus huiusmodi, admirandam quandam (Naturae 峒愇何合嵨何晃废兾刮� videre et admirari liceat. Ex variis animantium sive terrestrium,sive volucrium, aquatiliumve excrementis, omnis generis oriuntur insecta. Haec nutrimenti avida, singulas ad herbas magis sibi congruas confluunt. Herbae seminiis insectorum contaminat, in animalium cedunt alimentum, ex quo per sordes emissas,nova denique diversae speciei insecta nascuntur; que denuo plantis, ex quibus prodierant, restituuntur; idque perenni, dum Mundus hoc modo stabit, revolutione.

LATIN transcription

CAPUT IX.

Cur tot et tanta Insectorum differentia genera Natura producere voluerit.

Peripatetici tot insecta non alia de causa Naturam produxisse aiunt. nisi ad decorem Universi. Theologi peccati originalis effectus asserunt. hominibus ob Protoplasti praevaricationem posteris suis immissa, cum perniciosa fere omnia paucis exceptis inveniantur. Nos insecta etsi ex se et sua natura, apibus et bombycibus exceptis, nullum homini emolumentum ob virus, quo plerumque scatent, conferant. Et superflua a Natura videantur: Dicimus tamen non propter decorem duntaxat Universi producta fuisse, sed et sua hominibus praestare maxima commoda et utilitates; imo Dico Mundum iis carere sine maximo Naturae detrimento non posse; et ne paradoxa dixisse videamur: utilitates eorum hoc loco exponendas duximu.

Libro Nono de Venenis ostendimus satis fuse, Terram, Aquam, Aerem, et quicquid ex iis componitur mixtorum innumeris putredinibus obnoxia esse; Quae ne virulenta sua potestate triplex Naturae regnum,ad ultimum usque exitium inficerent: hinc sapienter sane diversas insectorum species per Naturam famulam suam produci voluit Divina Sapientia, ut in triplici Naturae regno tripartitis veluti officiis, quicquid in singulis per deleteriae qualitatis diffusionem contaminatum esset ea in se veluti in vivas quasdam bursas attracta consumerent. Hinc terrestria probe munere suo fungentia, quicquid in terra virulentum, perniciosum et exitiale est; ne universa terrae moles huiusmodi inquinamentis infecta, alimenta quoque in hominis sustentationem producta magno fane humani generis animaliumque detrimento inficeret, nescio quo magnetismo singulis peculiari implantato, attraherent. Pari pacto, quae in aqueis et aereis thalamis suos natales habent, id a Natura muneris obtinuerunt, ut quod ab exhalationibus perniciosis nocivum, et aquae aerisque inficiendi vim habet, per attractum magneticum in se derivarent, atque hoc pacto, aquis aerique depurgato depurgato salubritatem conferunt. Ne vero ingens insectorum perniciosa fetura animalibus hominibusque exitium conciliaret Natura novam iniit rationem; videlicet, ut ea in escam alimentumque cederent volucrum: Cum enim pleraque volucria non nisi vermibus, erucis, papilionibus, scarabaeis, locustis, muscis si, milibusque etiam quantumvis venenosis vitam tolerent; pulchre sane provisum est, ut venenum, quod ex alimentis ab insectis attractum esset illa eadem postea ad excessivam multiplicationem impediendam in indigentium caeterarum animantium cederet nutrimentum; atque adeo nova fundaretur Naturae pericyclosis. Excrementa siquidem animalium, uti viva novum suppeditant seminium, ita quoque ex propriis cadaveribus novum fundant seminarium ex iis quae in alimentum sumpserant; ne ullo unquam tempore, quae terram, aquam, aerem purgent, nova exorientia insecta desint, neque iis multiplicatis caeteris perfectis animantibus desit, qua nutriantur, materia. Qui Natur motus nisi perennis esset uti in elementis, ob infectionem terrae, aquae, aeris, susque deque ferrentur omnia; ita quoque volucria pleraque una cum hominibus penuria, nutrimentique defectu perire necesse foret.

Secunda Utilitas est quod pleraque insecta etiamsi molesta fastidiosa et gravis noxae animalibus videantur, suas tamen semper utilitates et emolumenta habent adiuncta, ut quod in iumentis caeterisque animalibus muscae, vespae, crabrones, ricini, vermes praestant, id in hominibus praestent pulices , pediculi, cimices putridum videlicet sanguinem, ne vicinum colluvie sua inquinet, eliciendo; atque hoc pacto homo a superflua.

Tertia Utilitas est: quod nullum paene vile sit insectum. quod non suum in medicina usum habeat: ut enim emolumentum, quoad apes mellificas; bombyces vero in serici filatione, viperas in confectione Theriacae, de quibus in praecedentibus ample difcurrimus sileam: certe nullum quantumvis etiam praepotenti veneno polleat insectum assignabitur quod non multiplices in desperatis etiam morbis propulsandis, usus habeat. Usus Insectorum in Medicina. DEUM et Naturam nil frustra facere vel maxime ex insectorum miris viribus et proprietatibus innotescit, nihilque adeo exile et vile est, quod summum a benignissima Conditoris bonitate, usum suum non habeat in hominum propulsandis infirmitatibus necessarium.

Et ut ab Apibus incipiam, quam varius et multiplex sit meli ufs, quis nescit, cum vix aut medicamentum aut emplastrum,aut simile quid componatur a Seplasiariis, quod mel non ingrediatur. Quid cera, quam favi apum nobis praebent, excellentius, dignius, utiliusque ut proinde vel ex minimo vermiculo, emolumentum adeo magnum, universale et pernecessarium Divina clementia eduxerit: cui succedit.

Bombyx, est Apum emolumento haud dispar, cum horum fructus (dum pretiosissimum nobis sericum filant) vel ad ipsos Pontifices, lmperarores, Reges, Principes, usque ad in fimos plebeiae sortis homines vestiendos sese extendit. Horum laboribus ecclesiae ornamenta, vestium sacrarum apparatus et tam publicus quam privatus aedium splendor adeo invalescit; ut nil magnificum et pretiosum in aestimatione hominum sit, quod ex serico non sit contextum; folliculi quoque que is conduntur, tanto pretio habentur, ut inter caetera ingredientia, queis Theriaca componitur et hi locum suum sortiti sint. Sed iam ad alios insectorum usus describendos progrediamur.

Cicadae venarum obstructarum aperrioni conducunt vesic, urinae difficultati et colicis affectibus medentur: de quibus vide Dioscoridem, Galenum. Caeterosque.

Cantharides quanto deploratis desperatisque morbis remedio sint, quis nescit? Omnibus enim caeteris remediis in malignis febribus irrito labore adhibitis, ad hasce veluti ad sacram anchoram confugiunt Medici; hae enim in pulverem primo, deinde oleis appropriatis in unguenti formam adaptat, et cruribus brachiisque applicat, quod ex mortis faucibus eripiant, quotidiana docet experientia.

Blattae que est scarabaeorum aut gryllorum species, maxime in pistrinis natales suos sortitur, quos Itali Bargarozzi vocant: singulare secretum est, aurium infirmitatibus curandis, si oleo incoctas gossipio auribus indideris. Icteritiae quoque mederi dicit Galenus dum vel collo affixae portantur.

Culices, praeterquam quod a Plinio sicubus maturandis conferant, plerisque quoque animalibus in cibum cedunt uti vespertilionibus, hirundinibus, pico martio quem titineum vocant, et innumeris denique aliis.

Scarabaei mirifice ad spasmum et convulsiones nervorum conducere ab eximio Natatore didici, qui nunquam ad suae artis specimen exhibendum, aquis se committere solebat nisi prius oleo scarabaeorum nervosas partes in unxisset. Dicuntur et Lucanorum cornua collo gestata vim habere ad quartanas febres propulsandas: terram quoque, in qua nidus fuerit scarabaeorum, egestam, podagram mirum in modum lenire, iius refert; Oleum in quo scarabaeus coctus fuerit, aurium dolori et surditati mederi Aldrovandus ait: praetera Helicantharum, sive viridem ex aureo translucentem scarabum corroborare ait Plinius, ut caelatores gemmarum eius ante se positi frequenti aspectu uti soleant, ceu remedio oculis recreandis apto.

Suffitus Locustarum mirifice urinae difficultati medetur, Locusta saevo hircino subacta et in emplastri formam imposita psorae, impetigini, et leprae plurimum conducit;morsus serpentum sanat; est et hoc experientia compertum, Locustam cyatho vini purioris impositam non submergi, sed innatare, si vero aqua corruptum fuerit vinum,statim submergi. Lampyrides seu cicindelae magnum in piscibus capiendis usum habent, magna enim eorum copia vitreae sphaerae inclusa, si noctu flumen adierint, pisces statim ad profusum a cicindelis lumen accurrentes veluti stupidi reti circumdati comprehenduntur.

Formicae praesertim alatae maximum in medicina usum habent, tritae enim cum pauxillo salis omnibus Scabiei morbis medentur, coctae contra phalangiorum morsus valent; Ursus quoque morbis suis solo formicarum inglutitarum medicamento medetur: ubi enim premitur malo sibi solito,tum ad formicarum accedit acervum, linguam eidem protensam inserit, et ubi formicis refertam senserit, statim viscositate lingu arreptas devorat eoque medicamento sibi medetur: Nullum pilum amplius crescit, ubi sanguis vespertilionis aut soricis maioris una cum formicis subactus in emplastri formam pilosae parti fuerit appositus.

Muscae Napellae, quam alii perperam similitudine Graecae vocis 渭蠀峤赶� et 渭蠀委伪蟼 murem interpretantur, contra omnia venenorum genera specificum remedium, teste Galeno est; magno quoque commodo datur contra alopeciam, lepram, furunculos.

Cimices Lectularii potens remedium contra Quartanam est, si ab inscio aegro cum vehiculo congruo potentur: Mulierum morbis medentur, et uterum prolapsum solo odore in suum iocum restituunt; Aspide percusos sanant sub emplastri forma, morsui applicati: iis vero qui incaute hirudines potu aqu sumpserunt, aceto mixti remedio esse dicuntu.

Quanti momenti sit oleum scorpionum ad morsus serpentum caeterarumque animantium venenosarum nullus non Medicorum novit. Lege que de eo fuse tractat Matthiolus C. de Scorpione.

Tele Araneorum vulneribus recentibus superappositae, quam facile sanguinem sistant, quam suppressa putredine brevi sanent, quotidiana fere experientia docet; trite quoque oleoque subactae auribus indit, dolores sedant, et surditatem auferunt. Cantharides telis araneorum involute et alligat omnem in corpore humano virosum humorem colligunt et exsiccant.

Lumbricorum oleum quantum valeat ad sedandos dolores cuiuscunque morbi, Medici norunt, imo Lumbrici sicci et in pulverem contriti, oleo subacti sub forma emplastri stomacho appositi, vermes in intestinis stabulantes e vestigio interimunt. Addo, quod musce, ex quot differentibus plantis nascuntur, tot differentibus morborum speciebus remedio sunt.

Ex Limacibus ptrmo potens fit Cosmeticum, corporis nitori congruum; dolorum acerbitatem in quacunque corporis parte latentem, mirum in modum mitigat.

Sanguisuga sive Hirudo, quantum in sanguine eliciendo possit, nihil notius est, dum noxium sanguinem non ex haemorrhoidum duntaxat venis: sed ex collo, dorso, ventre,capite, caeterisque membris, ubi opus fuerit,applicatae attrahant, quem adeo copiosum trahunt, ut subinde rumpantur. Novi ego hominem, qui intra stagnum lavandi corporis gratia aestivo tempore intrarat, cumque toto submersus corpore intra arenam sederet, adeo derepente multitudine hirudinum circumdatum se sensit ut eas a corpore divellere nequiret; domum itaque reversus, dum chirurgum vocat, interim hirudinibus semi avulsis continuo sugentibus, ex effusi sanguinis copia tantam incurrit debilitatem, ut inde intra triduum mortuussit, evanida omni restituendi sanguinis industri. Hippocampus specificum remedium Galeno dicitur contra 峤懳聪佄肯單课参�伪谓 seu morsum canis rabidi

Innumera hoc loco adducere possem; sed quia haec omnia fusius descripta reperies apud Galenum, Hippocratem, Dioscoridme, Theophrastum, Plinium Avicennam, Rasin, caeterosque Arabes, iis immorari nolui, cum in hisce adducendis tantum intentio nostra fuerit, ostendendi, Insecta non tantum ad decorem Universi, sed Divina providentia ad innumerabiles usus humano generi pernecessarios condita fuisse, nullumque esse in rerum natura tam vile, tam exile, tam virulentum et exitiale animal culum, quod non ingentes utilitates adnexas habeat, it aut quemadmodum in Libro de Venenis ostendimus, nullum sit adeo venenosum animal, quod non sui proprii veneni sit extinctivum, si quandoque corpori humano morsu indiderint, praesertim si vel in olea condensentur, vel in salem resolvantur, aut aliis modis iam citato loco insinuatis, rite et iuxta Chymicae Artis praecepta praeparentur. De Antipathia Insectorum cum certis rebus, et quomodo fugari queant, si quandoque in ingentem multitudinem excreverint.

Ne quicquam huic materie deesse videretur hoc loco paucis exponam, quibus modis insecta perniciosa fugari extingui queant. Sunt autem quadruplicis generis, quae uti historiae docent infaustis coelorum influxibus subinde in adeo ingentem multitudinem excreverunt, ut integras regiones devasta verint, homines desertis urbibus alio migrare compulerint, pestem induxerint. Et sunt primo Locustarum exercitu, fecundo Murium; tertio Formicarum; quarto Bruchorum, quibus nonnulla addemus de domesticorum vermium, id est, de pediculorum, cimicum, pulicumque exterminatione. Locustarum Exterminatio.

Uti varia locustarum et innumera genera diversis modis generari voluit Natura, ita quoque diversa constituit remedia, quibus eas aut exterminare aut fugare possimus: ita ut ubi malum five morbus, ibi et remedium praesens sit. Haec tamen pestis non quotannis sed certis malignantis aere constitutionis temporibus,ex maligno siderum influxu propullulare solet. Primo itaque locustae exterminantur, si locustas magno numero collectas exusseris, ex fumo enim propriae su speciei vertigine invasae alis privantur, et dum immotae terre consistunt facile vel comburi, vel alio transportari possunt; Hoc pacto Aethiopes sese ab hac peste liberare dicuntur. Galeritae quoque et Graculi locustas earumque ova sectantur in cibum , unde ubi harum avium multitudo est, ibi regio ut plurimum immunis esse solet ob inexplicabilem dictarum avium voracitatem, quam in locustas exercent. Potest etiam multitudine hominum haec pestis tolli; Ita legitur anno 1542.in Mediolanensi Agro locustis omnia vastantibus praefectus Urbis constituto earum collectoribus praemio, brevi tempore duodecim millia saccorum implevisse ut interim sileam supernaturalia auxi ia per processiones, exorcismos, et caeteras Ecclesiae cerimonias, que is per Sanctorum intercessionem locustarum perniciem sublatam fuisse Sanctorum docent historiae. Idem de bruchorum exterminatione statuendum est; Nam haec animalia adeo sibi similia sunt ut bruchus vel locustam generet,vel locusta tandem in bruchum convertatur, cum ex eodem seminio excitentur, et differunt uti perfectum ab imperfecto in una specie: cicada siquidem sine alis, cum alis bruchus est, unde iisdem mediis tollunt ut quibus locustae.

Altera vastatrix pestis est multiplicatio murium, qui subinde in adeo grandem pullulaginem excreverunt, ut erosis frumenti plantarumque radicibus, famem et pestem urbibus attulisse. Historiae referant, tanta nonnullorum annorum pertinacia, ut homines urbibus desertis alibi habitare coacti fuerint; contra quos unicum remedium est arsenicum per agros disseminatum, cuius vel odore fugantur, vel etiam minima particula assumpta rumpantur: hoc remedio contra murium pullulaginem quotannis post inundationem Nili ex putri consurgentem se munire solent Aegyptii; unde Veneti magnum ex Arsenico, quod ex Carneolia adsportant, lucrum faciunt, dum id Aegyptiis vendunt Complura alia media occurrunt, sed neque melius neque opportunius arsenico inveniri posse puto et experientia me comprobatum, mures arsenico ita exterminari ut vix amplius eo in loco arsenico infecto producantur, aut commorari possint.

Serpentes in nonnullis regionibus ita repullulant, ut eas vix inhabitare sinant; unde Divina providentia destinavit nonnullas volucres, uti lbides et Ciconias, quae statis temporibus, quibus prodire solent omnes consumant; hoc pacto lbides omnia serpentium genera in Aegypto post inundationem Nili nascentia consumunt; quemadmodum in Germania caeterisque Septentrionalibus regionibus Ciconiae Verno tempore, quo ranis et serpentibus abundant, facere solent. Invenit tamen et Ars huic perniciei remedium: Cineribus enim Fraxini, quibuscum naturali antipathia dissident, per domos hortosque ubi nidulantur, sparsis abolere solent. Hoc pacto unum ex collegiis nostris in Italia sese ab importuna serpentum multitudine meo consilio praeterlapsis annis liberavit. Iam ad domesticorum vermium , culicum, cimicum, pediculorum, pulicumque molestias eliminandas progrediamur.

Cimices putidissima animalcula Varro cucumere anguino aqua macerato, Didymus pice liquida et cucumeris sylvestris succo cubilibus sparso fugari dicit. Ali scylla aceto macerata; Item felle bovis aut hirci una mixto aceto parietes irrorari volunt. Putant nonnulli ichthyocolla, id est, glutine piscium eos fugari. Aqua, qua lupini macerantur. potens quoque remedium est ad fugandos cimices; nihil est quod pediculi et cimices tantopere horreant, quam sulphur et argentum vivum, quo axungiae mixto plerumque utuntur. Absinthium, ruta, filix,lavendula aceto macerata, item genista sub pulvinari posita eos fugare dicuntur.

Contra pediculos varii varia praescripserunt remedia; nullum ego potentius esse puto, quam hydrargyron oleo staphis agriaaeaut hyosciami amalgamato: hoc enim pediculos nullibi remanere permittit, lituris vestium illitum.

Pulices necat primum ex melanthio seu nigella, ebulo, ruta, psyllio, vel cucumeris asinini decoctum, et per pavimentum cubiculi sparsum: Nil tantopere fugat pulices, quam fortis odoris plantae allium, mentha,lupulus, urina equi, absinthium, amurca quoque per pavimentum sparsa. Pulegium recens incensum; pulicaria vero et sanguis hirci pulices congregant et innumera alia, quibus Medicorum libri pleni sunt.

LATIN transcription

SECTIO III.

SECUNDUM NATURAE REGNUM

Quae est Philosophia Botanica, et de admirandis effectibus, quos Mundus Subterraneus in Vegetabilium plantarumque genesi praestat, et quam mira inde arte deduci queant.

PRAEFATIO.

Absoluta entomogensi, sive admirando sponte nascentium animalium inf sectorum ortu, qu primum et supremum in triplici Naturae Regno locum habent, exacto, iam restat, ut ad secundum Regni Naturae gradum procedamus, ut quam insolentem et mirificum in eius operationibus sese DEUS OPT MAX ope Naturae famulae suae, sese paebuerit ex eius effectibus Dectori curioso innotescat; ex quibus Lector aperte videbit, Divinam Sapientiam iuxta analogiam quandam omnia condidisse; ita ut nil sit in uno, quod non in alio iuxta analogiam quandam simile elucescat, nam analogicae artis regulas quicunque noverit, illum nihil in natura rerum, quantum humano ingenio permittitur, incognitum, non quidem iuxta intimam rerum perfectionem, sed iuxta humani intellectus proportionatam capacitatem, latere posse, plane mihi persuadeo. Quod tum vel maxime elucescit, dum Ars abditas Nature semitas penitius investigans, eiusque operationes aemulata, tot ac tam mirabiles effectus producit , quos in hac Sectione exponendos Lectori et magna experimentorum arcanissimorum congerie, communicandos duximu.

LATIN transcription

CAPUT I.

De mirifica Seminis in Vegetantibus vi et efficacia:

Implantatum a DEO OPT MAX. Auctore Naturae in primordiali Chaoticae massa conditu fuisse spiritum spermaticum non in animalium duntaxat, sed et vegetabilium propaginem in praecedentibus ex sacro Genesis textu ostensum fuit; cum DEUS nullum sive animal, sive plantam immediate, sed mediante subiecta materia veluti e potentia ad actum eduxerit: Gloriosus enim DEUS creavit omnia simul eo fine, ut semel producta deinde per proprii seminis efficaciam nullo unquam tempore, quantum ad praesentis temporis statum, desitura continuatione sese propagarent: Hoc autem semen vegetantibus innatum causa proxima est et immediata generationis et productionis nascentium omnium. Quoniam vero nullum vegetabile sine alimento vivere potest; hinc istiusmodi duplici veluti magnetismo quodam ad se plantae attrahunt,quorum primus in humido terreno iam universali semine imbuto; Alter in aere fundatur, quo in alimentum, quod ex terra, perradices ex humido terrae grossiori extraxit vegetabile, id per truncum. ramos folia calore externo subtiliando usque ad locum semini destinatum propagat. Cum rursus nulla pars vegetabilis sit, que non in se spermaticas quasdam rationes plantae proprias contineat, hinc quoque illa nascuntur vegetabilis Naturae seminia, quae uti in differentibus plantarum partibus vim suam exerunt, ita quoque ab iis decisa differentes in sponte nascentibus formas producunt. Dixi decisa. quia coniuncta plantis seminia semper idem producunt, uti ex arboribus patet, in quibus, vel ex ipso trunco et cortice producta germina idem semper cum toto producunt: intra terram vero putrefactae plantarum partes, uti a primigenio vegetabilis semine degenerant, ita quoque ob virium imbecillitatem aliud imperfectioris plantae germen producunt, quod nos sponte ex putri nasci dicimus: de quibus cum in praecedentibus Sectionibus fuse egerimus, eo Lectorem remittimus. Si quaeras, quomodo semen universale chaoticum omnibus rebus inexistens a plantis attractum tam differentes vegetabilium formas constituat? Dico id fieri per attractionem alimenti; humidum enim mox atque a planta attractum fuerit, statim id semini in plante singulis partibus inexistenti proprio iunctum, in succum convertitur plantae connaturalem, it ut si a pyro attrahatur pyrus, si ab absinthio absinthium, si a rosa rosa producatur, et sic de reliquis quia alimentum in quo semen universale existit a differentibus plantis attractum statim iuxta conditionem cuiusque in iis individuatur, unde necessario formarum diversitas nascitur una cum proprietatibus et viribus unicuique debitis. Si quaeras, qui sint ili spiritus spermatici tantorum mirabilium, quae in plantis conspiciuntur,Architecti D ico tenuissimam esse alimenti partem, sive lucem illam primigeniam in semine chaotico latentem, quae mox atque in plantis individuatur, statim simul etiam defert virtutes facultatesque animae vegetantis per totum eius corpus, atque una plastica sua facultate et folia in differentes formas pro cuiusque requisita Naturae dote transmutat, flores in debitas formas dispescit, colore appropriato depingit semina iam cortice vestit, modo folliculo contegit, nunc spinoso integumento induit, contra omnes extrinsecas iniurias munit; quod itaque radii solis in Sublunari Mundo operantur id spiritus animae vegetantis per universam substantiam diffusi praestant in vegetabilibus, dum calore tum interno tum ambientis agitantur; qui uti ex alimento hylaeo iam individuato primo originem suam trahunt, ita quoque crassiores paulatim ex invisibili substantia redduntur visibiles, quia ex grossioribus partibus eorum fit corpus vegetabilis plante, ex his vero partibus subtilioribus, quae in grossiori persistunt alimento fiunt folia et flores, et ex his fructus, et ex fructuum subtilioribus partibus fit semen, in cuius centro latet pars illa subtilissima aquae illius seu humidi chaotici, humido elementari mixti quae totum vegetantium corpus componit, ex qua deinde fit germinatio et pullulatio; hoc vero semen si terrae mandetur, illud denuo chaotico humido spermatico dissolutum, digestum fermentatumque per putrefactionem ad novam illud germinationem disponit: atque in hoc semine anima vegetantis residet non quidem in toto corpore nisi per rationes quasdam ideales, sed in seminis iam perfecti minima scintillula, quae aquibusdam Chymicis 8200 pars esse censetur; ut proinde sapientiam Conditoris satis admirari et laudare non possimus qui ex tantillo corpusculo, tantas arborum etiam celsissimarum moles educere sibi complacuerit.

LATIN transcription

CAPUT II. De tribus Naturae principiis, e quibus tanta plantarum varietas nascitur, rerum omnium fermentativis.

Innumerabilis plane plantarum varietas in vegetabilis Naturae. non secus atque inanimalium regno reperitur, cuius quidem rei ratio alia non est, nisi seminiorum, ex quibus plantae tum perfectae, tum sponte nascentes oriuntur, diversitas; quae tamen omnia ex Mundi subterranei monarchia originem suam primordialiter trahunt, ut iam ostendemu.

Diximus praecedentibus, semen Naturae omnibus rebus inexistere prout illud a plantis attractum individuatur, semper novas et novas plantarum formas pro conditione seminis cui commiscetur, producere; semen autem illud nil aliud esse asseveramus, quam spiritum salino-sulphureo-mercurialem elementis congenitum, cuius beneficio pro varia combinatione commixtionis, differentium plantarum formae diversis proprietatibus praeditae educuntur; et sulphur quidem subtilissimus tenuissimusque spiritus igneus omnium actionum, virium, proprietatumque in vegetabilibus primum principium et origo, qui si in mixto quodam vegetabili praedominetur, tunc illud quoque igne prorsus naturae esse convincetur, uti experientia docet in pipere, zingibere, caryophyllis similibusque. Quoniam vero hic igneus spiritus sulphureus sine humido subsistere non potest hinc necessario ei accedere debet Mercurialis liquor seu humidi radicalis portio quae si in vegetabili aliquo praedominatur, illud sane non nisi aereae vel aquae nature esse coniecturamus, definiturque a Spagyricis rerum omnium alimentum: Sed enim cum nec spiritus igneus aqueusque consistere possunt, necessarium iis fuit fulcimentum quoddam, quo solidam consistentiam obtinerent, atque hunc salem dicimus rerum omnium Condensativum; huius enim ope plantae solidam corporis consistentiam acquirunt.

Nemo tamen putet, nos hoc loco asseverare, sulphureo-salino-mercurialem spiritum spermaticum e sulphure, sale, et mercurio minerali compositum esse haudquaquam: sed esse quidpiam sali, sulphuri, et mercurio communi analogum, et quoad vires et proprietates haud absimile, indissolubili vinculo elementis coniunctum asserimus; insensibile quoque, cum Sulphur naturae in resolutione Spagyrica, non nisi sub forma olei pinguis et inflammabilis; Mercurius sub forma liquoris; Sal sub salibus cineribusque elucescat, quae tamen tria rerum principia proxima in uno salino corpusculo, inseparabili modo coniuncta esse tum ignea acrimonia, tum humidum, in quod frigido loco repositum resolvitur, ipsa denique propria salis corpulentia sat superque docent.

Et quamvis complures sunt salis differenti, uti in Sexto Libro ostendimus, in duas tamen classes commode huiusmodi sal dividi posse existimavimus, ita ut prior sit alis xi altera Salis volatilis, quae salia tum in omnibus rebus, tum potissimum in omnibus vegetabilium speciebus a Chymicis ubertim reperiuntur et colliguntur; fixum quidem in cineribus, volatile ex vegetabilium combustorum fuligine segregatum, utrumque tamen virtutes et proprietates vegetantis, unde extractum, reservat.

Est tamen et hoc admiratione dignissimum, sal animuim multo esse levius pondere sale vegetantium; et hoc levius sale minerali; quod utique ex alia causa non fit, nisi quod sal minerale cum sit terreis quisquiliis commistum, necessario ponderosius sit,sal vero vegetantium levius, eo quod id terrestrium quisquiliarum miscella de purgatum aut grossioribus terra partibus relictis in ultima sua resolutione ab omni miscella purum maneat; Sal vero e sensitivis extractum. levissimum omnium sit. eo quod perplures depurationes caloris nativi ope factas, tandem ad summum suae subtilitatis terminum pertingat. Verbi gratia, si fuerint in compositione salis vegetabilis quatuor aquae pondera; tria terrae: duo aeris et unum ignis, erunt in salis animalis compositione, pondera fere contraria, utpote quatuor ignis, tria aeris, duo aquae unum terrae; In minerali vero sale erunt quatuor pondera terrae, tria aquae, duo a aeris, et unum ignis; unde sal animale toto coelo a minerali differre Spagyrica arte comperitur, ut sequitur.

Partes 4 3 2 1 In sale Minerali terrae aquae aeris ignis: In sale Vegetabili aquae terrae aeris ignis. In sale Animali ignis aeris aquae terrae.

Quamvis et haec in diversis animantium, vegetantium que speciebus differant, pro temperamentorum videlicet differentia. Verum de hisce peculiari capite in sequentibus agetur.

Ad elementorum vero pondus grudus quod attinet etsi illud arte reperire Peripateticis 峒�未蠀谓伪蟿慰谓 forsan videatur, Spagyricis tamen id haud adeo difficile est, ut multi sibi persuadere possent; dum enim vegetabile quoddam mixtum igne comburitur et calcinatur, si illius pondus fuerit unius librae,cinis qui ex combustione superest, ut plurimum ponderis erit quatuor drachmarum circiter, reliquum terr quod inter calcinandum sursum una cum reliquis elementis sublatum est, maioris ponderis esse non potest, quam ipsa terra fixa in cineribus superstes; unde colligere possumus, quantum terrae insit in compositione vegetabilium; siquidem repertum fuit a peritis Spagyricis e sedecim partibus, uname esse terrae, quatuor aquae, octo aeris, tres ignis distillatione peracta. Nam in plantis succulentis semper medium pondus aquam obtinere comperimus,in qua cum sint duo pondera aeris, et unum terrae, et ignis unum, quibus subtractis, remanebunt 4 pondera aquae. Verum de hisce in sequentibus ex professo fusior dabitur dicendi materia; sufficit hoc loco tantum triplex salium pondus indigitasse..

LATIN transcription

CAPUT III. DE DIFFERENTIIS PLANTARUMQUE Quae necessaria sint ad plantarum vires cognoscendas, et quomodo ex diversitate vires explorandae.

Dividitur itaque Plantarum genus omne primo in Arbores., Frutices, Suffrutices, Herbas. Arbores sunt vel Glandifere, vel Nuciferae, Coniferae Resiniferae: vel Pomifere aut Baccifere, vel denique Steriles Venenat, semper virides aut amirandae virtutis. Frutices sunt vel maiores, vel minores: quos sequuntur Suffrutices minores, uti bruscus, ruscus, eringium. Herbarum innumerabiles sunt differentiae, urisunt graminum, arundinum diversae species: sunt aliase bulbos, tuberosae, coronariae, floriferae, leguminosae, odoriferae, oleaceae; ali Certifolia, Nervofolia Acutifolia; sunt et repentes et scandentes: Aliae tomentosae, pinguifolia, lactariae. Non desunt umbelliferae, corymbiferae capitatae, pomiferae tandem miraculosae. Verum ut Lector una synopsi totum comprehendat, Tabulam Analyticam omnium hic apposuimus.

TABULA ANALYTICA GENERALIS,

Omnium Plantarum figuram et differentias explicans.

TABLE

Exhibuimus in hac Tabula universalem quandam plantarum synopsin, quarum si singulas ulteriores species examinare velimus, novam reperiemus in singulis speciebus incredibilem rerum diversitatem; cum nihil pene in planta considerari possit quod non peculiaribus ac differentibus virtutibus constet. Habent in plantis aliam virtutem radix, aliam cortex, folia flores, fructus semen aliam: aliam succi ex iis expressi et inspissati. uti aloe, opium, acaci, manna; aliam, qu ex ipsis emanant gummia, uti galbanum, opopanax, sagapenum, euphorbium, similiaque aliam gummia resinacea, uti thus mastix, myrrha, bdellium et que liquidam a natura substantiam adepta sunt, uti balsamum, terebinthinum, cedrinum styrax liquida et innumera alia cuiusmodi sunt et siccae, uti pix, abiegna, pinea. Atque haec quoad substantiam plantarum dicta sufficiant. Restant, reliqua plantarum accidentia varia exploranda, quam nos iuxta varias combinandi regulas hoc pacto investigate iuxta seriem 9 Praedicamentorum solemus.

I. Si Quantitatem herbarum consideremus inveniemus in singulis longitudinem, latitudinem, soliditatemque in radicibus, trunco. foliis, floribus fructibus, seminibus differentem. Videbimus singulas differentes habere durationes. variasque aetatis, ortus, maturitatis et occasus, et demum collectionis conditiones sortiri; Cum alie hybernae, aliae vernae, aestive aliae, autumnales denique aliae oriantur, occidant, maturentur, colligantur.

2. Si ad Qualitates singularum investigandas progrediamur, eas adeo differentes reperiemus ut ubi quis incipiat primum, vix dispicere possit. In his enim primo colores odores, sapores, et mollitudo occurrunt, et similes, quas Philosophii primas et secundas qualitates ex elementorum temperamento natas vocant; accedunt hisce qualitates spec totius substantiae similitudine emanantes, multiplici virium et proprietatum differentia praeditae; adduntur hisce sympathicae cum antipathicis mirum in modum colluctantes: non praeteribo hic, quae ad geometricas figuras pertinent, quas maxime in sese exerunt in foliis, floribusque; in hisce sunt, quae 3.4.5.6.7.8. et 12 foliis instruantur et Polyphylla vocantur. In umbelliferis quoque admirandum Naturae Geometricum artificium patet; in aliis radiosa herbarum propago maxime elucet; uti in heliotropiis. Huc quoque pertinet characteristica plantarum signatura, queis nihil fere in rerum natura est, quod non vel foliis, floribus, fructibus, seminibus exhibeant; In paeonia maxime elucet caput humanum; in papavere caput coronatum;n dentaria dentes, et sicde caeteris, de quibus uti fusissime in Libro III Artis Magneticae et in Oedipo de Medicina Aegyptiorum Charateristica egerimus, ita Lectorem eo remittimus.

3. Investigaturo herbarum vires, maxime attendenda erit utriusque sexus conditio, analogiae quoad similitudines et dissimilitudines tum inter se tum ad animalia relata. Palmae utriusque sexus plantae adeo se depereunt, ut unam sine altera perire necesse sit, coniuge quoque orbatam viduam sterilescere observatum fuit; Imo maris flores trunco erutos amasiae capiti circumpositi amantem amoris pignore non exhilarat duntaxat, sed et uberi foetura foecundat.

4. Ad Actiones plantarum revocantur potissimum eae herbae, qua lite et amicitia inter se dissident uti brassica cum vite, filix cum arundine, et innumera alia; ex hisce enim mira et vix credibilia arte fieri posse insequentibus aperiemus.

5. Passiones plantarum spectant potissimum ad modos plantas colligendi, exiccandi, asservandi; praeterea violentam degenerationem morbos ab insectis illatos,vitam longam aut brevem; et quaecunque tandem ad culturam plantarum pertinent, uti postea videbitur.

6. Per Quando, durationem plantarum investigamus, dum quando illa opportune colligi debeant, quaerimus. Sunt enim plantae efficaciores; meliores in hoc vel illo mense collectae, non solum quoad totam planta substantiam, sed quoad radices, flores, fructus, semina; sunt et aliae brevis, alie longae vitae, quae omnia nobis magnarum rerum indicia in usu medico praebent.

7. Ubi, locum plantarum considerat. Sunt enim aliae sylvestres, aliae hortenses, aliae montes amant, aliae convalles et plana; quaedam aquis, fontibus lacubus fluminibus mari gaudent; ali saxosum. aliae pingue solum appetunt; Non enim omnis fert omnia tellus; unde quot sunt differentia climatum intervalla,tot differentes plantas nasci necesse est, patrii soli tam tenaces, ut si ex uno climate in alterum transplantentur, eae vel prorsus pereant, vel adeo degenerent, ut vix dignosci queant;quorum rationes in sequetibus dabimus; terrene quoque substantiae differentis virtutis considerandae sunt.

8. Situm unicuique plante proprium docent erectio incurvatio, declivitas, reptatio, scansio, naturalis partium positio, uti radicum, seminum, etc. Quae omnia in Botanica physica reconditos fines haben.

9. Docent Habitum plantae sanae vel morbos ornamenta quoque et indumenta, quin scapo, foliis, floribus spectantur.

Quoniam vero celeberrimum Cabalistarum Axioma est; nullam esse herbam in terra, cui non astrum quoddam in coelo correspondeat, quod illi idicat; Cresce, certe magni in re Botanica momenti est, considerare huiusmodi Solis, Lunae caeterarumque planetarum, siderumque fixorum corresponsum seu harmoniam; undes non immerito secretioris naturae Mystae plantarum omne genus iuxta septem planetarum analogiam disposuerunt, ita ut alia Saturniae, Iovialis, Martialis; aliae Solaris, Venereae, Mercurialis et Lunaris naturae ex Planetarum natura et proprietatibus, iuxta analogiam quandam esse ostenderentur. Maxime quoque tempus, aeris constitutio, terrae qualitas consideranda sunt, ut tandem nonnihil de eius intimis viribus et proprietatibus concludas. Haec vero interior terrae dispositio uti a Subterraneis Mundi halitibus, et vaporibus originem habet ita exterior coelestis ex disposita iam terra cum appropriatis seminibus eam educit herbarum varietatem, quam in Tabula Synootica exhibuimus. Hisce itaque probe cognitis nihil amplius restat Nature Mystae faciendum, quamut iuxta cognitum Naturae prototypum Spagyrice artis subsidio fultus ad eas, quas mirantur mortales foeturas producendas sese accingat.

LATIN transcription

CAPUT IV.

De Arte Emphyteutica, seu Insititia. Inter caeteras humanii ingenii industrias Emphytcutica facultas seu Insititia maxime elucet, qua ad Naturae exemplar tam apte et concinne diversarum specie plantarum unius arboris hypostasi inserendarum modum invenit, iuxta illud Palladii Sub thalami pspecie felices iungere sylvas, Ut soboli missus crescat utrimque decor. Connexumque nemus vestire affinibus umbris, Et gemina partum nobilitate coma. Foederibus blandis ducles committere succos, Et laetum duplici fruge saporis ali.

Quemadmodum enim animalia diversa in unum coitu mista differens et utrique quid haud absimile proferunt, sic et Emphyteutica sive Insitoria Ars, quae in plantis nil aliud, quam coitus quidam est, quo diverse plantarum species in unum suppositum compinguntur, unde mira illa Naturae quae in una et eadem arbore nonnunquam spectamus, miracula elucescunt. Quomodo vero illud contingat, iam ad physiologicam amussim exponemus.

Tria Emphyteuseos sive Insitionum genera ab Antiquis tradita Columella recenset, et ex eo Palladius; unum quod sit sub cortice, quod videlicet resectum germen inter corticem et truncum interiorem recipit seminalem virtutem; Alterum in trunco, quod resecta et scissa arbore suscipit insertos surculos, et utraque sunt Verno tempore opportuna: Tertium fit emplastro, quam et emplastrationem vocant eo quod ipsas gemmas cum exiguo cortice in partem sui constitutam recipit, quae et Estate potissimum instituitur; quibus nos duo alia adiungimus, uti mox patebit.

Fit autem coalitio ista duarum specierum in unum, non nisi mirabili quodam magnetismo, quo duo differentia similitudine quadam Naturae sese mutuo appetunt sese attrahunt, sibique mutuas virtutes communicant. Quemadmodum enim in praecedentibus exposuimus, nihil in rerum Natura fit, quod non cum aliquo similitudine aut dissimilitudine, seu quod idem est attractu vel repulsu, amicitia et dio, consono aut dissono conveniat. Hinc ad mutuum fomentum similia ad similia ex se et sua natura confluunt disimilia vero caca quadam Naturae discordia fugiunt.

Regule Emphyteuticae Artis.

1. In Emphyteutica itaque arte cumprimis, ut amica ad se invicem plantas, quas in coniugium desponsari molitis attendas necesse est: Siquidem dissimilia aut antipathica uti ex se et sua natura sese fugiunt, ita quoque inserta aut prorsus pereunt, aut irrito labore sterilescunt.

2. Habeant surculi cognationem quandam cum arbore cui inserendi sunt, ita ut eodem tempore una aut germinent aut floreant, quo arbor; secus enim, frustra laborabis, cum proportio attracti alimenti sit inaequalis, neque facile dissimilis humoris constitutione coalescat.

3. Opportunum tempus eligendum; non enim quovis tempore alimentum humidi eandem constitutionem habet; Itaque plerique insitionis tempus eligunt Vernum; hoc enim succus in utroque est vegetus,blandus et ad coalescendum maxime aptus. Alii iuxta conditionem surculorum arborumque conditionem nunc ernum nunc Aestivum aut Autumnale assumunt. 4. Surculi praeterea non statim atque exarboribus decisi fuerint, inserendi sunt, sed definente Luna accipiendi sunt decendio circiter ante insitionem, deponendique in vase cooperto et probe munito.

5. Coalitio sit in parte nitidissima, nihilque in ea ulcerosum, tuberosum aut retortum, resectis circum circa stolonibus germinibusque; unde magni momenti scias esse, ut inserendi surculi ex opportuno arborum loco decidantur, quod fiet si germina ex arbores aestivam Solis orientis plagam respexerint, sintque surculi foliis succoque turgentes, et etiamsi fructum necdum tulerint, spem tamen multiplicis fructus annis insecuturis prae se ferant.

6. Surculi qualitates monstrat Columelela. Surculos, inquit, ad insitionem sumpturus, videto, ut sit arbor tenera et ferax nodisque crebris, et cum primum germina tumebunt, de ramulis anniculis, qui Solis ortum spectabunt, et integri erunt, eos legito, crassitudine digiti minimi; Surculi sint bifurci vel trifurci: Eadem Palladius a Columella habet. Plinius aliqu addit: Virgilius ex cacumine inseri vetat, certumque est ab humeris arborum Orientem aestivum spetantibus surculos perendos, et e feracibus et e germine novello, nisi vetustae arbori inserantur; hi enim robustiores esse deben.

7.Surculos praegnantes, hoc est, germinatione turgentes, de quibus eo anno germinandi spes est imos urique nec tenuiores digito minimo, seligas oportet. Varie quoque et non iisdem in partibus subest omnibus succus; vitibus ficisque media sicciora, et e summa parte conceptus, ideo illinc surculi petantur; Oleis circa medias succus, inde et surculi cacumina sitiunt.

8. Surculi, qui inseruntur, sint nitidi, fertiles, nodosi, ex arboris parte, quae ad Aquilonem spectat, acutis falcibus decisi, de novo nati, leves frequentibus gemmis praegnantes, bifurci, vel trifurci; ab imo crure simplices crassitudine digiti minoris, bimi; Anniculi enim prompte excurrunt, sed sunt infoecuni.

9. Theophrasto docente urbana arbor multum fructificabit, si sylvestribus arboribus suae speciei inserueris, nam plus alimoniae subditus truncus suppeditat; unde satis prius oleastris inserunt oleas: Coeunt enim validius,ac radix plus trahens alimenti foecundiorem arborem reddit, contra autem si sylvestrem miti inserueris, etsi differentiam quandam reperias; bonae frugis tamen arbornunquam erit. Et quamvis Varro Theophrasto contradixisse videatur facile tamen concordari possunt, cum de foecunda germinatione Varro vero de dulcedine fructuum ex arboris domesticae in domesticam insitione proveniente locutus sit.

10. Plinio teste facillime coalescunt, quibus eadem corticis natura, quaeque pariter florescentia eodem tempore germinationem, succorumque societatem habent: Lenta enim resest, quoties humidis repugnant sicca, mollibus corticum durities.

11. Ad ipsam insitionem quod attinet, caveas ne fissura fiat in nodo: repudiat quippe advenam inhospitalis durities; fiat itaque in parte nitidissima, neque fissura non multo longior tribus digitis, non obliqua, neque translucens. Inseruntur autem et inversi eo fine, ut minor altitudo in latitudinem se fundat; inserantur autem prope terram, si id nodorum truncique conditio permiserit; eminere calami sex digitorum longitudinem non amplius debent.

12. Quod si longius afferantur pomorum calami, rapo infixos optime custodire succum nonnulli arbitrantur servarique inter duos imbrices iuxta rivos vel piscinas, utrimque terra obstructos; vel etiam infixi luto, in vase diligenter oblito ne ventum sentiant, conserventur. Sed modum inversum surculum serendi a Plini appositum, ne arbor in altum excrescat, falsum se reperisse ait Porta; quippe in vite et pruno expertus ad reliquarum altitudinem pervenisse; Tutior mihi, inquit, vietur hic modus, ut bimos vel trimos surculos et annosos, detractos supra inseramus, tunc enim in latitudinem se diffundunt, et hoc modo cerasa et ficus pumilus fecimus.

13. Plantae acies, hoc est, loeosae naturarae, insitiones nullo modo admittere possunt, necque enim conum aut cupressum, vel pinum, et omnino piceas peregrini quippiam vel pati, vel alere referunt agricolae, cuius rei argumento est, si plantam quamlibet oleo inunxeris, demoritur protinus: Commemoratas vero arbores praepingues esse ac aleosas, indicio esse potest, quod effluxus picis aut resinae aliis permisceri renuat, sicut nec oleum ipsum. Apud rei Agriculturae studiosos saepe agitatur quaestio, utrum sit melius plantas in seminariis serere, postmodum inserere, ac deinde in pomarium transferre: Cum apud Veteres legatur hoc pacto transplantatam arborem mitiorem reddi: an autem in sylvis inserere, ac postea in pomarium transplantare consultius sit: de hoc sane rationes probabiles utrinque adducuntur: nobis autem experientia demonstravit, melius esse in pomario sylvestres plantas serere, ac ubi optime provenerint, inserere, quam insitas transferre: nam cum has transferimus, veluti loco peregrino in assuetas saepe infirmari videmus et multoties exarescere.

14. Praterea se velimus insitas arbores eo anno, quo inferimur fructus afferre, hic erit modus: Veterem surculum inseras, praesertim qui floribus et gemmis tumeat, et qui sequenti anno fructus laturus sit, ut in sua arbore concipiat fetus, hic vero pariat, quos in sua arbore laturus erat.

Atque hae sunt Regulae quas in felici insitionis negotio adhibere debes. Quare nil restat isi ut experimentis modum procedendi demonstremus.

EXPERIMENTUM I.

Emphyteuticum.

Quod, quomodo sub cortice insitio facienda sit, ostendit, quam et infoliationem dicunt.

Arborem quam inserere voles, primo serra diligenter ex ea potissimum parte quae maxime nitida est, et nullis tuberibus, ulceribus aut cicatricibus obnoxia est, incidito, ea cautela adhibita, e librum seu corticem laedus, hoc peracto, cuneo ferreo aut melius osseo intra plagam, id est intra corticem et truncum intromisso, non minus tribus digitis leniter ne cortex rumpatur, penetrabis; Postea surculos, quos inserere vis, intra apertam iam plagam tam profunde, quam cuneum immisisti, leniter ne corticem aut medullam ferias, cuneo extracto, intrudito, surculos vero ita accommodabis ut tres digitos intra plagam condantur, extent vero sex fere digitis; In una autem arbore plures surculos dita praxi inserere poteris, que ramen proportionatam inter se distantiam habeant, ne unus surculus suffurato vicino humore reliquis damnum adolescendi inferat. Tandem hoc per acto tam plagam spatiumque, circumcirca luto oblines supra lutum vero muscum ex arboribus decerprum apponito,ita firmatum, neventorum pluviarumque iniuria dissipetur.

EXPERIMENTUM II

Quod Quomodo in trunco Arboris insitio instituenda fit demontrat.

Arboris truncum resectum, vinculis arctioribus constrictum scalpro modice findito, ita ut fissura trium digitorum latitudinem habeat; quo peracto, surculos congruos a te selectos, ex utraque parte in cunei formam rasas integra tamen incorrupta medulla, indito prius ad aperiendam fissuram cuneolo, demergito; quo extracto depositus redeuntibus in plagam secti trunci lateribus surculus astringetur, et tandem luto muscoque eo prorsus modo, quo in praecedentibus factum est, modo plagam oblinito,et habebis insitionis opus peractum Truncus A, plaga C, truncus e latere B, surculi inserendi DD.

EXPERIMENTUM III.

Quod insitionis genus, quam emplastrationem sive Inoculationem vocant, ostendit.

Tertium hoc Insitionis genus subtilissimum, non omnibus arboribus congruit, sed iis solummodo quae humidum succo sumque ac validum corticem seu librum sortitae sunt, uti ficus, nam et lacte turget, et corticem validum robustumque habet sic autem procedito.

Surculos cuiuscunque tandem arboris congruae a te selectos, quae nitidos novellos foecundosque ramos habeant assumito, in quibus maxime gemmam seu oculum observabis, quam circumcidito ea, quae sequitur. industria: Sit gemma frondis, sive involucrum oculi, abcd. Oculus I involucrum efgh, in quadrati formam abcd, incides ea tamen cautela, ne oculum laedas, hoc peracto se liges cuiuscunque tandem arboris congruae ramum nitidissimum, quem eo ingenio incides ut gemmam seu oculum fissura facta commode recipere valeat; hoc etiam peracto: initam sine laesione oculi gemmam emplastrum ita accommodato ut incisionis tum arboris, tum gemmae involucro exacte respondeat, circumligatumque emplastrum magna cautela ne oculo noceat, vincias, deinde commissuras et vincula luto circumdato ita ramen ut gemmae oculus liberum germinandi spatium habeat; et hoc pacto lutatum emplastrum post 21, circiter dies soluto emplastro gemmam iam coalitam arboris ramo natur perficiendam relinque. Alio modo sic procedito: Arborem terebra ad medullam usque perforato plaga interius leniter inclinata, deinde educta omni scobe virem vel ramum fecundum et humentem stricte foramini intrudito, ea tamen industria, ur duae vel plures gemmae foris emineant, quo facto argilla et musco locum diligenter oblinito, et habebis intentum.

CONSECTARIUM I

Hoc pacto pomus salici et populo, vitis ulmo et moro, amygdalus et persico, et pruno inseri possint, quae si gemmis suis uniantur, et pruno inserantur iuxta Experimentum III, pulpa persici, nucleus vero amygdali saporem referet. Rursus hac arte oliva oleastro, ficus moro, morus vero vicissim fico fraxino, castanae, inseritur? Cerasus lauro platano, pruno, populoque uniri amat; pyrus hortensis sylvestri, pomo, fraxino, amygdalo, ornis, castaneis, mespilis, malisque punicis in corporariambit; nux pruno, unde fructus nuci-pruna; Nux iterum persico, unde nuci persica. et amygdalus fico inseri potest. Pomus eius salacitatis est,ut decem se arboribus differentibus,uti pyro, pomis sylvestribus, pruno. Sorbis salici, platano, persico, populo, mespilo, castaneis prostituere non detrectet; sola cydonia malus omnium reliquarum execratur consortium, uti nonnulli putant, quod tamen nos falsum reperimus, neque obstat illud poetae de Cydonia.

Nam propriis pandens cognata cubilia ramis

Stat contenta suam nobilitare demum.

Quae vero amico insitionis consortio potissimum gaudeant, sunt primo: malus cydonia, quam solam suae tantum speciei insitione letari nonnulli asserunt: At nos aliud experientia docuit; haec enim dum scribimus, a nostro villico mihi monstrata fuit cydonia pomus, cui oxyacantha inserta ex una parte frutibus, quos Lazeroli vulgo vocant, exaltera pomis cydoniis onusta, pulchro sane spectaculo conspiciebatur. Mespilus vero quercu gaudet et pyro; moro mas cmalus citria; prunus seipsa et castanea; Quemadmodum enim magnes applicatus ferro statim confluit; ita hae rite applicatae amicae et sympathicae arborum species sese mirifice trahunt. Sed qui plura huiusmodi scire desiderat, is non libros, sed rusticos consulat, quorum longa et frequenti experientia innumera huiusmodi nobis primum innotuerunt: nostrum est, omnium horum veram et genuinam causam assignare, quod in sequenti Disquisitione nos praestituros speramus.

DISQUISITIO PHYSICA,

Mirificum hoc Arborum differentium a Paranumpha Natura constitutum Coniugium, multiplici Experimentorum demonstratione exponitur. Celebre proscorum circa hoc Naturae mysterium epiphonema fuit.

峒� 桅蠉蟽喂蟼 蟿峥� 桅蠉蟽蔚喂 蟿苇蟻蟺蔚蟿伪喂.
峒� 桅蠉蟽喂蟼 蟿峤次� 蠁蠉蟽喂谓 谓喂魏峋�.
峒� 桅蠉蟽喂蟼 蟿峤次� 蠁蠉蟽喂谓 魏蟻伪蟿蔚峥�.

Id est:

Natura natura delectatur.

Natura naturam vincit.

Natura naturae dominatur.

Recte profecto sunt enim res nonnullae adeo ex natur quadam similitudine sibi amicae, ita consonae, ut mox una alteri applicata in mutuum consortium ruant: sese miris amicitia legibus complexentur: Quod tum in omnibus Mundanorum corporum classibus, tum vel maxime in emphyteutica Nature ope ratione elucescit: aliae praeterea adeo caecis naturarum discordiis dissident, ut vix una consistere posse videantur, imo perire potius. quam ut una alteri iungatur, necesse sit. Mirus sane Nature magnetismus, quo ex una parte attrahere amica, ex altera inimica sibi, quibuscunque potest, modis repellere contendit, ut proinde non incongrue universalem Naturae operationem in attractu et repulsa, in lite et amicitia, in consono et dissono, uti fuse in nostra Musurgia docuimus, veteres ponendam censuerint.

Consistit autem intimus huiusmodi operationum nucleus in intimis Geocosmi thalamis: Cum enim iam variis huius operis locis ostenderimus, omnia quae in Subterranei Mundi ambitu continentur, ex Subterranei Mundi fetura, id est, ex salino sulphureo mercuriali vapore halituque compositionis suae primordia veluti ex primo-genio Naturae semine chaoticae massae a Sapientissimo Mundi Architecto indito inperpetuum duraturo trahere: Restat ut iam Naturae in plantis producendis processum pari passu , quo in insectorum caeterorumque animalium genesi praestitum fuit, exhibeamus; quod qua fieri potest brevitate expediemus.

Nemo ignorat, alimentum plantarum esse humidum terrenae substantae inexistens, in cuius intimo centro latent illa tria proxima rerum principia, Sal, Sulphur, Mercurius, elementis veluti amictu quodam induta; ubi vero humor ille spermaticus pro diversa terrestrium partium natura diversus est ita quoque differentes effectus in alimentis, alito rumque in substantiam conversus praestat. Hoc quippe semen universale semini cuiusque plantae mox ubi iunctum fuerit, statim quoque in eadem individuatum diversas pro diversa plantarum natura forma seducit: que uti sine alimento vivere non possunt ita quoque perpetuo ex humidi huiusmodi spermatici suctu attractuque mira quadam pericyclosi conservantur: siquidem et quod in humido sulphureum latet, id quoque differenti coctionis gradu differentes colorum species, uti alibi ostendimus, in plantarum sive foliis, sive floribus et fructibus efficit. Quod mercuriale est, succos, liquores; quod salinum, praeter solidam consistentiam una cum reliquis pro combinatarum plantarum constitutione odores et sapores confert, aliisque virtutibus tum manifestis, tum specificis, quas occultas vocant, plantas dotat ditatq: Hinc ubi sulphureum praedominatur, plantae temperamentum ut plurimum calidum et retorridum cum acrimonia sortiuntur; ubi mercuriale humidam aeream (utrumque enim dat Mercurius) ubi atnum ibi terrestrem, siccam, crassamque obtinent indolem plantae. Quemadmodum vero harum rerum commixtio per innumeros intermedios gradus extendi potest, ita quoque innumerabilis plantarum varietas non aliunde quam ex varia horum salino-sulphureo, mercurialium graduum combinatione resultat; omnes vegetabilis nature differentiae ex huius praedominii, aut subdominii excessu vel defectu oriuntur. Si enim dictam plantarum compositionem iuxta notas Artis combinatoriae regulas per quatuor gradus Physicis ut plurimum usitatos combinaverimus, inveniemus multitudinem plantarum termini nesciam. Neque sibi persuadeat Lector huiusmodi gradus esse coarctatos, et constrictos ut nullam latitudinem patiantur; minime; sed quemadmodum in numeris ex uno integro ad alterum infiniti meri fracti, quas minutias vocant, interponi possunt, qui omnes essentialiter variant, ita quoque inter primum gradum calidi vel humidi, frigidi aut sicci, ad secundum gradum innumerabiles alii intermedii gradus poni possunt, qui sensibiliter mixti constitutionem variabunt. Nam ut recte Philosophus l.7. met. Cum species rerum se habeant, ut numeri, facile patet mira in omni genere mixtorum inexhausta diversitas; sicuti de varietate colorum Lib VIII et in Physiognomia de temperamentorum in hominibus mira diversitate docuimus. Cum vix hominem reperias, qui alteri prorsus, sive vultum, sive vocem, sive incessum, sive denique totius corporis habitum animique inclinationem spectes, similis sit. Pari pacto vix plantae speciem reperias, que alteriprorsus congruat, cum singulae vel radice,vel caule ramis, foliis, fructibus, seminihus,ligno, succo five denique colore florum fructuumque sapore differant. Quaecunque ergo de gradibus elementaribus dicuntur, eadem de gradibus praedominii, in semine salino-sulphureo mercuriali, ex quo rerum naturalium geneses compositionem suam sortiuntur, intelligi velim. Sed iam ad propositum nobis argumentum revertamur.

Emphyteuticum negotium, uti supradiximus,, tempus opportunum requirit: Nos in vineis nostris hic Romae plerumque infoliationis opus, circa principium Martii, terra iam paulatim incalescente et surculis arborum prae nimia humiditate turgentibus; Inoculationis vero ad initium dierum canicularium. Luna in ultimo aetatis suae quadrante consistente, auspicari solemus. Sed huius rei certa regula praescribi nequit; sed ea tum diversorum climatum, Horizontiumque constitutione, tum regionum usui et consuetudini relinquenda. Hic Romae dictis temporibus felicissimum tunc successum 峒愇枷喯呄勎迪嵪兾迪壪� sortitur. In nostris vineis vix arborem reperias, quae non huiusmodi coniugalis naturae ludibria exhibeat. Pruno persicae surculus insertus ita ferax redditur, ut intra annum copioso fructuum proventu triumphet: pruno itidem et pyro mirum in modum persica, pomus, cuius fructus Pericoccoli vocantur, inserta proficit. Sed cum haec vulgo nota sint, iis non immorabor. Sed iam ad causas tam admirabilis naturae coniugii explorandas progrediamur..

Cum semen universale chaoticum ubique terrarum existens nulli parti desit, hinc evenit, ut quando in emphyteutica arte plerumque duo, tres, quatuor, aut plures etiam differentium plantarum surculi, alteri alicui arboris trunco inseruntur, illi coalitione facta uri cum arbore unum quidpiam efficiuntur ira quoque uno et eodem alimento attracto vivunt; alimentum vero salino-sulphureo mercuriale attractum mox ubi multiplices seminis rationes in trunco ostenderit statim quoque id iuxta diversitatem seminum, quae tum in arbore, tum in surculis arbori insertis latent individuatum, plastica sua virtute in uno et eodem arboris trunco differentis naturae ramos producere nititur deinde quoque differentia germina in folia flores fructus, semina unicuique convenientia efformare orditur.

Hinc Citrium germen aureorum popomorum arbori insitum mox in una, et eadem arbore differentes fructus profert, cuius rei specimina varia in domestico Collegii Romani horto non sine admiratione advenarum spectantur semen enim dictum utriusque arboris feminalibus rationibus iunctum, unicuique quod suum est, iuxta naturae intentionem tribuit, non secus atque ex differentium specie animalium coitu, consurgit vel tragelaphus, id est hirco cervus, vel mulus, vel tigricanis, vel quid medium ex diversis compositum, quae et ex insectorum genesi monstruosa elucescunt, uti sati sat docuimus, v gr alimentum spermaticum supradictum, dum per arboris radices attrahitur, illud per arborei trunci fibras delarum mox ac ostenderit ramum citri, ibi seminalibus rationibus in ramo citri aut oculo latentibus iunctum, individuatumque mox plastica sua virtute producit non aureum sed citrinum pomum sicuti in aurantiae ramis non citrinum, sed aurea poma producit, utrumque pomum, ex sulphure sale, mercurio componitur: et sulphur quidem temperate in citrino pomi cortice, in pulpa candida humida mercuriale quid latet; succus vero acidus in intimo latens, totum sive saporem, sive acrimoniam spectes, ex sale est. Aureum vero pomum plus adusti sulphuris in cortice amarissimo, in interiori mercurium tota denique substantia salem mentitur: et Ars spagyrica docet quae corticem in oleum, reliquum in spirituosum liquorem resolvit, in capite mortuo sale remanente. Ex varia itaque sulphuris, mercurii et salis compositione elementarium portionum concursu, temperamentum mixtorum iuxta dispares virium gradus emanare; que aliter sese non habere, ac diximus,experimentali demonstratione manifestabimus. Experimentalis demonstratio eorum, quae hucusque dicta sunt.

Exposita Naturae operatione in Arte Emphyteutica, nil restat, nisi ut iam alios quosdam modos apponamus, quibus fultus Naturae Mysta, ea merito praestet, quae omnium opinione paradoxa, et ut ita dicam, miracula in Botanica Philosophia videri possint. Et de insitione quidem unius arboris in aliam iam dictum est: quomodo vero et quam admiranda artis specimina in fructibus, floribus, seminibus exhiberi queant, superest ut doceamus. Fructum metamorphosis. Theophrastas in suo de plantis Libro, refert nonnullorum industria, Punica poma in varias arbores insitione facta, differentes fructus produxisse; quomodo autem hoc fiat, sequenti docemus experimento.

EXPERIMENTUM I.

Surculi malleo contundantur, eo fine, ut partes contusae facilius inter se cohaereant, quae deinde arcte colligatae inserantur; et ecce coalitione facta arbor punica ex hoc novo paranympha Natura compositorum surculorum coniugio, multiplici fetu onerabitur; quorum singuli surculi genus suum conservant, alimentumque per se trahunt atque concoquunt. Ratio est, quia contusi diversarum arborum surculi,cuim totius semine turgeant, illi in unum arboris truncum inserti facillime succis suis coalescent, et ab alimento spermatico a singulis attracto iuxta differentium surculorum seminales rationes individuato, differentes quoque fructus ferunt, granato-persico. Columella, Plinius, et Didymus ubi de Agricultura agunt, pari pacto vitem apparant, quae et rubram et candidam uvam uno in ramo portent; hoc autem modo procedunt.

EXPERIMENTUM II.

Accipiantur diversi generis germina. Quae per medium ea industria findantur, ut in oculos fissura sine laesione tamen perveniat:atque hoc pacto alteram alteri, ita coniungere oportebit, ut sese prope contingant, et oculus oculo praecise per appositionem congruat; quo peracto arctissime compingantur, terre indita in squilla integre, aut terra glutinoso succo pollente sepulta, tandem trium aut quinque dierum irrigatione tamdiu humectentur, donec germen, gemmasque sive oculos producat, et suo tempore quantum propositum fuit, in una vite uvas et nigras et candidas obtinebis. Hoc pacto Leontius pervetus scriptor ficus producebat, ex una parte albos et ex altera rubros; Synchronos sive coaetaneos ramos seu surculos vitium in scrobe deponebat et stercoribus appositis irrigabat. Cum vero germinassent,rursus oculos utriusque surculi in unum colligabat, et post biennium circiter coalitione facta transplantabat, et ficum producebat, fructus ex una parte nigros et ex altera albos: talis enim differentia fructuum, qualis et coniunctio differentium gemmarum, quae simul complantantur, ita tamen, ut solummodo sese contingant, minime vero commisceantur aut confundantur. Neque solum differentis coloris sed et saporis fructus arte emphyteutica produci possunt; sic recitat ex veteribus Porta in malo aureo duos surculos insitos, quorum unus dulcia, alter acida poma ferebat: coalitione vero utriusque surculi cum arborem transplantare desiderabant, primo more rusticis solito se cuisse non tam proposita diligentia, quam casu; cum vero sectio ad eum insitionis locum pervenisset, accidisse ut et arbor cum iam fructus protulisset, unusquisque ex una medietate dulcis, ex altera acidus fuerit.

CONSECTARIUM.

Hinc patet quoque, quomodo ex varia commixtione seminum sagacis ingenii industria colligatorum terraeque mandatorum arbor variis fructibus onusta exurgere possit: feminales enim rationes uti inconfuse operantur, ita quoque in unum coniunctae gemmae, in quibus vis seminalis latet surculorum inconfuse singuli differentes fructus producent; gaudet enim Natura natura, et Vivum vivo facile amico quodam Naturae appetitu consociatur.

Mirum est, et consideratione dignissimum, quod Diophanes de elaeostaphylo (quae est oliva uvae commixta) docet, quae una saporem utriusque habere describitur; Putat autem Florentinus in sua villa, hoc fieri posse eo qui sequitur, modo: Vitem in inferiori parte prope radicem terebrandam, et deinde eidem stolonem olivae inserendum, eo prorsus modo, quo in secundo Experimento ostendimus. Sed hoc pacto intentionem Diophanis non attingit itaque sensus nonest in vite suppositari oleam, quae uti vitis uvas, ita haec olivas proferat sed intentio Diophanis fuit, 峒愇晃蔽肯兿勎�蠁蠀位慰谓 producere id est, Olivam, quae simul uvae saporem referat. Ego hoc melius fieri posse existimo, fi gemma,utriusque plantae, uti in praecedentibus ditum est committantur in unum, aut acini utriusque conflentur in unum. Innumera huiusmodi experimento comprobari possunt, si ci otium et tempus fuerit ad artis praxin hic praescriptam exerendam: suntque haec Naturae adeo consentanea, ut vel ipsae arbores subinde similia producant. Nam ut in praecedentibus ostendimus fit subinde ut diversa fructuum semina ab avibus in arbores deportentur, quae deinde inter cortices aut commissuras decidentia ibidem pluviis, rore una pulveribus commixta tandem in cerasos olivas ficus nuces, persica similiaque excrescunt, adeoque idem casu fiat in arboribus quibuscunque tandem quod Ars in sitione praestat: hoc pacto ego saepe numero in una et eadem arbore caprificos, cerasos, lentiscos similesque plantas erupisse observavi, quae non nisi dicta de causa excrevisse certum est.

Qui vero diversis coloribus fructus imbuere volunt, id plerumque insitione obtinent, ota est insitio persici in morum: formam enim pomi persici dat persici surculus, succum vero sanguineum persico tribuit morus. Videas huiusmodi insertionis spectacula in hortis Romanis passim,quibus quidem fructibus nil suavius esse potest. Sed et hoc de rosarum diversis generibus ex uno stipite producendis mirum est.

EXPERIMENTUM III Chromaticum.

Enascentibus Rosarum capitulis ramos seu caules ipsarum sub capitulis subula perforato foraminibus hisce varii generis colores non minerales, sed plantales, veluti laccae, heliotropii, rubiae, anchusae succos immittes; quo facto fimo bubulo et argilla foramina oblinito, et quot differentes colores adhibebis, tot differentium colorum unius tamen anni tantum rosas obtinebis. Quicunque desiderant, ut uva absque vinaceis generetur, ita procedunt.

EXPERIMENTUM IV. Ex Porta, aliorumque Auctorum monumentis.

Uvam abque Vinacei sic faciunt. Sarmenti, quod plantaturi sunt, tantam partem, quantam terra adobruere oportet, leviter ex quo findunt, et auriscalpio medullam omnem eximunt; deinde papyro humida obligatum sarmentum deponunt. Praestabilius tamen fuerit, si totam sarmenti partem, que in terram deponitur scillae insertam deposueris: scilla enim tum ad nascendum, tum ad uniendum conducit; Alii ipsas vites iam fructiferas incidunt, et sarmenti fructiferi medullam auriscalpio eradunt, quantum fieri potest, eam ex alto eximentes sarmento non fisso velut est indicatum, sed integro dimisso, et laseris cyrenaici succum aqua dissolutum, aut sape spissitudinem coctam infundunt, et erecta sarmenta ad radices alligant, ne videlicet succus effluere possit, singulis autem deinde octonis diebus succum eundem sarmento infundunt, donec germen emittat. Idem facies et in punica malo ac ceraso, siquidem et harum pomaabsque granis ac nucleis nasci velis. Atque haec est praxis quorundam, qui putant sublata medulla uvas et reliquos consimiles fructus absque nucleis generari; quae aperta impostura est, cum sublata medulla essentiali plantae parte destructa,totum destrui necesse sit; quid vero laseris succus prorsus ad genesin improportionatus dare medullae infusus possit, dispici non potest; neminem itaque in similibus nugis tempus terere consulam. Utrum vero plantarum ructius et floribus vis medica sive cathartica induci arte possit, merito quis dubitare queat. Dico quod possit: hoc autem modo Emphyteutae procedunt

EXPERIMENTUM V. Medicam vim plantis indere.

Ramuli seu surculi vitis quam plantare volunt, inferiorum partem ad trium aut quatuor digitorum mensuram findunt, quo facto medullae aquam theriacalem ipsi surculo indunt, deinde papyro obvolutam fissam partem plantant. Qui diligentiores circa hanc parandam haberi volunt, etiam radicibus dictam aquam superaffundunt: urgatoriam quoque vim eodem modo plantis inserunt, Reubarbari, Colocynthides, Tithymalli, Scammoneae, Cataputiae mercurialis similiumque succum radicibus fissislindunt et indies eodem circumsitam terram irrigant; e hoc pacto purgantium viribus imbutus alimenticius, humor una iis fructum imbuit. Docu it hoc experientia, quod vinum in terreno solo similibus herbis aut etiam antimonio referto, fructus vitium, id est uva et vinum inde eductum mirifice purgare soleant. Notandum tamen, virtutes huiusmodi arte inductas vix ultra anni curriculum durare, sed virtutem cum tempore languescentem expirare, naturali plantae vi eam tanquam illegitimam ab impropria possessione exturbante, nisi quotannis artificium repetas; poterit et idem confici in ficu, persico, aut cucurbita similibusqu.

4. De Sapore et odore fructibus floribusque inducendo Experimenta.

Pari pacto si velis ut Raphanus dulcescat, sic procedendum est.

Si Raphanos dulces habere cupis, semina mulso, vel passarum uvarum succo, aut saccharo imbuta aqua biduo praemacerare debes: et siccatae terrae committere, et habebis intentum; vis enim dulcifica sacchari unacum alimento attracta fructibus communicatur, non tamen nisi ultra annum ob pauloante dictam rationem subsistit.

Si rursus velis, ut Porrum ad prodigiosam magnitudinem excrescat, ita fac; Si Porri caput acuta arundine, vel igneo stylo perforaveris, et raporum vel cucumerum semen in foramine occultaveris adeo intumescit porri caput, ut prodigium videri possit. Ratio est, quod semen cucurbitae porro insitum, ex se et sua natura amplitudinis et dilatationis appetentissimum sit, hinc fit, ut porro inditum, paulatim tumescens, dum vires suas exerit, una secum porri humorem, cui commiscetur, in eam, quam ferre potest, magnitudinem extendat. Pari pacto Lactuca ut fiat odorata, hac ingenii industria procedendum est.

EXPERIMENTUM VI.

Odoratae nascentur lactucae, si illarum semen in citrii seen imponatur, et ita terrae committatur; quam rem etiam praestabit Lactucarium semen diebus aliquot in aqua odorata maceratum; Ratio eadem estque praecedentium. Legimus apud Columellam, Plinium, aliosque, Asparagos magna copia provenire, si arietum sylvestrium cornua tenuissime contusa sulcis committantur et rigentur. Quod si verum est, aliam huius rei causam assignare nequimus, nisi quod Arietes asparagis libenter vescantur, et avidissime in alimentum sectentur; unde fieri potest, ut seminium asparagorum in alimento latens in vaporem elatum cornibus hanc vim insinuet; in fructibus enim asparagi nescio quid cornibus arietinis haud absimile reperire sepe me observasse memini: si enim asparagos contorqueas, arietis cornu perfecte exprimen.

EXPERIMENTUM VII. De Rosis ex Porta.

Resae ut vegetae ad annum usque servari possint. Rosas vegetas servabis hoc modo. Recipe vini et salis quantum satis, quae in ollam fundito, deinde rosis, quas conservare vis eam impleto ( portet autem ut colligas rosas adhuc conclusas) ollam operculo obturato, et in cellam reponito; quibus cum uti voles, eas vase detecto eximito, et ad Solem vel fornacem exponito, ut dehiscant. Habebis autem rosas tam pulchras et odoratas, ac si recenter decerptae fuissent. Nos vero non Rosas solum floresque, sed et omnis generis fructus incorruptos servamus Phialam vitream ventricosam paramus collo praelongo et amplo instructam, quam aqua ad medietatem replemus et intus quoscunque sive flores, sive fructus ponimus, ita ut invicem non se contingant, deinde colli orificium Hermetico sigillo claudimus ad lampadem, hoc pacto perpetuo incorruptionis munere beabuntur, uti experientia monstramus in nostro Museo. Ova quoque recentia oleo submersa semper manere incorrupta, experimento unius anni decursu didicimus. Putant nonnulli Rosas odoratiore fieri, si allium iuxta eas plantaveris; nam quae ex frigiditate languescunt, calore exacui solent.

EXPERIMENTUM VIII Ad Rosas Caryophylla, Tulipas vario colore brevi tempore tingenta.

Sumito terrae pinguis sim quantum volueris, quae ad Solem probe exsiccetur, donec in pulverem tenuissimum redigi queat; deinde ei testaceae cuppae praeamplae imposita Caryophylla, Rosae aut Tulipae opportuno singulis tempore implantentur: verum cavendum ne terra alia aqua praeterquam sequentibus made fiat. ltaque si ex albis floribus rubros efficere voles, sumito ligni Brasilii minutim incisi quantum sufficiat, et coquatur in aqua usque ad consumptionem tertiae vel quartae partis, et fiat aqua rubra, qua terra bis in die, mane scilicet et vesperi paulatim humectetur; hoc autem tamdiu faciendum donec crescere incipiat plantula, nempe per quindecim aut viginti dies. Quod si virides cupis, sumito loco Brasilii spinae cervinae acinos maruos; si flavos, spinae cervinae acinos immaturos; si nigros, gallas et vitriolum, et coquantur in aqua eadem, qua terra, ut iam est dictum, irrigatur. Cavendum autem, ne sub dio noctu relinquatur, propter rorem, quem facile imbibit. Verum flores non undequaque, sed partim naturali, partim eo, quo inficiuntur, aquae colore solummodo tinguntur, ita ut duobus aut tribus coloribus, uti in Charta Turcica apparet, immersi videantur. Quod si tribus coloribus eos tingi voles, mane altera pars terrae aqua colore aliquo infecta humectetur, vesperi altera: eadem aqua et sequenti die mane rursus altera terrae pars aqua alio quodam colore tincta madefiat. Vel etiam alio modo hac industria: Mane et vesperi duobus coloribus madefiat terra, sed ita, ut locus terrae varietur quod fiet,si aquam tinctam et mane positam in eodem loco vesperi non ponas, sed aliam; et sic planta haec una cum proprio suo tres acquiret colores, de qua deinde plurime aliae possunt propagari. Ratio patet ex praecedentibus.

Qui vero, ut Lilia rubra faciant, intra cortices cinnabarim fundunt, successum operationis non sperent, cum cinnabaris lilium vi sua corrosiva citius destruat, quam ut illud rubro colore imbuere possit. Si vero etiam alio colore non minerali ipsa oblinas, cuiuscunque coloris volueris, lilia producentur.

Si vero fructus suaviores odoratioresque redere velis, ita procedito: seminia vel granatriduo mulso, lacte ovillo, vel aqua, ubi saccharum eliquaveris, quod veteres praestare existimarunt, sunt maceranda, et insoluta ponenda, et maiorem fructus contrahent suavitatem, si odoratiores quaeris: semina nardino oleo, succo vel stillaticio rosarum liquore aqua dissolutis in ea musco vel zibbetto, ubi aliquantulum madefeceris: nam siccata serito et suaveolentes fructus, mira quidem illius odoris fragrantia delibuti orientur, cuius semina combiberint: sed fifeminum cacumina confregeris, exiguo ibi morabuntur tempore.

EXPERIMENTUM IX. Poma ut imaginem quamvis referant.

Gypso aut figulari luto quamcunque voles impressam imaginem selige, et non secus ac statuarii conficiunt modulos statuae quas formas seu matrices vocant, ad fundenda simulacra destinatas: in duas partes apto instrumento ea industria seca, ut iterum illae rite coniungi ac committi possint. Deinde formam in figulorum fornace excoque: Cumque malum aut cucumis aut similis quidam tuberosus fructus ad dimidium peculiaris incrementi pervenerit, hisce formulis include, validisque vinculis firmiter obstringe, ne fictiles typi obvoluti mali augmento divellantur; quod ubi capacitatem illorum expleverit, tales animalium figura repraesentabit, quorum et habitum et imaginem ibidem mentiri visum tibi fuit: quae res in effingendis malis non solumlocum habebit, sed etiam in pyris, cotoneis, persicis citriis, punicis, aurantiis et reliquis pomorum generibus. Maxime vero in cucurbitis.

Mala ut fiant dulcia.

Si dulcia fieri desideras, stercus caprinum urina humana dissolutum cum veteris vini faece radicibus affunde.

Mala ut sant rubra.

Arbor urina rigetur, et rubescet fructus;quidam vero malorum fructus hoc modo rubicundos efficiunt: Palos in terram de pangunt, et incurvatos ramos, qui fructum habent, citra conquassationem palis religant, et scrobes in propinquo ipsorum aut alia vasa aqua implent, coniectatione facta, ut in meridie Solis splendor in aquam illabens, calidumque vaporem remittens, et per refractionem in fructum incidens, coloris bonitatem et rubedinem operetur. Quidam rosas seminant sub plantas, hoc modo fructus rubicundos efficiunt. Sed. et hoc falsum compertum est.

Non desunt denique Emphyteutae qui perfica aut pruna ita ut fine ossiculis nascantur, inserere se posse existiment.

Prunum absque ossiculis tibi, inquiunt,comparabis, si tenellam arborem ad binos pedes rescissam usque ad radicem findas abrasaque et excavata scalpro utriusque partis medulla, confestim seiunctas partes vinculo constringas, superioremque partem ac commissuras laterum fimo vel argilla cerave obducas ac charta madida munias, elapsoque anno obfirmata cicatrice omnia coalluisse perspicies. Hanc deinde arborum surculis aut salicis, viticis similibusque qui fructum non ferunt inseres et sine ossiculis poma proferet sive illa fuerint pruna, sive cerasa, persica, mespila, palmulae lapidosave corna. Sed haec experienti repugnant, ob causas paulo ante dictas.

Mora tamen ipsa si aba reddere velis idsuum sortietur effectum si morus in albaminseratur populum vel inoculetur, et albecentia dabunt poma; populus enim uti succo refertissimus est, ita quoque mori succumnativum ex praedominio in suum succumcon vertit.

EXPERIMENTUM X.

Persica, ut fiant mirae magnitudinis.

Ut persica mirae magnitudinis tibi compares, amygdalas item et nuces, et similia, accipies tres vel quatuor nucleos ex illis, quos ita coaptabis, ut corpus unum constituere videantur; hos iunctos et si opus fuerit colligatos in vas aliquod terra fimo subacta immittes, plantabis ac sepelies: sed ita ut vas illud foramen habeat in operculo, per quod nucleorum germen exire cogatur; sic fiet, ut nuclei illi in unam coalescant arborem, quae suo tempore fructus eximiae magnitudinis ac pulchritudinis edet et proferet; Sunt qui nucleos non in vas, sed fistulam aut tubulum terra saturatum mittant, sed id multo levius et facilius tibi eveniet, si comparare studeas persica illa quae parva et languida apparebunt; hoc enim pacto alimentum, quod languide trahunt imbecilli fructus, ad reliquorum nutrimenta magno fructuum incremento convertatur.

LATIN transcription

SECTIO lV.

DE ARTE STALACTICA, sive DISTILLATORIA,

PRAEFATIO.

Artem Distillatoriam esse imitatricem Naturae in subterranea officina seu Ergasterio, omnia per distillationem efficientis.

Si operantis Naturae industriam penitius introspiciamus, eam non duntaxat intra in Subterraneo suo utero, sed et extra terram in Sublunari Megacosmo, quin vel in ipso Microcosmo homine, caeterisque animalibus ope distillationis reperiemus, peragere omnia; habet enim Geocosmus interiora sua ergasteria, Vulcaniasque officinas, panspermia rerum ita refertas, ut ex earum sublimatione quicquid hucusque in praecedentibus Libris dictum fuit, originem suam traxisse videatur. Verum cum passim ea in huius Operis decursu exposuerimus, hoc loco solummodo dicendum restat, quomodo sagacis ingenii Physiologi, occulta naturae technasmata, quae in multiplici illo vasorum chymicorum subterraneis ergasteriis latere videbantur, sub olfacientes, arte id imitari attentaverint, quod Natura Magistra didicerant. Advertebant quippe multiplicem illam mineralium succorumque concretorum multitudinem, quam tellus nobis suppeditat, non aliunde, quam ex dispari sublimatione vaporum, quos Vulcanus ille Archaeus ex ollis lebetibusque Naturae ignis subterranei ope elevat, provenire posse; habet enim,uri in primo Tomo fuse ostensum fuit, Subterraneus Mundus vasa sua chymica, ollas, pentulas, cacabos, crateres, ventricosa receptacula, canales siphonesque longo collo praeditos,quibus sua capitella, alembica, cupulae, et capitata receptacula miro Naturae ingenio applicantur; non desunt illi vasa recipientia, quae in capitatis fornicibus condensatos vapores resolutosque sub aquae aut olei forma recipiant, uti in cryptarum stillicidiis videre est, quarum nonnullae aquam puram, quaedam salem,aliae nitrum, alumen, vitriolum stillant. Non desunt, quae olea, bitumina,caeterasque resinaceas materias fundant,quae sane non nisi Chymicae distillationis, quam Natura in omnibus sectatur subsidio contingunt. Si iam oculos ad externam Naturae operationem convertamus, videbimus totam meteorogenesin nil aliud, quam distillationis opificium esse. Quid enim lacus, flumina, maria et vel ipsa terrae substantia exterior,aliud sunt quam receptacula quaedam distillabili humidi materia referta? quae mox ac ardenti Solis aestu percussa fuerit, simul etiam humidum attenuatum in fumos sublimet, qui fumi vaporo si ubi altioris aeris alembicum frigidum subierint, ibidem condensati, in id, quod fuerunt, humidum, sive id purum sive concretum, sive igneis halitibus praeditum fuerit, resolvuntur. Quis in microcosmo homine absolutissimum distillationis opus negat in quo quot membra vitalia, tot vasa chymica videre est. Quid aliud stomachus, nisi Chymicam quandam cucurbitam exprimit,in quo alimentum receptum, humidum vi caloris nativi attenuatum statim capitis cerebrique frigidi alembicum petit, ubi resolutum qua data porta ruens, per os, nares, aures, oculos se exonerat; hinc per descensum nervos, cartilagines, tendines, musculos ad motum faciendum humectatione sua lubricat; ad coque totum corpus in integritatis suae statu conservat. Si vero alimentum humidum pravis salium, sulphuris mercurii qualitatibus imbutum fuerit, tunc in cerebro elevatum humidum in catharros salsos, tartareos, sulphureos, mercuriales resolutum;si in pulmones inciderint, phthisin; in manibus chiragram, in pedibus podagram,in genibus gonagram, ischiada in coxis, in universo corpore arthritidem causant: Sulphureus vero vapor resolutus sanguinem accendit, febres conciliat, et omne morborum genus, quoda calido nascitur, efficit. Mercuriale vero humidum resolutum potissimum nervorum genus petit? Unde paralysis, apoplexia, et similia morborum monstra nascuntur. Atque ex hisce luculenter patet, Naturam in omnibus omnes boni distillatoris partes subire, atque adeo stalacticam sive distillatoriam artem non nisi ex Naturae ergasteriis deductam, et Chymicis Philosophis ad eiusdem amussim prototyponque constitutam fuisse; cuius excellentia et dignitas sat congruis elogiis describi vix potest, tum ob multiplex quod humano generi praestat, emolumentum tum ob recondita, ad que nobis aditum prebet, arcana. Unica sane Naturae clavigera, qua ad perfectam rerum naturalium notitiam mixtarum constitutiones et ad abditas rationes porta patet; uti in ha brevi Diatribe ostendemus. Quae cum ita sint, iam tandem ad propositum nobis Argumentum felicibus auspiciis procedamus.

LATIN transcription

CAPUT I.

Definitio et multiplex Distillationis differentia.

Distillatio itaque nihil aliud est, quam humidarum partium vi caloris in vaporem resolutio, quae ubi frigido Alembici capiti occurrerint, elevati ibi et condensati in liquorem convertuntur. Vapor enim in pileo sive alembico elevatus in liquorem solvi non potest nisi prius ibidem condensatione multiplicetur constipeturque. Est autem condensatio haec subinde adeo vehemens, ut vasa rumpi necesse sit: quod quando accidit, tanta mox ut studiose observavimus, fumorum exit copia, ut integram domum repleat autem multiplex iuxta Naturae prototypon a Chymicis constitura distillatio, quam hoc pacto sub dividimus.

Est Distillatio alia partim per ignem, partim per terram sursum. Alia per ignem. terram, aerem et aquam deorsum. Alia inclinatione per ignem aerem , aquam, terram. Alia per reflexos Solis aliosque calores. Tria itaque sunt Distillationum genera iuxta motuum naturalium discrimina sursum, deorsum et lateraliter; quorum unum, quodque discrimen iterum in quatuor pro numero elementorum distribuitur, et hoc pacto dudecim: duodecim distillationum discrimina exurgunt.

Distillatio per ignem instituitur cum humores vel spiritus penitius in terrenis partibus residentes magna vi ignis sublimantur, tum ad olea tum ad aquas extorquenda; cuius fornacis figura est signata Numero 7.

Distillatio ascensoria per terram. Sive quod idem est, per arenam, cinerem, faeces,fimum, instituitur, cum tenuiores quas quaerimus partes non tanta pertinacia materia distillandae adhaereant, ut Num 5. Distillatio per aquam fit proprie per balneum, quod Mariae seu Maris. aut roris vocant: et innumeris modis instituitur: Numero 4, 5. Distillatio per aerem fit proprie per balneum vaporis, id est, per vaporem aque calore attenuatum. Distillatio per descensum rursus instituitur, vel per ignem immediate vel per aquam. vel per terram, id est,cineres, faces,fimum. uti vasis 1 et 9 videre est. Distillatio per inclinationem dicitur, cum media via lateraliter distillatio instituitur per retortam, ut vocant, uti in va 2. S 8. apparet Innumera alia vasa passim in usu sunt;ego pono ea quibus in Collegii Romani pharmacopoeio passim utimur. Sed hisce iam veluti vulgaribus iam ad fornaces, quas philosophicas vocant, pari pacto describendas procedamus.

Fornaces et Instrumenta, sue vas Philosophica, seu Hermetica.

Fornax philosophica dicitur proprie, quae artificiosa sua structura ad exemplar Naturae facta, ad summam perfectionem mista perducit, atque mirabili quadam industria in suas partes elementares resovit, vel etiam quod alii multiplici repetita distillatione, quam cohabationem vocant, philosophicum technasma una absolvat.

Fornacis Philosophicae, seu Spagyricae Collegii Romani Societ. JESU quod balneum vaporosum dicitur, descriptio.

Constat haec fornax sex partibus praecipuis: Inferior pars signata liceta H. Covisterium est et cinerum locum exprimit; Secunda pars pyristerion exponit, sive foci locum. Tertia interiorem Cacabi situm ad amplitudinem BC. extensi. exponit. Quarta exterior LMBC cupam cupream continet alembicis instructam. Quinta vas cupreum A cupulae impositum, calcinandis cornibus et ossibus servit. Sexta, Registrum retro positum servit ad datum caloris gradum igni dandum. Alembica replentur singula, vel differentibus herbis, vel una et eadem materia omnia et singula, tum ad taedium in differentium herbarum stillatitia aqua evacuanda vitandum, tum quia differentium herbarum species uti differentes aequalitatum gradus obtinent, ita quoque unius et eiusdem caloris gradu uno et eodem tempore earum distillatio perfici non potest. Opus itaque auspicaturi cacabum prius per epistomium perenni aqua replent, deinde pyristerium igne vivo instruunt: Aqua cacabi ignem sentiens, statim ebulliens vaporibus concavum cupulae implet; ex quorum effervescentia cucurbitae pariter ferve-factae herbas, quas utero suo continent in vapores resolvunt, qui in Alembicorum capitella sublati ibidem frigidi ambientis occursu, resoluti per nasualem siphonem in recipientia defluunt, tanta copia ut intra naturalis diei spatium centum et amplius stillatitiae aquae libras colligant. In Cupreo vero vase signato litera A. insigni sane magisterio omnis generis ex cornibus, ossibus, dentibus spodia, eo qui sequitur modo, conficiunt. Reticulo ex filis ferreis contexto cornu cervi, ebur, ea quae placuerint, ossa calcinanda imponunt; et hoc pacto intra vasis reticulum suspensa relinquunt: Unde fit, ut fervidus vapor per dicti vasis angustias penetrans, praeter colorem candidis simum quem ipsis conciliat, cum tempore adeo quoque morbida reddat, ut pressura digitorum, in pulveres nullo negotio redigi queant: estque hic modus ossium cornuumque calcinandorum sane pulcherrimus et facillimus. Qui enim igne huiusmodi calcinare solent, de virtute insita, ignis vehementia evanescente multum perdunt: accedit quod 峒愊�委蟻蟻喂蟺蟿伪 facile igne acquirant, quod uti perniciosum est ita omnibus quoque modis vitandum:omnia haec damna solo balneo, vaporis beneficio tolluntur. Restat iam exponendum registrum, ad proportionatos unicuique plantae distillandae caloris gradus dandos. Cum enim non omnes plantae eundem caloris gradum requirant, eo quod aliae facilioris, aliae difficilioris, resolutionis sint, uti paulo ante diximus, hinc Registrum ad gradum quem volueris constitutum fuit, quo intro aur retro, acto registro, vis caloris intrinseci vel intenditur vel remittitur: pulchrum sane inventum subterraneam Naturae fornacem veluti 峤� 蟿峥� 蟿蠉蟺蟿峥� exprimens.

Observavi ego complurium montium, et inter caeteros Aetnae naturam sane mirificam: in hoc enim diversos reperias fontes et rivulos, quorum alii salinam, alii nitrosam, alii aluminosam: quidam vitriolatam aquam deducunt Cryptae quoque nonnullae in differentibus locis naphtham, bitumen, petroleum stillant: quae quidem aliunde non proveniunt quam a Vulcania fornace, qua in lebetum subterraneorum, quibus refertis unt humores per occultos terrae mandros canaliculosque elevati, inque frigidis montium cavernis resoluti, in adeo differentes aquas liquoresque evolvuntur.

Vas II. Distillaorium philosophicum, quo ex plantis et liquoribus quintae essentiae extrahuntur.

Chymici; ut ad summam subtilitatem liquores perducant, id identidem repetita, uti vocant, cohabatione praestandum censuer. Nos hic docebimus vasorum quorundam constructionem, quorum ope una et eadem operatione praestes illud quod tanto labore et impensis distillatores per quinas, senas, aut septenas sublimationes faciunt.. Fornax AB, in duo membra divisa a Chymicis dicitur Althanor quae vox in Arabica lingua per excellentiam dicitur Fornax (ARABIC) de qua vide quae fusius in XI libro tradidimus. Machina C. servit sublimandis liquoribus per reflexum Solis radium: nos alibi meliorem hanc construendi modum tradidimus, quare ad alia vasa progrediamur.

Fiant vasa vitrea seu Alambica sex sub proportionali diminutione una cum rostris suis et recipientibus unicuique rostro affixis, uti Figura D ostendit: hoc peracto impleatur primum vas eo liquore, quem sublimare constituisti, et supra fornaculam X cineribus aut arena circundatam ponatur. Hoc etiam praestito, liquor primo vasi inditus exaltatus in vaporem in secundo vase nonnihil resolutus descendet in recipientem A vapor autem ulterius provectus in tertio vase resolutus descendet in receptaculum B, et ulterius sublimatus in quarto vase resolutus descendet in recipientem C et hoc pacto usque ad ultimum vas numero 6, signatum elevabitur, ubi ultimum subtilitatis perfectionisque suae terminum intra receptaculum D. dilapsus consequetur, quem et separatum Crystallino vasi optime clauso inseres; ubi vides in singulis vasis vaporem resolutum semper veluti per gradus quosdam puriorem purioremque in recipientibus reperiri, usque dum liquor in ultimo vase, ab omni feculentia remotus, celestem quandam subtilitatem acquirat; quam industriam ex Naturae operibus didicimus;quo cum vapores terrestres altius ascenderint, eo semper subtiliores eos evadere experientia docet, usque dum in supremam regionem aeris sublevati in alteram quandam substantiam degenerent. Idem et multo quidem perfectius docet sequens machina.

Fiant vitrea vasa eo modo, quo figura E docet. Due Retortae primum, quas signavimus numeris2 9, hisce indatur utrimque canalis numero 3 signatus in inferiore parte quinque canaliculis instructus, quibus totidem recipientes signati meris 4,5,6,7,8 correspondent, et intra retortam quidemum num. 2, signatam, ponatur liquor distillandus subtiliandusque; quo peracto colligatis lutatisque commissuris tam retortea 2 quam recipientium vasorum cum suis canaliculis,ne quicquam exspirent, sola retorta 9, luto, ne vaporis processum impediat, immuni; totam, itaque hanc propositam machinam firmiter compaginatam ex una parte cum sua retorta 2 ponatur supra fornaculam et altera supra fulcrum 10, accenso igneleni liquor in vaporem exaltatus primo resolutus intra receptaculum 4 deinde ulterius provectus intra recipientem 5 et sic gradatim usque ad ultimum perfectionis gradum intra retortam 9 se insinuabit: atque hoc pacto vel unico instrumento fine labore impensisque finem tuum consequeris: Si vero liquores, qui in recipientibus collecti sunt, necdum puritatem debitam consecutos ad ultimam puritatem perducendi tibi sit animus, eos collectos in unum denuo retortae 2 infundes, et operationem, uti prius, continuabis.

Tertia Machina signata litera F. servit rebus difficilioris dissolutionis. Fiat itaque vas vitreum N duobus e latere canaliculis GP et uno L, n ventre instructis, canaliculis lateralibus opponuntur due retortae, quarum quae O litera signatae est materia sublimanda referta supra fornaculam P, cineribus stratam, altera M supra fulcrum L ponatur: Inferiori vero canaliculo indatur vesica R,colligatisque commissuris fornaculae P subdatur ignis et materiae quidem pertinacioris pars sublimata primo quidem resolutaper descensum in R vesicam se exonerabit, subtilior vero puriorque intra var M. sese insinuabit.

Sequuntur modo vasa pericyclica seu circulatoria, quorum in Chymia magnus usus est, eo quod nullum magisterium, nullum elixir, aut aqua vitae sine hisce summum perfectionis terminum consequi possit et in hoc consistunt, quod in iis leni et blando calore vapor elevatus continuo in circulum eat, unde ex continuatione huius circulationis liquor in eam subtilitatem extollitur, ut coelestem quandam naturam induat: differt autem huiusmodi circulatio liquoris a praecedenti sublimatione, quod haec circulatio quatuor ad minimum menses continuari debeat igne cinerum vel arenae, vel fimi perficienda: illa vero ut plurimum uno die naturali absolvatur huiusmodi vasorum figuram exhibent figurae GHIKLMNO quorum primum G sit sublimat liquores calore balnei maris, H calore vinaceorum; I calore cinerum: K simi. L calore vaporis; calore arenae; N denique vel calore fimi, vel arenae, vel cinerum: ignis enim modicus vel lucernae vel carbonum fornacibus indi]tus arenam, fimum, cineres,uti eodem semper calore temperato fovet, ita quoque liquores in circulatoriis vafis exaltati per unum brachium ascendunt, et per alterum brachium revertuntur, unde semper nonnihil impurum dimittunt, donec circulatione multorum dierum peracta natura amplius depurare detrectet. Maxime vero Chymicis usitatum est vas circulatorium quod vide primo expressum in figura signata litera O, deinde in figuris literis M et L signatis. Reliqua vasa GHIK, fine brachiis quae caeca vocantur, etiamsi circulationem perficiant,era tamen circulandi ratio perficitur ansatis illis vasis, de quibus paulo ante locuti sumus.

CANONES

In Stalactica Arte observandi.

I. Omnia huiusmodi vasa non sint ex plumbo, quae maligna qualitate afficiunt humores, ut proinde aqua etiam per plumbeos canales educta, non tam salubres reddat fontes, quam vel ex ligno aut terra cocta efficti; mirum tamen est, acetosa per plumbeos canales distillata dulcescere: Neque ferreis vasis res distillandae imponendae sunt, cum humiditate rodantur neque in mineralium saliumque distillatione cuprea usurpanda sunt, quia in aeruginem resolvunt vasa unde in magisteriis, extractis, quintis essentiis similibusque subtilioris ingenii laboribus non nisi vitrea intentos in Chymia effectus consequuntur. 2. In spirituosis materiis stillandis vasa vitrea sint longa duos ad minimum cubitos, quo enim altiora fuerint, eo meliorem effectum sortiuntur, ita ut talia plus praestent, quam res rectificatione humilibus peractae vasis, quae tamen oleo, cerae, ceterisque fixis extrahendis opportuna sunt.

3. In omni distillatione vasa non nimis refercienda sunt; tutius operaberis, si cucurbitas ex quarta parte, retortas ex media vesicam vero aeneam e tribus partibus repleveris distillanda materia. Res flatulentae, ut cera resina et ea, quae facile ebulliunt, minori repleantur quantitate in vasis praeamplis, et quoniam talia non facile ascendunt, ad reprimendam flatulentiam partiumque dislocationem, arena, bolo farina laterum, pumice calcinato, argilla vel similibus additis suum sortietur effectum.

4. Distillatio per balneum rebus levioris compagis proprie convenit, uti sunt temperat complexionis; In summe tamen calidis, uti absinthio et rore marino similibusque nimium calorem vitabis, ne non tam essentiam, quam phlegma inutile extrahas.

5. Per cineres vel arenam distillatio proprie convenit rebus solidioris substantiae, uti seminibus, lignis, radicibus. Per vesicam vero non tenuia solummodo sed et alia, qua sunt firmioris texture, dissolventur; si tamen prius in suo appropriato menstruo seu aqua fuerint maceratae: ratio est, quia maceratione praeparantur materiae ad faciliorem eductionem.

6. Distillatio per retortam non tantum spiritus graviores e mineralibus sed et ex tenuioribus, uti lignis, seminibus, radicibus, gummi, resinis aquas et olea elicit: ratio est,quia retortae facilius per lateralem inclinationem pertinaciores educunt liquores, quam per ascensum rectum.

7. Herbae quacunque ratione exsiccate non distillentur, nisi prius aqua aut rore maiali, vel vino irrorentur; si distillatio in vesica aenea instituatur, addendae sunt ad minimum ad singulas libras duae aut tres libra aquae: ratio est, quia maius est periculum adustionis herbarum in vesica, quam in vitreis vasis balnei. 8. Per vesicam quoque intensior caloris gradus dari potest unde ex quibus libet plantarum partibus non aquae duntaxat sedet olea extrahuntur.

9. Acidorum, ut aceti saliumque distallatio hoc peculiare habet, quod ignobilior pars semper prius egrediatur, nobilior ultimo; ratio est, quia acetum natura multum fixi salis habet, et quamvis originem suam ex vino ducat ita ut non incongrue vini cadaver dici possit in distillatione tamen diverso modo se habet. Quemadmodum enim in aceto primo ignobilior pars, ultimo nobilior exit: ita contra in vino prius pretiosior aqua, ultimo vero vilius phlegma prodit: est enim in vino multum salis volatilis, unde facilioris solutionis est in aceto vero multum salis fixi in quo spiritus vini potissimum nidulatur, existit: Unde nobiliorem liquorem postremo exire necesse est.

10. In as chymicis luto obducendis singularis cura ponenda est: in fornacibus primum construendis terra pinguis mista cum arena, fimo equino et aqua salsa quae valde opportuna est, quia lutum arena mistum corpus dat, fimum equinum multiplici fibrarum miscella ne fatiscar, continet; aqua vero salsa totam molem indurat et conspissat. Retortis vero oblutandis argilla figulina, fimus equinus, pulvis contusorum laterum, ramenta ferri, omnia commista et aqua subacta plurimum conferunt. Lutum vero quod Sapientie vocant, fit ex calce viva albumine ovi in aquam reducta, quae tamen statim, ne exsiccentur, applicanda sun.

Vitris fractis conglutinandis fiat gluten ex bolo Armena minio, cerussa aequali portione, quae reducta in pulverem subtilem cum oleo lini vel vernice liquida subigantur. Pro alembico vero cum recipiente loricando, ceram, resinam et colophoniam in olla fictili liquefacta, et una cum olei olivarum modica quantitate commixta baculo deinde superaffusa frigida manibus quoque subige, et habebis gluten paratum. Retortae vero in quibus acrium spirituum distillatio fit lutum requirit aqua salsa vel etiam sanguine bovillo contemperatum una iunctis iumentorum pilis, et portione calcotaris hoc enim maxime servit spirituum, ne exhalent, retentioni.

His iam propositis, nonnulla magni in chymico negotio momenti explicanda restant, et sunt Operationes chymicae, quas tametsi in II libro amplissime exposuerimus, hic tamen earum nonnullas, uti ibidem polliciti fuimus, amplius tanquam opporcuno loco explicandas censuimus, et sunt maxime Digestio, Putrefactio, Circulatio et Fermentatio, sine quarum recta notitia nil exactum in operationibus Chymicis confici potes. De Digestionum speciebus, Putrefactione, Circulatione, Fermentatione.

搂. I. DIGESTIO.

Digestio est maturatio simplex, qua in calore digestivo res inconcoctae digeruntur, haud secus ac cum ventriculus calore suo moderato cibos crudos acceptos digerit, et in chylum concoquendo transmutat eo fine ut seclusis faecibus, ex reliquo ab hepate benignioris puriorisque substantiae fiat attractio; pari pacto digestio subtilia a grossis separat: quae crassa sunt, incidit et attenuat; quae cruda, coquit: quae acerba, mitigat et edulcorat; adeoque omnia taliter elaborat, ut ex digestis copiosior semper essentiae messis speranda sit. Hoc autem modo fit digestio. Vas res digerendas continens collocetur in competentis caloris focum digestorium, sive is fuerit cinis, sive arena, fimo aut ramentis ferri instructa, perinde est,ibique sinatur usque ad quaesitum finem, qui pro multiplici digestionis usu diversus est. Exempli gratia: Herbae recentes suo succo madentes macerantur triduo, siccae vero vino respersae septendio, semina et aromata bimestri spatio reduces sicca per mensem mineralia per mensem Philosophicum, id est.40 dies. Quaedam bis macerantur, asperso vino Graeco, uti aromata, qu irrigata usque ad siccitatem digeruntur, paulo postcontula et denuo conspersa macerantur.

搂 II. PUTREFACTIO.

Putrefactio est, qua mistum per putredinem naturalem humore siccum vincente, et externo calore fortius quam interno agente operante resolvitur ad essentiam ab heterogeneis extrahendam segregandamque, vel quod idem est. Putrefactio est digestio et corporis concreti dissolutio per putredinem naturalem in calore humido substantiam ipsam corrumpente eiusque penetralia reserante, ita ut sicuti digestio respicit misti genesin sic eiusdem respiciat corruptionem. Putrefactio dicitur putredo naturalis,quia tametsi proprie omnibus putrefaciendis calor nativus insit, is tamen nonnisi a calore externo excitari potest, hinc enim nativus robustior factus omnium partium resolutionem molitur, quem tandem humore adiacente corpusque siccum exuperante continuatis putrefactionum gradibus absolvit. Omnem enim materiam putrefaciedam humore abundare notum est, atque hinc cooperante calore externo siccum ut vincat, necesse est; unde calor innatus cum humido suo substantiali a mistis separatur, suamque homogeneam naturam conservans seorsim consistit; quibus peractis facilior postea arte Spagyrica absolvitur separatio. Tametsi vero omnis putrefactio consistat in humoris interni ipsis rebus implantati separatione, quia tamen hic agere non potest,nisi ab externo urgeatur, hinc necessarium illi fuit 峤勏囄肺嘉� seu vehiculum, vel ut vocant, menstruum a mense putrefactionis suae appellatum, estque liquor unius cuiusque rei sive proprius sive analogus, uti aqua quae superaffusa excessu suo misti siccitatem auferat, mixtum reseret, exeuntem essentiam ad se alliciat, eamque integram et incorruptam ad extractionem usque conservet; etne calor cum suo humido exspiret, vas hermetice claudendum, postea in ventrem equinum,id est fimum, aut cineres, arenas, similiaque ad praefinitum tempus collocatur. In putrefactione herbarum, florum, ad eliciendum oleum nonnulli sal vel vitriolum, alumen, vel tartarum adiiciunt; cuius rei ratio est, quod horum accessione putrefactio celerius absolvatur ob salium acrimoniam, qua partes mixti pertinaciores dissolvuntur; mistio quoque hisce adminiculis citius perficitur, materiaque a putrefactione foetida, et nociva vindicatur: proprium autem putrefactionis est, sapores, odores, coloresque immutare, earumque natura vereri destructa novam producere. Que nam autem proximae causa sint huiusmodi transmutationis, docebitur paulo post in materia de fermentatione.

S III CIRCULATIO.

Circulatio vero chymica nihil aliud est, quam liquoris iam ab elementaribus quisquiliis, quantum fieri licuit, depurati in Pelicano, aut dyoti per varias circum volutationes rorationesque in gradum praestantiorem conversio et exaltatio. Sunt autem varia huius generis vasa circularia seu hermetica, quae vide in Schematismo signata literis LMO In L quidem medium 未苇蠂蔚蟿伪喂 item in figura, vasa signata literis b.a.c. quorum vices supplent vasa, quae micaceca vocantur, cuiusmodi sunt, quae in figuris G.H.I.K.N.L. spectantur, et hermetice claudi debent idest, ad lampadem arte vitriariis nota, atque huiusmodi vasa Chymici sub aenigmate quodam in celum iam se contorquentes per gyrum in terram reverti videntur; Unde fit, ut liquor huiusmodi circulatus, randem omnibus exutus faecibus, impuritati busque, celestem quandam naturam qualitatum elementarium quasi expers, uti Chymici loquuntur, induat. Hoc pacto fit coeleste illud elixir, quod Lullus coelum vocat, de quo fuse in irro Ill. Art. Magnet. actum vide. Nos aliud instrumentum multo iam dictis excellentius ad invenimus, quo circulatio non solum excellentiorem effectum in ultimo depurationis termino sortitur sed etiam breviori tempore absolvitur: Machina est vitrea, eo quo vides infra artificio, per helicum linearum ductus constructa; ubi nota, vaporem per helices utrimque ascendentem indi capiti A et inde in ventrem reverti: qua dici vix potest, quantum et quam brevi tempore circulationis opus perficiatur:

per helices enim ascendens in unoquoque gyro nonnullum purioris naturae gradum adipiscitur dum quod subtile est, sursum identidem agitatur, grossiusculis humoris partibus ex uno gyro in alterum denuo in ventrem relabente, subtilissimum denique capiti A illapsum, frigore resolutum denuo circulandum ventri committitur. Atque hoc pacto intra octiduum idem et multo quidem excellentius praestabis, quod 40 dierum spatio Chymici non fecerint cum dictis Hermeticis vasis: ingens sane Circulationis compendium. Meliorem effectum adhuc sortietur circulatio in II Fig. Ubi depuratus liquor non in ventrem vasis T labitur, sed intra vasculum O vasi T suprapositum. Hoc autem modo proceditur.

Liquor exaltandus includitur huic vasis 峒懳晃刮何课滴刮次滇繓 aut et iam caeteris circulatoriis valis ad vasis relictis vacuis et hoc pacto hermetice signatum vas ponatur in fimo vel balneo ad altitudinem liquoris attenuabilis, adeoque, ut exigua pars vasis in aere frigidiori extet eo fne ut fimi laterumque calolore liquoris fiat attenuatio, a verticis vero frigore condensatio, detineaturque dictum vas in moderato et continuo calore, donec Artista finem suum sit assecutus, faecibus infundo vasis subsidentibus. Atque haec de Circulatione sufficiant. Iam ad Fermentationem progrediamur.

S. IV. De FERMENTATIONE Causa generationis et corruptionis rerum omnium.

Fermentatio hoc loco nihil aliud est, quam motus quidam intrinsecus particularum seu principiorum cuiuscunque corporis in triplici Naturae regno existentis, estque idem quod materiae ad generandum disposita fervescentia quaedam seu fervimentum, uti recte Thomas Willis docet, quo Natura intendit mutationem ad aliud, cum tendentia ad perfectionem alicuius mixti; fit autem fermentatio hoc modo; particulae elementares salino sulphureo mercuriales,aut sponte natur, aut occasionaliter in motum concitatae se invicem mire exagitant,reciproco motu exagitat, se invicem diducunt et involvunt; subtiles et activae avolare nituntur, sed a crassioribus implicatae detinentur; crassiores vero semper reluctantur, donec a subtilioribus subactae atteuataeque, ad exaltationem evectae aut debitam perfectionem acquirant, aut alterationes a natura designatas compleant. Dicitur et tumcscentia, que in corpore naturali a particulis spermaticis istius corporis varie agitato exurgit: calore enim sive externo sive interno agitat miros tumultus excitant: fermentationibus plena sunt omnia et hoc pacto, puro ab impuro separato mixtum perfectionem suam consequitur: Sunt autem ad fermentationem atu omnia corpora heterogenea, tenuia et crassa, liquida et solida. animata et inanimata naturalia et artificialia. In heterogeneis mixtis corpuscula sunt summe spirituosa, agilia et volatilia, et duplicis generis sunt, ut iam alias diximus, volatilia, et fixa, haec illa ira continent ne prorsus avolent et patet in spiritu vini et aquis stillatitiis, in quibus spiritus ardentes, olea, sales fixi plantarum dum bene conservantur, diu sine a volatione persistunt; vegetabilium vero animaliumque succus et sanguis, omnesque fluores concreti, ac varia mixtorum composita cito fermentescunt variasque mutationum vices subeunt: Cuius haec experimenta sunt.

EXPERIMENTA.

Spiritus vini ini phialae inclusus nulla effervescentiae signa dat si vero huic parum olei terebinthinae addideris, particulae liquoris adeo agitantur, ut vel ipsam phialam praecipue cum arcte clausa fuerit rumpat: ratio quia terebinthinae olei sulphurea corpuscula spiritus vini corpusculis contrariam naturam sortitis superaffusa statim vehementi agitatione effervescunt , ex hac rarefactus liquor dum locum non reperit, eum sibi rupto vase quaerit. Iterum aqua stillata cuiuslibet herbae in phiala clausa diu conservatur, sed si ei aliquid sacchari, aut syrupi addideris, statim acescet et corrumpetur: ratio est; quia salina corpuscula a salinis corpusculis in Aqua stillatitia latentibus subito ac coniuncta fuerint, in suam naturam subacta dulcedine deposita in acetosum liquorem convertuntur. Uti Thom. Willis pulchre in suo de Fermentatione libello docet.

Circa artificiosam fermentationem haec notanda sunt: Primo ut sit partium laxitas et disiunctio cum tendentia ad perfectionem, secus enim particulae fermentativae expandi, et a loco in locum moveri nequeunt; quare in compactis durioribus, viscosis et ad spissitudinem excoctis,aut evaporatione exsiccatis fermentatio non succedit. Liquida vero succis facile turgescunt, proxima his, quemoll licet, crassiori tamen, consistentia sunt praedita, uti panis, omnia effervescentia et compositiones medicae sunt. Secundo, ut sit partium heterogeneitas seu principiorum simul omnium confusio nimirum ut alie alias particulas expellant, expugnent, et ad motum exagitent: corpora enim simpliciora, uti aqua ob particularum homogenearum similitudinem ad fermentandum sunt inepta; in dissimilibus vero corporum miscellis ex praedominii ambitione statim lis oritur et dissidium, quo aliae alias in motum provocant. Tertio, ut in corporibus fermentandis non sit nimia partium cruditas, siquidem in illa particulae active et subtiles a crassioribus non facile divelluntur, neque in motu solvuntur, ut constat de iis succis, qui de fructibus immaturis exprimuntur; in his enim particulae plus quo volatiles mixtionis vinculo non tenentur sed avolant statim evaporatae, et subiecta ad putredinem disponunt, ut ex fructibus nimis maturis notum est: sanguis quoque extra vasatus, lac ac farina non fermentescunt, sed putredinem brevi subeunt. Hinc patet, quomodo corruptio rebus inducatur; uti enim spiritus abundaverit adestque sulphuris et salis copia, particule vinculis solutae confestim erumpunt, ita proinde mixtum cum fetore etiamsi densa mole constans putrescit; foetor enim, procedit ab exhalatione sulphuris sale aculeati; putredo sequitur eo quod humiditas externa in locum particularum avolantium subingreditur: calor autem producitur a particulis sive corpusculis sulphureis confestim commotis, et intra subiectum conclusis, ut simul congregentur et fortius agant unitim. Quod si in subiecto minor fuerit salis et sulphuris proportio, ita ut cum commixtio solvitur, particulae segnius commoveantur, et sensim evaporent sine insigni graveolentia, putredine aut calore, tunc corpus corpus exarescit et ad marcorem redit. Plena itaque fermentatione sunt omnia, non in disparatis tantum mineralium, vegetabilium, animaliumque corporibus sed et totus Mundus Sublunaris quasi una moles videtur fermentativis corpusculis per totum constitutus et gravidus, quae perpetuo versantur in motu et agitatione, huc illucque circumvolitant (quemadmodum de seminiis quoque rerum supradiximus) modo sursum, modo deorsum rapiuntur, sibi invicem varie occurrunt, associantur et rursus discedunt, continua vicissitudine nunc diversa ineunt coniugia, nunc divortia patiuntur, unde rerum ortus et interitus dependet; haec enim non solum in undo Subterraneo, ubi proprie dominantur, sed et in Oceano cunctisque lacubus fluminibus, fontibus fossis, quin et per totam Atmosphaeram densa congerie distenduntur, quemadmodum supra quoque de seminiis rerum diximus, quae quidem nihil aliud, quam fermentativa quaedam corpuscula sunt aliunde sive ex vegetabili, sive sensitiva natura decisa in ordine ad generationem agitata donec finem a Natura intentum consequantur.

Haec autem dum assero, nemo sibi persuadeat velim, me Democriti sententiam de atomis hoc loco tenere, a qua semper alienum me fuisse ex variis Operum meorum locis abunde Lectori patebit; cum impossibile sit de polymorphis Democriticorum corpusculis, ex quibus omnia constare docuit, veram Physicae scientiae normam concinnare, cum sensibus repugnent, et nihil aliud sint. Quam otiosa hominum maleferiatorum figmenta. Aliud de nostris particulis seu corpusculis statuendum est, haec enim vere in dissolutione corporum Spagyrica ars manifesta facitae ita ut negari non possit, quod sensibus adeo obvium est: Accedit et Smicroscopium, cuius solius ope quae prius insensibilia latebant, in apertam lucem iam sensibus obvia educuntur et demonstrantur, adeoque vere quae in compositione rerum prima fuerunt, illa eadem in resolutione mixtorum comperiantur. Sed cum de his al ibi fusius egerimus, iis diutius immorari noluimus.

LATIN transcription

CAPUT II.

De Elementorum Mixtorumque speciebus, eorumque usu emolumento in rerum natura iuxta Artis Regulam dispositis.

Ut quae in praecedentibus 蟿峥� 蟿峤� 胃蔚慰蔚峒拔横蕉 diximus, emolumentum nobis nonnullum in usu medico praestarent, speculationi praxin supponemus, ut quomodo in resolvendis singulis in sua elementa procedendum sit, quemque usum in humani corporibus infirmitatibus propulsandis habeant, innotescat Lector. Quoniam vero operationes Chymicae paulo ante expositae non plantas tantum respiciunt sed et mineralia animalia, quomodo quoque elementa ad singularum rerum dissolutiones per stalacticam artem perficiantur, de singulis prius ratiocinabimur, ut sequitu.

Positis itaque primo examinatisque proprietatibus Elementorum, iuxta Artis nostra regulas ulterius procedes: videndo primo, quid omnia et singula in humani generis conservationem, ob quam ab Auctore Naturae condita sunt, conferant: quod hoc pacto consequeris, et primo quidem de lgne sic ratio cinabere.

S. I. DE IGNE

Ignis duplex est: vel cum flamma depascente vel sine flamma: Ignis cum flamma omne combustibile depascitur: uti sunt sevum, oleum butyrum, adeps, omnia lignorum, arborum, fruticum, plantarumque genera; cuius excrementa sunt, vel cinis, vel calx, vel fuligo. lgnis sine flamma conservatur in carbonibus, metallis, lapidibus, ignitis. Ex hoc universale Axioma deduces.

Eius est ignis prprietatis, cuius est combustibilis: quae si bona, salubris, sanitati proficua, et talis erit flamma rei, quam depascitur: si vero res combustibilis noxias habuerit qualitates, tales et flamma in se continebit. Itaque pro varietate materiarum combustibilium, quae innumerae sunt, ignis flammarum constituetur varietas; quae omnia inductione in rte ostr combinatoriaprobata sunt. ex Artis principiis. Verbi gratia, De Communicatione proprietatum flammae: De extensione ad singula corporis membra: De duratione: De virtute et efficacia, quam in hominum membris imprimit: De appetitu naturali. Sympathia; De virtutibus, etc. Quae omnia quoque de cineribus, calce, fuliginibus, fumo, intelligenda sunt.

搂 II. DE AERE

Aer ad viram tum conservandam, tum ad mala profliganda maxime est necessarius. Est vel Naturalis, vel Artificialis. Naturalis agit vel de qualitate prima vel secunda: Prime qualitatis alius est temperatus, isque vel Orientalis vel Occidentalis; alius Septentrionalis, vel Meridionalis: Alius Intemperatus, ut Meridionalis, et Septentrionalis: qui tamen pro diversa Regionum, terrarumque natura diversus est. Secundae qualitatis aer rarefacit, et resolvit, ut Meridionalis; condensat et astringit, ut Borealis.

Agit vero substantia aeris in quantum purus, clarus, subtilis vel impurus, vel crassus vel nebulosus est. Unde tale formabis Axioma: Talis est constitutio loci seu climatis, quae dominatur aeri. Si itaque locus salubribus exspirationibus et exhalationibus abundaverit, is utique salubrem producet aerem, uti in locis montosis, siccis, et perniciosis ventorum flatibus haud expositis. Contra noxius et insalubris, qui provenit in locis putridis exhalationibus obnoxiis, uti sunt palustria, et subterranea vitiosis ventorum flatibus, metallicarumque exhalationum spiritibus infesta loca, que plantarum, animaliumque natura sequitur.. Ex huius theoria nascitur aer artificialis, qui est vel frigidus ad calorem attemperandum, vel ad sudorem concitandum calidus,in omni genere infirmitatum opportunus.

PINAX MEDICO-PHYSICUS QUATUOR ELEMENTORUM.

***TABLE

s II. DE AQUA. Aqua vel est superior vel inferior: Superior est aqua pluvialis: Inferior est vel medica, vel no medica facultate praedita; cuiusmodi sunt fontana, putealis. lacustris, pluvialis: quae iterum sunt vel salubres vel insalubres pro ratione locorum, in quibus stabulantur.

Ad Medicatam aquam revocantur omnia thermarum genera, qua vel sumuntur a metallis, vela locis A. metallis sumpte aquae sunt salsae nitrosae aluminosae, sulphureae, bituminosae, ferreae, aereae, cupreae, aureae, gypsae, antimoniosae, vitriolatae: sunt et venenos, uti Arsenicales, Mercuriales, etc. ex quibus omnium reconditioris nature prodigiosorum effectuum ratio datur.

Sumuntur et aquae a locorum constitutionibus, in quibus scaturiunt; Thermae Germaniae, Franciae, Italiae, Hispaniae, Hungariae, Siciliae, Angliae, Helvetiae quae omnes differentias suas sumunt a natura locorum, per quae transeunt; de quibus vide fusissime alibi in hoc Opere tractatum.

S. IV. DE TERRA

Terrena non minus, quam praedicta elementa in usum humanum veniunt. Suntque Terra Armenia. Bolus dicta: Terra sigillata, Melitensis, quae venenis resistunt et astringunt; Terra Ochra, Sinopica, Rubrica fabrilis, Samia, Chia, Selenusia Terra Cimolia, Ampelitis, testae fornaceae. Terra etiam Hybernica, ligna, folia arborum etc. contra venena sunt; quamvis hoc magis ex miraculo sit quam ex natura. Unde sic argumentabere. Eius proprietatis omnis terra est, cuius et contitutio loci, ex quo eruitur.

搂 V DE MINERALIBUS ET METALLIS.

Mineralium Metallorumque alia alterant conservando vel manifesta vel occulta qualitate. Manifesta conservant vel prima, vel secunda qualitate. Primae qualitatis alia est vel temperata vel intemperata. Temperata, ut aurum: In temperata, vel sunt calida, vel frigida, vel humida, vel sicca. Calida et sicca in gradu secundo sunt Ferrum, Crocus Martis, Cinnabaris.

In tertio gradu flos aeris, aes ustum, squamma aeris, aerugo fossilis, dyphryges alumen, sal, nitrum, sulphur, chalcitis: quae omnia uberius in VII Libro prosecuti sumus. In quarto gradu, ut Chalcanthum, Auripigmentum, Sandaracha, Chrysocolla, Mysi, Melanteria. De quibus lib X.

Frigida in primo, uti Stimmi. In secundo gradu, ut Argenti scobs, spuma argenti, argentum vivum, plumbum, plumbago, plumbum ustum, cerussa. Vel secunda qualitate astringunt, uti Cadmia, pompholyx , spodium, antispodium, alumen, rugo, chalcanthum, cinnabaris. Glutinant et cicatricem inducunt uti plumbum, gypsum, stimmi. Vel alterant corrumpendo; Uti Venena, Mercurius Lithargyrium, Argenti spuma, Auripigmentum Arsenicum, Cerussa, Calx, Gypsum, Sandaracha.

S VI. DE LAPIDIBUS.

Lapides sunt vel pretiosi vel non pretiosi pretiosi alterant vel manifesta, vel occulta qualitate: quae manifesta qualitate agunt, sunt vel primae vel secundae qualitatis. Prime sunt vel in gradu primo frigidi uti Hyacinthus Sapphirus, Smaragdus. Vel in secundo gradu: uti Rubinus, Carbunculus, Granatus, Sardonius. Vel in quarto gradu, uti Adamas.

Vel agunt qualitate secunda; uti Hyacinthus, Sapphirus, Smaragdus, Carbunculus, Granatus, Sardonius, Amethystus.

Vel agunt qualitate occulta sive specifica: uti lapis Bezoarticus, Topazius, Colubrinus, Bufonius, Smaragdus, Alectorius. Chalcedonius, Amethystus, Iaspis, lapis nephriticus, lapis omnis in animalium visceribus repertus. De quibus vide Lib. VIII.

Non pretiosi alterant iterum, vel manifesta, vel occulta qualitate. Manifesta alterant, vel calore, vel frigore vel siccitate.

Calore, ut Haematites, Pyrites, Lapis Asius, Thyites, Smyris, Schistus.

Frigore Crystallus, Lapis Phrygius, Lapis Samius.

Siccitate, ut arena, laterum pulvis.

Vel alterant secunda qualitate, astringendo, emolliendo. obstupefaciendo, abstergendo, glutinando, cicatricem inducendo, calculum conterendo, foetum retinendo.

Astringendo, ut Lapis Asius Naxias, Gaeodes. Pumex.

Emolliendo, ut Alabastrites, Gagares, Lapis Thracius.

Obstupefaciendo, ut Memphytis, Iaspis, Ophites.

Abstergendo, ut Arabicus.

Glutinando, ur Galactites, Melitensis.

Cicatricem inducendo, ut Morochthus.

Calculum comminuendo; ut Lapis Lynceus, Iudaicus. Lapis Spongi.

Vel agunt occulta sive specifica qualitate; ut Lapis Spongiae. Chelidonius, Magnes, Lapis Piscium, Limacum lapilli, Lapis Vulturis, Corallus Lyncurius agates, Aetites,Lapis Cancrorum, Succinum, Crystallus.

Vel purgant humores crassos uti Magnes:)vel melancholiam, ut Armenus, Cyaneusseu Lapis Lazuli.

De iis, qui ex Mari proveniunt lapidubus liquoribusque.

Marinae proles lapidescentes agunt vel, manifesta, vel occulta qualitate Manifesta sunt vel calida, uti Alcyonium, Sperma Ceti. Ambra, Unguis odoratus.

Vel Frigida, ut Corallum, Margaritae seu uniones.

Secunde qualitatis marina vel astringunt, ut succinum sive electrum.

Vel emolliunt, ut bitumen, asphaltum, naphtha, pissasphaltum.

Vel abstergunt, ut testae purpurarum, buccinarum, mytilorum, tellinarum, chamarum, conchyliorum, cochlearum, cancrorum, os sepiae.

Occulta qualitate agunt uniones et bitumen.

Ecce habes hic Lector in compendio,quicquid de terrestribus dici potest: quae si per Artis nostrae praecepta deduxeris, dabunt illa tantam tibi materiam philosophandi quantam nec plurimis tomis comprehendere valeas. Et primo quidem de communicatione singulorum; De extensione virtutis, De duratione; De viribus et efficacia in agendo, etc. Et per Regulas Quaestionum: Quid sint singularum specierum virtutes,cur a natura inditae, ubi, quando, quibuscum, qualis, quanta etc. sit. Sed de hisce vide uberius actum in Arte nostra combinatoria.

LATIN transcription

CAPUT III. IATPIKON

De Qualitatibus primis manifestis, occultis seu specificis Plantarum, singularumqu partium, uti sunt, folia, radices, flores, fructus, semina, ligna; oleis, gummi, eorumque viribus et proprietatibus in usu Medico, ex Veterum, Recentiorumque Medicorum melioris notae monumentis extracta, et in Tabulas Synopticas reducta.

Antequam ulterius progrediamur primo hic universalem quandam omnium plantarum synopsin praepondendam duxi, ut nil corum que ad perfectam plantarum notitiam quovis modo conducere possint, omisisse videamur.

Veteres Medicos in Qualitatibus Vegetabilium manifestis investigandis tantum occupatos fuisse; ex eorum monumentis patet: quoniam vero manifestae qualitates, seu elementares, uti vocant, quatuor sunt: Siccitas Humiditas, Frigiditas, Caliditas, harum singula in quatuor graduum latitudinem distenderunt, ita ut nonnulla essent primo gradu calida: alia primo gradu frigida; alia primo gradu sicca; alia primo gradu humida. Quia tamen videbant, pauciores esse gradus huiusmodi, quam ut nature rerum, quae varietatis maxime appetens est, congrueret, aliam orditi sunt distinctionem, ita ut alia essent secundo gradu humida, frigida, calida, sicca: alia tertio gradu humida, frigida, calida: sicca; et denique alia quarto gradu eoque summo, calida, frigida, sicca, humida, constituerunt. Atque hac graduum divisione complexos se esse universam Vegetabilium naturam censuerunt. Posteriores dum hanc in quatuor graduum constitutam divisionem subsistere non posse viderent, gradus huiusmodi ampliantes maiorem latitudinem iis sedenaria distributione statuerunt, ita ut intra gradus et gradus, primum et secundum secundum et tertium, tertium et quartum, alii minutiores gradus, nonnulli punta vocant, ponerentur. Sed qui negotium hoc exactiori rationis trutina penitius ponderarit, is hanc graduum distributionem difficiliorem esse, quam ut ab humano ingenio comprehendi possit, ob summas et inextricabiles difficultates, que in investigatione earum Physicis occurrere possunt, luce clarius comperiet. Sed nonnullas evolvamus. Quarum prima est ipsorum graduum incertitudo: Secundo fallacia ensuum, quibus dicta indagare conati sunt Tertio sunt eae, quas paulo post recensebimus.

Primo, Incertitudo distributionis gradum in hoc consistit, quod nullus gradus praecise attingi queat, et uti supra quoque docuimus, tanta sit inter gradum et gradum diversitas, quanti inter t et numeri fracti seu minutiae poni possunt; quae res uti infinitatem quandam inducit, ita quoque praecisum qualitatis gradum in quocunque tandem mixto attingere, humani intellectus conditionem excedere videtur; atque adeo differentia vegetabilium temperamenta merito, cum diversitate humanorum vultuum facile compatari possint, que uti ex infinita quadam temperamentorum diversitate contingit, ita quoque id de diversis plantarum partibus, radicibus foliis, floribus, fructibus, seminibus, que vel in unaquaque arbore aut herba diversissimis qualitatibus imbuuntur,intelligas velim.

Secundo. Quam sit fallax circa colores, sapores, odores, tactilesque qualitates experimentum, is solus noverit, qui frequens earum experimentum sumpserit. Phytoptae ut plurimum ex coloribus albo, viridi, porraceo, ceruleo, croceo flavo, rubro purpureo, cinereo, nigro plantarum, florum, fructuum, seminum, iudicium de latentibus viribus formant; sed qui, quae in Libro VIII de coloribus docuimus, legerit, aperte fatebitur, colorum omnium in plantis varietatem praecise determinare velle 峒�未蠉谓伪蟿慰谓 esse. Accedit, quod falsissimum sit, omne album humidi,rubrum calidi, viride indigesti, et sic de caeteris temperamenti esse, quod fuse hoc loco demonstrare possemus, si id in citato paulo ante huius Operis libro non praestitissemus, et aperte in flore oleandri candido apparet, quo nil magis causticum esse potest, et in rosa ruba, quae humiditare quadam temperata caloris ignei prorsus experte praedita est. Color itaque nullum nobis firmum certumque indicium de qualitate plantarum praebere potest.

Si pores et odores plantarum exacte examinemus, inveniemus nihil nobis de plantarum viribus constare posse, nisi in genere tantum, quod videlicet odor bonus ut plurimum caliditatis siticium, fetidus vero frigiditatis ac humiditatis excrementitiae, in odorum vero humidi puris ignum, ut in aqua fontana; in sapore vero Acrem vehementis caliditatis indicium esse volunt Botanici Acutum caloris extremi, Acerbum frigidi,sicci et terrestris. Acidum excessus humidi supra frigidum. Amarum ariditatis, caliditatis, siccitatisque terrestris. Austerum frigidi supra humidum. Dulcem temperatae caliditatis humiditatisque, Salsum caliditatis abstergentis; Pinguem denique aereae temperiei indicium esse censent peritiores tum veteres tum moderni Galeni, Dioscoridis, Theophrasti sectatores. In hisce omnibus quam facile dicere, tam facile errare estcum sensu ad praecise formandum de qualitatibus elementaribus indicium iudex fdelis esse non possit: Accedit, quod sapores huiusmodi plerumque aliam, quam ab elementis originem sortiantur, uti postea patebit.

Ne tamen venerandae antiquitatis Medidicorum traditionem hoc loco reprobare viideamur. Dico, etiamsi veteres non praecise gradus qualitatum in vegetabili Natura atcigerint, laude tamen dignum eorum laborem fuisse, qui continuo studio et experientia eo pervenerint, ut dogmaticam doctriname gradi, innumeris multorum seculorum experientiis confirmatam, unanimi Medicorum conspiratione acceptatam confirmatamque, et non tam humano ingenio inventam, quam divinitus inspiratam condiderint, quam in hunc usque diem tuto melioris notae utriusque Medicinae Doctores sectati sunt.

Non disputamus hoc loco, utrum odores, sapores coloresque ab elementaribus qualitatibus immediate profluant, hoc enim in praecedentibus Libris compluribus in locis falsum esse ostendimus, cum elementa ad mixtorum compositionem non nisi veluti causa remota concurrant: neque fieri potest, ut simplicissima illa corpora varias illas colorum,odorum, saporumque differentias plantis ingenerare queant, cum praeterquam quod, quantum ad simplicitatem naturae earum attinet, coloris omnis expertes sint, nulla alia ratio assignari queat, qua huiusmodi sensibiles qualitates illis introducantur. Quaeritur itaque proxima harum causa: Dicimus omnem in plantis earumque partibus, uti foliis, floribus fructibus, seminibus,colorum, saporum, odorumque varietatem aliunde non provenire nisi ex iis, ex quibus unum quodque componitur id est, a sulphure, sale, mercurio: a sulphure siquidem uti Libro VIII docuimus, omnes colorum differentias provenire variis ibidem experimentis ostendimus; asse et mercurio sapores in plantis omnes originem suam ducere. Non itaque ab elementaribus qualitatibus immediate, sed proxime, a sulphure quadruplici salis genere mercuriali humido oriuntur; et colores quidem omnes a maiori vel minori sulphuris in plantis decoctione dependent: ad sapores et odores quod attinet, saporem Amarum ex sale et nitro constare eius abstersiva, purgativa vis sat ostendit; hoc pacto Acerbus naturae inest aluminis virtute astringente pollens; Acidus naturam sapit salis ammoniaci et ideo magni a Medicis sit ob vim quandam incisivam eandem que ob causam dissolvit corpora, coagulat spiritus: Austerus vitriolum sapit, unde qualitate stiptica, adstringente et fermentativa pollet; Salsus uti ex sale immediate oritur,ita quoque salis naturam in omnibus demonstrat. Quamvis neque ex his praecisa ratio dictarum qualitatum sensibilium nobis constet.

Non disputamus hoc loco, utrum odores, sapores coloresque ab elementaribus qualitatibus immediate profluant, hoc enim in praecedentibus Libris compluribus in locis falsum esse ostendimus, cum elementa ad mixtorum compositionem non nisi veluti causa remota concurrant: neque fieri potest, ut simplicissima illa corpora varias illas colorum,odorum, saporumque differentias plantis ingenerare queant, cum praeterquam quod, quantum ad simplicitatem naturae earum attinet, coloris omnis expertes sint, nulla alia ratio assignari queat, qua huiusmodi sensibiles qualitates illis introducantur. Quaeritur itaque proxima harum causa: Dicimus omnem in plantis earumque partibus, uti foliis, floribus fructibus, seminibus,colorum, saporum, odorumque varietatem aliunde non provenire nisi ex iis, ex quibus unum quodque componitur id est, a sulphure, sale, mercurio: a sulphure siquidem uti Libro VIII docuimus, omnes colorum differentias provenire variis ibidem experimentis ostendimus; asse et mercurio sapores in plantis omnes originem suam ducere. Non itaque ab elementaribus qualitatibus immediate, sed proxime, a sulphure quadruplici salis genere mercuriali humido oriuntur; et colores quidem omnes a maiori vel minori sulphuris in plantis decoctione dependent: ad sapores et odores quod attinet, saporem Amarum ex sale et nitro constare eius abstersiva, purgativa vis sat ostendit; hoc pacto Acerbus naturae inest aluminis virtute adstringente pollens; Acidus naturam sapit salis ammoniaci et ideo magni a Medicis sit ob vim quandam incisivam eandem que ob causam dissolvit corpora, coagulat spiritus: Austerus vitriolum sapit, unde qualitate stiptica, adstringente et fermentativa pollet; Salsus uti ex sale immediate oritur,ita quoque salis naturam in omnibus demonstrat. Quamvis neque ex his praecisa ratio dictarum qualitatum sensibilium nobis constet.

Quot enim, rogo, res sunt gustu amaro, quae tamen secundum veterum regulas neutiquam sunt calidae? Cuiusmodi est opium,cichorium aliaque multa. Rursus, quot acida existunt, quae vel secundum proprium illorum iudicium sunt calidissima, ut Spiritus acetosi, nitri atque sulphuris, cum eadem met veterum regula interim acida determinet frigidissima. Quot dulcia superficietenus sunt, qu interna sua substantia non dicam temperiem, sed vel maximam 未蠀蟽蔚蟻纬委伪谓 innuunt, uri Mel, Cassia Saccharum, pollens virtute caustica, ut nullis aquis fortibus cedat, menstruum potentissimum ad aurum argentum caeteraque metalla dissolvenda; Plumbum linguae nullum imprimit saporem, tametsi interior eius substantia, ut cum Quercetano loquar, nil aliud sit quam infatuatus quidam saccharaceus dulcor.

Talibus et similibus innumeris exemplis,si opus foret, demonstrare possemus: unde inferimus non temere fidendum innitendumque esse saporibus qualitatibusque, ac temperamentis rerum exterioribus; quod adnotantes recentiores, periculi falsitatem praecaventes aliam viam inierunt, ad abditas mixtorum qualitates explorandas nimirum per artem Spagyricam, qua perfecta trium principiorum Naturae a mixtis fit separatio, qua unica vera et legitima colorum, saporum, odorum differentia eruitur; potest enim una et eadem substantia distinctos in se tenere colores, odores, sapores, quos quidem sine exacta Spagyricae artis notitia non facile cognosces. Exemplum ponimus in ligno Quaiaci, cuius differentes proprietates sapore non facile dignosces, neque causam facile repereris diaphoreticae, qua pollet, virtutis sed id in sua principiare resolutum statim latentium virtutum causas patefaciet: Nam ut recte Quercetanus ait, in mercuriali sua acetositate et oleosa sua sulphurea et tenuiori substantia vim illam diaphoreticam sive sudorificam positam esse reperies, quam et in fraxino necnon in lignis et arboribus fere omnibus, uti Cinnamomi inexistere compertum fuit; Sal vero Quaiaci extractus quantum evacuationi humorumque purgationi conferat, medicos non latet. Opium vero quod amarum sicuti et caeterae herbae amariores, uti Gentiana et Centaurium, oritur ex fale asuo oleo seu sulphure narcotico separato, unde et in praestantissimum catharticum exurgit. Quemadmodum igitur magna est diversitas ita quoque varia inde naturarum proprietatum viriumque in herbis differentia nascitur sunt enim salia alia amara, alia dulcia alia acria, acerba, austera salsa atque purgantia, quorum particularis facultas maiori merito tribuitur substantiae propriae eiusdem salis, quam alteri cuidam, ut paulo ante diximus, qualitati elementari. Accessit huic Arti Spagyricae nunquam satis laudande alia abditarum qualitatum sub vegetabilis natur integumentis latentium explorandarum methodus ex veterum Aegyptiorum Hieroglyphica Schola deducta et moderno tempore a sagacitate ingenii praepollentibus viris denuo suscitata; De qua vide quam fusissime tractatum a nobis in Oedipi Aegyptiaci Tomo II Syntagm de Medicia veterum Aegytiorum hac enim per signaturas seu characterismos externos DEO OPT MAX singulis rebus impressos, quid cuique humani corporis membro cumprimis salutiferum eiusque conservationi aptum, cognoscet Phytopta, de quibus cum in Arte Magnetica, Musurgia et Citata Oedipi parte actum sit, iis immorari nolui. Solum hic figuram, ex qua quaenam planta cuique corporis membro correspondeat, et ad id sanandum, si quandoque humorum dyscrasia vitiatum fuerit, idonea sit, veluti unica synopsi totum comprehendas, ubi et usum simul habes Tabulae.

Sed ut iam ad propositam nobis materiam progrediamur. Ut Lector non nullam ex dictis hucusque utilitatem percipiat, visum fuit, hoc loco per quatuor Tabulas Synopticas et combinatorias seu epilogismos universam simplicium medicamentorum doctrinam ob oculos curiosi Lectoris exponere, ut quod integris Tomis a diversis Auctoribus comprehensum fuit, Lector in quatuor foliis expositum magno legendorum Librorum sublevamento obtineret. Quoniam vero primo necessarium est nosse qua et quotnam medicamenta et compositione sex singulis simplicibus confici possint, hic primo resolutoriam Tabulam omnium exhibitricem ponimus. Vide Tab I seu Epilogismum.

Novi hoc unicum curiosioris Doctrinae Sectatores desiderare, ut singulorum simplicium medicamentorum Synopsin quandam inpromptu habeant, qua plantarum qualitates, singularumque partium, uti sunt folia flores fructus, semina, radices, cortices, ligna, liquores, succi, gummi, resinae, quo denique unumquodque gradu frigiditatis, humiditatis, siccitatis, caliditatisque polleat sine tanto labore cognoscere possint; hic Tabulam II quae Lectori multorum Librorum loco sit, ex melioris nota Medicorum tum veterum, tum modernorum monumentis extractam. apponendam duxi. Vide Tabul II.

USUS TABULAE II

Abula in undecim columnas divisa est: In prima columna gradus primarum qualitatum continentur. In secunda plantae eiusque folia. In tertia flores plantarum. In quarta fructus, etc. uti ex Tabula patet. Siquis itaque scire desiderat, quaenam herbae earumque partes sint in quarto gradu humidae, quaere in prima columna Tabulae quartum gradum humiditatis, et hoc reperto, invenies in secunda columna herbas, Opium, Cicutam, Mandragoram. etc In tertia columna in floribus, earundem flores. In quarta columna Fructuum. in angulo communi poma Mandragorae, etc. In quinta columna Seminum semina dictarum plantarum, et sic de caeteris. Atque hoc pacto in reliquarum herbarum qualitatibus reperiendis procedes. Quomodo vero omnia haec in suas aquas, olea, quintas essentias sales, reducenda sint paulante dictum fuit, et in sequentibus fusius docebitur. EPILOGISMUS I. Medicinalium Virtutum herbis insitarum, et in quonam differentia Medicamenta resolvi possint.

TABLE

S II

De virtutibus materiarum, comparatione facta ad singula humani corporis membra.

Naturae conditor Sapientissimus, quaecunque in triplici Naturae Regno existunt, adeo strictis connexuit vinculis, ut nihil sit in uno, quod in altero fecundum analogiam quandam non reperiatur; mala bonis tam ineffabili sapientia connexuit ut vel ipsa mala in bonum cederent humani generis, cuius intuitu condita sunt omnia; Nutrimenta largitus apta ad alendum, et bona quidem ad conservandum in perfecto sanitatis statu hominem. Quia tamen sive ob excessum nutrimentorum, vel ob eorundem defectum hominem praevidit in exacto 峤�尉蔚蠅蟼 statu semper permanere non posse, medicamenta produxit, ut eorum virtute et efficacia defectus vel suppleretur, vel excessus diminueretur, atque adeo eorum ope homo ad aequilibratum sanitatis pondus reduceretur. Ne vero ex tot medicamentorum viribus differentium commixtione confusio nasceretur, et cum recto rationis ordine omnia agerentur, magnetica quadam virtute omnia et singula imbuta voluit, ut intra stomachum veluti in centrum quoddam assumpta, inde in universam microcosmi oeconomiam diffusa singula sua, ea potissimum membra, eos humores, et succos peterent, ad quae sympathico quodam appetitu iis a natura indito, suapte natura veluti pondere quodam feruntur.

Et quoniam tum nutrimenta, tum alexipharmaca sua singula sale, sulphure et mercurio, id est, calore nativo humido radicali, et terrestri siccitate, constant, hinc nutrimenta, quae ex herbis, fructibus, animalibusque assumuntur, statim stomachi calore excitata quae in nutrimentis latent salina ad salinas, quae sulphurea ad sulphureas, quae mercurialia ad mercuriales aliti partes confluunt, quae quamdiu iusta ponderis mensura subsistunt, tamdiu recte sese habebit homo; si vero vel ex motu, vigiliis, laboribus,aut depravato cibi regimine, vel intemperantia et crapula interveniente, sulphurei spiritus accendantur sal et tartarus microcosmicus figitur, mercurialis liquor inundatione sua replet omnia; tum ecce veluti impetu facto, ab iis totum corpus infestatur, varia et monstrosa morborum genera nascuntur, quibus propulsandis nullum remedium aptum esse potest, nisi ea, quae proportionem quandam et similitudinem ad se invicem obtinent: horum enim confluxu membra a molesto hoste liberantur, dum assumptum medicamentum, simile sibi, in membris habitans, ad se attractum per excessum et una peccaminosam materiam exonerat. Vide quae in IX Libro de deleteriis morbis amplius egimus.

Hinc factum fuit ut Medici diligenti indagine has facultates etiam ad singula humani corporis membra inquirerent, inventas ape suis nominibus insignirent: uti sunt: Cephalica, quae caput respiciunt; Ophthalmica. quae oculos; Otica quae aures: quae dentibus prosunt Odontica; quae nasum purgant 桅伪蚁喂渭伪魏蔚峥栁�, 峥メ繂谓喂伪. Rursus quae pectus Pectoralia, que pulmones Pulmonaria; quae stomachum Stomachica; quae hepar, Hepatica; quae cor Cardiaca; quae renes Nephritica: que splenem Splenetica; qua vesicam et urinam Diuretica ab occulto quodam characterismo a natura illis impresso appellarunt: et ne quicquam deesset, quid singula simplicium medicamenta possint, iuxta primas, secundas et tertias, easque quas specificas qualitate vocant, pulchro ordine disposuerunt, ur ex sequentibus patet: his enim calidos humores peccaminosos refrigerant, frigidos calefaciunt, quod siccum humectant, et quod humidum siccant, quod obturatum aperiunt, quod durum mitigant, quod vitiatis in humoribus depravatum corruptumque purgant, glutinant quod dissolutum, immaturos suppurant, laxos stringunt, quod virulentum venenosumque expellunt, quod flatulentum discutiunt. Quia vero Medici omnia huiusmodi Graecis nominibus proferunt,ne Lector in eorum significatione haereat, singulorum hic explicationem ponendam duxi.

Expicatio terminorum Medicinalium:

Astringens 蟽蟿蠀蟺蟿喂魏蠈谓, id est Oscula vasorum occludens. Talia sunt frigida, substantiae crassae acerba, austera, etc. opponitur perietis.

Adurens, pyroticum, quod adurit: sunt que primo Vesicantia. Secundo Escharotica. Tertio Caustica.

Anodynum, id est, dolorem leniens, sive; narcoticum id sit, sive paregoricum. saepius tamen de paregoricis dicitur.

Aperiens 未喂伪蟽蟿蠀蟺蟿喂魏蠈谓, id est, Vasareserans.Talia sunt calida, sed non ultra gradum 2 substantiae tenuis. Opp. 蟽蟿蠀蟺蟿喂魏慰峥栂� Astringentibus.

Apophlegmatizans, quod excrementa ex cerebro in palatum et os detrahit, sive id, masticetur. sive gargarizetur, five palato illinatur. Talia sunt calida, acria, vel rota substantia agentia, 峥メ繂谓喂伪 quoque vocantur.

Attrahens 峒愇晃合勎刮合屛�, id est, humores ac spiritus e corpore in superficiem alliciens.

螝伪蟿伪纬渭伪蟿喂魏蠈谓 quod fractis ossibus solidandis convenit.

Cathaereticum. quod superfluam carnem,cui adhibetur, absumit.

Catharticum. id est. Purgans sive 峒曃晃何课�, sive 蠂蔚蟻蟽峥� id fiat, potissimum tamen de deiectoriis dicitur.

Cicatrizans 峒愊�慰蠀位蠅蟿喂魏蠈谓 cicatricem inducens, quod non solum id, quod influit, sed humorem qui in ipsa carne continetur, consumit, ut hac ratione in cutem caro mutetur, vehementer siccans est et astrictorium.

Eccoproticum, id est, Alvum laxans faecesque tantummodo deturbans.

Emeticum, id est vomitorium. Uti Antimonium.

峒樜嘉嘉肺轿蔽诚屛澄课� Manses ciens.

Emolliens 渭伪位伪魏蟿喂魏蠈谓 quod humores concretos ac congelatos fundit, nonnihil siccum et emplasticum.

Emplasticum, id est, Glutinosum, quod parti cuipiam illitum tenaciter adhaerescit, ac poros implet. Talia sunt sicca ac terrea citra acrimoniam.

峒樜较勎贬喀胃伪 est 魏慰位位畏蟿喂魏蠈谓 quod cruentis vulneribus adhibetur sanguinem sistendi gratia.

Epuloticum, vel, Synuloticum, quod ulceri cicatricem inducit.

Extergens 峒愇何何蔽肝毕佄瓜兿勎刮合屛�, id est. lentos et glutinosos humores cuti adhaerescentes eluendo infartu liberans; et huius conditionis sunt siccantia, tenuis substantiae, nitrosa,amara.

Glutinans, glutinatorium 魏慰位位畏蟿喂魏蠈谓, quod agglutinat et coniungit solutas partes; plus siccat, quam sarcoticum, nihil detergit sed potius adstringit.

Indurans 蟽魏位畏蟻蠀谓蟿喂魏蠈谓, quod quasi congelat et distendit.

Laxans 蠂伪位伪蟽蟿喂魏蠈谓, id est, materiam, quae in flatus declinat :tensionemque causat, attenuans et discutiens; modice calefaciens, largius humectans, substantiae tenuioris.

Lithoturypticum, quod calculum atterit et eiicit.

Maturans 蟺蔚蚁喂蟺慰喂畏蟿喂魏蠈谓 et 蟽蠀纬魏慰位位畏蟿喂魏蠈谓 id est, puris generationem iuvans. Temperate calidum, humidum et emplasticum.

Melanagogum, id est, atram bilem educens.

Nephriticum, quod renibus familiare est.

Putrefaciens 蟽畏蟺蟿喂魏蠈谓 quod acrimonia etc calori nativo infensissimum, eumque vel fugat, vel eius symmetriam destruit. talia sunt mordicantia, acria.

Sarcoticum, id est. carnem generans quod extra morsum sordes vulnerum detergit, ne consolidationem impediant.

Somniferum, idest, hypnoticum. uti Opium solani species.

Sternutatorium, ptarmicum, quod sternutationem movet, ac excrementa capitis,tum ea qu in cerebro, tum quoque que circa meninges, haerent, expellit.

Ureticum. idem quod diureticum, quod vias ad urinam aliasque obstructiones aperit.

Vulnerarium 蟿蟻伪蠀渭伪蟿喂魏蠈谓, quod intus assumptum vulnerum consolidationem iuvat.

His itaque praemissis, ut quaenam plantae, folia, flores fructus, semina, radices, olea, succi, ligna, e singulis membris male affectis remedium adferant, et quibus virtutibus imbuta sint, ea hic, ex melioribus Medicorum codicibus collecta, sequenti Tabula Synoptica Lectoris oculis exponere visum fuit sus per se patet: Si enim nosse cupias quae medicamenta bilem v. gr purgent: quaere in prima columna (bilem purgant) et deinde laterali et transversa serie progressus in singulis columnis, quoad folia, flores fructus. succos c. opportuna medicamenta reperies: quae quidem medicamenta ut supra dictum est arte Spagyrica vel in salia, vel aquas, aut olea, spiritusque resolvi vel etiam sub forma Decoctorum, Conservarum, Iuleporum, Syruporum aliisque, quos in Tabula prima docuimus, modis tam intrinsece, quam extrinsece exhiberi poterunt. Vide Tabul. III.

搂 II Tabulae quartae exposito.

Qua arte Veteres eorumque posteri virtutes herbaum cognoverint, in praecedentibus Libris una cum Tabula Synoptica omnium medicamentorum simplicium exhibuimus; iam vero aliam Tabulam hoc loco exhibebimus ex Chymicorum Tannhauseri Taber nomattani, atque Carichteri Germanicis Libris extraximus. Hi Auctores aliam viam aggressi, in veram genuinae plantarum virtutis et efficaci, Spagyricae artis subsidio, notitiam felici sane successu pervenerunt, hoc pacto, qui sequitur, longo et difficili experimento: Primo singularum plantarum tempus, quo colligi debent, et quando virtus uniuscuiusque plantae, uti dici soler, in auge est, inquisierunt. Norant enim plantas eodem tempore minime colligendas esse eas, quae tantopere virtute et qualitate dissiderent; uti enim ex diversis partibus constant omnes id est, radicibus, floribbus fructibus, seminibus, c. discrepant, ita quoque singulis colligendis tempus opportunum praestolari necesse est; unde singulari studio. Solis et Lunae Zodiaci dodecamoria permeantium cursum astronomica notitia una cum planetarum motu, et mutuos ad se invicem aspectus observarunt, que quidem non eodem modo se tenent ubique sed iuxta Horizontium constitutionem unicuique Regioni propriam. Hisce itaque rite et legitime observatis potentioris virtutis plantas selegerunt, quarum singulis in sua tria principia summa sane solertia resolutis virtutes salis sulphuris et mercurii in singulis plantis inexistentes Spagyricae artis beneficio repertas in analoga quaedam olea, essentias, et sales resolverunt: quomodo vero et qua ratione, in sequentibus patebit.

Habitis singularum plantarum gradibus salino-sulphureo-mercurialibus ad singularum plantarum vires abditasque proprietates investigandas se converterunt, quo peracto studio tandem novam Botanicae doctrinam condiderunt, prae caeteris iam supra enarratis certam et multiplici experientia stabilitam et usibus iatricis aptissimam, utpote in quibus virtus et influentia astrea cum subiectis sibi planetarum astris exacte responderent: Quantum enim tempus Astronomicum ad herbarum opportunam collectionem conferat sequenti disce experimento.

TABLE AND FIGURE

EXPERIMENTUM.

Reseca ex Arbore terrae adhuc in fixa frustulum, eo tempore, quo maxime visplant sese exerit: et aliud ex eadem arbore frustulum priori prorsus par et aequale, sed tempore contrario et opposito illi tempori,quo prius decideras; et duo huiusmodi frusta bilance exacte ponderes,et invenies prius multo uiur ob decisionem sicciori temporis constitutione factam; alterum vero gravius ob humidi temporis constitutionem; quod in omnibus lignis experientia docet. Imo si particulam eiusdem plantae ex parte Australi et alteram ex parte Boreali reseces, videbis unam alteri etsi aequalis magnitudinis et crassitiei, praeponderare; Borealem quippe Australi, cuius rei rationem postea assignabimus. Quod idem experieris in effossione luti, argillae, caeterarumque terrestrium glebarum; vasa enim uti ex figulis didici, multo in igne durabiliora sunt, quae ex argilla opportuno tempore effossa facta sunt, quam quae non opportuno, et tempore prorsus contrario: et patet quoque ex caesura lignorum pro fabricis, Luna importuno loco constituta: cuncta enim teredinibus obnoxia esse longa docuit experientia, quae non fiunt, Luna opportuno loco constituta.

Tabula divisa est in quinque columnas. Prima continet nomina plantarum: Secunda tempus collectionis: Tertia gradus trium principiorum: Quarta analoga tribus principiis quintarum essentiarum et salium: Quinta virium medicarum notitiam explicat; ut sequitur.

His itaque traditis, iam modus, quo ex singulis herbis plantis, radicibus, foliis, corticibus, lignis, floribus, fructibus, seminibus, aquae, olea, sales, quintae essentiae et magisteria extrahi possent, docendus foret: verum cum haec ab innumeris iam Auctoribus tractata sint, ne Pharmacopoeum potius,quam Philosophum agere viderer, ea consulto omittenda dux. Si quis tamen modum et rationem exacte desiderat, is legat Quercetanum, Angelum Salam, Libavium, Bauhinum, Weckerum, Portam, Castellum, Schroderum, Mylium et innumeros alios Antidotalriorum scriptore.

TABLE

LATIN transcription

CAPUT IV.

De prodigiosis plantarum facultatibus, quas ex Subterraneis originem suam nactas fuisse docetur.

Excusso vegetabilis Natur Regno, restat ut iam nonnullarum prodigiorum operationum, quae in plantis spectantur, causas ostendamus; quarum prima es, unius plantae in aliam transmutatio, quae quidem alia de causa non contingit, nisi ex diverso situ et mutatione loci, aut transplantatione; similes enim similibus iunctas, si terra pinguis et ferax fuerit, ex deteriori conditione in melioris plantae consimilis naturam degenerare, loci vero genio non confentiente propter internas soli coelique proprietates, diversa sortiri temperamenta, experientia notum est, quo fit, sut pristinae virtutis pars una aboleatur, altera vero pars remaneat, longis vero dissita locorum spatiis, uti omnino contrarium nanciscuntur solum ac alimentum, ita eas quoque degenerare necesse est, ita ut vix prioris formae ullum remaneat vestigium, quod idem in animalibus fieri in praecedentibus diximus. Si enim in terra non esset dissimilis et disparata humorum ratio, in omnibus Mundi partibus eiusdem omnia generis nascerentur, et pater ex vinorum diversis generibus, quae omnia ex diversa salium, sulphuris et mercurii cum terrenis glebis combinatione, tum colorum dispari varietate, tum saporis atque odoris ac magnitudinis fructuum, lignorum, florum, seminum differentia exurgunt, quas quidem varietates in regionibus et locis aliis, inclinatio Mundi, Solis terrenum corpus ferientis alia et alia causat dispositio; Unde myrti in Aegypto odoris suavitate praestat, alibi inodora arbor. In Persia pomum persicum lethiferum, in Europa gratissimi gustus comperitur, et sic de caeteris plantis et fructibus, qui in locis proportionatis optimam, in disproportionatis locis pessimam indolem prae se ferunt. Verum ut uno epiphonemate omnia definiam; talis et sapor, odor, color plantarum, fructuum, seminum, qualis est alimenti qualitas,ex quo alitur planta; ut proinde non incongrue Abenezra Lib III Regum commentatus dicere ausus fuerit, Salomonem plantasse in variis Palaestinae locis omnis generis plantas, uti balsamum, caryophyllum, piper, Arabiae, Indiae caeterisque Zonae torridae subiectis locis proprias; rationemque huius rei assignat: quia, inquit, per infusam sibi scientiam noverat fibras terrenarum partium per universum telluris orbem diffusas, noverat soli temperamentum unicuique dictarum arborum plantandarum opportunum, atque hoc pacto in saltu Libani balsamum caeterasque aromaticas arbusculas plantasse reperimus; quod et experientia docet in animalibus, quae eum effectum in iis praestant, quali ex se et sua natura pollet herba animalis nutrimentum. Si itaque pecora herbas laxativa vi praeditas in alimentum assumpserint, eorum lac idem in hominibus praestat; si venenosa assumpserint alimenta, malignis qualitatibus inficiunt et animalia et hominem uti de mele ex venenosis herbarum floribus ab apibus confecto constat. Cur hirci sanguis coagulatus tanto remedio sit a calculosis assumptus alia causa non est, nisi quod herbis saxi fragis, quae ut plurimum in rupibus saxosisque locis enascuntur, vescantur, quarum vis 位喂胃慰胃蟻蠀蟺蟿喂魏萎 quantum Lithiasi conferat, nemo non novit. Si itaque alimentum ex terra attractum tantum habet virium, in transmutanda naturali plantarum indole, certe nemo mirari debet si eadem de causa variae metamorphoses et transmutationes plantarum nascantur: Nam ut alibi diximus, cinnamomi plantam in Lusitania plantatam in laurum,piperis in hederam,caryophyllum in castaneae quid simile degenerasse, experientia innotuit. Sed ut remotiorum India rum plantas omittamus, in nostris Europis regionibus id adeo vulgatum est, ut quid aliud: videmus enim triticum in siliginem, postea in avenam, tandem in lolium, zeam aut typham degenerare non appropriatis locis satum; et haec eodem ordine ex lolio avena. siliginem in triticum reverti, in loco tritico proportionato sata. Sed haec cum in Septimo Libro amplius exposita,sint, ea non repetenda duximus: Brassica in rapum, et contra cum tempore haec in brassicam vertitur. Ocymum in serpillum aut sisymbrium mutari, Theophrastus, docet; Sisymbrium vero in mentam aut mentastrum. Innumera hoc loco adducere possem[huius metamorphoseos exempla, verum cum illa vulgo nota sint, iis non immoramur. Verum iam de transformatione plantarum animaliumque experimentum supponamus.

EXPERIMENTUM.

De Insectis ex vegetabilibus per putrefactionem transformandis.

Libavius, non ignobilis Chiymicus; quanta per putrefactionem fieri Naturae miracula possint, hisce verbis narrat: Inter quas, inquit, eminet putrefactio mira sua in res putrefaciendo aperiendas et resolvendas actione, incredibiles effectus producens, ac ob duplicem agendi modum, etiam bifariam divisa. Una quae aerem externum in vas non clausum, sed apertum admittens, in animalibus et vegetabilibus hoc admirabili varietate ludit, experientia testante et docente. Si vegetabile aliquod contuderis, et ita contusum cum succo suo in vitrum apertum immiseris, quod illud putrefactio haec in propatulo aperta, crudumque aerem non excludens, in animalcula et insecta unius et eiusdem generis, et quidem plane nova, et nimini antehac nota transmutatura fit; unumquodque vero vegetabile animalculorum peculiare genus procreabit, forsan naturae et propietatibus ipsis respondens, quod hactenus experiri et investigare mihi non licuit. De animalibus vero et insectis admirandis per putrefactionem ex herbis et vegetabilibus putrefactis enascentibus certus sum, utpote qui aliquoties, et quidem non una, sed pluribus herbis et seminibus periculum eius rei feci. Putrefactio clausa seu in vase probe concluso et obturato per acta, herbas et quaevis vegetabilia contusa et vasi alicui probe inclusa in liquorem vertit, virtutes ipsarum continentem, et in morbis tollendis longe maiora efficientem, quam ipsae herbae crudae efficere solent. In salibus autem, mineralibus et metallis solvendis, solutionesque aperiendis maximus putrefactionis est usus, imo tantus, ut sine eius auxilio nil quicquam boni, quoad omnia illa corpora praestari queat: fit autem in Balneo, aut in fimo equino, aut in quovis alio loco, et quidem sine igne ullo, ita tamen, ut hyberno tempore vas in hypocaustum aut cellam reponatur, ne liquor frigore concrescat, et vitrum in frusta dissiliat, quae tamen putrefactio longius temporis spatium postulat. In Germania samuci tenera et recentia, quae primo vere ex arbuscula ipsa pullulaverant, collegeram, eaque probe contusa in vitrum capacius immersam, quod conclusum et in cellam hyberno tempore repositum per unum et alterum annum singulari cura custodivi ta tamen ut nunquam ipsi ignem admoverim.

LATIN transcription

CAPUT V.

De varis plantarum accidentibus, per quaestiones enodandis.

Quaeritur primo. Cur arbores, quae sub Zona torrida nascuntur, solidissmae sint? Frequenti observatione comperi, ligna illa pretiofiora qu sub ona torrida proveniunt, uti Santalum, Ebenum, Coccus, praeterquam quod solidissima sint fibras quoque suas omnes in circulos dispositas habere, de quibus postea. Dico itaque hoc fieri Solis motum, qui uti ferventissimis suis radiis a mane usque ad vesperum, et deinde ex Australi plaga in Borealem, et rursus ex hac in illam ultro citroque commeans continuo qualiter ferit, ita quoque superflua humiditate extracta intimas arborum fibras adeo coarctat, ut saxea moles esse videatur, in superficie aquarum natare nescia. Quod in Zona temperata non fit. Cuius rei causa, ut luculentius pateat, ab experimento eam ostendendam duxi.

EXPERIMENTUM.

Secentur arvorum diversarum ligna sectione plana et recta, et comperies,ea qu ex Zona torri huc transferuntur, fibras in trunco cilyndraceo circulariter dispositas habere, quae sub Zona temperata dispositionem fibrarum, nescio quid hyperbolicum affectare. Quod uti me non exigua admiratione affecit, ita quoque causam speculatus, aliam non inveni, nisi Solis calorem tali situ arbores aliter et aliter afficientem. Sit ebeni ligni truncus verbi gratia AB, quem si recta et Horizonti parallela sectione rescideris reperies fibras essentiales, per quas planta nutrimentum suum suscipit, omnes in circulos dispositas Rationem huius rei paulo ante dedimus, quia Arbores huiusmodi equaliter ex omni parte Solis radiis perpetuo feriuntur, unde circularem fibrarum dispositionem consequi necesse est. Sit iam lignum nostrarum partium qualecunque tandem illud sit, quod si dicta ratione secueris, videbis fibrarum ductus non iam circulos, sed nescio quid parabolicum affectare uti in trunco D apparet; Cuius rei ratio ista est, quod sub Zona temperata Sol perpetuo fere eandem arboris faciem respiciat: sit in trunco SBT semicirculus Borealis; SDT vero Meridionalis; quoniam igitur Sol perpetuo radiis suis ferit Meridionalem arboris superficiem SD maiorem vero arboris partem B, vix unquam, utpote quae Borealem plagam indeclinabiliter respicit, verberet, hinc fit ut fit, ut fibrarum ductus ad Borealem plagam B frigore constringantur, ex Australi vero parte continuo radiorum illisione, et consequenter vi caloris attenuati dilatantur, uti in figura patefit. Verum qui dehisce plura desiderat is adeat Lib III Artis Magneticae Caput de Magnetismo plantarum, ubi huiusmodi Naturae miracula fusius descripsimus.

Ex hisce collegimus, si quis sub Borealioribus partibus arborem dicto modo trunca, ret, futurum, ut fibrarum constitutionem non iam sub hyperbolica sed parubolica vel elliptica figur dispositam reperiret; ratio est, quod quemadmodum umbra Solis in planis sub Temperate quidem Zonae una parte hyperbolas, ita in altera parte, nempe magis ad Boream tendente parabolas et intra circulum quoque Arcticum ellipses describat, ita quoque fieri crediderim, dum radii Solis in arborum teretes truncos incidant fibras illorum iuxta differentes radiorum incidentium sectiones efforment. Vide quae de hisce quoque in Arte Magna Lucis et Umbrae tradidimus. Hisce cum penitiori indagine incumbo mirum quid et observatione dignissimum occurrit, et est, quod stolones seu vire alicuius arboris bifariam sectae, non se nisi eo in loco, abi sectio facta fuerit appetant; Sed rem experimento ostendamus.

EXPERIMENTUM.

Intra concham quandam aqua refertam ponatur pars utraque stolonis cuiuspiamsecti subereis alis fulcita: Dico. partes ubiad invicem affluxerint, non nisi partibus, in quibus sectio facta fuit confluxuras: vel si partibus suis sympathicis non se contigerint, parallelo situ restituras: cuius rei ratio est, quod non appetant coniungi nisi eo modo, quo eas natura ad earum conservationem coalitas voluit hoc enim modo melius sese habent nutrimentumque facilius et naturae eorum convenientiori modo attraherent; quod non fieret, inverso modo sese attraherent. Sint stolonis secti partes CD et AB fulcris impositae et conchae impositae; Dico partes B et D nunquam confluxuras, quia fibrarum ductibus non correspondent; sed partem B ad partem D, quia habent convenientem fibrarum situm, mox sese dico amplexaturas; unde mira Naturae vi accidit ut potius interire velit, quam inimico sibi situ coniungi: Nam unaquaeque res movet et convertit se ad suum sibi simile et inclinat ad seipsum, secundum totum posse suum, tam virtute specifica, quam elementari. Vide quae de virga Divinatoria in Decimo Libro de hisce amplius per varia experimenta discurrimus.

Addam hoc loco aliud admiratione dignissimum, cuius uti experimentum non feci, ita occultam rationem quoque assignare non licet. Dicunt Botanici forsan Marssiam Ficinum in suo de Valetud tuenda Libello secuti, dum ait; Helleborus, si colligitur, eius proprietatis est, ut sive folium deorsum trahas, sive sursum, tunc subitaneo tactu creditur id fieri, ut vel sursum vel deorsum humores ducat. Confirmat haec apud Schroderum Porta; Si Sambuci (Ebulum intellige) radix, inquit, sursum evellatur, eam per superiora, id est,vomitum purgare: si vero per fossam subtus factam trahatur, deorsum quoque per secessum, effectum suum sortiri constat: Iuli quoque eiusdem Sambuci, si sursum cacumen versus decerpantur, vomitum movere,alvum vero si deorsum eos decerpseri. Verum cum res necdum experimento mihi constiterit, in causae veritate incertique et nondum explorati effectus veritate indaganda, irrito labore tempus perdendum minime censui; dixerimus, facultatis purgativae propaginem et concursum adeam partem sequi, ubi violentus motus contigerit: Siquidem in humano corpore illuc humores confluere novimus ubi dolor urget, aut aliqua membro cuipiam violentia, sive per contusionem,aut plagam ulcus vulnusque factum fuit. Nam ad attactum huiusmodi foliorum certum est, spirituosorum corpusculorum in planta latentium agitationem fieri versus eam partem, ubi commotio ordita fuit, sive sursum, sive deorsum,et consequenter ibidem denique condensat vim maiorem requirunt; unde mirum non est, superne abstractam per vomitum, inferne per secessum purgare: Sursum enim semper maior corpusculorum portio fertur, quam deorsum hinc violentius quoque per vomitum, quam ubi minor copia agit, hinc deorsum quoque mitius purgat, quam) fursum.

Quaeritur Secundo. Num vere dentur prodigiosae illa virtutes plantaram, de quibus Bo Botanici loquuntur? Respondeo, multa et pleraque addutarum herbarum esse superstitiosas fabulas a Magis introductas,ad potentiam Naturae confirmandam per ea quae ex pacto quodam implicito vel explicito daemonis fallaciter constituta sunt: Quare iis fidem haberi nolim, cum humani generis hosti nil usitatius sit, quam praetextu admirandarum virium facultatumque sub herbis latentium nimium credulos in superstitiones inducere, quibus imbuti dum occultioribus semper animum intendunt, tandem perniciosa et lethifera persuasione inducti daemoni se in ultimam animae ruinam devovent. Signa vero latentis superstitionis sunt: Si vari circumstanti, ut effectum suum sortiantur, iungantur, si praeviis cerimoniis verborumque barbarorum immurmuratione si certo corporis situ aut habitu, si nudo corpore, si certo sideris ascendentis gradu, si denique manifesta daemonis adiuratione colligi praecipiantur, cuiusmodi stolida illa fictitii Zoroastris in Geoponicis superstitio est: Si inquit, per multos annos sterilis fuerit arbor aliqua, et venerit agricola accinctus acuta bipenni ad arborem detruncandam, si amicus pro ea rogarit et fideiusserit sequenti anno fructum laturam, ac ille amici verbis persuasus abierit, arborem hanc procul dubio copiosum fructum laturam: Quid hic sterili arbori cum precibus amici pro ea, ne detruncetur, rogantis? huiusmodi innumera ad incautos decipiendos maleferiatorum hominum Magorumque machinamenta daemonis ope excogitari solent: Cum enim virtutes naturales plantarum ex se etsua natura operentur frustraneae sane sunt omnes huiusmodi circumstantie sortilegae et vane observanti, ignota verba, benedictiones, cruces, barbararumque vocum susurri cum facultates rerum naturalium neque augere, neque ultra id, quod natura illis insevit, operari queant, quicquid laborent et magi et daemones, quibus naturam rerum immutare minime concessum est. Si itaque nonnullae planta admirandas quasdam virtutes sine huiusmodi superstitiosarum operationum accessu exhibuerint, certum tibi sit de nativa huiusmodi plantae facultate mirifica, uti in praecedentibus de mira palmarum et orchidum natura, nec non de mirifico plantarum per 峒愇枷喯嵪勎迪呄兾刮� seu insitionem coniugio in praecedentibus ostendimus. Sed iam veterum de herbarum prodigiosis virtutibus traditiones apponamus,ur legendo similia non se nimis credulum praestet Lector, sed diligenter, quid Natura possit, quid non possit, exploret, uti ex sequentibus manifestum fiet.

Magno honore apud Romanos habiti sunt ii, qui de plantarum historia et viribus scripserunt et in hac facultate claruerunt, argumento satis manifesto quod expugnata Carthagine omnes Bibliothecas quas invenerunt, variis Regibus et Principibus donaverint praeter duo et triginta volumina de re herbaria et agricultura tantum a Magone Poeno scripta, quae Romam attulerunt, et ut in Latinam linguam verterentur, mandarunt; tantam nimirum solus iniit gratiam Mago ille rei herbariae agriculturae peritus: Adeo denique fuit attonita ad herbarum facultates antiquitas, ut illorum temporum scriptores de herbis admiranda quaedam narrarent. Xanthus historicus in primo historiarum libro scripsit. occisum Draconis catulum herba quadam a parente revocatum ad vitam quam Magi Balim nominant; eadem Thilonem, quem Draco occiderat, saluti restitutum: Idem a Iuba Rege Mauritaniae herba quadam in Arabia hominem ad vitam revocatum esse tradidit; quae tamen non ad literam, uta iunt, intelligenda sunt, sed virtute herbis insita magnae corroborationis Thilonem quasi a morte, a qua non procul aberat, liberatum fuisse cum communi Philosophorum epiphonemate a privatione ad habitum non detur regressus. Quae sequuntur, suic potius, quam historiis adscribenda sunt, dum aiunt: Picum avem adactum suis cavernis quas in arboribus habet cuneum, admota quadam herba extrahere solitum, ita Democritus et Theophrastus; quin etiam Aethiopidis herbae tactu, clausa omnia aperiri, quibusdam admurmuratis cantilenis aiunt, que tamen, credidisse Matthiolum ceu verissima summopere miror; ait enim: Memini dum superioris annis Venetiis agerem, me quendam suspendio damnatum vidisse, cui fores omnes patefierent disiectis seris, una tantum herba admota signaculis quibusdam decantata; sed haec per incantamenta contigisse vel ipse fatetur, non nativa herbarum virtute; ait praetereari: Talis fere facultatis aliam haud incognitam inveniri in Italiae montibus, quae ab equis calcata continuo ferreos solvat calceos; vocatur haec herba passim ab affectu Scossocavallo, et est species Lunariae. Mihi sane experimento sumpto in ferrea solea, veritatem rei comperire non licui.

Observatum tamen est imflammari vulnera ulceraque eorum,qui pedibus iter confecerint per loca perniciosis plantis scatentia; uti sunt cicuta et reliqua aconitorum genera; contra vero sanari morbos, ubi ab itinerantibus vulneratis salubres calcatae fuerint, uti de Plantaginum speciebus ferunt. Hemionitidis etiam contactu Spleneticos sanatos, Comitiales suspensa collo paeoniae Romanae radice: Ictericos substrato in calceis, nudis pedibus, maiori chelidoio aut pastoria bursa, referunt Botanici: Aconitum perdalianches foeminis necem afferre: Tamdiu quempiam lippitudine haud tentari observatum est, quamdiu is Sylvestris Rumicis radicem secum nitidissime habuerit. Desinet stranguria cruciari, qui Tamarisci lignum ardens sua ipsius extinxerit urina. Certe experimento mihi innotuit, taxum barbatum applicatum canali urinario, statim laborantem a disuria sive difficultate urinandi liberasse. Inguinis tumorem haudquaquam is subcrescere putant. qui myrti surculum secum gerant: Scordii contactu praeservari cadavera, non solum Mithridatis, sed etiam Galeni testantur monumenta.

Scythae Scythicam herbam circa Boeotiam nascentem ad invenere, gustatu quidem praedulcem, cuius magna nimirum commendatio quod in ore eam habentes famem sitimque ad exiguum tamen tempus, non sentiant: Idem praestat apud eosdem Hippice dicta, quod equis quoque eundem effectum praebeat. Traduntque his herbis Scythas etiam in duodenos dies durarein fame siti: sed haec (GREEK) dicta sint. O quam felices forent exercitus; si sine salia provisione solius herbae usu ore detentae sitim famemque ad duodecim dies tolerare possent Coriocesia herba, quin etiam Callitia Pythagoras aquam glaciari tradidit: quod verum esse dico in herbis in nitrosam primo substantiam coagulatis, sed hic effetus non ab herba sed a nitro, uti experientia constat, provenire censeri debet.

Fabulosa sunt, quae sequuntur; Pythagoraait, Aproxin herbam cuius radix non minus, quam Naphtha e longinquo concipiat ignes; Alchemenidem plantam colore electri sine folio nasci Tardictylis Indiae meminit Democritus, cuius radice in pastillos digesta indiesque ex vino pota, noxii per cruciatus nocte confiteantur omnia, per vanas numinum imaginationes. Ariamidis herbae contactu ligna oleo prius peruncta, illico accenduntur, si decerpatur cum Sol fuerit in Leone, quod mirum non est, cum vel paleae Romae in ponte, Angeli Canicularis et Leonini caloris aestu accendi videantur, Therionarca in Cappadocia et Mysia nascente omnes feras torpescere, quibus fuerit admota, nec nisi Hiaenae urinae aspersu recreari tradidere veteres. Certe id omnes herbas narcotica vi praeditas, ac solanorum species, stramonium et similia praestare notum est, comestas tamen. Ophiusam in Elephantine Aethiopiae nasci etiam tradunt lividam et horribili aspectu, qua pota terrorem minasque serpentium obversari ita ut mortem sibi eo metu consciscant qui biberint, ob idque cogi sacrilegos illam bibere adversari tamen ei palmeum vinum. Non facile negavero virtutem similem inesse posse, cum,uti in Libro de Venenorum natura docuimus,plereque herbae venenosae ab hominibus assumptae diversas phantasmatum species excitent, quibus id se esse putant, quod non sunt: Vide quae de hydrophobis ibidem plura de hisce tradidimus Certe Solanum maniacum (ut Dioscorides est auctor) varias facere species, imaginesque non iniucundascausari ss eius radicis drachma ex vino bibatur: Addo hisce et Theangelidem in Libano Syri nafci solitam, qua devorata futura praesagire homines volunt. In Bactris et circa Borysthenem planta provenit Gelotophyllis dicta, quae si cum vino et myrrha bibatur, varias dicunt obversari species ridendique finem non fieri, impositis ex palmeo vino pineae nucis nucleis, pipere et melle additis. Eundem effectum in sumentibus praestat apium risus, Arum Aegyptiacum devoratum. Asciomenes herba (ut Apollodorus est autor)vino aspersa folia in se contrahit,meraco aspersa omnium animalium feritates domat, collo adalligata, vel iugo suspensa. Parthos ab Antonio fugatos scribit Appianus Alexandrinus, cum fame premerentur.. In quandam herbam incidisse, quam qui comederent, nihil aliarum rerum reminiscerentur, aut intelligerent, nisi quod lapides continuo effoderent, quasi quidpiam magni operis facturi, et sic debacchati bilem demum evomentes interirent; sed haec vis ad, scribenda est herbis venenosa virulentia imbutis, quae ipsos ad tale vel tale quid agendum vi phantasiae disponit. Rhamni tertii ramus ( auctore Dioscoride) valvis fenestrisque impositus veneficia omnia depellit, qua virtute ille viderit. Lapathi radices, quin etiam plantaginis collo adalligatae (eodem auctore) choeradas et strumas sanare putat. Vermiculi in echinatis Dipsaci capitulis auctumno reperti collo in folliculo adalligati, aut sinistro brachio appensi, quartana febre affectos incolumitati restituere magi credunt Atractylide herba gestata obtundi quidem scorpionum ictus, deposita tamen ea illico recrudescere dolorem scribit Dioscorides: quin etiam posteritatis memoriae tradidit a scorpione non ici eos, qui Polemoniae herbae radicem secum tulerint, vel si forte fortuna quispiam ictus fuerit, eum quidem nihil molestiae passurum. Sed de hisce uti incerta sunt et sine fundamento, ita ratiocinari non liber. Vulgatissima est in Iudaea fabulosa illa radix Baaras, a loco sic appellata, de qua sic Flavius Iosephus scribit Libro de bello Iudaico. Flammam colore imitatur, circa vesperam vero velut iubar fulgurans: accedentibus autem eamque vellere volentibus facilis res factu non est, nam tamdiu refugit, quousque urina maliebris, vel menstruus sanguis super eam fundatur; quin etiam tunc si quis eam tetigerit, mors certa est, nisi forte eam ipsam radicem ferat de manu pendentem; ideo effossae circumquaque radici necdum extirpatae canem alligant, qui abeuntem inde Dominum squei volens eam extirpat, et continuo moritur, tanquam eius vice a quo tollenda erat; nullus enim posthac accipientibus metus est. Tantis autem periculis propter unam vim capi eam operae pretium est: siquidem iis admota, qui caco daemonibus oppressi sunt, illico libertate fruuntur. Sed cum haec a nemine hucusque tradantur praeter Iosephum, ita quoque anilibus deliramentis adscribimus. Matthiolus ait sibi radicem esse a Francisco Calceolario Veronensi reprtam, qua inquit, per noctem vino macerata; eoque epoto nullus quantumvis famelicus edere possit, nec cibi tantillum degustare, nisi aceti cochlear absorbuerit. Ridendus profecto iocus, sed res ipsa non omnibus committenda. Multa hic similia, vera tamen naturae arcana adducere possem, sed ne ad malum utantur curiosiores, ea silentio obvelanda duxi. Zucca Indica pernicioso et lethifero veneno turgida, cuius succo tamen, uti in praecedentibus dictum fuit, expresso radix in farinam molita optimum ac nutritioni saluberrimum conficit panem. Illud etiam his addi potest ex Matthiolo, quod in circulatorum spectaculis saepe demirantur homines; sic autem dicit Matthiolus, In vinum radicis cuiusdam pulverem, cuius gustatu fauces convelluntur, immiscent, et cui fucum facere volunt, iubent, ut illo in vino intinctum digitum quasi praegustandi causa sugat, tum illico digitum in vino madidum in os inditum sibi mordicus non sine dolore et clamore premit invitus. Intera perinde atque blanditiis moerentem consolatur Circulator, temporum carpique arterias alio quopiam oblinit medicamento, deinde nummum in terra proiectum hortatur, ut tollat; Ibi ille pronus primum sese nequit attollere, mox unguinis vi amens factus concidit, statimque eius more, qui metuit, ne mergatur in aqua, nata, ac vociferatur simul se fluctibus obrui, Erigit ergo eum Circulator; ille quasi ulturus iniuriam, primum maleficium obliquo ac torvo intuiti exprobrare, mox hominem aggredi videtur; postremo fugientem Circulatorem persequi, donec absterso tandem illiti medicamenti veneno recipiat animum ac menti restituatur. Ubi autem ad se rediit, quasi qui evaserit a mari naufragus, capillum vestimentaque, veluti vela torquere, exprimereque, brachia tergere, et nares emungere conspicitur. Haec fabulae non sunt: et nares emungere conspicitur. Haec fabulae non sunt: nam non desunt testimonia multorum, qui viderunt, quique imposturam suspicantes, suis et amicorum suorum famulis, ut hoc anno Pragae factum est, fieri haec iusserunt. Innumera hoc loco ex variis auctoribus adduci pterunt, quia tamen innumeris superstitionibus involuta sunt, iis immorari nolui, ex se et sua natura mirifica vi pollent, qui effectus praestant ominium opinione incredibiles.

Quaeritur tertio, An vere et realiter herba per palingenesin seu resuscitationem ex cineribus educi possi? Non ignoro varias historias adduci de huiusmodi Naturae miraculis: Albertum Magnum tempore mensae coram Rege Galliae in vitrea phiala arborem cum foliis floribus, fructibus produxisse ferunt: ego vero rei veritatem magno,labore investigavi, nil tale nec in eius vita.nec inregis gestis reperire licuit, nec in Archivo suo Patres Dominicani tale quid se reperisse fassi sunt, unde semper fabulosam narrationem credidi, ab Alchymistis caeterisque curiosiorum artium sectatoribus,ad mysteriosorum et inauditorum, quae plenis buccis ubique locorum depraedicare solent, arcanorum veritatem similibus figmentis stabiliendam, excogitatam, quemadmodum multi alii supposititii partus Sancti viri nomine iam dudum Magorum ope prodierunt, non alio fine, ni si ut sua deliramenta sub Magni Alberti nomine tutarentur, atque ad imperitae plebi fucatam veritatem magni et illustris scriptoris auctoritate comprobandam, si milibus nugamentis assumptis, mundo horum avido facilius persuaderent. Albertum Magnum Naturae mystam fuisse, nemo negaverit, sed eum Librum illum de herbarum lapidumque mysteriis decantatissimum, uti et librum de morbis mulierum scripsisse, credat, cui libuerit, omnes hosce tractatus ex superstitiosa Arabum officina prodiisse tum primum mihi innotuit, cum Salomonem Benhali Auctorem de natura rerum cum intima quadam reflexione ad Libros Alberto Magno adscriptos facta evolvi.

Qui deinde de palingenesia plantarum, uti Quercetanus et Gaffarellus in Libro intitulato Curiositez inouyes, id est, de Curiositatibus inauditis Poloni cuiusdam medici proferunt; qui in phiala variarum herbarum cineres continebat, fuisque visitatoribus quam vellent herbam solo applicato lucernae calore producebat; uti mirum quid sapit; ita quoque utrum fieri possit, restat exponendum.

In cinere salem, in sale tanquam in centro latere cuiuscunque rei vegetabilis virtutem seminalem, iam variis in huius Operis libris ostensum fuit; fieri itaque potest, ut sale ex plantis arte non omnibus nota extractus, uti spermatica virtute herbae pollet, ita quoque inseparabili eidem connexa nodo dum plasmatica facultas calore tenui et leni in sale vi seminali excitatur ex innato quodam appetitu ad id formandum feratur, ad quod a natura destinatus fuit, vi salinis corpusculis, in quibus plastica vis latet, in illam formam, quam semen postulat, confluentibus: atque adeo plantam exhibeant sub ea forma, quam planta ex qua sal extractus fuit sua natura requirit. Cuius rei experimentum in praecedentibus Libris dedimus, de cineribus variarum plantarum, quarum lixivia hybernis mensibus ad congelandum exposita in glaciali crusta eas plantae formas exhibeant, ex quarum cineribus lixivium fatum fuerat.

Circa hoc experimentum sane mirificum diu multumque versatum me esse affirmare ausim, donec tandem alium quendam modum inveni, quo plantam intra phialam oblongi colli hermetice clausam ex suis cineribus excitavi, atque in meo Museo ad decennium fere Advenis cunctis spectandum exhibui donec Anno 1657 quo Regina Sueciae Christiana Musei mei visitatione me dignata summa animi sui voluptate artificium istiusmodi spectavit: quod cum post discessum eus extra fenestram posuissem, postero die reversus vi vehementiores frigoris erat enim mensis Februarius, phialam ruptam finem spectaculi fecisse reperi, quasi dedignatam monstrare se amplius postquam Regina tanti nominis eam tanto lustrandi honore affecisset; ego vero sive expensarum faciendarum causa, sive magni laboris pertaesus (GREEK) non amplius aggressus, in suo chao reliqui, modum tamen et rationem, qua istiusmodi artificium conficiebam, opusculo particulari totam de palingenesia plantarum ex cineribus reservavi, ubi tota praxeos executio minutim describetur.

Cum vero Ferdinaudus III Caesar gloriosae mem, de huiusmodi herbarum resuscitatione certior factus sibi haud absimilem esse plantarum ex cineribus educendarum rationem mihi significaret, adverteretque summo eius me desiderio teneri, Sacra sua Maiestas meis satisfactura votis, totius rei seriem processumque in executione operis, summa sane liberalitate mihi impertiri non est dedignata, quem tametsi P Gaspar Schottus, meus olim hic Romae in re literaria socius, suis operibus iam inferuit, nector tamen hinc spe sua fraudatus abiret, et origo, unde illud profluxerit, constaret hic eam iterum ad longum proponam, eo fine, ut experimentum, quod mihi variarum occupationum interventione sumere non licuit, Lector, cui forsan maius otium fuerit, ipse aderitatem rei comprobandam, sumere non desistat. Hoc itaque est arcanum.

EXPERIMENTUM I. (GREEK)

Seu regeneratio Plantarum ex cuiuscunque plantae semine.

PROCESSUS.

Accipe feminis plantae cuius vis maturrimi, tempore et coelo serenis Lib. 4 quae in mortario contusa phialae mundae, quam optime clausae impones, et ne vel minimum expiret, caveto, asservata quoque phiala in loco munito. Hoc peracto observabis tempus vespertinum coeli serenissimi, ut sequenti nocte rorem decidentem colligas.

Phialam reservatam aperi, semen contusum comminutumque exime et super tabulam vitream extende, hanc vero tabulam cum semine in horto aliquo aut prato sub dio libero expositam relinque, et ne aliquid roris abundantioris e tabula defluendo pereat, tabulam una cum semine in patina latiuscula collocabis, sic fiet ut ros copiose supra semen decidens, ipsi commodius naturam suam nocturnis hisce macerationibus conferat. Eodem tempore ad rorem commodius excipiendum quatuor palis affixum linteamen subtile et purissimum extendatur, quod madore nocturno imbutum, deinde in vitrum mundissimum ad octo circiter mensuras exprimatur.

Porro semen imbutum rore nocturno iterum phialae su inclusum, nequid inde expiret, aut calore Solis extrahatur ante Solis ortum pristino loco reponatur Ros ex linteamine expressus saepissime per coletur, colatus aliquoties distilletur; donec omnibus faecibus terrestri immunditie immunis evadat: faces vero relictas calcinabis, et salem dabunt pulchrum vifu, qui mox in rore distillato dissolvatur.

Ros hoc sale imbutus semini in phiala asservato altitudinis trium digitorum affundatur, deinde phiala hermetice cum vitro contuso et borace signata in loco calido et humido asservetur, aut etiam sub fimo equino menstruo spatio condatur; deinde exemptam phialam considera, et semen ad instar gelatinae transmutatum spiritum cuticulae instar videbis variis coloribus variegatae supernatantem et intra cuticulam et terram limosam rorem de natura seminis existentem instar seminis viridis. Phialam hanc ita sigillatam per totam aestatem suspende in loco, Solis interdiu, notu Lunae, reliquorumque siderum radiis pervio, coelo vero turbato aut pluvioso, in loco sicco et calido reserva, donec pulsis nubibus serenitas demum affulserit, cui demum eam expones. Accidit nonnunquam, ut opus hoc. mensibus fere duobus, aut citius, aliquando post annum, iuxta temporum constitutionem absolvatur.

Caeterum signa perfectionis operis haec sunt: limosa materia in fundo in altum contumescit, spiritus et cuticula indies decrescunt, totaque materia demum inspissatur, in vitro vero a reflexione Solis subtiles nascuntur exhalationes, et veluti nebulae planta excrescentis veluti prima quaedam rudimenta, sed debilis adhuc et fine calore et ad formam solum telae aranearum ascendentis nunc, modo descendentis pro radii Solaris phialam ferientis efficacia.

Tandem ex tota illa in fundo subsistente materia spirituosa cinis fit, albo ceruleus, et tum successu temporis caulis, herba, et flores producuntur in forma et specie seminis, quae species praesente calore comparet,eodem absente evanescens in chaos suum revertitur; sed quoties ignem applicaveris,toties calore suscitante materiam plantae formam exhibebit, durabitque hac ratione, si vas bene obturatum fuerit perpetuo.

Paracelsus Libro 6 de natura rerum, de resuscitatione rerum complura falsissima, nonnulla quoque vera adducit ut autem resuscitationem possibilem ostendat, ea adducit, quae nullus unquam Philosophorum admisit: V Gr. dicit: Leonum catulos vit omnisexpert es et mortuos, solo Leaenae aut Leonis rugitu in vitam revocari, imo nisi rugitus accedat, perpetuo mortuos manere; quod falsum esse, experientia constat; catulos leonum minime mortuos essed semisopitos tantum, rugitu tamen excitari solum modo non secus ac dormientem magno clamore a profundo somno excitatum exoticis motibus agitari videmus: quis autem solo rugitu catulis id,quod non habent, dari posse concipiat? similibus exemplis sat infirmis imo absurdis Paracelsus solet vitam dare metallis per reductionem eorundem in argentum vivum seu mercurium, quod dum facit, iura graduum natur perverse infringit; quid enim vita animalium cum inanimata mineralium natura habeat commercii, non capio. Dico itaque fieri non posse, ut quod ex se et sua natura vitam non habet, nec habere potest vitam tamen ei dare possit uti de vitali semine Mercurii Philosophorum Alchymistae nugantur. Dum ei vegetativam et suae speciei multiplicativam facultatem attribuunt. Que omnia absurda et Naturae principiis contraria esse quis non videt? Quia tamen cineres ex vegetabili natura suam originem sortiuntur, certe ex seminio sub iis latente, salis vivifici beneficio plantam excitari posse nullum est dubium: agit enim unumquodque iuxta Natur gradum sibi consentaneum; neque enim minerale corpus plantam, neque planta animal generare potest, nisi primo ei sensitiva natura seminium inextiterit. Metalla itaque non per facultatem vegetativam, sed per (GREEK) sive Superadditionem vaporum metallicorum halituumque in matricibus appropriatis constipatorum constituuntur. Planta plantam generat. non aliud; Animal. animal non plantam non minerale producit: Unde argumentari ex uno aliquo Naturae gradu ad disparatos in bona Philosophia non est licitum. Iam itaque videamus quomodo Paracelsus ex ligni combusticineribus plantam excitari posse putet.

EXPERIMENTUM II.

Paracelsi.

Resuscitatio, inquit, et restauratio ligni est admodum difficilis et ardua, attamen naturae possibilis: sed sine insigni solertia et industria fieri nequei; ut autem revivificetur, tali modo maxime fit: Recipe lignum, quod primo fuerit carbo, postea cinis, et pone in cucurbita una cum resina, liquore et oleitate illius arboris, omnium idem sit pondus, misceantur et in leni calore liquefiant, et fiet mucilaginosa materia, atque ita habes tria principia, ex quibus nascuntur omnia, omnia generantur, nempe phlegma, pinguedinem et cinerem; phlegma mercurius, pinguedo est sulphur, cinis est sal; nam one quod in igne fumat et evaporat est mercurius; quod flagrat et comburitur, est sulphur, et omnis cinis est sal. Cum iam haec tria principia simul habes, pone ea in ventre equino et putrefac habes, pone ea in ventre equino et putrefac ad suum tempus: si postea illa materia in pingue solum sepeliatur et infundatur, videbis eam reviviscere et arborem et lignum parvum inde nasci, virtute priori nobilius. Non erat opus tot operationibus salem vegetare, cum cineres plantarum, (uti nos sepe saepius in sale absinthii experti sumus) terrae virgini insiti intra breve tempus eiusdem speciei plantam,quae in cineres resoluta fuerit, sint exhibituri. Sed de hisce alibi fusius.

Nasci plantam posse ex suis cineris Naturae potentiae minime repugnare, ex variis huius Operis locis patet; de mirabili Naturae vi in plantarum lapidumque omni figurarum genere depictorum generatione; item ex iis quae de seminiis variarum plantarum animaliumque elementis inexistentibus in praecedentibus locuti sumus. Quae omnia confirmantur historia quam Libavius in suis de Arcan. Chym. Syntagmatis de plantula ex aqua distillata enata adducit. Epistolam, quam eidem de huius herbae mirifico ortu scripserat Cornarius Archiater Brandeburgicus, admiratione dignam hic subiungam: Plantulae in aqua biselatina, quae est in Mesnia ad 3. abietes non procul Cycnaea urbe, distillata mihi natae picturam iam habes, inquit, sed picturam; utinam vidisses vivam et haberes, qua profecto longe iucundior extitit, longe amabilior, quam vides, et pictor effingendo vix adumbravit, ne dicam de colore, erat enim pictura coloribus suis illuminata, qui et paginae attritione fere evanuit. Nunquam sane sine gagna admiratione vidi illum, quoties vitrum aspexi, uti etiam alii. Vitrum omino tale est, quod pictura exhibet vel etiam paulo maioris capcitatis. Qui color subviridis in fundo aspersus est, is a vitro est, neutiquam ab aqua, vel sedimento aliquo fundo adhaerente; nam purissima aqua adhuc est, et plane omnis phlegmatis expers; in plantula ipsa non conspicis stipitem, basin, aut radicem, cui innitatur, notabilem, nisi exiguam tantum; fundo enim vitri acuminato solo filo adhaerere videbatur, et sic ad latera spargebat ramusculos plenos foliolis oblongis pro totius magnitudine non latis, sed oblongis etiam suaviter virentibus, adinstar tenerae plantae rosmarini, coloris ex viridi citrini non sature virentis. Non dubito, quin potuisset alitus assurgere et crescere, cum concusso nonnihil vitro firma et erecta staret sine ullo motu tremulo, sed hyberno termpore frigoris vehmentia laesa, et a fundo divulsa, aquae etiamnum, quod mirum, colore integro innatat, quamvis nonnihil diminuta, viscositate circa eam se colligente. Factum hoc An. 1608. aqua distillata mense Iunio a Martino Gallo Pharmocopei ministro, herba observata primum mense Novembris. Haec Cornarius ad Libavium. Historiam verissimam, nihil dubito; cum uti in praecedentibus: diximus, ea facile e semine alicuius herbae, quod aquae prius in extiterat, nasci potuerit, praesertim cum nulla aqua ita distillatione depurarique at, quin semper ei faeces remaneant etiam insensibiles,ex quarum seminio postea haec planta enata sit. Cum enim tantopere occultam Dei potentiam in natura admiremur. Deusque prorsus in suis operibus mirabilis sit, quis iam dubitare audeat, in sale plantali et animalium occultum quoddam, semen latere, quod iuxta praeviam subiecti dispositionem subinde ex potentia in actum redeat; siquidem sapientia Dei vel in hoc omnem admirationem mortalium excedit dum vel in insensibili re conservare naturam possit, in qua totius mundi sapientes nihil prorsus restare iurarent; luculentissimum sane argumentum, quo corporum nostrorum futuram recitationem humani imbecillitas intellectus aliquo modo per huiusmodi umbratilem similitudinem concipiat.

Ad confirmationem horum addam hic alterum nullo fere humano intellectu conceptibilem casum quem Ioannes Marcus Marci Boemiae Archiater eruditione omnigena Orbi iam clarus, praeterlapsis annis ad me auctoritate multorum confirmatum transmisit dum enim Medicus certam aquam distillaret, post insignem aquae ebullitionem, tandem intra eam forma colubri variegati coloris more se contorquentis comparuit, omnibus ad rei eventum obstupescentibus. Varii itaque de prodigioso huius serpentis ortu, eiusque causa consulti omnes conticuerunt hoc unicum dicentes,otiosum fore abditos huiusmodi Naturae effectus evolvere, quos Natura inaccessos esse voluisset, presumptuosius attentare, inaccessam impenetrabilemque Naturae abyssum non penetrare, sed admirari duntaxat licitum esse. Verum ut Lector omnia accuratius expendat, hic totius rei processum, quem supra laudatus Marcus Marci amicus singularis ad me eo fine, ut aliquam saltem huius prodigii causam reperirem, transmisit. Experimentum inauditum factum ab Excellentissimo Nicolao Francimontio Protomedico Pragensi.

Recipe olei vitrioli per repetitam rectificationem de albati, partem unam, spiritus vini optimi per tartarum album rectificati part 2. vel 3. misce, et distillentur ex cucurbita in arena posita, igne fortiori, applicato recipiente capacissimo. Inter distillandum prodiit fumus per recipiens oberrans, infra quem spiritus crassitudine carpi figura colubri viventis tincti colore ex albo griseo variegato in gyros et flexus multiplices pro accessu spiritus ex cucurbita in recipiente sese contorquentis, qui minimum duabus horis apparuit, ac tandem in spiritum urentissimum resolutus fuit. Ni ratio suspendisset iudicium, iurassem vivum esse, horum fui spectator.. Nicolaus Franchimont Medicinae Dotor, et eiusdem praticae Professor Pragae.

Equidem fateor, me non parum ad huiusmodi casum obstupuisse; verum cum iam varia similium rerum experientia doctus rem penitius considerassem, hac unica mihi subvenit prodigiosi huius effectus causa; uti enim semina rerum omnibus inesse in praecedentibus docuimus, ita quoque verimile est fuisse sive vitriolo, sive vino per tartarum rectificato nonnullum serpentis seminium, quod deinde calore ignis excitatum plasticae virtutis beneficio salibus per magnetismum quendam iunctum, in serpentis formam redegerit, haud secus ac in serpentibus per similia experimenta fieri posse ostendemus. Si vero quispiam huius rei experimentum iuxta praescriptam (GREEK) facere velit, is utique frustra laborabit, cum seminium rerum non semper omnibus et singulis huiusmodi ingredientibus insit; Unde casu hoc experimentum effectum suum sortitum esse censeo, ex seminio alicuius colubri huic vel illi specieitunc inexistentis Audio Comitem Hannoviensem lapidem tenere serpentis in spiras convoluti formam exprimentem, intra cervi stomachum a Venatoribus repertum: quod facile sibi persuadebit, qui cervorum in serpentibus venandis naturam non ignorarit.

Quaeritur quarto. Quomodo et qua virtute nonnullae herbae tanto appetitu ad Solis se motum componant? Experientia docet, Heliotropia seu quas solisequas vocant plantas, tam intento studio Solis desiderio teneri ut nullis repagulis ab eius amoroso aspectu removeri posse videantur. Dico id accidere tum ob summum emolumentum, quod inde in sui conservationem ei provenit, tum ex vehementi magnetismo, qui ei cum Sole intercedit, quo velit nolit, trahitur; tractus vero eo qui sequitur modo, perficitur.

Scapus, flos et semina heliotropiorum, si quis recte examinaverit, ita constituta sunt, ut facile torqueri possint: hoc posito, fit, ut humidum quod huiusmodi plantae nocturni temporis roscida humiditate attraxerunt, illae Sole exoriente statim benigni hospitis adventu turgentes eo se vertunt, ubi a superflua humiditate liberari queant, Sol vero radiis suis aestuantibus uti recta in caulem et floris discum incidit, ita quoque spirituum salinorum in dictis herbis latentium attenuationem efficit quam sequitur resolutorum impetus,quo agitati versus eas partes ubi calore Solis poros maxime dilatatos reperiunt, vertuntur; unde fit, ut non in aliam partem quam quae Solem respicit, diti spiritus ferantur, et aperto experimento constat; si enim in umbo loco consistunt, ubi Sol eas ferire nequeat tunc quoque nullus sequetur versus Solem aspectus sed veluti ad obstaculum indignabundae, eodem semper se situ firmabunt, statim tamen ac a Sole illuminabuntur, tum quoque avido aspectu dilatatae et laetitia veluti tripudiantes eo se vertent unde tantum illis emolumentum emanat. Verum cum de hisce Lib 3. Artis Magneticae de Horologiorum per lSolisequas Lunisequas que plantas construendorum modo et ratione, nec non variis experimentis egerimus, eo Lectorem remittimus.

EXPERIMENTUM.

Accipe solisequam plantam, hanc enim salino-sulphureo-mercurialibus spiritibus refertam, ex resolutione eorum constat, quam vasi fictili aur eneo aqua referto ita impones ut libere sese suberi infixa moveri possit: hoc peracto, ignem suppone ollae; et mirum visu, statim caulis sese torquere, et in circularem motum animari incipiet, non alia de causa nisi quod ambientis calore, et suppositi ignis aestu spiritus attenuati, qua data porta ruentes, ob tortuosam fibrarum dispositionem, hunc mirificum effectum exhibebunt; quod et in virga colurna sive avellanae nucis videre est, quae duabus furcis ad ignem imposita statim sese in circulos in morem veru contorquebit, quae res omnium admiratione primo innotuit hic Romae famulis cuiusdam Cardinalis, qui coluris verubus, quas venatione ceperant aviculas infigentes, cum ipsasuna cum verubus moveri adverterent, propediem me ad prodigiosae operationis causam assignandam convenerunt; ego rei experimentum faciens, veritatem quidem comperi sed vim motricem, quam ipsi aviculae ex occulta quadam proprietate in esse putaverant, ego in coryli virga eiusque naturali constitutione latere detexi. Verum cum experimentum in Arte Magnetica teriae editionis folio 503, propositum sit, hic illud repetere noluimus Mira fateor esse in rerum natura, quae passim occultis qualitatibus adscribuntur, cum tamen earum causae statim in apertum se prodant, si recte empiricae rationis trutina ponderentur. Vide que de spica avenacea citata Arte Magnetica eiusque motu circulari pag. 411 fuse tradidimus.

Quaeritur quinto. Cur nonnullarum plantarum, uti Acaciae, mimosae et similium folia nunc aperiantur accessu Solis, nunc eiusdem recessu claudantur; Acaciae quidem folia, uti quotidiana in horto nostro domestico experientia me docet, a medio noctis puncto usque ad meridiem una cum Solis ascensu ita se paulatim explicant, ut grati hospitis comitatu plantae veluti laetitia quadam gestientes, pulcherrimum foliorum apparatum non sine intuentium admiratione exponant: Sole vero versus horizontem declinante, ea proportione fe complicent, qua se a Solis ascensu explicuerant, ita ut post Soli occasum folia in spinosam sobolem; iuniperorum adinstar transmutata videantur; atque adeo diurnum Solis motum exprimant, quemadmodum annuum, folia ulmi, similiumque, mox ubi solstitii aestivi punctum Sol attingit, foliis inversis affectare solent. Dico itaque in Acaciae foliis id accidere propter humorem, quo nocturni roris casu onerantur, unde torridam et rugosam quandam faciem induunt, subito tamen, ac Solaris aestus spiculis feriuntur, humore attenuato veluti ad explicationem sui tanto reddi habiliores, quanto pauciori humore paulatim exspirante aggravantur; unde ante meridiem maxime sese explicare spectantur: post meridiem vero consumpta iam humiditate, auctoque iam Solis aestu, paulatim veluti flaccescentes sese contrahunt, donec post occasum iuniperorum adinstar spinescant; uti vero novo nocturni roris madore mox implentur, ita quoque veluti novarum virium acquisitione tumida,accessu Solis denuo superfluo humore deplentur, unde dilatatio Idem dicendum est de ulmi, populi similiumque arborum foliis, circa Solstitium faciem obversantibus neque quispiam existimare debet haec in ipso Solstitii puncto contingere; nequaquam: requirit enim huiusmodi foliorum conversio nonnullam temporis latitudinem; qua effectum suum praestet; fit autem hoc modo: Folia huiusmodi arborum usque ad Solstiti tempus cum ur plurimum copioso adhuc humore referta sint, fit ut crescente Solis estu ea cum tempore attenuata et in vaporem resoluta leviora reddantur, quo peracto fit, ut pedunculi, qui folia sustinent, pari pacto tenuiores iam a superfluo humore consumpto et nullo alio superveniente, eo situ obverso priori, quem contorsio pedunculorum ipsis contulit, persistant. Atque hanc ego genuinam causam esse existimo, salvo aliorum iudicio conversionis foliorum nonnullarum arborum tempore Solstitii. Quod vero haec actio in populi, ficuum, ulmi que foliis potissimum compareat, ratio est, quod uti folia diversi colores foliorum facies habent, quarum una uti viridis et intensi, altera sub albescentis coloris est; ita quoque ex colorum differentia facilius ab hominibus observantur; Quamvis ego existimem in plerisque plantis si rite observentur id evenire. Atque haec sunt, quae de plantarum proprietatibus exoticis Lectori indicanda duxi.

LATIN transcription

SECTIO V.

OCCULTA VARIARUM ARTIUM ERGASTERIA SIVE OFFICINAE

In quibus iuxta subterranei Archaei prototypon mirae operationes instituuntur.

PREFAIIO

Expositis Regnis Naturae tum animalium, tum vegetabilium, nil porro restat, nisi ut iam infima Regni inanimatorum arcana pari passu perscrutemur. Sciendum est itaque, miram quandam analogiam in hoc triplici Naturae Regno latere, qua omnia in omnibus quodam modo inesse, comperiuntur; Quemadmodum enim sensus inest animalibus,ita et in nonnullis vegetabilibus suo modo inesse sat demonstrat herba mina, qua vel ad levissimum contactum se contrahit, sed et in nonnullis lapidibus, uti Astroitibus inesse videtur, dum aceto impositae motu progressivo seipsis agitari spectantur. Nil dicam hic de admiranda Magneti natura, quae et sensum et vitam quodammodo in se exprimere miris suis motibus sat superque docet; De quibus in nostro de Magnetica re Libro fuse actum vide. Fiunt in animalibus et vegetabilibu uti docuimus, mirae quaedam metamorphoses; siunt et in inanimatis, uti paulo post videbimus; admirandis tum animalia tum vegetabilia pollent virtutibus, pollet et isdem inanimata mineralium metallicorum oeconomia. Ars applicando activa passivis mira efficit tum in animalibus et vegetalibus, uti in praecedentibus dictum fuit, facit et eadem ars deductis ex minerali subterranea natura rationibus. Sed ut quantum ex his in rerum humanarum usibus emolumentum emanet, ordine huius Libri Sectione pandam. DEUS adsit ausibus nostris.

LATIN transcription

PARS I

DE ARTE CHYMIURGICA

LATIN transcription

CAPUT I

De Arcanis Chymicis.

Quanquam in XI. Libro quam uberrime Chymiotechniam, quam Alchymiam vocant, prosecuti simus; quia tamen toti illic in eo fuimus, ut (GREEK) sive auriferam Artem una cum arcanorum vanissima ostentatione eorum, qui pudendis mendaciis, fucato pyrotechnias studio perniciosissime Mundo imponunt, funditus convelleremus; Multa autem, in vero divinoque Chymiurgiae studio reperiantur, quae humano generi perutilia esse comperta sint, de iis hoc loco ea qua fieri potest brevitate agemus, ut cum methodo aliqua progrediamur, septem primo metallorum arcana rimabimur, deinde ordine reliqua prosecuturi.

搂 I.

De Auri Arcanis, sive de Auro potabili.

On dicam hic de auri virtutibus et facultatibus, cum id amplissime in Decimo et Undecimo Libro praestiterimus; solum hoc loco nonnulla adducemus maxime inter Chymicos controversa; et sunt: Utrum Aurum potabile Arte Spagyrica con fici possit. Alchymistarum circa aurum potabile, vite longioris productivum Magisterium, tot ac tam acres contentiones conatusque reperio, ut merito id tanquam inextricabili labyrintho uti Lapidem Philosophorum ita et Aurum potabile intricatum inveniam.

Sunt, qui omne pretiosum potui aptum Magisterium urum potabile velint: sunt et alii, qui pro pura puta allegorica allusione id sumant. Hoc pacto quintam vini essentiam ad ultimam perfectionem, quod Caelum appellat Lullus, reductam nonnulli Alchymistae aurum potabile vocant. Sed nos hisce sepositis ad eam quaestionem enodandam progrediamur, qua quaeritur: utrum aurum vere et proprie in liquorem potui aptum solvi possit, reductumque iis, quas iactitant, virtutibus mirificis instructum sit. Affirmant omnes ii, qui factitio illi philosophorum lapidi plus quo addicti sunt, pseudochymici; sine quo nempe aurum in liquorem reduci non posse autumant; unde facile contra illos concluditur, quod sicuti lapis ille decantatissimus nunquam in rerum natura fuit, ita et aurum potabile; adeoque frustra tot expensis laboribusque sese in auri potabilis confectione conficiant Alchymista.

Paracelsus, uti in omnibus minime sihi constans ita quoque in auri potabilis confectione oppido lubricus et instabilis reperitur: ait enim, aurum potabile esse auri liquorem sine admistione alicuius corrosivi paucissimis notum; qui tamen postea in Libro de vita longa sibi aperte contradicit, ubi aurum potabile per corrosiva factum adeo commendat, ut sine iis non separatis, seduna manentibus mortuum appellet: putat enim contra omnium opinionem, corrosiva ob auri praesentiam fieri salutifera; quod dum vel ipse viderer, eumque erroris commissi poeniterer, Libro Archidox, per circulatam saepius vini quintam essentiam, id se posse conficere putat, hoc pacto sine corrosivis recte id parari posse persuasu.

Altera sententia est eorum, qui asserunt,auram nullo modo in liquorem dissolvi posse ob indomitam eius naturam et firmitudiinem, qua sine ulla sui noxa aut detrimento etiam validissimis ignibus et diuturnis nulla parte ponderis deperdita resistit, neque quantumvis acribus menstruis aliisque ignium cupellae, fornacumque examinibus corrumpi potest, et fi quandoque aquis fortibus aut hydrargyro dissolvatur, evaporata tamen humiditate menstruorum mox in primum natur su statum reducitur: accedit quod id in liquorem hoc pacto resolutum, non dicam potui salutiferum, ut potius quam maxime noxium et perniciosum, ob corrosivam in liquore latentem facultatem comperiatur: ita putant Cardanus. Baccius, Caesalpinus aliique Chymiastri. Unde recte Libavius: Ridendi sunt, qui aurum hydrargyro per crebras evaporationes ebrium, et hinc ad candelam liquescens potabilis nomine obrudunt. Nos admittimus Suchtenianam sententiam, qui aurum potabile medicorum vocat, formam ex antimonio extractam rubeam quidem, dum liquida est, sed auream in coagulato. Ioannes Baptista Birellus pro auro potabili exhibet tincturam auri: Lullus calcem eiusdem auri, de quibus fusissime et contentiosissime videas Paracelsum, Quaercetanum, Birellum, Ulstadium, Mylium, aliosque innumeros. Sed iam modum, quo auro in liquorem solvendo utuntur Chymici, ea qua fieri potest (GREEK) examinemus.

Aurum itaque ut potabile fiat, aliqui verum naturale et simplex in laminulas prius redactum, obryzum, inquam, studiosissime praeferunt et purum putum minerale vel solidum, aut ex ramentis aureis in fluminibus repertis; (GREEK) quoque, sive ignem nunquam expertum assumunt: alii in discreto selectu aurum ignes iam passum in magisterium sumunt, imo ne aurum quidem usuale Monetariorum Aurificumque, (quos Zygostatas, Docimastas et Chrysoplatas vocant) dedignantur: Auro melioris notae comparato de menstruis aurum in liquorem dissolventibus non minus inter Artifices est dissidium: Possunt autem dupliciter considerari menstrua; unum ex corrosivis mineralibus; alterum ex vegetabili oeconomia depromptum; illud uti prorsus periculosum est ita non facile adhibendum censeam: alterum non item, cum sine laesione ulla aut damno assumi queat; nec sufficit menstruum corrosivum aliis medicamentis et edulcorationibus corrigi posse; Quamvis enim varia quae causticam eorum virtutem obtundere queant, dari possint, non talia tamen, quae spirituosa salium corpuscula statim omni vi caustica privent; Tanta tamen est nonnullorum Alchymistarum in auri dissolutione obstinatio, ut nullo habito ad menstruum respectu, quibus vis etiam lethiferis illud eliquare contendant; huius farinae sunt sequentia menstrua, olea et liquores stillatitii ex argento vivo sublimato: aquae fortes sive regiae, aut etiam stygiae; salis ammoniaci sublimati solutum; solutum salis arsenici, acetum radicatum, oleum vitrioli acerrimum; hydrargyrum; quorum insitas a natura perniciosas qualitates cum nulla arte se a suis menstruis separare posse viderent ad vegetabilis nature solventia se converterunt; cuiusmodi sunt liquor mellis et favorum manneque minus asper succus,quidam etiam utuntur aceto, muria, garo, succo Berberis et Limonam: alius liquor ex sale essentiali tartari septena extractione praeparato mixtus cum vini spiritu aut quinta essentia; spiritu vini descensorii lignorum nitrosorum adiecto proprio sale utuntur; Qui vero mitiora volunt, pro menstruis assumunt spiritum vini, seu aquam vitae, succum berberis et limonum per retortam tantum distillatum; alii citrini pomi acidum succum, acetum vinum malvaticu, aquam buglossae suo sale tinctam liquorem stillititium ex sale sacchari candi, ur vocant, calcinati extractum per spiritum vini, liquori punicorum acidorum aurantiorum que distillarumque. Atque hisce menstruis putant Chymici aurum solvi posse. Sed quirem accuratiori rationis trutina ponderaverit videbit aurum non nisim mineralium liquorum ope solvi posse. Botanicis vero succis non nisi difficulter, uti experientia me docuit: Aureus enim nummus inter huiusmodi menstrua longo tempore conditus, uti prius, sine ulla sui imminutione postea extractus fuit; nullam aliam ob causam, nisi quod huiusmodi menstrua nulla ad aurum sympathia afficiantur,uti fit in mineralibus; aquis enim regiis aurum inditum statim dissolvitur; Mercurio vero vel illitum tantum statim frangibile fit.

Quaeritur itaque solvens, cui aurum impositum non secus ac nix intra aquam proiecta liquescat, ita ut auro in suum pristinum soliditatis statum reditum amplius non concedat: Huiusmodi multi quaesiverunt, nullus adhuc reperit; de quo ita Libavius: Ex qua vero re tale menstruum formetur, in secretissimis est; Ex natura succi certum est, sed et necessarium est, ut ille liquor sit viscosus, quae in natura communis est materia metallorum, quique potestate sit aurum, et cum auro coeat, ut glacies cum aqua fervente; non enim distat ille liquor ab auro, nisi coagulatione. Libavius itaque hic in menstruo auri solatio describendo nil aliud facit, quam ut ignotum per ignotum exponat; adeo manifestis verbis, ut ne ipse quidem quid dicat, intellexisse videatur, ita ego interpretor eius verba: Ex Ex natura succi issud esse certum est, ex qua tamen, id in secretissimis est, id est, a nemine cognoscitur; ne tamen nihil dixisse videretur in sequentibus nihilominus modum docet; ignotum illud solvens ope salis et chalcanthi sulphure foeti, solutionis effectum praestiturum si prius tamen per frequentissimam cohobationem ad aetherae plane subtilitatis substantiam liquor sit redactus, et hoc pacto menstruum praebeat Philosophorum; talibus se implicant Alchymistae ignotarum rerum speciebus ne nihil scire videantur: Si corrosiva in auri solutione, uti supra diximus, vetet Libavius; quomodo hic salis et chalcanthi solvens maxime corrosionis praescribere ausit, quis dispiciat? Sed nos relictis hisce vesaniis Alchymistarum iam ad praxin calamum convertamus, ut ex eo veritas auri potabilis elucescat.

Diversi in Auro potabili conciendo processus.

Libavius primo menstruum componit aurum solvens ex una Libra vitrioli boni, halonitri, salis ammoniaci SI pulverata miscet, et per alembica lento igne in receptaculum colli longi distillat: tum enim cum fervore prodibit liquor, cuius SI et calcis auri per hydrargyron praeparatae S 2 iuncta in vitro clauso in aquam claram solvuntur, in qua iterum et aurum et margaritas solvere poteris; aliqui adiiciunt hydrargyrum sublimatum, quod merito repudiatur, sed (GREEK) haec exquisitae prudentiae artificem et medicum requirit. Recte quidem, sed quis talem inveniet Chymicum, qui acerrimis huiusmodi corrosivis aurum ita dissolvere possit, ut tuto sumi possit.

Secundo. Dornaeus et Leo Suavius hoc pacto procedunt: Folia vel pulvis auri quantitate unciali immergitur in acetum distillatum; maceratione peracta distillationem ordiuntur; nam aurum ab aceto attractum, quendam velut succum refert, qui tamdiu distillatur, donec saporis acrimonia secedat; Fit postea aqua vite per infusionem aromatum in vino ardente in huius unciis quinque, succus auri per mensem digeratur in vase circulatorio, quem Pelicaum dicunt, eritque ad suam perfectionem reductum aurum potabile, in aceto vero, quo aurum dissolvi dicunt, varie procedunt: quidam id exasperant propriis crystalis, alii sale faecum vini, vel crystallis e oleo vitrioli collectis alii euphorbio, aut etiam vulgaris sale gemmae: sed volvant revolvantque quantum libuerit hunc lapidem, ex eo tamen verum illud aurum potabile, quod praetendunt, nunquam efficient hoc enim vel ipsi cum viderent, solo aceto distillato magisterium bonum exitum sortiri non posse hinc voluerint, noluerint corrosivis cuiusmodi vitriolici olei crystalla sunt ad auri solutionem assumere coacti sunt: quod vero hoc incomparabile medicamentum dicant, et cordis viriumque totius corporis mirificum corroborativum, id non tam aro, quam aquae vitae per infusionem aromatum in vino ardente adscribendum esse existimem.

Alexius in suis secretis operationem oppido laboriosam praescribit in auri potabilis confectione, quam tamen si recte examinaveris, uti caeteras iam allatas, sophisticam reperies: Menstruum ita sese habet: Succo limonum coto filtratoque addit duplum mellis non despumati, dimidiamque salis partem: coquit in lebete usque dum spumare desinat, distillat per gradus; caput mortuum triduo calcinat, calcis librae uni addit trientem manna, et sextantem sacchari crystallini, translatum in vitream cucurbitam effundit, distillatione extractum liquorem: atque insuper duplum spiritus vini, distillat totum per gradus, atque hoc pacto elicitum liquorem relinquit, interim folia auri cemento prius vel stibio probe excocti, Iulepo rosaceo aut violaceo, vel melle commixta terit, trita eluit aqua tepida, atque hoc modo pulvis culum facit, cui in cucurbitam posito, praedicti distillati tantum affundit, quantum quinque digitos quare possit, distillatum iam ex receptaculo in ampullam angusti oris transfundit, quo per alembicum usque ad siccitatem traducto adiicit aquam novam toties, donec tota distillati quantitas ab auro per vices sit abstracta, quam collectam et alembico impositam citra distillationem in balneo per dimidium mensis digerit eliquatoque sic auro aquam novo caloris augmento segregat, relicto aureo succo in fundo cucurbitae. Atque hic est modus exii, quo sine corrosivis aurum dissolvere sese posse putat. Verum cum iam supra dixerimus, vegetabilium menstrua uti in auro irreductibili resolvendo, improportionata sunt, ita quoque qui in fundo remanet siccus aureus nil aliud esse censeas, quam amalgama quoddam aureorum foliorum stibio Iulepisque commixtum, quo quidem in pristinum statum reductione nil facilius est, uti infra dicemu.

Alius processus Auri potabilis.

Fuit non ita pridem a potentissimo Principe mihi communicatus verus et genuinus auri potabilis conficiendi modus etratio, quam hoc loco apponam, postea vero quoque quid sperandum sit, quidque sentiam, exponam.

Cape sal tartari in aquam redacti l.3 positum in vesica ad siccitatem distilla, aquam distillatam sali suo superaffundas, solutumque denuo ad siccitatem distilla, et hoc toties facies distillando coagulandoque donec oleum tartari exeat quam optime depuratum. Hoc peracto oleum ponito in vesicam vitream A. una cum auro per cupellam prius depurgato nec non in tenuislimum pulverem et impalpabilem redacto huic misto superaffunde 3 uncias aquae vitae ex vino, quanto generosiori tanto meliori extractae; ditam vesicam A. quam optime clausam invas BCD aeneum sive in balneum Mariae lumine lucernae E subtus posito, spacio trium mensium aquam instar rubini tinctam reperies, quam exceptam denuo auro oleoque tartari superaffundes, eodem continuato gradu ignis, atque hoc toties repetes, donec aurum totaliter suo splendore sit spoliatum, et habebis quod desiderabis. Atque hic est processus. Videndum iam, utrum aqua inde deducta vere urum potabile sit? Respondeo quod non sed esse tantummodo tincuram quandam accidentem, quod ita ostendo: Primo quidem, quia tartari oleum ex eius sale extractum, uti menstruum aquae vitae ad aurum dissolvendum, uti supra diximus, proportionata esse non possunt. Secundo color ille rubicundus, qui tantuplici distillationis repetitione prodiit, ab auro suam rubedinem traxisse minime censeri debet; sed ex oleo tartari una mixto cum spiritu vini; cuius hoc accipe experimentum: si enim olei tartari vel unicam guttam in aquam vitae praecipitaveris statim ille color, quem tot distillationibus primo obtinebis, se vel per unicam praecipitationem manifestabit. Quod vero aurum suo splendore spoliatum reperias, non ideo fit, quod splendor auri aut eius pars quaedam substantialis abrasa menstruo iuncta sit; sed quod ex ignis vi mixto suppositi, nonnullam labem quamvis non nisi superficialem contraxisse videatur, quem pallorem ex innumeris aliis rebus contrahere potest, praecipue ex consortio mercurii, ut Libro XI ostendimus: Accedit quod aurum ne quidem in liquorem solutum dicatur, quod apertum signum est, id in sua naturali perfectione consistere sine ullo sui ipsius detrimento; unde huiusmodi aurum potabile verum et genuinum dici minime potest, sed pura puta tinctura accidentalis, et tantum valet, quantum si quis supra silicem optimum iusculum variis condimentis instructum praepararet illud enim nullam ex silice virtutem, sed ex additis solummodo vim acquisisse certum foret.

Alterum auri potabilis specimen nobis proponit Andreas Blavius in epistola quadam, quam de auro potabili ad Petrum Andream Matthiolum scripsit, exponit: in qua etsi de auri potabilis confectione non desperare videatur, tot tamen tantasque difficultates exhibet, ut facile appareat, id ab eo nunquam confectum fuisse, quod tot dubiis animum eius perplexum tenet: quia tamenmens auri avida desiderata tranquillitate frui non potest, nisi sibi aliquo specimine si non vero et reali, saltem putatitio et apparenti satisfaciat: estque illud quod sequitur Tria, inqui, ad Magisterii confectionem requiruntur: Aurum depurgatissimum, sal commune melioris notae, et parum aceti distillati, (corrosiva enim ex vitriolo, alumine, nitro, mercurio, veluti perniciosa prorsus repudiat: Aurum tamen perstibum) quod quantitate ad alia decuplum (depurgandum praescribit) assumit; ex quibus simul commixtis et alembico impositis elicit pinguedinem quandam cerae albae haud dissimilem, et quoad saporem prorsus dulcedine Sacchareum, et odore mosco prorsus similem, quae ignis violentia tandem in crystallos coalescit dulcissimos parieti vasis adhaerentes, in fundo remanente oleo solis limpidissimo ex albo virescente, intra hoc, ait, si laminas auri imposueris, illae intra triduum liquescent, totumque aurum in aquam convertetur potabilem, nonnulla adhuc acrimonia limonum instar succo pollentem. Atque haec est methodus Andreae Blavii in auro potabili conficiendo, quod tamen an verum auram potabile sit, examinandum restat. Blavius itaque totum sale et oleo tartari cum aceto distillato pro menstruo assumit; quod desideratum effectum minime praestare posse supra ostensum fuit, cum praeterquam quod:uti oleum tartari heterogene naturae ad aurum est, ita quoque radicaliter id resolvere non potest; neque sali usuali haec vis concessa videtur; cum illud iam ad dulcedinem saccharaceam reductum omni acrimonia ad solvenda metallica corpora pernecessaria exutum dicat. Restat itaque istiusmodi potabile aurum dici nec debere nec posse, sed accidentalem tantum tincturam ex praecipitatione olei tartari in liquorem salinum resultantem, quod vel ipse postea fateri non erubescit, his verbis: Est et altera veri auri potabilis nota minime negligenda, quod et si imperfectis metallis mixtum ea perficiat, ex se tamen ipso, ut verum sit, reduci nunquam posse debeat, quod tamin in huiusmodi aquis, quae colore inficiunt, facile factu est; affusa enim aqua fontana cui tartari parum alii miscent, eaque paulo sursum exhalante, in fundo auri pulvis subsidere debet: et paulo ante sic ait: Iam si non substantiam auri dissolutam desideras, sed eius potius tincturam, opimorte, si periculum feceris, eam non ita magno labore ex illa nostra aqua elicere posse. Ubi expresse nec auri substantiam radicaliter a se hisce menstruis dissolutam neque tincturam auri seu verum eum aurum potabile inde se elicuisse, significat; cum alios ad experimentum remittat. Tandem concludit, ad morbos arcendos quod attinet aquas similes debita adhibita ratione usurpatas plurimum profuisse, sed qui omnes promiscue morbos, ceu medicina quadam universali morbos istos curarint, dentes elapsos et ungues restituertin, hactenus vidi nullos. Quod vero intra hoc magisterium dicat, oleum quoddam ex sale communi extractum, intrasse, in quo aureae laminae aut eius pulvis, uti loquitur, quem calcem dicunt, per stibium prius iuxta artis legem purgatus, triduo sensim et paulatim liquescat, et in aquam convertatur, facile per alembicum distillabilem; Ipse dicit quidem. at nos novimus, quid Antimonium possit, quid non possit. Verum est. id oleo praedicto iunctum aurum in liquorem ducere, ita tamen, ut antimonium semper supernatet, auro fundum petente; quis autem nescit, antimonium tum mercurialibus spiritibus, tum caeteris perniciosissimis facultatibus pollere, qui uti ex insita eorundem acrimonia facile aurum corrodunt, ita quoque non tam oleo salis, quam antimonio factam resolutionem adscribendam duxerim. Quomodo vero huiusmodi liquor sine periculo assumi possit, iudicent ii qui Alchymiae peririam habent. Innumeras hoc loco praxes partim exuoriur collectas, partim a diversis Principibus communicatas adducere possem; sed quia omnes ad unum paralogismis Chymicis refertae sunt, eas minime adducendas duxi: sed folum hoc loco errores, solennes patalogismos, quos Chymici in auri potabilis confectione committunt, aperiam.

LATIN transcription

CAPUT II. Disquisitio Iatrico-Chymica, qua Auri potabilis vertias exploratur.

Cum quo dignitatis gradu constituantur et Lapis Philosophorum et Aurum potabile: minime mirum videri cuispiam debet, mortalium animos tantis arcanis allectos, uti ari avidos, ita et potu eius ebrios, innumeros modos, queis ad desideratum tantorum magisteriorum portum feliciter pertingerent, attentasse. Iterum, uti hucusque nullus fuit, qui verum et realem lapidis Philosophici modum conficiendi ostenderit, ita quoque qui auri potabilis conficiendi veram, realem et genuinam rationem demonstrarit, fuit nemo: quod ita ostendo:t aurum in potulentum liquorem dissolvatur, id quidem nisi calcinatione omnium Alchymistarum opinione fieri non potest: est autem calcinatio duplex, propria et impropria; prior fit ignis ope violentis simiuti patet in calce lapidum, qui hoc pacto in calcem reducti ad pristinum lapidis statum reduci non possunt; posterior calcinatio, quae fit corrosivorum menstruorum dissolutione, impropriam dixi quia aurum hac ratione dissolutum ut quantumcunque etiam acerrimis aquae stygiae tormentis in nihilum quasi redigi videatur, semper tamen non obstantibus hisce in suam pristinam naturam reduci potest, etiam impalpabilem corpusculorum minimorum pollinem redactum; praeter hasce calcinationes nulla in natura rerum alia calcinatio assignari potest: Et aurum quidem culcinari per ignem calcinatione proprie dicta, minime posse apud omnes in confesso est, eo quod nulla ignis violentia eius substantia corrumpi queat; Dato tamen, non concesso, aurum in calcem redigi posse; iam quaero. an aurum hoc pacto calcinatum virtutes suas naturales retineat an non? prius omnes ni fallor fatebuntur nisi aurum suum potabile omnibus naturalibus virtutibus destitutum prorsus mortuum velint, quod nemo nisi insensatus concedet. Cum itaque auri substantia iuxta physicam suam compositionem humido et glutinoso sive quod idem est, mercurialibus et sulphureis corpusculis constet ita inter se unitis, ut non secus ac asbestus lapis in igne perpetuo inseparabiliter duret, neque ulla violentia dissolvi possit, certe calcinatione per ignem fata, illam partium adaequatam unionem haud dubie solvi necesse foret; cum calcinatio nil aliud sit, quam dissolutio unionis partium per ignem facta; hoc si concedatur: Dico, et una omnes virtutes et facultates naturales auri aliis introductis, evanescere necesse esse. Mercuriale enim humidum libertati iam donatum ignis violentia tenues evanesceret in auras, sulphureo glutine igne consumpto, adeoque nil aliud, nisi aridae et terrae substantia omni nativa virtute spoliata relinqueretur: Cum enim virtutes auri ex sulphuris et mercurii tali et tali in sua compositione combinatione procedant; destructis mercurio et sulphure virtutes quoque destrui necesse est, quod erat ostendendum; Et patet ex magnete, qui per ignem in calcem reductus mox omnem tractivae facultatis vim una cum sulphurea, ut ita dicam,anima evanescente. Amittit. Unde patet nec aurum calcinari ullo modo calcinatione proprie dicta posse, neque hoc modo calcinatum virtutem quoque una retinere posse ob rationes paulo ante indicatas. Quod et inde pater. Quod destructo essentiali sulphureo-mercuriali nexu virtutes, que ex eo nexu necessario et inseparabiliter dependent, subsistere non possint, neque eadem ex causa in pristinam auri substantiam reduci; loquor autem hic de omnium perfectissimi metalli. id est, auri calcinatione, non de reliquorum metallorum,de quibus poste. Hoc itaque iam clare de monstrat, iam ad secundam calcinationis speciem, quam impropriam diximus, exponendam procedamus, qua aurum exesum et in minutissimas partes, imo una cum humente menstruo prorsus in liquorem reducitur. Quaeritur itaque, utrum hisce acrium menstruorum liquoribus aurum in aquam ita solvi possit: ut in suum pristinum statum reduci nequeat.

Dico primo. impossibile esse, ut quod ignis summa violentia non potest id heterogenei liquores tum minerales, tum vegetabiles praestent tametsi enim aurum per reverberationem cum materiis salinis aut sulphure factam quoad externam figuram ita immutari queat, ut omni exuta forma nullum auri vestigium prae se ferat: periti tamen Spagyrici solertia, per additamentum conveniens id a spiritibus salium et sulphuris ita liberari potest, ut sine ullo qualitatum virtutumque damno in pristinam formam reducatur, quod variis experimentis in XI Libro ostendimus. Nulla itaque Mercurii liquoris menstrua, nulla aquarum fortium, regiarum, stygiarumque tormenta; nulla salium nitri, aluminis ac vitrioli vis et efficacia inconcussam auri substantiam ita mortificare possunt, ut non in id, quod fuit reduci posst. Unde rursum inferimus; si corrosiva omnium efficacissima, quae retulimus, ad auri substantiam corrumpendam nihil possunt multo minus corrosiva mediocria, uti sal usual et acetum caeteraque vegetabilium menstrua berberum limonumque id posse asserimus.

Sed obiicient mihi nonnulli hoc loco,aurum a compluribus Alchymistis per solam ignis calcinationem in impalpabilem pollinem absque ullo corrosivi additamento, deinde aqua quadam coelica Raymunina in liquorem indivisibilem solutum, (utrum emolumento aequali nescio) venditum fuisse. Certe hanc apertam imposturam fuisse hoc aquae coelicae Raymundinae menstruum, melius forsan ex concavo Lune, quam ex inferioris naturae oeconomia eductum, luculenter docet; ne tamen nihil illis concedere videamur; ponamus ex sublunari quadam materia constitutum fuisse omnis corrosionis experte; unde sic argumentor: vel enim solo igne, uti ipse fatetur Paracelsus, aurum calcinavit,vel alio modo: non prius;cum invicta illa auri substantia tantum abest, ut quicquam virium suarum in igne detrimenti patiatur, ut potius in eo quemadmodum paulo ante docuimus, luculentioris splendoris amictu triumphet et iubilet; quod tamen minime fieret si in calcem ignis ope reductum fuisset, utpote iam substantia una cum viribus suis destructa: Non posterius, cum per hydrargyron caeteraque iam dicta acerrima menstrua in calcem reductum, neque colorem, neque saporem referat atque conservet; cuius veritatem sequens experientia docuit.

EXPERIMENTUM I.

Accipe calcem auri hydrargyro aut aliis menstruis solutam, quam crucibulo impositam committe igni fusionis, et statim videbis ad instar salis sese fundere, fumi vero spiritusque ex calce sensibiliter ubi effumarint, aurum in fundo pristinae suae formae restitutum reperies; at fumum et aquam nil nisi menstrui aut hydrargyri vaporem, aut menstrui aciditatem fuisse non melius,nisi capitis vertigine, et acris saporis indicio comperies.

Restat iam, ut quomodo calcem illam auream memoratus Chymicus, ut aurum potabile fiat, solverit, cum corrosivorum in hoc magisterio usum, tanquam nocivum ac abominandum repudiet unde nescio quam aquam coelicam Raymundianam fingit, quamcalci iniectam alembico committit, et lento calore per aliquot dies digestam, tandem inaquam aurei coloris per frequentem operationis iterationem reducit, quem verum et realem modum aurei potabilis Philosophico ingenio praeparati asserit, aureo liquore nunquam in pristinam substantiam reducibili. Ego vero aquam illam coelicam tantorum mirabilium operatricem omnis corrosionis et acrimoniae expertem verius ex concavo Lunae uti supra dixi, quam aliunde adductam fuisse existimem, cum paulo ante, aurum nisi vel per actualem vel potentialem ignem in menstruis latentem dissolvi non posse ostenderimus; quam itaque author fingit aquam coelicam, ego aliam non existimo esse, quam menstruum, vel ex melle, vel manna coelesti rore conflatum quod in solutione auri plerique Chymici ad corrosionem vitandam praescribunt, quos ne sequi videretur, celicam hanc aquam allegorica quadam locutione occultatam praescripsisse, ne corrosivis se usum convinci posset, verisimile est. Sed quis nescit ex melle et manna etiamsi dulcissimis liquoribus acerrima tamen menstrua confici, atque adeo velit nolit menstrua corrosiva huiusmodi ad solutionis effectum praestandum assumere cogitur: Quae tamen uti auro solvendo improportionata sunt, ita quoque nullo modo aurum in potulentum liquorem irreducibilem, uti postea videbitur experientia dissolvere poterunt.

CONSECTARIUM I.

Ex hisce dictis luculenter patet, quod sicut aurum proprie calcinari non potest, ita quoque minime per alembicum ita sublimari potest, ur vera et realis tinctura quam animam auri dicunt, inde extrahartur sine totali auri destructione, ob rationes in praecedentibus indicatas; posse quidem aurum ab expertis Chymicis mediante additamento nonnullorum ingredientium sive menstruorum subtiliari, dissolvi, et per alembicum evehi non negamus, neque in hoc difficultatis cardo versatur: sed num aurum hoc pacto sublimatum irreducibile sit quaeritur? quod iterum iterumque negamus, uti iam sepe probatum fuit; sed cum adversariis nulla alia media veritatis stabiliendae subveniant, eam ab aureo colore, quo liquor splendet stabilire contendunt; sed quam frivolum hoc argumentum sit, quis non videt? an non memores sunt huius; Nimium ne crede colori? Cum aureus ille color innumeris rebus induci possit; cuius sit sequens experimentum.

EXPERIMENTUM II.

De colore fallaci in Auro potabili.

Cerussae superaffunde acetum distillatum et per aliquot dies in balneo ad digerendum pone, et acetum fulvo colore imbutum reperies; liquorem per inclinationem separatum distilla per balneum ad circiter; et in fundo invenies materiam mellis adinstar dulcem et fulvo colore imbutam: hanc distillabis per cineres et in fine distillationis exibit liquor sanguineus adinstar succi mori rubicundus residua materia spongiosa, et levi, quod non incongrue Caput mortem dici potest. Quis autem nescit cerussam candidissimam, acetum vero distillatum limpidissimae adinstar aquae clarescere; falso itaque argumentaretur, qui diceret, rubicundum illud, quod distillatione prodiit, esse tincturam sive animam ipsius plumbi, exquo cerussa constat; cum plumbum non habeat talem tincturam, neque aliam quampiam substantiam aquosam aceto distillato similem; totam itaque huius tincturae rubedinem ex igne, quam mixtum hoc calore sive ignis adustione acquisivit, provenire, Octavo Libro de Colorum genesi in metallicis corporibus uberrime exposuimus; si enim vera, realis et proprie dicta tinctura haec foret, in pristinum suum statum reduci minime posset; quod falsum esse experientia docet: si enim hanc mixturam igni exigua ovinae pinguedinis additione exposueris, statim cerussa in plumbum quod prius erat, funditur; uti fuse quoque probat in sua Chrysologia Angelus Sala, non spernendus Chymicus.

ldem effectus non in cerussa tantum, sed et ferro, stanno antimonio calcinato, marchasitis, crystallis, patet, ex quibus substratus liquor non minus quam aurum flavescit; Aurum ut experientia comperimus, regia aqua solutum, intense rubescit: argentum, aquis fortibus solutum, nigro; cuprum cum liquoribus acidis viridi colore tingitur: tum haec omnia nihilominus a solventibus menstruis separata pristinum colorem facile reassumant.

CONSECTARIUM II.

Ex his quoque patet, vana esle eorum Alchymistarum tentamenta, qui aurum in aquam, calcem, oleum, tincturam Sisyphi labore resolvere conantur. Ratio, quamvis enim recte aurum ex sale, mercurio et sulphure uti caetera mixta, iam innumeris in locis componi asseruerimus: sciendum tamen est, aliter sese habere haec omnia in minerali, aliter in vegetabili et sensitiva natura; haec enim aquae et olei forma, facta principiorum separatione salem, sulphur mercurium suum nullo pene negotio reddunt, eo quod mixta facillimae resolutionis sunt; aurum vero quali principiorum pondere ita a natura compactum est, ut nemo hucusque inventus sit, qui id per Chymicam artem dissolutum in irreducibilem statum reduxerit, adeoque vel ipso Rogerio Bacone melioris notae Alchymista attestante (aurum conficere, quam id destruere facilius esse). Unde vana est Alchymistarum iactantia, qui irrito labore ex auro mercurium elicere inconsulta natura satagunt: Vana machinamenta, utpote quae nihil aliud nisi frivolae et fallaces Agyrtarum ciniflonumque maleferiatorum sunt ostentationes. Dato tamen, non concesso, id resolvi posse; quid inde utilitatis ad medicinam sperandum sit,non dispicio; cum mercurius tali modo separatus mox pristinae natur restitutus, supra vulgi mercurium, uti ab eo non differt, ita quoque nil quicquam eidem superaddat.

Alii in tinctura ex auro extrahenda, quae argentei coloris aquam prae se ferat, summopere desudant sed irrito labore: tinctura enim auri soli eius corporis non est alligata substantie, sed omnes eius partes inseparabiliter unit, exterius flavae, interius rubicundae, puro existunt modo Sala teste, Mercurius quidem ob summam maturitatem, Sulphur ob igneam facultatem, al propter fixam eius naturam ex unione indissolubili cum sulphure unione et nexu; atque ex hisce tribus nascitur fulvus ille auri color quem auro ad irreducibilitatem usque dissoluto remanere non posse iam ex allatis constat, sed progrediamur ad experimenta.

EXPERIMENTUM

Si quispiam aurum aqua regia dissolverit, liquor inde emerget baphico colore haud dissimilis, quo etiam quidquid tetigerit superfusum tinget, quae tamen tinctura auri irreducibils dici nec debet, nec potest cum sine ulla difficultate reduci possit: si enim dissolutum liquorem per aliquot dies balneo detinueris, et postea aquam regiam igne abstrahas sive evolare sinas, et reliquas limpida et clarae lymphae dissolvendas commiseris, cremorem oleosum ad instar sanguin is elicies tantae rubedinis, ut tincturam auri perfectam te assecutum iurare posses: hunc tamen mox ac crucibulo admoveris, ignis aftu liquore in vaporem re soluto non tincturam, sed solidum auri corpus reperies. Idem experieris in auro in pulverem impalpabilem et rubicundissime intensum reducto quem nonnulli Mercurium Philosophorum, lac virginis, fontem regalem, filium Regis nuncupant, cuius modum alibi docuimus; hunc si in cupella seu cineritio cum parte plumbi imposueris, fiet ut plumbo per vaporem profligato, tantum auri in fundo vasis, quantum in pulverem conficiendum expenderas (excepta exigua argenti portiuncula, quam plumbum in se plerumque continet) reperies. Color itaque nullum magisterii perfectionis indicium esse potest; cum liquor aureus quandoque ab albo ita obfuscetur, ut a menstruo elicitum esse tibi prorsus persuadeas, is tamen Vulcano denuo commissus, antimonii beneficio mox immutato colore in pristinum et nativum colorem degenerabi.

COROLLARIUM.

Ex hisce manifestum fit, aurum neque calcinari, neque distillari, neque in pulverum aut quintam essentiam, sive in tincturam reduci posse, in statum inquam, a quo in pristinum removeri nequeat, e explico. Aurum dupliciter in sua dissolutione considerari potest, intrinsece et substantialiter;deinde extrinsece et accidentaliter. Priori modo id nullo modo fieri posse asserimus; hoc enim pacto destructa forma metallica, aurum et non aurum dici posset, quod absurdum est, idque diligenter Alchymistas notare velim, posteriori modo accidentaliter tantum, auri forma evanescit: haud secus ac sal solidum per deliquium in aquam deductum formam salis per accidens perdit, at igni admotum eum recuperat; idem de auro per corrosiva dissoluto statui debet. Aurum enim in liquorem per dicta menstrua resolutum, a sua subsistentia metallica seu forma minime recedere, censeri debet: sed solummodo hanc abscondere, utpote perminima atque subtilissima corpuscula diffusum dispersumque, quae tamen uti totius obtinent naturam, ita quoque ipsi facile ex insita ipsis ad totum sympathia coniungi et uniri possunt: auro ad pristinam formam redeunte, ac proinde magisterium, quod ex auro conficitur, non aurum, sed magisterium aureum, non auri tinctura, sed aurea recte dici debet, uti paulo post ostendetur.

LATIN transcription

CAPUT III.

Uturm Aurum sive Magisteria ex auro confecta in Medicis eum, quem Alchymistae iactant, usum, virtutem et efficaciam obtineant, et num Medicina unviersalis dici possit aut debeat.

Postquam iam ostensum fuit, aurum in liquorem potulentum salva auri subtantia, reduci non posse; Restat iam, ut, num in medicamentis eum usum, quem Alchymistae tantopere iactant, obtineat; Aurum insigni virtute ad cor corroborandum pollere, unanimi omnium medicorum, tam veterum, quam recentiorum consensu receptum est: merito itaque quaeri potest, unde illi istiusmodi virtus? et qualis nam illa sit? Quod ut decidatu.

Sciendum est. Dupliciter rerum virtutes et qualitates considerari posse: Primo iuxta primas, manifestas et elementares qualitates; Secundo iuxta specificas quasdam virtutes, quas aliqui occultas perperam nominant, nos verius a totius substantiae similitudine dimanantes appellamus et sunt dotes quaedam a Natura rebus singulis inditae, quae uti a substantiali rerum forma emanant ita et ab ea sine substantiae destructione separari nequeunt. Atque hoc pacto auri cardiaca vis et facultas sumenda est: Nam quemadmodum magnes sola virtutis sibi a Natura inditae sympathica virtute ferrum ita appetit, ut libertati suae restitutus ubicunque et quandocunque potest, miro ad ferrum appetitu feratur, illud ad se alliciat, etin remota distantia hinc inde moveat, et miris modis exagitet, ita quoque aurum corpori humano applicatum, virtutis sibi insitae magnetismo, statim ad illud membrum, ad quod naturali amoris philtro concitatum confluit, et virtutem sibi insitam in eo exerit: quod tamen minime fieret; si soluta auri substantia in liquorem potabilem et irreducibilem degeneraret; destructa quippe substantia virtutes pariter destrui necesse esse, quis nescit, aut quis magnetem ignis vi in calcem reductum, ferri tractiva vi adhuc imbutum observavit unquam? Nullus sane: ldem in auro evenire pro certo tibi persuadeas.

Hoc itaque supposito, merito quaerere quis posset cur tot ac tanta magisteria ex auroa medicis depraedicentur? Respondeo, ea magisteria non fieri, neque unquam facta fuisse eo modo quo Alchymistae physiologiae ignari, fieri debere iactitant, uti sunt: Elixir Philosophorum, Calx Solis, Tinctura Phoebi, Aurum potabile in irreducibilem statum reductum; cum hoc pacto forma seu auri substantia per ignem destructa a privatione ad habitum non detur regressus, et consequenter forma abolita reliquum corpus mortuum et omnibus virtutibus spoliatum remanere necesse sit.

Paracelsus vel ipse fatetur Lib. 6. de rerum Natura: dicens, Nullum metallicum arcanum aut medicamentum intra corpus accipiatis, nisi prius redditum sit volatile, et in nullum metallum reduci possit. Quomodo vero magisterium, verbi gratia, auri in irreducibilem statum resolvi queat, hic Rhodus, hic saltus; cum sine Mercurio aut aquis fortibus, aut quibuscunque tandem menstruis aurum, uti supra ostendimus, dissolvi non possit: et si dissolvatur, non tamen ita radicaliter resolvatur, ut in pristinum statum reduci non possit; si vero per ignem reducatur calcinatione, hoc ipso perdi id et destrui assevero, et proinde nullius usus. Quomodo ita quei:magisteria ex metallicis corporibus virtutem medicam acquirant, infra manifestabitur: si vero aurum in minima corpuscula per menstrua corrosiva redactum fuerit, et dissoluto hoc pacto ei variae cardiacorume species coniungantur: Dico aurum hoc pacto in minima sine substantiali tamen transmutatione redactum, una cum dictis cardiacis nobiliores effectus praestare, quam aurum in solida sua substantia constitutum; cum enim singula auri dissoluti corpuscula virtute totius polleant, illa utique cum reliquis adiunctis mixta intensiorem proprietatis gradum in compositione acquirent; imosi si corrosivum quodpiam auro adhuc aut solventibus menstruis inextiterit, id tamen caeterarum specierum additarum virtute ita obtunditur, ut sumenti in potum non facile noceat. Unde valde hallucinantur, qui magisteriorum auri vim soli auro adscribunt, cum effectum suum non aliter, quam diximus, ex multarum specierum magnae virtutis commixtione praestent, unde non tam magisteria auri, quam aurea dicenda sunt; neque enim per corrosiva auri substantia in liquorem proprie transmutatur, sed particulae ipsius acrimonia solummodo menstruorum exesae, reliquisque commixtae mirificos illos effectus, si veri sunt, praestant, quae tamen postea per evaporationem vegetabilium facile in unum denique auri corpus, uti paulo ante diximus, reducuntur. Verum ut hunc liquorem non auri. sed aureum et compositum esse demonstremus, id experimento Chymicorum facile innotescit,uti sequitur.

EXPERIMENTUM

Compositionis magisterii aurei.

Pulverem auri praecipitati probe exiccatum supra marmor leviter dispersum spiritu vini Hispanici, aut Malvatici cum melissa exiccata ter rectificati a phlegmate separabis, irroratum probe commiscebis, et hoc pacto praeparatum in Sole aut loco calido exiccari permittes, irroratione hac sexies aut septies repetita; ad unciam pulveris parati, croci scrupulum, ambrae griseae et moschi orientalis 6 grana addito totumque commixtum in vitreo vase ad usum reserva; quod Sala et Crollio teste tantae efficaciae est,ut miracula patrare videatur. Que quidem ab auro solo minime, sed a cardiacis rebus, ut vini malvatici melissae, croci similiumque virtute cordis virque confortativa provenire censere debes. Aurum enim cor virtute sua specifica et magnetica confortat quidem, non tamen nutrit, quod vegetabilium ingredientium proprium est: nam uti in praecedentibus docuimus, nullum mixtum nos nutrire potest, nisi primo vitam in se habuerit; aurum vero cum mixtum inanimatum sit, non aliter in corpus humanum agit, quam caeterorum mineralium,uti Adamantis, Berylli, Topazii Amethysti, Carbunculi. Sapphiri, caeterarumque gemmarum virtutes specificae, radioso quodam et insensibili virtutum unicuique appropriatarum effluvio.

CONSECTARIUM I.

Unde patet, si quandoque vereres Chymici auri potabilis mentionem faciunt,id neutiquam de substantia auri in liquorem irreducibiliter resolubilis intellexisse sed de nominatione quadam tropica medicamenta sua variarumque compositionum magisteria a virtute mirifica, aurea appellasse, quemadmodum usu sic postulante, res magne virtutis et pretii dicere solemus, librum aureum, hominem praestantibus virtutibus praeditum, aureum; tempora felicitate bonorumque omnium ubertate referta, aurea secula dicere consuevimus; et expresse patet in Spagyricis Lulli, Villanovae, Paracelsi, in quibus varia occurrunt magisteria, Emetica, Cathartica, Diaphoretica, Anodyna, Bezoartica, quae sub aurei nomine venduntur; in quibus tamen aurum nullum locum obtinet.

CONSECTARIUM II.

Unde ex his infero, Aureum magisterium nullo modo in absolute universalis et catholicae medicine usum praeparari posse, quod tamen Alchymistae plenis buccis ostentare non desinunt; Cum enim aurum virtute solummodo cordis corroborativa omnium medicorum consensu a natura dotatum sit, ea certe peculiarem quoque dotique proportionatum effectum praestare necesse est; Unde si illud astrictiva vi, uti multi putant, polleat, certe opposita ei cathartica sive laxativa virtute ob contrariarum virtutum in uno et eodem subiecto dominium dotatum inesse, non dicam credi, sed ne concipi quidem posse assevero; si malatica vi polleat scliroticam habere non potest, et contra. Si calefaciat, non frigefaciet: si humectet non siccabit, et contra. Cum vero morborum species diversissimae conditionis sint, alii a febrili calore, quidam a frigore,ab humiditate superflua alii, non nullia siccitate oriantur; alii ex consequenti catharticis, alii astringentibus, alii diureticis, restringentibus alii indigent; certe nulla in rerum natura absolute universalis medicina, quae ex aequa et perfectissima harmonia composita omnibus morbis propulsandis apta sit, assignari potest: quicquid Lullus de suo Elixire coelesti, Paracelsus, Quercetanus, aliique de mysterii suis universalibus somnient quod non tantum de elementaribus, sed et de specificis qualitatibus dici velim; et vel ex theriaca luculenter paret, quae si ullum aliud medicamentum, id certe universale dici potest, cum tamen in multis morbis illam praebere periculo non carere, notius sit, quam dici de debeat; idem de quintis essentiis caeterisque magisteriis dicendum est; que quamvis ex innumeris speciebus composita sint, semper tamen nonnullis morbis contrarios et oppido periculosos effectus sortiuntur. Qui artem contrariorum recte calluerit, quod dixi verum esse comperiet; nam non, facile negarim, medicinam dari posse, quae pluribus morbis propulsandis ob virtutum reciproce se refringentium contemplationem conducere possit, ut ex theriaca et elixire vitae patet: quis enim elixir vitae potentissimi caloris, praebeat,infirmo ardentissimis caloribus exagitato?. Experimenta nonnulla circa auri proprietates admirabiles.

EXPERIMENTUM I. Aurum fulminans facere, seu Calcinatio Auri pro auro fulminante.

Calcinatio auri nil aliud est, quam actus, per quem solidum auri corpus attenuatur subtiliatur, emollitur, et in insensibilia corpuscula divulsum in impalpabilem pollinem reducitur, eo fine, ut id ad suscipiendam Magisterii operationem habile et idoneum fiat fitque huiusmodi calcinatio duobus modis, vel per humidum, vel pet siccum. Modus per siccum, ignis ope ab Alchymistis fieri posse putatur, quod nos negavimus; per humidum plerumque fit aqua chrysulca, quam regiam alias vocant, hoc modo.

Cape aquae fortis ex duabus partibus vitrioli, et una parte nitri distillati, verbi gratia, libram unam, in qua diflolve salis ammoniaci probe depurgati uncias duas; in aqua regia sic parata aurum in frustula concisum levi calore cum nonnulla ebullitione dissolve: folutioni clarae et flavescenti intra vas vitreum contentae lixivium ex tartaro guttatim instilla, et vehementi ebullitione peracta aurum ad instar limi in fundum subsidit: hoc peracto salsedo relicta tamdiu eluatur, donec nihil amplius acrimoniae appareat; sedimentum auri postea exemptum levissimo calore siccetur, atque hoc pacto habebis admirandum illud (GREEK): ita dictum, quod eius grana 2. vel 3. igni exposita ubi flammam conceperit (concipit autem eam quam promptissime) ingentem strepitum faciat, contrarioque pulveri pyrio motu deorsum vergens, omnia terebret,omnia dissipet: Nam, ut Angelus Sala testatur, huius calcis casu accensae vi, ingens marmor, cui impositum erat, disiectum ac non sine adstantium periculo in frusta divulsum fuisse. Nos alio modo id parari vidimus. Sumantur aque fortis 8. unciae, falis ammoniaci et nitri rite depuratorum unciae 3 misceantur, et per retortam servatis ignis gradibus distillentur, et obtinebis aquam stygiam solvendo auro aptissimam. Est et hac in calce primo modo parata admiratione dignissimum observandum, quodsi nitro et vitriolo duabus auream calcem constituentibus partibus iuncta una parte florum sulphuris, mixtum in crucibulo combusseris tamdiu, usque dum boli armeni formam induat; pulverem omnem fulminandi vim perdere, cuius quidem rei ratio alia esse non potest, quam quod sulphur flatuosos nitri spiritus destruat, qui uti causa sunt tanti fulminandi impetus, ita quoque sublata causa, effectum cessare necesse est. Vide quae de admiranda huius pulveris causa et ratione Libro IV quam amplissime philosophati sumus, uti quoque in hoc XII Libro ex professo tradituri sumus.

LATIN transcription

CAPUT IV. De Argento, sive Luna terresti.

Argentum Chymicis Luna terrestris appellatur ob abditum quendam cum Luna tum celesti, tum microcosmica, quod Cerebrum dicunt, corresponsum et symbolismum; Quemadmodum vero singuli planetae terrestres sive metalla diversos sortiuntur a natura colores, ita et Luna: Saturnum seu plumbum atro colore squalidum, albo Iovem seu stannum rutilo Martem seu ferrum, Mercurium livido, viridi enerem seu cuprum exprimunt, ita Lunam coeruleo colore imbuunt; tametsi vero Luna unico hoc colore contenta videatur, intra se tamen omnium reliquorum metallorum colores continet, quod sola Spagyricae artis experientia iam dudum innotuit; Candidum siquidem in solida substantia se exhibet, in aquam vero resolutum per appropriata menstrua, in colorem sapphirano simillimum convertitur si menstruum, quo resolutum fuit, arte nota abstraxeris, lugubri id, et veluti pullo indumento vestitum mox se spectandum exhibebit; igni tamen denuo commissum in multo splendidiorem solidioremque statum quam prius, fulvo, rubeoque ex candidissimo colore relucentem sese reponet.

Fuerunt multi, qui ex argento tincturo extrahere summis laboribus contenderint, et nos ei labori non parum incubuimus; atque argentum quidem aceti distillati vi resolutum sub coeruleo quodam colore visu iucundissimum apparuit, sed quod abstract postmodum menstruo tantum reliquerit argenti, quantum positum fuerat.

Alii argentum in materiam primam ingentibus conatibus reducere allaborarunt cuiusmodi mihi nonnemo ostendit sub forma resinae album, pellucidum, ponderosum fragile, fusile, incombustibile ad omnem ignis gradum, et hoc iactitabat verum esse Lunae magisterium; verum cum rogatus ame id experimento subiicere nollet, statim de magisterio sophistico veluti male sibi conscium esse conieci; abiit itaque, neque amplius comparuit.

Ego sane si quid est tale, ingenue fateor, nunquam me vidisse; pulverem argenti cuicumque tandem igni vehementer reluctantem vidi, qui cum nulla vi acerrimorum menstruorum, neque mercurii voracitate in pristinum statum reduci posset, tandem cupellae commissum modico plumbo, veluti a morte ad vitam revocatum experimento comperimus.

Qui vero limaturae argenti, mercuriique sublimati et salis ammoniaci sumentes aequales partes probe commixtas tam diu sublimant, donec sal ammoniacum vitriolum, supra, mercurius in fundo vasis adhaereat, et hoc ceu vivum magisterii Lunaris miraculum depraedicant, tanquam aperti impostores repudiandi sunt. Quicunque enim operationem huiusmodi aequa rationis trutina expenderit, is luculenter videbit Mercurium vivum a spiritu salis et vitrioli solutum fuisse, et nil aliud: cum argentum, quod impositum fuerat, eiusdem prorsus ponderis,uti prius, sese prodat. Pseudotechni quoque censendi sunt ii, qui per amalgamationem cum mercurio deinde per flores salis ammoniaci, aceto radicato aliisque modis mediisque argentum in pulverem subtilissimum et ceruleum resolvunt; sed si magisterium ad iudicem examen cupellae remiseris, id mox in verum et naturale argentum rediisse comperies.

Utrum vero argentum non secus ac aurum in liquorem vel calcem resolutum reduci queat aut nequeat, controversum est. Ut itaque paucis me absolvam. Dico, cum aurum et argentum a Chymicis perfecta metalla vocentur, eo quod omnibus reliquis compactiorem naturam habeant, proxima Naturae principia sub aequali quadam proportione eis in existant; certum est summam quoque in eo radicaliter resolvendo difficultatem esse quamvis non tantam quantam in auro; Non dubito tamen, quin modus aliquis excogitari possit, quo id in irreducibilem statum reducatur; quoniam tamen is adhuc incompertus est ita Chymicis indagandum relinquo; Unde et Magisteria Lunae multo expeditiori modo, quam Solis expediri possunt. Sed ne quicquam omisisse videamur Magisterii processum, quem a peritis Chymicis didici, subiungam.

Quemadmodum igitur aurum, sic et argentum sine corrosivo sive in calcem, sive in tincturam resolvi non potest; menstruum corrosivum in solvenda Luna hoc est. 1.Sumantur vitrioli Hungarici calorelento albificati et in pollinem reducti lib. 2. salis nitri suo sale et faecibus quam purgatissimi in pulverem reducti lib. 1 misceantur optime et distillentur arte Spagyricis nota,et habebis menstruum sub forma aquae limpidissimae spiritibus suis foetum. 2. Hoc peracto sumantur tres unciae Lunae per Saturnum seu plumbum ab omnibus quisquiliis rite depurgatae; hisce urinali impositis apponantur sex unci praedicti menstrui: urinale aquae tepidae impositum relinquatur, donec. partium fiat separatio. 3. Finit solutione seu separatione, novem uncias supradicti menstrui soluto iam liquori superaffundes, et intra balneum roris ad 40 dies igne continuato digeres; semper quod exstillatum est, reaffundendo. 4. Aquam seu superfluam humiditatem hoc pacto a magisterio separabis: magna cura inconstanti ignis gradu adhibenda est: Aquam itaque per eundem primum ignis gradum more solito abstrahes abstractam vitreo vasi immissam servato, residuum vero alembico luto obducto impositum in arena distilla, ut id quod restat aquae fortiori igne educas; ubi, nisi oleum et operam perdere velis, magna cautela agendum, ne plus quo forti calore una cum humiditate maior spirituum copia aufugiat; debet igitur magisterium infundo vasis per 4 aut 6 horas ad insta salis fossilis remanere; hoc enim pacto,aperto vase in fundo lapideam reperies materiam, infra et a lateribus nigerrimam, supra ver candidam, et adinstar crystalli diaphanam atque hoc est magisterium, quod quaerebatur. Et proprietates habet admirabiles. Quarum prima est, quod etsi nigro colore manus inficiat, corrosivam tamen facultatem, quae in aqua forti est, prorsus dereliquit. Secunda vitriolicae aciditatis saporem linguae exhibet; si enim in concha aenea aqua tepida magisterium dissolveris vel in eodem lamellas cupreas inieceris, mox argentum a magisterio separatum et cupro sub forma spongiosa adhaerere videbi, quod tamen liquefactum deinde in solidum argentum redit. Tertia, Si Magisterii materiam in pulverem redactam Soli exposueris ad instaratramenti nigerrimam formam induet, quod idem evenit si materiam cum auro soluto misceas. Quarta, Experientia docet. Sala teste, quod in ignem apertum huius lapidis iniecta particula adinstar salis petrae comburatur: imo ubi in charta positum ad summum siccitatis pervenerit flamma concepta instar pyrii pulveris magno cum impetu exiliat: cuius quidem rei ratio est flatulentus nitri spiritus, quo turget: nitrum enim sub forma menstrui ignem prorsus respuit, Lune vero iunctum in pristinam naturam revertitur, ignemque more solito concipit. Quinta, Magnum et specificum in capitis infirmitatibus: uti in epilepsia, hydrocephalo. Paralysi, caeterisque periculosis catarrhis remedium communi Medicorum opinione habetur, granorum, vel dosi cum vino malvatico mane exhibitum.

LATIN transcription

CAPUT V.

De Ferri, Stanni, Cupri, Plumbi magisteriis.

Imperfecta metalla propter impura principia ad internos usus minus expetuntur: etsi enim magna et insigni solertia praeparentur habent tamen in radice nescioquod inquinamentum ex sale, sulphure et mercurio impuris, indigestis depravatisque resultans, dum contaminatione minerarum halituumque irruentium impetu a natura ad optimum evocata, materia tamen perversa in matricibus terra non bene disposita degenerarunt; Et quamvis de ferri, stanni, cupri, plumbi genesi proprietatibusque in X Libro, quam fusissime egerimus, hic tamen nonnulla ibidem omissa adiungemus, potissimum quae usum medicum concernunt. Certe huiusmodi metalla iam recensita uti imperfecta sunt, et male compacta, ita quoque nullo paene negotio in liquores, salva substantia dissolvi possunt. Ut itaque chalybs fiat potabilis, Lulli praescriptione ignibus calcinandus est; malunt tamen una eademque opera calcinare eundem per liquorem salis, vel etiam per acetum stillatitium, quibus ferri probe abluta scobs immergitur. Optimum processum ego existimem esse, siquidem ad internos usus assumatur, ut crocum eius aceto vel spiritu salis similibusque menstruis ita attenuamus,ut seipso colliquescat, quamvis reverberationibus quoque urgeri queat, modo adiectis salibus, modo omissis: tandem quinta vini essentia veluti operis complementum accedit, et ferrum potabile exhibet; ferrum enim iam fractum et violentia ignium domitum, nec non acrium menstruorum voracitate subiugatum, liquor vini saepius abstractus penitus resolvit, atque adeo ferro mistus in absolutam tincturam degenerat, copia deinde ad pauca contrahitur distillando, quo relinquitur liquor oleo formis tam internis, quam externis usibus aptus, hydropicis, spleneticis, hypochondriacis et lienosis, coeliucis, lientericies, asthmaticis mirifice proficuus.

In nostro pharmacopoeio ad vinum chalybeatum pro lienosis, dysentericis et oppilat conficiendum, sumunt lib. 8 vini malvatici, sive Muscatelli ut vulgo vocant Syracusani, quod in terreo vase ventricoso et collo oblongo ponunt: deinde lib. 1 limaturae ferri purissimi, seu chalybis in crucibulo ponunt, usque dum candescat,quam mox ac ignitam hoc pacto viderint, vino in vase terreo contento ad tertiam partem superaffundunt et obturato orificio, ne spiritus evanescant; post tertiam operationem quod ultimum est, spatio 24 horarum subsidet: et habebis magisterium admirandi in dictis morbis emolumenti. Reliqua de Ferro fuse tractata vide Libro X.

Stannam, quod et plumbum candidum dicitur utrum potabile reddi possit multi dubitant, ob principia mercurii et sulphuris ineo male digesta, quibus si accedant in solutione eius menstrua corrosiva, pessimum sane effectum et prorsus virulentum relinquunt; quem ii qui stannum purgant et calcinant, magno suo malo quotidie discunt; unde Chymici omnem lapidem moverunt, ut illud ad meliorem frugem reducerent, ad dignitatem Lunarem evectum; sed cum Sisypho labore defraudati fuerunt: Collyrium tamen praestantissimum foret, si quis longis circulationibus id a latente sub eo deleteria virulentia liberare posset. Sed haec cura Chymicis relinquenda est.

De Cupri natura et proprietate variis iam locis actum vide; nil restat, quam ut num id potabiles fieri possit, exponamus. Alchymistae spe freti futurum, ut si illud in argentum purum transmutarent, ex consequenti tincturam inde Lunarem mirificae virtutis extraherent; sed praeter bonorum omnium vitaeque iacturam nonnulli quidem non aliud quam furcam, aliiquoque immortale propudium cum perpetuo existimationis detrimento retulerunt: Alii multorum damno sapientiores relicta alchymistica (GREEK) vanitate in hoc unicum enixi sunt, ut inde vitriolum extraherent, quod praestantissimum ex omnibus mineralibus, contra praecipuos morbos remedium esse cognorant. Verum cum de eo Libro VI, et X amplissime egerimus, eo Lectorem remittimus, ubi quicquid ad cupri naturam et proprietatem vitriolique genesin desiderari potest, evolutum reperies. Nihil hoc loco de plumbo et mercurio dicam, cum haec innumeris passim locis excusserimus. Restat modo ut nonnulla experimenta circa auri et argenti proprietates adiungamus.

LATIN transcription

CAPUT VI. De Arboribus metallicis earumqe artificiali productione.

Arbores Metallicas. Exanthemata sive efflorescentias quasdam vocamus,quae in nullis non mineris ex venarum ductibus erumpunt quo nil admirabilius videre licet; Videas nonnullas instar arbuscularum crystallinarum, quasdam corallinarum instar, aliquas virides, did crocea alias aut ex variis coloribus constitutas, quae per truncum in ramos quosdam multifidos expanduntur, cuiusmodi nos in Musco nostro ostendere solemus; Fiuntque ex mercurialium salinorumque spirituum radiatione, in longum, modo in latum, iam in rectum, iam in obliquum situm difflantur ea proportione, ut arborem cum ramis proxime aemulentur, neque praeter vitam ei quidpiam deesse videatur. Habes hic breve ortus plantarum Mineralium a natura peractum opificium;Restat modo, ut quomodo arte Spagyrica similia intra phialam aliquam produci possint ostendamus.

EXPERIMENTUM I. Arbor Philosophorum ad oculum crescens.

Accipe Lunae purissimae, sive per cupellam depurat unciam. Aquae fortis et Mercurii uncias 2. in quibus solvatur argentum assumptum. Deinde hasce duas materias commisce immissas in phialam, quibus superaffundes libram aque communis, et obtura bene, et videbis eam quotidie crescere tam in trunco, quam in ramis.

EXPERIMENTUM II. Ut Arbor intra philam tota deauretur, et poma adinstar granatorum appareant.

Accipe Antimonii in pulverem redacti, aquae fortis communis, et olei Sulphuris partes aequales eaque affunde lapidi de tribus; haec enim phialae imposita arborem cum tempore exhibebunt ramis aureis fulgentem, cui adnexas reperies punicei colotis guttulas, quae poma granata exprimant.

EXPERIMENTUM III. Arbor Philosophica

Accipe tincturae Lunae et Mercurii aequas partes, amalgama inde factum pone in vas bene obturatum, et relinquito donec in pulverem convertatur: quod nigrum Sulphur vocatur: huic adde Sulphuris unciam et semis, atque Tartari, Boracis, Myrrhae unciam unam ex singulis, bene commisceantur, et Phialae imposita Hermetico claudantur sigillo deinde ponantur intra arenam calidam, et intra duos aut tres dies pulchrum artis miraculum rorem videlicet Philosophicam videbis.

EXPERIMENTUM IV. Arbor Lunae.

Recipe Argenti cupellati unc. 4 dissolve in spiritu nitri, spiritum ex balneo roris abstrahe sive distilla, et manebit Luna infundo; cui superaffunde aquam pluvialem distillatam, digere per plusculos dies et distilla id fac sexies aut septies, semper novam aquam distillatam affundendo; postea in illam Argenti solutionem iterum cum aqua pluviali distillata factam iniice nitri fixi unc. 6 digere simul per duas septimanas.et crescet Arbor Lunaris, iucundissimi spectaculi.

EXPERIMENTUM V. Nitri fixandi modus. Recipe Nitri Libram unam, liquefac in tigillo forti e paulatim iniice floris sulphuris, donec (SYMBOL) tandem amplius non accenidatur, tunc satis est, amove ab igne, et per dissolutionem et filtrationem purgetur nitrum fixum, hoc iniice in Lunam dissolutam, ut supra monui.

Alius modus Arboris Philosophicae ex Mercurio et Luna.

Recipe Argenti cupellati unciam et semis, Mercurii vivi unc 1. dissolvantur singula seorsim in spiritu nitri, et dissoluta coniungantur in phiala capaci, et adde aquae pluvialis distillat uncias re aut 20, ponatur in calidos cineres ad digestionem unius horae spatio, nisi statim crescere velit; iniice in illam solutionem salis Armoniaci unc 3 habebis quaesitum.

EXPERIMENTUM VI. Regionem quandam in phiala repraesentare.

Accipe aquam fortem, in qua solve Lunam, Mercurium, Solem Venerem, postea seorsim solve in aqua forti vitriolum, haec omnia phialae imposita probe misceantur, mixta ponantur digerenda ad Solem: quam materiam si florescere comperies, extenuata aqua novam et limpidissimam affunde. Aqua fortis fiat ex alum ine, Sale petrae et vitriolo. In hoc artificio colles, rupes, plantas, flosculos, flumina ad verae alicuius regionis typum expressa cum admiratione videbi.

EXPERIMENTUM VII Ideam Megacosmi exhibere

Hoc experimentum etsi non fecerim quia tamen ab eximio mihi Chymico id communicatum ceu grande arcanum, hic illud subiungam. Effodito terram pinguem iuxta rivos ad radices montium (uti sunt fodinae auri et argenti) decurrentes: ex illa fac salpetrae in VI Libro propositum, quod stanno mixtum hermetice calcinatum mitte intra retortam, cuius receptaculum sit vitrum in formam ovalem conflatum, in huius fundo collocabis folia auri, deinde subtus retortam in furno positam ignem accende, donec fumi exeant, qui auro adhaerebunt, ignemque tamdiu in eodem gradu ne retrocedant, conserva: tandem recipiens ablatum hermetice sigilla et intra furnum repone supposito igne lampadis, donec videatur repraesentatum, quod natura in eo conspiciendum operatur; puta floribus,arboribus, fructibus, fontibus, Soli, Lunae, planetis et reliquis stellis quidpiam analogum: Dicunt autem Solem et Lunam stellasque propriis veluti orbibus distinctas, aliquod si circa centrum aliquod in phiala datum fieri dicitur, id uti gratis confictum, ita fieri non posse paulo post demonstrabitur: posse tamen in eo ex unione confluentium similium particularum, iam lucidum quid modo sublucidum, iam veluti stellulas quasdam in humido exoriri non facile negaverim: est enim proprium Alchymistarum ingentibus hyperbolis miracula sua amplificare: quae tamen diligenter examinata promissis non exacte satisfaciunt.

EXPERIMENTUM VIII Motum perpetuum Chymica arte conficere. Simile praecedenti est, quod sequitur, quo Alchymistae perpetuum mobile quod neque per aquam, neque per ignem aut instrumenta automata automata inveniti potuit, se conficere posse autumant. Videamus iam miraculi promissi fidem.

Accipe amalgamatis Veneris uncias 5. aut 6. cum amalgamato stanno tantundem, tere omnia cum Mercurii sublimati unc 10 aut 12 et pone super marmor in cella; tunc intra spacium 4 horarum totum in liquorem solvetur haud absimilem oleo olivasrum. Hoc distilla et in fine igne fortissimo, et sublimatam videbis substantiam siccam, aquam distillatam vicissim superaffunde terrae in alembico residue, et solve, quod solvi potest, solutum philtra, philtratum iterum distilla, et apparebunt subtilissimi atomi seu corpuscula, qua in vitro bene clauso in loco ficco asserventur, et ecce mirabilia videbis, propter quod totus mundus hucusque nimis difficulter operatus est. Hae sunt Alchymistarum iactantiae ad artis magnae miracula imperitae plebi persuadenda, effectu nunquam in praxin deducto. Quisnam enim in hoc magisterio motus perpetuus exhiberi possit, dispicere non possum: quid enim metallis, amalgamatis, distillatis sublimatis; quid terrae pingui, turgidae et immobili cum perpetuo motu aut consensus aut similitudinis sit, quis coniiciat? quomodo vero haec Solem, Lunam, Stellas in periodos ageretorpida fua natura possint, quis concipiat? motorem huius fanatici machinamenti certe alium non reperio, nisi eum, qui insolentium huiusmodi hominum cerebrum in innumeras superstitiones movet et exagitat. Paracelsum. Drebellium simile quid machinatum fuisse iam dudum novi, sed qualenam illud fuerit, cum alibi exposuerimus,hic iterare nolo.

EXPERIMENTUM IX. Elementorum sphaeras in phiala repraesentare.

Duplici ratione hoc technasma intelligendum est: primo ut elementa circa centrum convoluta perfecte elementarem sphaeram aemulentur, vel ut liquores intra cylindraceam phialam conclusi unus alteri horizontaliter et (GREEK) supernatent. Prius fieri non posse Libro primo de Centrosophia fuse demonstravimus cum extra centrum terrae aliud centrum cum circumglobatis sphaeris elementaribus fundare, omnem Angelorum hominumque potentiam excedat opificium non nisi DEO reservatum. Alterum vere nullo pne negotio fieri posse Libro Tertio Artis Magneticae multiplici experimentorum exhibitione ostendimus.

Sed obiicient hoc loco nonnulli meam forsan in rebus nature imperitiam, dum concentrationem liquorum Naturae negare praesumptuosius audeo, quod Natura quotidie fieri posse demonstrat. Quid enim aliud sunt gutte aquarum, nisi sphaerulae quaedam, quae extra centrum terre conglobationis fuae centrum habent quod et in Mercurio supra tabulam marmoream effuso, ac mox in innumerabiles globos mobiles diffisso luce meridiana clarius apparet. Respondeo,verissimum esse huiusmodi liquores in globulos concentrare, quod naturae id contrarium minime sir, imo valde Natura congruum: cum enim gutte in sicco conglobentur, minime vi centri id fieri censendum est, sed ratione humidi, quod ex se et sua natura siccum refugit, dum enim sicco obsistente humidum in planam superficiem se diffundere nequeat, ut in globulo quid simile attollatur, necesse est, quod in Mercurio, quem et aquam siccam, et quae manus non lavet, ob internae siccitatis vim luculenter apparet, siquidem homogeneae Mercurii partes ad se contra siccitatem fortissime tuentes, ne dissolvantur, in unionem, qua nisi in forma globosa fieri non potest, sic natura requirente conglobare coguntur, circa quod eius vi conglobantur: imo si vi centri haec fierent non est ratio, cur magna mercurii copia vel intra vas contenta aut in tabulam diffusa, non statim in perfectum globum coiret, quod tamen experientiae repugnat, cum intra phialam contentus mercurius, non secus ac reliqui liquores planam exhibeat superficiem, uti et in tabulam effusus magna copia; quod vero minimae quedam particulae in huiusmodi liquoribus in globulos statim conformentur, id fieri censere debes non vi centri, sed uti dixi, vi sicci, quod uti naturaliter tanquam contrarium refugit, ita quoque cum circumsistente siccitate se diffundere nequit, ob leve minimae molis pondus in globum sese facile conformat, et quotidiana experientia in poculis apparet, in quibus liquores ad margines scyphi in tumores attolli videntur,dum intermedia liquorum mole premuntur. Aliter res intelligi debet de conglobandis circa proprium centrum, haud secus uti in elementari sphaera contingit, liquoribus in vase quodam vitreo contentis; hoc enim, quicquid sibi somnient Alchymiste, fieri non posse, imo apertam contradictionem involvere ex eo patet, quod in dicto vase liquor igneus supra levissimus, in inferiori circulo, gravissimus foret, et sic de caeteris aquam, aerem exprimentibus liquoribus idem iudicium esto: Quae omniaquam perabsurda esse. quis non videt? Sed haec omnia hic proponere volui, ne quispiam imposterum male me philosophatum dicere possit.

LATIN transcription

CAPUT VII.

Canones Anacephalaeotici, queis Artistae in operationibus Chymicis dirigantur, quibusque operationes verae a falsis distinguantur, tum ex Authoris, tum aliorum recte sentientium Chymicorum mente.

CANON I.

De Solventium seu menstruorum natura et facultate.

Universa Chymiurgia, uti iam saepe dictum fuit, in triplicem Naturae Monarchiam se se extendit: Animalium, Vegetabilium et Mineralium; quorum singula ex tribus proximis Naturae principiis, Sulphure, Mercurio, Sale, sive quod idem est, oleo, liquore et terra componuntur, forma, pondere, consistentia, proprietate, actione et virtutibus inter se distincta. Quae omnia absque ignis sive potentialis ministerio dissolvi et in differentes formas immutari nequeunt: qui uti semper calidus et siccus est, ita quoque fieri non potest, ut contrarium sibi, id est humidum, quocaret, producat, neque ulli rei natura siccae et aridae formam liquidam et aquosam dare possit; prout multi perperam opinati sunt,dum ignem humidum dicere non sunt verecundati; verum hanc opinionem, a nobis alibi fusius confutatam vide. Ignis activum rerum omnium principium, unde res cunctas, quae igni subiiciuntur, alterari, et de naturali sui temperamenti statu deiici necesse, exceptis auro, asbesto similibusque, quae uti dictum est, ignis qualiacunque tandem tormenta invicte sustinent; reliqua vero uti metalla facile, facilius vegetabilia, facillime animalia ab igne dissolvuntur: que omnia dependent a compactione corporum, quae quanto fuerint fixiora, tanto difficilius, quanto minus compacta tanto facilius dissolutionem partium subeunt.

CANON II.

De Solventibus seu menstruis liquoribus.

Omnes illi liquores, qui fixorum compacto rumque corporum vim attenuativam et dissolutivam habent; solventia dici possunt, quae in tria genera recte subdividi possunt; ita ut alii sint liquores aquaosi et insipidi; alii acres et corrosivi, ali denique pingues et oleosi. Prioris generis sunt omnes asquosi illi liquores in sipidi, qui vegetabilibus animalibusque superaffusi per decoctionem infusionemque non tam dissolvunt; quam molliunt, et ad tenuissimam substantiam deducunt.

Secundi generis vero acres et corrosivi liquores vi spirituum acrium omnia corpora metallica et lapidea dissolvunt, et sine huiusmodi nullus lapis aut metallum solvi potest, omniaque corpora vel accidentaliter transmutant, vel in liquores aut pulveres subtilissimos, vel similes substantia redigunt, cuiusmodi sunt omnia aquarum fortium genera, aceta, et qui mitius agunt, varii plantarum fructuumque succi uti paulo supra docuimus: unde metalla lapides caeteraque mineralia marchasitae, pyritae, uti et conchylia mox ubi per huiusmodi corrosivos liquores dissoluta fuerint, simplicia corpora esse desinunt, et in compositorum numerum conscribuntur: qui tamen mox atque ab iis liberantur,tum enim et illa postliminio ad priorem solidam consistentiam deposita liquiditate redeunt; exempla in praecedentibus dedimus.

CANON III

Est et in solventibus mira quaedam sympathia et antipathia observanda, alia enim solventia in formam liquidam redacta resolvunt, alia in pulverem subtilissimum ea praecipitant; nonnulla unum corpus solvunt,aliud intactum relinquunt; salia quae amica sunt mercurio. inimica sunt sulphuri; unde recte concludo nullum menstruum universale, uti Alchymistae de Alcaest suo depraedicant, assignari posse, cum tot litibus discordiisque sibi invicem contraria deprehendantur: multo minus tale dari potest, quod naturales eorum vires et proprietates integras in una essentia comprehensas extrahere queat. Omnes spiritus acidi possunt in formam scissilem condensari. coagulari, et in pulverem converti, quidam etiam ita figi, ut examen ignis validissimum sustinere valeant; Unde facile Philosophi in rationem compositionis eorum evenerunt: menstruis vero sulphureis sive oleosis et combustibilibus nullum intercedit cum metallis et lapidibus commercium: Unde ii qui metalla, lapides, gemmas in spiritu terebinthinae, aliisque oleis stillatitiis solvere, et tincturas inde extrahere se posse gloriantur, pro veris impostoribus habendi sunt: pari pacto. Qui spiritus vini beneficio etiamsi lignosas etre sinosas substantias solvant, metalla tamen sine liquore corrosivo dissolvere non poterunt: Unde quicquid ex metallis vini rectificati ope extraxeris, tinctura minime dicenda est, sed menstruum, quod posuisti, pura vini substantia, nonnihil quoad colorem ex corpusculis metallicis alteratum; quod et de menstruo aceti distillati dictum sit.

CANON IV.

Sunt liquorum quidam. qui affusi corporibus quibusdam mineralibus, varios pro diversitate mineralium colores acquirunt; Unde imperiti putant, hanc propriam tincturam esse ex dictis corporibus extractam, in quo plurimum hallucinantur, cum mere per accidens illis hoc contingat, ut supradiximus. Aquae tam vegetabilium, quam animalium, ut recte sese habeant, ante distillationem praevia digestione et conveniente maceratione indigent, quae tamen distillatio sine ullo alterius liquoris additamento perfici debet, cum aqua illius iuncta ad putredinem disponat virtutes que iis insitas penitus destruat: aqua quae in horum distillatione primo exit, melior est, quam quae ultimo, illa ob corporis facile solubilis conditionem, haec ob pertinaciam,qua corpori inhaeret; ut in vini distillatione patet,in quo melior ille spiritus est, qui primoexit, peior ille, qui ultimo exit, cum purum phlegma sit: In aceto tamen res aliter se habet, in quo phlegma primo exit, spiritus ultimo, ob rationes paulo ante dictas sunt enim quaedam sulphura adeo subtiliaet volatilis natur, ut addita aqua salvo odore et sapore nativo facile a suis corporibus separari queant; contra quaedam ita crassa, terrestria et ponderosa ut sine empyreumatis tota non distillentur, unde pessimum saepe retinent odorem nulla arte emendabile.

CANON V.

Tartari hypostasis et sedimentum, si praedominium spectes, sal quoddam vegetabile et, terrae cuidam tenuissi max seu parti lutos, quam vitis ad se attrahit; quod uti pro diversitate soli vitiumque in eo plantatarum, vinorumque ex uvis expressorum diversum est, ita quoque diversis proprietatibus pollere censendum est; unde ex vinis nobilioribus defaecatioribusque nobilius tartarum, quam illud, quod ex iis vinis, quae variis mineralium quisquiliis infecta sunt, educitur, variis autem sordibus terrestribus vinum infectum esle, experientia docet; Nam etiamsi illud rite depuratum fuerit, adeoque crystalli adinstar lucidum, non tamen ideo sal purum putumque censeri debet, uti salia ab aliis vegetabilibus extracta, sed habet adhuc sibi nonnullam terrestrium portionum miscellam,quod inde experientiam sumenti patebit: Nam neque in aqua frigida, uti caetera salia, liquefit, et si igni committatur,aqua unacum oleo exibit; ex calce vero in fundo residua sal paratur albus et corrosiva nescioqua facultate imbutus, quod in loco frigido et humido expositum, per deliquium in unctuosum liquorem resolvitur, quem perperam nonnulli oleum tartari dicunt. cum tamen nilaliud.quams tartari resolutum sit; Quemadmodum vero tartarum vi quoddam veluti fermentum est, eiusque sal natura sua terrestre et spongiosum, ita quoque ab omnibus liquoribus, quibus iungitur, acres spiritus ad se attractos imbibit, et cum iis sese penitissime unit; atque ea de causa potentissimum menstruum eorum quae tum metalla, tum etiam corpora reliqua in pulveres resolvunt, omnium opinione censetur, cum mercurio tamen solo graves inimicitias exercet; hic enim etiamsi ita figatur,ut etiam fortissimum ignem sustineat; si tamen eidem vel modicum tartarei salis iunxeris, ac denuo igni commiseris, mercurius peregrini hospitis adventu perterritus mox in pristinam formam redivivus prosiliet, quod pulcherrimum sane et unicum examen est, quo falsitas et impostura eorum, qui mercurium in argentum se figere posse, impudenter gloriantur, detegitur.

CANON VI

Sal Ammoniacum duplices habet suae compositionis partes: videlicet ex sale volatili, quod in fuligine lignorum, sanguine, venisque animalium subinde invenitur, et ex sale communi; quod hoc experimento constat: Accipe falis volatilis cum debita salis communis quantitate, quae si rite commiscueris, et inde ammoniacum eiusdem rationis cum sale ammoniaco vulgari conficies. Cum itaque sal ammoniacum ex tam acutis subtilibusque substantiis confletur, nemo mirari debet, spiritum nitri aliasque aquas ita abeo exacui ut aurum in liquorem transparentem resolvant, uti in praecedentibus ostensum fuit; Est et hoc admiratione dignum, quod metallis caeterisque mineralibus mixtum, sub forma subtilissimae fuliginis in alembicum ascendat in nullum liquorem resolubile, nisi forsan alius ipsi liquor accesserit. De Nitro eiusque mirificis viribus hic, quam amplissime discurrendum foret, nisi id in Sexto Libro praestitissemus, quare eo Lectorem relegamus.

CANON VII

Quae vero mediam naturam inter ossa et lapides sortita sunt mixta, sunt corallia, perlae, uniones, oculi cancri, mater perlarum, omniaque conchylia, quae aquam in se oleumque combustibile non secus ac ligna caeteraque vegetabilia continent etsi non adeo copiosum. Horum cinis etsi calci lapidum, et salibus vegetabilium quoad eternam speciem similis sit; sal tamen inde extrahi nullum potest, neque in grana compingi. uti multi imperiti naturae putant; est enim quod inde prodit nihil aliud, quam substantia quaedam terrestris gustui calcis haud dissimilis; unde consequenter hallucinantur, qui huiusmodi corpora cum spiritu aceti in forma salina praeparata sal coralliorum perlarumque putant et improprie vocant; cum revera proprie sint corpora integra soluta, quae beneficio spiritus aceti sub tali forma ad haerescentis subsistant; unde solummodo vi menstruorum acrium, quae dum dicta corpora penitissime subeunt, una quoque in pulverem dissolvunt, nulla eorum perdita substantia.

Nos in nostro Collegio tincturum coralliorum sine menstruo solvimus, coralliis primo contritis, et intra vesicam positis forti igni urgemus, unde paulatim spiritibus separatis subruffa materia liquida exit instar picis; qua deinde collecta et spiritu vini denuo per retortam extracta, tincturam dat adinstar rubini fulgentem: atque hac proictura coralliorum vera utimur; quamvis sedimentum quod post se relinquit, nil aliud esse putem, quam eandem coralliorum substantiam, quam imposueramus: adeo difficile est id in tincturam veram et realem dissolvere: quod natura tenax a se separari non vult; Idem de lapidius pretiosis dictum sit; qui enim eos vehementissimo igni cum sulphure, nitro aut aliis salibus stratificatos calcinant, et postea eorum substantias inliquorem reducere satagunt, multum hallucinantur; cum destructa eorum per calcinationem substantia uti naturale temperamentum prorsus dissolvitur, ita quoque una virtutes eius disperdi et destrui necesse sit; qui vero ex calcinatis hoc modo lapidibus pretiosis salem se extrahere autumant, pariter hallucinantur; cum istiusmodi sal non ex lapidum substantia extraxerint, sed id ipsum sal sit, quo lapides calcinati fuerunt, facultatis oppido corrodentis; cum tamen huiusmodi impostores id pro magisterio olei, salis, essentiaeque perlarum vendere non erubescant; par eorum error est, qui ex crystallo oleum extrahere annituntur.

CANON VIII.

Fuerunt, et in hunc usque diem inveniuntur pseudotechni, qui Asbestum, Talcum et similia in oleum resolvere se posse iactitant, et ut clarius huiusmodi hominum fucus appareat, addam quod non ita pridem contigit: Ferebat nonnullus similium ciniflonum phialam, qua contineri docebat oleum talci verum et legitimum, adeoque superciliose tanta cum pertinacia suum tuebatur errorem, ut nullis argumentis ab eo se divelli pateretur tandem ipsi proposui huiusmodi enthymema: Vel oleum quod tu promittis, verum et ex vera talci substantia extractum est, vel non: priorem uti affirmamabat, ita mihi negativam probare incumbebat: Itaque hoc pacto ursi: Si verum et naturale oleum est, illud utique, quemadmodum omnia caetera olea inflammare poterit. Utique inquiebat: ego vero, hoc nisi experientia probari non posse resumebam, abeo itaque in pharmacopoeiam abducto petebam, ut filum bombycinum tunc casu mihi obvium oleo suo inungeret, quod non illibenter praestitit; Lumine itaque allato filum igni quibuscunque tandem modis appositum inflammari non potuit, quemadmodum filum aliis oleis imbutum in momento inflammabatur; Unde ab omnibus conclusum fuit, illud oleum non nisi nomine tenus oleum dici revera tamen aquam, quocunque tandem modo calcinando Talco additam, et consuetis mulierum fucis adhiberi solitam fuisse; unde confusus insalutato hospite sese subripuit; praesertim cum talcum in oleum igni calcinari non posse demonstrarem. Quod autem de Talco diximus, id multo maiori iure de Asbesti invicta in igne resistentia dici potest. Unde mihi semper ridiculum Chymicorum molimen visum fuit, qui Asbestum Talcumque in vitriaria fornace vehementissimis ignium tormentis vexatum calcinari posse putant, etquod stultum videri possit, ab iis liquorem sollicitare, quo etiam dum cruda adhuc erant, privabantur: atque adeo quod non habebant post calcinationem iam destructa substantia ab iis una verum, genuinum etim flammabile oleum educere. Quod tamen si praestiterit quispiam, illum ego secretorum omnium maximum, lapidis Philosophici mysterio multo excellentius utiliusque invenisse dico, cuiusmodi est, igni perpetuus, circa cuius inventionem non minus quam circa lapidis Philosophici arcanum, iam tot ingeniorum Phoenices irrito labore desudarunt. Non nego tamen Talcum, Asbestum, et similia vehementi igni in calcem resolvi posse, cum illa vitreae testae imposita, et ad superiora foramina fornacum, ubi vehementis simus flammae aestus est, facile in calcem resolvi hic Romae viderim, oleum tamen inde extractum nunquam audivi. Verum qui plura de indomita Asbesti natura nosse desiderat, is adeat Decimum Librum, ubi eius naturam plene expositam reperiet.

CANON IX.

Pari pacto hallucinantur illi, qui se per distillationem oleum ex sulphure essentiale extrahere posse putant: etsi enim sulphur minerale ad ignem resolvatur, et ob pinguedinis unctuositatem inflammari possit, experientia tamen nos docuit illud quod per distillationem in fundo recipientis remanet, non oleum, sed purum putum sulphur esse, purius tamen a quisquiliis terrestribus magis per ignem de purgatum, imo eiusdem substantiae, quam quando illud alembico imposueras, quod non fieret si in oleum resolutum fuisset hoc enim statu non esse tamplius in pristinam substantiam reducibile: neque etiam acida illa substantia, quae per alembicum ab eo separatur, oleum est, sed sal eius fuliginosus, qui fumi adinstar in caput alembici ascendit, ibique in liquorem resolvitur, quod si oleum esset, id utique inflammari posset, quod experientiae repugnat. Dico nihilominus, liquorem illum, qualiscunque tandem is fuerit, nonnulla virtute specifica corpusculorum sulphureorum imbui, atque hoc pacto effectum suum in medicina praestare.

CANON X.

Errant pariter illi, qui ex Antimonio tincturam essentialem extrahere se posse putant: veruntamen cum constet, antimonium compositum esse ex sulphure combustibili, mercurio fusili et fuliginoso, et sale quodam vitrificante, in eo tinctura essentialis nonest ab hisce substantiis distincta, unde varii colores, quos subire potest, non tam antimonio, quam igni potissimum adscribi debent: haud secus quam cum ex mercurio, sale et sulphure invicem mixtis ac concorporatis pulvis rubicundus quod cinnabrium vocamus, confici solet: quod tamen ipsum non obstat, quo minus iterum separari ac mercurius in pristinam suam formam redireque at: a corpore itaque, quod in eo non est, separare, frustraneum esse, quis non videt? Virtute tamen antimonii imbui, uti paulo ante dixi, non negatim; quemadmodum magnes ferro virtutem suam sine ulla substantiae diminutione communicat.

CONSECTARIUM

Ex hisce paret, ex metallis et mineralibus calcinatis magisteria vera et essentialia vix extrahi posse, sed totam virtutem eorum non tam menstruis, quam virtuti naturali adscribendam esse, atque adeo esse mere composita. Nota tamen hoc loco, sub duplici ratione metalla consideranda esse. Primo metalla, et reliqua mineralia, quae ex metallis participant, uti ex fe et sua natura fusilia sunt, ita quoque in suam primam formam reduci possunt uti in praecedentibus variis passim experimentis ostensum fuit. Secundo sunt lapidosa substantiae quae in calcem resolutae nunquam in eundem statum reduci possunt; marmor enim in calcem reductum in marmor genuinum restitui nequit, horum vero substantia per ignem actualem destructa, virtutes eis inditas destrui necesse est aliis inde e re nata resultantibus; unde et ulterius patet, magisteria metallorum lapidumque per menstrua extractorum virtutem non habere, nisi ex corpusculis insensibilibus a toto abrasis et menstruo commixtis, quitum calore ignis nunc hunc, nunc illum colorem assumunt, salium chromatica facultate cooperante. Unde item uti diximus, patet. per ignem calcinatas res una cum virtutibus destrui; non itemsi per acerrima menstrua dissolvantur; in his enim reductio datur, non in illis iam mortuis, quam vis uti aliam formam acquirunt. ita quoque virtutibus non penitus privantur, uti iam ostendemus.

EXPERIMENTA Circa dissolutionem corporum.

Mors seu Mortifcatio metallorum, inquit Paracelsus, est ablatio compaginis corporis ipsorum et sulphureae pingue dinis, quae ipsis multis modis adimi potest, vel per calcinationem, reverberationem, resolutionem, caementationem, etc. Si mors est et dissolutio totius compositi, id non amplius esse, quod erat, necesse est; utpote per corruptionem in aliam formam transmutatum; uti recte Aristoteles, et cum eo universus Scholasticorum Senatus docet: hanc autem corruptionem maxime calcinatione per ignem fieri iam multiplicibus rationibus ostendimus: si vero metallorum calcinatio fiat vel per sal, vel per sulphur, vel per aquas fortes, aut per mercariuim uri dico corpora tantum modo in calcem aut pulverem dissolvi, sine ullo substantiae detrimento, cum in id quod fuerunt, iterum reduci possint; et experimento patet: Si metallum tenuissimas in laminas reductum, sale, ut chymice loquar, stratificetur, caementeturque, id in calcem quidem abibit, ita tamen, ut reduci in pristinum statum metallum possit. Idem dicendum, si per sulphur, si per aquas fortes qualecunque tandem metallum dissolvatur; dissolutio enim haec non est proprie dicta corruptio, aut destructio radicalis sive essentialis, ut per ignem fit, sed accidentalis tantum: Nam acrimonia menstruorum metalla in minutissima quaedam corpuscula ita dissolvuntur, ut tamen singula virtututem et qualitatem totius retineant; quae uti naturali appetitu et sympathia ad totum feruntur, ita quoque menstruis abstractis in id, quod fuerunt, redeunt; cum vero non secus acto tum miris virtutibus referta sint huiusmodi corpuscula non est dubium, quin illa per frequentem sublimationem deposita menstruorum acrimonia paulatim mitescant, atque adeo apta fiant ad morbos etiam gravissimos propulsandos remedia praesertim si spiritu vini generosi eorum tinctura extrahatur: cum enim corpuscula virtute totius polleant; illa menstruo commista virtutem suam eidem facile communicare non est dubium. Sequuntur Calcinationes ex Paracelso desumptae.

EXPERIMENTUM I. De calcinandis metallis per Mercurium.

Mercurius vulgi in terreo vase ventricoso inferius superius angusto in igne carbonum ponatur donec fumare, et instar albae nebulae ex ore vasis egredi incipiat: hoc observato, metallum in subtiles laminas reductum ori vasis imponatur; hoc pacto mercurialis vis metallum penetrabit et instar calcis friabilem reddet. Idem eveniet, si metallum in grana diminutum cum mercurio, ut Chymice loquar, amalgametur, et deinde per corium mercurius exprimatur, et exeunte mercurio metallum intra corium remanebit instar calcis, seu arenae: quod fusione in suum iterum statum perduci potest.

EXPERIMENTUM II. Crocum Martis conficere.

Ferrum in Crocum Martis reducitur hoc modo: Laminae chalybis candefactae in optimo vini generosi aceto extinguantur, donec acetum intensam rubedinem contrahat: hoc observato ex commixtis omnibus aceti humidstatem distillatione subtrahes, residuum in fundo in pulverem sicca, habebis exquisitissimum Crocum Martis. In Collegio Romano aliter fit Crocus Martis hoc modo: tenuissimas chalybis laminas cum sulphure et tartaro aequis partibus stratificant, quae reverberata nobilem Crocum Martis praebent, qui ex laminis abradi debet.

EXPERIMENTUM III. Ex Cupro Vitriolum extrahere.

Illinentur laminae cupri aqua salis, aut salis petrae, et suspendantur in aere, donec virescant: hoc viride aqua fontana elue: laminas panno abstergas, et denuo dicta aqua illas:imbue uti prius; et sic procedes usque dum aqua in bona quantitate intense virescens vitrioli portiones in supremitatem emittat; hanc aquam separatam distillatione abstrahas, et invenies in fundo optimum vitriolum medicis usibus aptum: Alchymistae vero vitriolum hoc modo separant: Aquae forti,aut regia, vel sale ammoniaco laminae cupreae suspensae inungantur, et ubi virorem prodiderint et exiccat fuerint, piloso penicillo rasura detersa optimum dabit vitriolum; et hoc pacto semper procedes: donec laminae prorsus consumantur. Aqua salispetrae purificatur, si salispetram in vesica bulliente resolveris. Sal Ammoniacum in aquam resolves, si calcinatum super marmore in loco humido et frigido per deliquium resolveris.

EXPERIMENTUM IV. Ex cupro aeruginem sive aes viride educere

In laminas reductum Cutrum cum sale, sulphure et tartaro aequis partibus simul tritis commixtisque stratificetur in tigillo, quod 24 horis reverberium sustineat ignis fortis, ita tamen, ne lamine liquefiant: deinde tigillo fracto laminas exemptas cum radhaerente materia aeri aliquot diebus: expone, et convertetur materia in laminiis in pulcherrimum aes viride cuius magnus in auro argentoq, tingendo usus est. Aes vero ustum quem crocum veneris vocant, sublimabis; laminae cupreae sale una cum optimo aceto in pultem redacto inungantur deinde tigillo imposito per quadrantem horae forti igni ita tamen ne fluant, in furno ventoso urantur. Candentes laminae in aceto (in cuius una libra semiuncia salis ammoniaci adiuncta sit) restinguantur. Squamasque, quae post extingctionem laminis adhaeserint, intra acetum proiictio, et hoc usque ad laminarum consumptionem identidem repetes; deinde vel distillando, vel seipso in aperto vase evaporando abstrahatur acetum, et invenies in lapidem conversum cuprum, qui est genuinus crocus veneris.

EXPERIMENTUM V. Cerussam ex plumbo conficere.

Laminas plumbi suspende in olla in vitriata supra acetum forte ex vino generoso, olla optime, ne exhalet, obturata: hanc ollam pone in cineribus calidis; tunc intra decendium optimam cerussam laminis adhaerentem reperies, quam piloso penicillo deterges ad usum: atque hoc repetes donec laminae consumantur. Si vero aceto nonnihil salis ammoniaci adieceris habebis cerufam splendidissimam, plumbo cuproque dealbando aptissimam.

EXPERIMENTUM VI. Vitriolum ex auro educere, ex Paracelso.

Quamvis superius aurum indossilubile dixerimus, cum tamen Paracelsus ex eo vitrolum et sulphur extrahi posse dicat magni pretii, et usus tum in medicina, tum in transmutatoria arte: utrum hoc fieri possit, iam disquirendum est: Extractio vitrioli ex auro ita fit.

Recipe auri obryzi duas aut tres libras in laminas deductas, quas supra salem ex urina extractum, quod ipsi puerorum urinam vocant, una cum spiritu vini, quas ille filipas vini more suo dicit, suspendes in ampla cucurbita vitrea bene sigillata, et in fimo equino, seu vinaceorum calore defossas 14 diebus digerendas relinques; quibus evolutis,cucurbitam aperies et in venies aureis laminis adhaerentem farine adinstar pollinem,quem deterges; est enim hoc auri viriolum, qua decocta cum aqua pluviali distillata prius, tam diu spatula agitabis, usque dum sulphur auri in superficiem aquae elevatum instar sevi compareat; quod colliges, et tandem aqua ad siccitatem usque abstracta prodibit vitriolum auri desideratum virtutis diaphoreticae ad miraculum usque. Quaeritur modo, utrum hoc vitriolum sit quidpiam ex auri substantia eductum? Respondeo quod non: cum enim aurum nulla ignis violentiadestrui possit, multo minus urina puerorum id calcinari in vitriolum posse. quis nonvidet? Dico itaque has esse efflorescentias quasdam ex urina natas et aureis laminis inhaerentes: cuius rei indicium hoc est, quodsi millies hanc operationem repeteres aureas tamen laminas in eodem semper statu sub eodem semper pondere perstituras, experientia nobis constitit. Si itaque nil aliud auro decedat, certe illud quod laminis adhaeret, ex auri substantia eductum esse non potest; unde itaque illa farina? utique non sex alio, nisi ex salis uti Paracelsus vult, urinarii decoctione laminis aureis adnatam necesse est, quod tamen vitriolum ita more suo exaltat Paracelsus, ut sibi ingentes in dedivitiarum thesauros promittat, uti per Suphur fixum quod hoc modo parat: Primo aceto sitatem ab ea per triplicem distillationem abstrahit usque ad dulcedinem, nullo amplius foetoris relicto vestigio: Deinde hoc reverberat primo in colorem album, postea in rubrum cinnabaris adinstar, et habebis sur xm tantae virtutis, ut quamlibet lunam in aurum, et corpus humanum in summam sanitatem et vita longaevitatem ultra quam scribere liceat (ita enim loquitur) convertat. Verum cum in XI libro hasce affanias convellerimus, Lectorem illuc remitto, ubi fucosas merces uberrime apertas reperiet si Paracelsus huiusmodi secretum medicum et instaurativum vitae scivisset, certe paulo longius ultra 50 annos, quibus vixit, vitam traducere potuisse.

LATIN transcription

PARS II. ARS METALLOSTATICA, SIVE De Arte, qua per scientiam pondratricem mixtura metallorum mineraliumque cognosci certo possit, una cum ponderatione humiditatis, siccitatis, in unoquoque mixto, tam minerali, quam vegetabili animali que inexistentis.

LATIN transcription

CAPUT I Quo Auri mixtura declaratur.

In Undecimo Libro ostendimus summam. Auri bonitatem non excedere 24 Caratas, ut vulgo vocant, appellantque aurum purum; infra vero 24,non aurum purum dicendum est, sed mixtum: Qualita senim auri in quovis corpore exprimitur, partibus auri puri, quae sunt in ipso corpore non in magnitudine, sed in gravitate sumptis, qualibus totum corpus constat 24. Sed rem exemplo declaremus. Sit corpus aliquod aureum v gr. 24 unciarum. quod rite et legitime expurgatum ab iis, quibus miscebatur, reductum sit ad ao uncias reliquum vero cuiuscunque speciei metallum fuerit,in fumum abierit: Dico, corpus illud massa unciarum non fuisse purum aurum 24 caratt, sed 20 tantum, eo quod tota illa massa mista auri puri 20 tantum unclas habuerit; imo non solum illa massa auri sed etiam illa cuius ipsa fuisset pars, vel quae ipsius fuisset quaecunque pars, dicetur 20 partium; ita quidem ut una quaeque pars auri puri, quantumvis minima dici possit particula auri 24 carattarum, neque enim in alligationibus metallorum, alia est alligatio partium, alia totius sed utrorumque una eademque est qualitas. Et hoc est, quod Aurifices in investigatione qualitatis auri observant: Non enim purificant totum aliquod corpus auri propositum, sed minimam eius particulam ad auri puri qualitatem reducunt: hac enim reducta non solum recte definiunt cuius fuerit qualitatis, et quot partium illud corpus, a quo illa particula detracta fuerit et illud quod adhuc superest diminutum scilicet illa parte purificata, uti in anteposito exemplo patuit. Decoctione enim uncialis particulae ad aurum purum facta,si invenerint ex puriori gravitate uncialis particulae auri, quam expurgandam sumpserant, deperisse nihil statim inferunt, non hanc solum particulam, sed et totum corpus, ex quo particula detracta fuerat, aurum purum esse 24 caratt, si vero gravitatem assumptae unius unci particulae diminutam deprehenderint. v.gr quae ante expurgationem fuerit scrupulorum, modo vero sit 24 scrupulorum, tunc inferunt propositam auri massam esse 20 Carattarum; reliquum vero esse ex aliis metallis commixtum. Nam cum in hac comparatione qualitatum seorsim habeatur ratio partium auri et seorsim metallorum alligatorum; clarum est, si totius corporis gravitas in 24 partes aequales divisa intelligatur, ex quibus 20 sint auri; duae argenti, duae aeris, quamlibet partem auri cum qualibet parte argenti minorem partem aeris, eo quod aurum omnia reliqua metalla gravitate superet uti et argentum ipsumque 8s quemadmodum experientia docet. Inter varias vero et multiplices auri compositiones, quibus cum aliis metallis alligari potest, eam retinuere aurifices et collybistae, omnium consensu aliis quibuscunque commodiorem, quae ab auri similitudine minime dissidet, qualis est aeris et argenti mixtura; que tamen quoad gravitatem semper debent esse aequales. Accipiunt itaque dicti Collybistae auri puri cuiuscunque qualitatis sive gravitatis tot partes, quot partium futurum est aurum producendum, pauciores tamen partibus et reliquas partes supplent aere et argento, sumendo ex utroque partes aequales in gravitate, atque hisce commixtis inter se producunt aurum desiderate qualitatis, eamque denominanta partibus auri puri in mixtione assumptis, interdum tamen semper aliquid plusculum argenti et aeris admiscent, casu, si ex hisce nonnihil in fusione deperderetur. Atque hoc pacto 23 partes auri puri requirunt 1/2 argenti, et 1/2 aeris, ut massa ad 24 pertingat. In massa vero auri puri 22 partium requiritur una pars argenti et una pars aeris, et sic de caeteris.

His itaque rite expositis, iam videamus,quomodo nova hac metallo statica, quantum in qualibet massa aurea insit tum argenti, tum aeris, explorare valeamus. Suppono itaque primo ex Getaldo: aliam gravitatem esse auri in aqua, aliam in aere, quod idem de argento et aere statuendum est: in aqua enim metalla minus gravitant quam in aere. Hoc posito ex Getaldo et Mersenno suppono, quo. Auri puri gravitas, quae est in aereis erit in aqua 18. Argenti gravitas, que in aere est in aqua est 28. Aeris gravitas, quae in aere est 9 in aqua erit 8. id est, Aurum ad aquam se habet in gravitate ut 19 ad 1. Argentum ad aquam ut 31 ad 3 et aes ad aquam ut 9 ad 1.

Ex quibus clare patet, si aliquod corpus mixtum constet partibus aequalibus argenti et aeris in gravitate, quantam gravitatem in aqua, quantam in aere habeat. Verum ut modus, quo quis dicta in aqua librare possit coognoscatur, eum compluribus paradigmatis exponam. Hydrostatica quadruplici modo pondera rerum quarum cunque ponderari solent. Ponderari solent: 1. vel enim copora homogenea in aquis homogeneis 2. vel corpora homogenea in aquis heterogeneis. 3. vel corpora heterogenea in liquoribus heterogeneis 4 vel corpora heterogenea in liquoribus homogeneis Nos ad confusionem vitandam, duobus modis hoc loco tanquam proposito nostro magis congruis utemur, Getaldam in omnibus fere secuturi.

Nota primo, corpori metallico quod ponderandum proponitur, appendatur seta equina ad unam lancem, in altera lance ponatur pondus, et corpus metallicum ponderandum dimittatur intra aquam vasi conclusam; ita ut in aqua libere pendeat, et ut lancem aqua non contingat.

Sit libra AB librile CD lanx G in convexitate sua uncinum habeat insertum, ex quo ponderandum corpus metallicum H setae equinae alligatum dependere possit, atque intra vas I, aqua plenum dimitti. In lance F ponantur pondera: huiusmodi libra quaecunque corpora metallica facili negotio pondera veris. Dixi seta equina corpus ponderandum debere appendi, quia fere aeque gravis est ataque aqua, et ideo nihil addet vel minuet gravitatis in ipso corpore ponderando.

Quod si corpus ponderandum fuerit tam grave ut seta simplici sustineri nequeat, appendatur pluribus simul iunctis setis, et ne aliquid gravitat is setarum coniunctio addat corpori ponderando, ponantur in altera lansce totidem setae quales eis, quae ex lance, cui appensum est corpus, pendent, usque ad corpus appensum: hac igitur setarum additione aequi ponderabunt lances, et quamvis illae set, quibus appensum est corpus, sint longiores, quam aliae alteri lanci additae longitudine partium, quibus ligatum est, tamen quoniam illae partes aeque graves sunt atque aqua, existentes cum ipso corpore in aqua, nullam gravitatem habebunt, et ideo illae setae, quae alias superant dictis partibus, etsi longiores, non erunt graviores quam aliae. existentibus nempe, ut dictum est, illis partibus cum ipso corpore in aqua. Sic igitur in aqua ponderanda erunt solida corpora, quod animadvertisse fuit operae pretium.

Aquam vero, sive aquae partem aequalem ponderati corporis subintellige corpus cubicum, sphaericum aut cylindraceum, quod intra dicta corpora contineretur; hoc pacto: si corpus solidum infra aquam libere consisteret, istiusmodi corpus solidum pondere aequale foret tante aque, quanta sub eadem figura vasis consisteret, sive quantum corpus v gr cubicum aquae contineret. Sit cubicae figuraecorpus aliquod solidum B quod immersum vasi cd, aquae pleno libere fluitet in A. Dico locum seu superficiale corporis, quo continetur aqua, sive quod idem est aquam intra cubum B in A contentam ponder equalem esse ponderi corporis solidi B, vel, siquis vas concavum faceret, quoad internam superficiem seu locum corpori solido B quale, aquam eidem ad plenitudinem infusam aequalem fore corpori solido B cubico. Si vero dictum corpus intra aquam partim emineat, partim submergatur, ut M corpus solidum; Dico, aquae partem cdef, cui immergitur, Equalem esse toti corpori solido M id est, cdef aquae quantitatem toti corpori M aequiponderare. Quae omnia pulchre demonstrantur ab Archimede lib. De iis, quae vehuntur in aqua. Hinc nascuntur hae propositiones. 1. Omne corpus Solidum materiae levioris quam sit aqua, non omnino mergitur, sed eminet aliqua sua parte. 2. Omne corpus solidum materiae ponderosioris quam sit aqua, sive superficiarium vas aque, ad fundum usque demergetur,ut patet in corpore solido L. 3. Omne corpus solidum materia aqua aequiponderante, datum in aqua locum servat , uti in A prioris Figurae patet. Quae omnia iam in V Libro huius primi Tomi demonstrata sunt.

PROPOSITIO I.

Data solidi corporis gravitate eiusque ponderositate ad pondus aqaue, eiusdem in aqua situs gravitatem reperire.

Sit AB aqua, corpus solidum pendat 2 libras: sit autem ponderis aquei ad corporis solidi C ratio quintuplex, atque adeo corpus solidum C levioris materiae quam aqua, invenies solidi C situs gravitatem in aqua AB, hoc pacto: Expende quanta sit gravitas aqueae molis ipsi C qualis, et invenies v. gr. 10 lib de quibus deductae lib. relinquent 8. solidi corporis C, quae sunt levitas corporis C, in data aqua AB. Sed iam dicta per Problemata ad praxin redigamus.

PROPOSITIO II

Data gravitate aquei corporis gravitatem plumbei habentis molem aquae moli aequalem reperire.

Sit propositum aliquod corpus aqueum, cuius gravitas sit 100, et oporteat scire quanta erit gravitas plumbi magnitudinem habentis aequalem propositae aquae: Verbi gr. Sit vas A plenum aqua, cuius aquae gravitas sit 100, et oporteat scire, si illud idem vas repleatur plumbo, quanta illius plumbi sit futura gravitas. Accipiatur aliquod plumbeum corpus, cuius gravitas sit 23 deinde aquae magnitudinem habentis aequalem plumbo inveniatur gravitas, quod quomodo fieri oporteat, iam dictum est in antecedenti exemplo. Sit igitur ea inventa gravitas 2 et fiat, ut 2 ad 23; ita 100 ad alium numerum, qui sit 1150 is igitur numerus erit gravitas plumbi magnitudinem habentis propositae aquae qualem, hoc est, illius plumbi, quod in vase continetur. Nota, quod hic de plumbeo corpore dicimus d aereo, stanneo, ferreo similiter intelligendum esse.

PROPOSITIO III. Data plumbei corporis gravitate, aquei corpori plumeo aequalis gravitatem reperire.

Sit primum propositum aliquod corpus plumbeum A. cuiuscunque figurae, cuius gravitas sit 2z, et oporteat scire, quanta erit gravitas aquae magnitudinem habentis aequalem proposito plumbo A ponderetur plumbum A in aqua modo iam dicto et habeat gravitatem 21: quoniam igitur numerus 23 superat numerum 21, numero 2. erit gravitas aquae magnitudinem habentis equalem plumbo A. 2.

PROPOSITIO IV. Data gravitate cerei corporis, dati aquei corporis ipsi aequalis gravitatem reperire.

Sit itigitur propositum aliquod cereum corpus A, cuius gravitas sit 21, et oporteat scire, quanta erit gravitas aque magnitudinem habentis aequalem cerae A. Quoniam vero cera levior est quam aqua, si dimittatur in aquam, non feretur deorsum. Accipiatur aliquod corpus solidum F gravius quam aqua, ita ut corpus constans ex utrisque corporibus AF demissum in aquam feratur deorsum; Sit igitur corpus F plumbeum, cuius gravitas sit v. gr 23 et eius demin aqua ponderati 21 ergo aquae magnitudinem habentis aequalem plumbo F erit gravitas 2.

Et quoniam cerae A gravitas est a i. plumbi vero 22z erit utrorumque corporum AF cerae nimirum et plumbi gravitas 44. coniungatur cera et plumbum, et ita coniuncta ponderentur in aqua, et habeant gravitatem20. Quoniam igitur numerus 44. superat numero 20, numero 24, erit gravitas aquae habentis magnitudinem qualem utrisque corporibus cerae et plumbi 24 sed gravitas aquae magnitudinem habentis qualem plumbo F est 2 ergo reliquum, quod est 22, erit gravitas aqu magnitudine qualis propositae cerae A.

Iterum sit aliquod corpus plumbeum Acuius gravitas 2300, et oporteat invenire gravitatem aque magnitudinem habentis aequalem plumbo A. Accipiatur aliquod parvum plumbi corpus F, cuius gravitas sit v.gr. 23, et inveniatur gravitas aquae magnitudine quali plumbo F, ut dictum est; quae sit 2, et fiat, ut 23 ad 2, ita 2300, ad alium numerum, qui sit 200, gravitas igitur aquae magnitudinem habentis aequalem plumbo A, erit 200. Similiter sit aliquod cereum corpus A, cuius gravitas 2100, et oporteat facee, quod imperatum est. Accipiatur aliquod parvum cerae corpus F, cuius gravitas sit v.gr. 21 et inventa gravitate aquae magnitudinem habentis aequalem cerae F, quae sit 22, fiat ut 21, ad 2, ita 2100 ad alium numerum, qui sit 2200, erit igitur gravitas aquae magnitudinem habentis aequalem cerae A 2200.

PROPOSITIO V. Data plumbei corporis magnitudine, stanni magnitudinem ipsi plumbeo corpori gravitate equalem reperire.

Sit propositum aliquod corpus plumbeum, cuius magnitudo 740, et oporteat invenire, quanta erit magnitudo stanni gravitatem habentis aequalem proposito plumbo. Accipiatur aliquod corpus plumbeum D, cuius gravitas sirs deinde stanni magnitudine equalis plumbo D, inveniatur perhydrostaticen gravitas,qua sit quod quomodo fieri oporteat, paulo ante dictum est; et fiat ut 74, ad 11, ita 740 ad alium numerum 1150 is igitur numerus indicabit,quanta erit magnitudo stanni, gravitatem habentis aequalem proposito plumbo A.

PROPOSITIO VI. Data olei gravitate aquae molis gravitatem molem habentis oleo aequalem reperire.

Sit propositum aliquod olei corpus, cuius gravitas 550, et oporteat invenire quanta erit gravitas aquae magnitudinem habentis aequalem proposito oleo A; Accipiatur aliquod corpus solidum, utpote plumbeum, et aquae magnitudinem habentis aequalem plumbo; inveniatur gravitas, quae sit 12. Similiter et olei magnitudinem aequalem habentis eidem plumbo; inveniatur gravitas, quae sit 11 et fiat ut 11, ad 12, ita 550 ad aleum numerum, qui sit 600, is igitur numerus indicabit, quanta erit gravitas aquae magnitudinem habentis qualem propositio oleo.

PROPOSITIO VII. Data argenti vivi gravitate, aquae molis gravitatem habentis molem Mercurio aequalem reperire. Accipimus hic semper molem pro magitudine.

Si propositum sit aliquod argenti vivi corpus, cuius gravitas 95, et oporteat invenire, quanta erit gravitas aqua magnitudinem habentis qualem proposito argento vivo A. Accipiatur aliquod vas vitreum mundum politum, cuius gravitas sit v.gr 91, ipsumque vas plenum aqua ponderetur in aqua, et habeat gravitatem 55, quoniam igitur numerus 91 superat numerum 55, numero erit gravitas aquae magnitudinem habentis aequalem ipsi vasi, hoc est soliditati ipsius vasis z, ponatur deinde in ipsum vas propositum argentum vivum A, nihil interest, ut vas sit plenum vel non; et quoniam argenti vivi A, gravitas est 95, et vasis vitrei gravitas 19, erit argenti vivi simul cum ipso vase gravitas 156, ponderetur itaque ipsum vas simul cum argento vivo A in aqua, ita ut aqua repleat vasis partem vacuam, et sit vasis gravitas in aqua simul cum argento vivo 143, numero 43, erit gravitas aquae magnitudinem habentis aequalem argento vivo, simul cum vase 43. Sed gravitas aquae habentis magnitudinem aequalem vasi est 36, ergo reliquum quod est 7, erit gravitas aquae magnitudinem habentis aqualem proposito argento vivo A.

PROPOSITIO VIII

Iterum sit propositum aliquod corpus ex argento vivo, cuius gravitas 190, et oporteat invenire quanta erit gravitas plumbi magnitudine aequalis proposito argento vivo, inveniantur gravitas aquae magnitudinem habentis qualem argento vivo, quae sit 14,deinde inventa gravitate plumbi magnitudine aequalis ipsi aquae, ut in prcedentibus dictum est, ea erit, de qua quaeritur. Sit enim inventa plumbi gravitas 161, quoniam igitur aqua, cuius gravitas est 14, aequatur magnitudine plumbo, cuius gravitas est 161, et aequatur quoque argento vivo plumbum, cuius gravitas est 161, aequabitur magnitudine argento vivo A, quare inventa est gravitas plumbi magnitudine aequalis proposito argento vivo, quod facere oportebat.

Accepto, ut diximus, aliquo corpore solido et inventis gravitatibus liquidorum, aquae scilicet et argenti vivi magnitudinem aequalem habentium corpori, quae sint 14 gravitas aquae et 190, gravitas argenti vivi, fiat ut 190 ad 14, ita cubus ex 10, hoc est 1000 ad alium numerum, qui sit 73 15/19 is igitur numerus erit cubus diametri sphaerae ex argento vivo gravitatem habentis aequalem propositae ex aqua spherae A, quare latus cubicum numeri 73 13/15 quod est 4 19/104 proxime indicabit ipsum diametrum.

PROPOSITIO IX.

Sit propositum aliquod magnum Argenti vivi corpus A cuius gravitas 5700 et oporteat facere, quod imperatum est. Accipiatur aliquod parvum argentivivi corpus, cuius gravitas sit 95, et aquae magnitudinem habentis aequalem argento vivo C. Inveniatur gravitas eo modo, quo dictum est, quae sit 7, et fiat, ut 95 ad 7 ita 5700 ad alium numerum, qui sit 420, is igitur numerus indicabit, quanta erit gravitas aquae magnitudinem habentis qualem proposito argento vivo A. Contra, sit proposirum aliquod corpus aqueum A, cuius gravitas 420, et oporteat invenire, quanta erit gravitas argenti vivi magnitudine aequalis propositae aquae A, facto ut supra, et inventa gravitate 7, aquae scilicet magnitudinem habentis equalem argento vivo C fiat ut 7 ad 95, ita 420 ad alium numerum, qui sit 5700, is igitur indicabit, quanta erit gravitas argenti ivi magnitudine qualis proposite aquae A.

PROPOSITIO X Dato aureo corpore aquae gravitate aureo aequali, argenti vivi pondus reperire.

Accipiatur enim aliquod corpus aureum, cui superinducatur cerea tunica tenuissima, ne fiat argento vivo levius, neve ab eodem dissolvatur deinde aquae magnitudinem habentis aequalem ipsi corpori aureo inveniatur, gravitas ut dictum est, qua sit 7, similiter argenti vivi, ut aque magnitudinem habentis equalem eidem corpori aureo inveniatur gravitas, que sit 95, et fiat ut 95 ad, ita 5700, ad 420, gravitas igitur aquae magnitudinem habentis aequalem argento vivo erit 420.

Contra. Sit propositum aliquod corpus aqueum, cuius gravitas 420 oporteat invenire, quanta erit gravitas argenti vivi magnitudine aequalis proposita aqua A superinducta corpori aureo cerea tunica, ut supra, et inventis gravitatibus et os, aque nimirum et argenti vivi magnitudine qualium praedicto aureo corpori fiat ut 7 ad 95, ita 420. ad 5700: gravitas igitur argenti vivi magnitudine aequalis proposito corpori aqueo erit 5700.

PROPOSITIO XI.

In Liquoribus ponderi heterogenei erit ut pondus liquoris levioris ad pondus liquoris gravioris, sic pars corporis solidi in liquorem leviorem immersi ad partem eiusdem in aqua graviori demersam.

Sit datus AB liquor levior, quam D .corpus solidum EF sit utroque liquore levius. Quod in liquorem AB immersum parte GF aque immissum in liquorem mergatur parte I. Dico liquoris AB gravitatem ad liquoris CD gravitatem habere se, uti est KI ad GF, quia liquor vasis AB aequiponderat solido corpori HI vel EF aquae immersi, iuxta Prob. 5. Archimed, de iis quae vehuntur in aqua erit itaque proportio reciproca partis immersae ad partem mersam, id est KI ad GF.

Sint iam propositi diversa gravitatis liquores spiritus visi, uti in vase AB signato numero 1, in vase 2 vinum. In vase 3, aqua fontana. In vase 4, aqua marina. In vase 5 oleum. In vase 6 mercurius, et sic de caeteris, ex immersione unius corporis alicuius solidi aqua levioris invenies liquorum omnium ad invicem gravitatem in proportione partium immersarum. In vino vero 1/5 emerget, in aqua fontana 2/5, in aqua marina 3/5 ,in oleo 4/5, in mercurio 5/5, id est totum emerget. Ex partium itaque immersarum proportione facile in liquorum gravitates devenies: Sicut enim se pars immersa solidi corporis in differentibus liquoribus habet, ita gravitas liquoris 1 ad 2,3,4,5 gravitates. De ratione qua Archimedes cognitis gravitatibus trium corporum ex aqua magnitudine aequlaium coronae scilicet unum, alterum massae aureae, tertium argenteae, potuerit furtum aurificis in Regia corona deprehendere, iam varii modi a variis traditi sunt; nos quomodo id Ghetaldam secuti solo aureae regulae beneficio consequamur, modo ostendemus.

PROPOSITIO XII Portionem metalli alteri metallo mistam, ponderis ratiocinio discernere.

Sit Coronae gravitas os librarum, et oporteat separare aliud ei commistum metal lum, sic procedo: Intelligantur duo corpora, unum aureum, alterum argenteum, quegravia atque corona, deinde trium corporum ex aqua magnitudine aequalium aureo scilicet corpori unum, alterum coronae, tertium corpoti argenteo: inveniantur gravitates iuxta praedicta: Sint autem primi corporis aquei 5, fecundi 6, et tertii 9 6/31. Fiat itaque, ut differentia inter 5 et 9 5/31, sive quod idem est 4 6/33 ad 95, gravitatem scilicet coronae, ita differentia inter 5 et 6, hoc est, 1 ad 22 17/26 ergo 22 17/26 erit gravitas argenti quod est in corona, qua detracta ex totali coronae gravitate reliquum 72 9/26 erit graitas auri quaesita. Vel si pro tertio proportionis termino similiter differentia inter 6 et 9 6/32 quae est 3 6/32, quartus terminus 7 9/16 erit gravitas portionis auri, qua detracta a totali coronae gravitate, remanebit 22 17/26 pro gravitate portionis argenti.

PROPOSITIO XIII. Quomodo quantum aeris auro commistum sit, dignoscatur.

Sit corpus mistum ex auro et aere, et habeat gravitatem 171 libras. Quaeritur, quanta sit aeris portio auro commista et quanta auri? Sic procede. Intelligantur duo corpora, unum ex auro puro, alterum ex aere, aeque gravia atque corpus mistum, deinde trium corporum ex aqua quorum unum quale sit corpori aureo magnitudine, alterum misto, tertium aereo: gravitates modo supradicto inveniantur, quae sunt, 9, 11, et 19, hisce inventis fiat, ut differentia inter 9 et 11, ad 34 1/5 portio itaque corporis mista aerea gravitatem habebit 34 1/5; quae ablata ex totali corporis misti gravitate remanebit 136 4/5 progravitate portionis auri; vel si pro tertio proportionis termino sumitur differentia inter 11 et 19, quartus terminus erit 136 1/5 gravitas portionis auri, quae ablata ex totali corporis misti gravitate relinquet 34 1/5 gravitatem.

Operatio sic stat.

1. Differentia inter 9 et 19, dant 171 2 Differentia inter 11 et 19 quantum dabunt? quartus terminus erit 34 1/5 gravitas aeris.

Secunda operatio sic stat.

1. Differentia inter 9 et 19, dant 171. 2. Differentia inter 11 et 19 quantum dabunt? quartus num erit 136 3/10 sive 4/5 gravitas auri.

Hoc pacto non tantum dignoscere poteris misturam alterius metalli in auro sed et misturam reliquorum metallorum in unoquoque.

Atque hoc artificio omnium metallorum liquorumque proportiones quoad gravitates inventae sunt a Mathematicis, uti in sequenti Tabula patet ex Ghetaldo extracta. TABULA, Qua 12 corpora, quoad gravitatem inter se comparantur.

****TABLE****

Praxis huius Tabulae.

Est hic Abacus in binas triangulares Tabulas dispositus, quarum prior signata numero ACD continet gravitates et magnitudines 12 corporum unius ad alterum comparatas, verasque assignat omnium duodecim corporum ad invicem comparatorum in gravitate et magnitudine proportiones. Altera triangularis Tabula signata numero BCD. In priori ponitur corpus aliquod quodcunque tandem, ut 1. et caetera ad illud comparantur. In secunda Tabula ponitur corpus quodcunque tandem ut 100, et reliqua deinde ad illud comparantur. Nil igitur restat, nisi ut usum eius paucis,propositionibus exponamus: Est enim notitia haec in omni ponderum investigatione mirum in modum utilis et proficua Notandum vero aliter hoc loco gravitatem, aliter magnitudinem considerari si enim duo corpora ex duodecim differentia eandem gravitatem habuerint, necessario unum alteri maius esse reperies; tanto enim maius esse debet unum altero, quanto sub eadem magnitudine unum altero levius est. Sed haec ipsa praxi ostendamus.

PROPOSITIO I. Proportionem gravitati auri argenti ad invicem reperire.

In prima Tabula ADC triangulari quaere aurim in supremo limbo AD. Rargentum in limbo AC, et in angulo communi reperies 1 26/33 quae est proportio gravitatis argenti ad aurum; ubi argentum se habet uti 1 aurum uti 1 26/33. Est itaque aurum ponderosius argento 25/33. Si enim sumantur haec duo copora magnitudine aequalia; Dico argenteum corpus ad aureum se habiturum ut 1 ad 1 26/33. Cum enim corpora magnitudine aequalia gravitate differant: illud quod minus grave est, uti argenteum ad aureum, quod gravius est, se habebit ut 1 ad 1 26/33. Si vero magnitudinem corporum argentei et aurei consideres, reperies aureum corpus ad argenteum quoad magnitudinem sese habere iterum ut 1 25/33 ad 1. Eritque necessario, si duo haec corpora sumantur gravitate qualia, aureum corpus minus, ut 1 argenteum vero maius, ut 1 26/33.

PROPOSITIO II. Auri ad ferrum proportionem reperire.

Quaere in limbo Tabulae AD, et in limbo AC ferrum, et in latere AD aurum et reperies in angulo communi 2 3/8, proportionem ad ferrum quaesitam. Ponatur enim ferrum habere gravitatem ut 1 habebit aurum gravitatem ut , et si ferrum pendet libram 1. Aurum pendet 2 1/8. Si magnitudines horum corporum gravitate aequalium attendas, habebit sese magnitudo ferri ad magnitudinem auri, ut 2 3/8 ad 1 id est ferreum corpus maius erit aureo sub data proportione.

PROPOSITIO III. Aeris ad plumbum proportionem tam gravitatis, tum magnitudinis reperire.

Quaere ut prius in limbo AD plumbum, in limbo A et angulus communis dabit tibi 1 1/18 quaesitam proportionem; uti enim se habet 1 ad 1 5/18 ita aeris gravitas ad plumbi gravitatem, qua excedit aeris gravitatem 5/18, ut si aes habuerit libram quoad pondus, plumbum habebit insuper 1 libram 5/18 unius librae. Si vero haec corpora gravitateaequalia, quoad magnitudinem consideraveris, tunc inverso modo sese uti 1 5/18 ad 1, ita sese corpus aeneum ad corporis plumbei magnitudinem habebunt.

PROPOSITIO IV. Proportionem Aquae ad vinum reperire.

Quaere in limbo AC vinum, et in limbo AD aquam, angulus communis dabit desideratam proportionem 1 1/59 id est, aqua gravior 1/59 vino; uti enim se habet 1 ad 1 1/59, ita se habet vinum adaque gravitatem; hoc pacto reperies ceram ad mel habere proportionem ut 1 ad 1 189/210. Et sic de caeteris. Praxis Tabulae triangulais BDC.

PROPOSITIO V.

Tabulae huius proportiones non differunt a priori nisi in dato 1oo v. gr lilbrarum pondere, quod cum alio quovis ex duodecim comparatur; In hac enim corporis gravitas semper ponitur ut 100 et adhoc datum reliqua corpora proportionantur, tum quoad gravitatem, tum quoad magnitudinem. Verbi gratia. Si velis scire, quaenam sit ratio in gravitate auri ad argentum. Quoniam itaque aurum argento gravius est huius gravitatem ponamus ut 100. Quaere itaque in limbo CB Tabulae DBC aurum, et in limbo DB argetum et angulus communis tibi dabit 54 22/57 auri ad argentum proportionem quaesitam: Si enim sumantur duo corpora magnitudine aequalia,unum aureum, alterum argenteum; sitque aureum grave, ut 100, erit argenteum grave ut 54 22/57. Quare, ut 100 ad a ita gravitas auri ad argentum. Si vero sumantur haec duo corpora gravitate aequalia quoad masgnitudinem: inverso modo sese habebit proportio: sicuti enim se habet 100 ad 54 22/57 sita corpus argenteum quoad magnitudinem suam ad aurei corporis magnitudinem. Quae de quibuscunque alis corporibus hic in tabula positis intelligenda sunt; unde semper hae regulae servandae sunt. 1. Quandocunque duo corpora differentia aequi ponderabunt, unum illorum necessario maius futurum, id est, magnitudine alteri inaequale. 2. Quandocunque duo corpora differentia magnitudine fuerint aequalia, necessario unum illorum in gravitate alteri futurum inaequale. Quomodo vero hae Tabulae conficiantur, in praecedentibus ostensum fuit. Ex his patet, quomodo habita proportione duarum sphaerarum ex diversis metallis conflatarum gravitates eruendae sint. Verum uti hoc instituti nostri non est, Staticen tradere, ita quoque curioso Lectori reliqua exploranda relinquo; sufficiat interim nobis metallorum inter se quoad gravitatem et magnitudinem proportiones demonstrasse.

LATIN transcription

CAPUT II. De variarum rerum ponderationibus.

Nihil in rerum natura esse, quod pondere explorari non possit, partim in praecedentibus ostensum est, partim hoc capite ulterius prosequemur. Terrestres substantiae sive mineralia cuiuscunque tandem speciei, eodem modo explorari poterunt, quo ostensum fuit in prima propositione per Libram nostram hydrostaticam; Corpus quippe quocunque tandem affixum unco lancis unius, et intra aquam immersum, per alterius corporis in aerea lance positi aequi ponderationem cognosci potest: si prius,utrumque in akre, deinde intra aquam ponderes; Differentia enim ponderum proportionem gravitatis inter unum et alterum corpus dabit quaefitam.

Ad aquae elementum quod attinet. Dico, tot esse differentes gravitatis in aquis gradus, quor differentes aquarum species sunt: Est enim aliud pondus aquae fontanae. Aliud salsae aut marinae, aliud fluvialis, stagnorum et pluvialis, aliud mineralis, quae et iuxta species thermarum differunt: aliud pondus in differentibus plantarum, oleorum. quintarum essentiarum similiumque liquoribus se prodit; aliud sanguinis et urinae pondus inanimalibus, et hoc quidem in hominibus pro varietate aetatis complexionis plurimum variat, cum aliud pondus sanguis pueri, adolescentis, viri, senis; aliud in melancholico sanguineo, phlegmatico et cholerico habeat, aliud in sano et infirmo. In animalibus eandem gravitatum differentiam occurrere is solus nescire potest, qui miras rerum transformationes ignorarit. Homines, animalia, plantae, pro diversitate climatum uti differentes sortiuntur complexiones, ita quoque et earundem temperamenta diversas gravitates; Quae omnia iam in praecedentibus innuimus.

Quot sunt differentiae marium et fluminum, tpt differentes sunt aquarum gravitates; differentis enim gravitatis est aqua in Oceano boreali, ab aqua in Australi; Aquae enim Indi Gangis, Tigris, Nili a Danubio, Rheno, Rhodano, Tiberi Pado, Tago, omnes inter se differunt, quarum nonnullarum Ferdinandus II. Sapientisiimus, Magnus Hetruriae Dux, ipso se experimento sensisse pro certo mihi affirmavit. Est tamen et hoc admirabile, quod aquae iam memoratae arte Spagyrica ad tantam subtilitatem reduci possint, ut omnes et prorsus qui ponderent; Ex quo luculenter patet, gravitatum huiusmodi diversitatem aliunde non provenire, nisi vel ex commistione differentium mineralium aut terrestrium partium, quibus allabuntur, succis. Vinorum prorsus similis est in gravitate et levitate diversitas, cuius rei causam aliam dare non possumus nisi differentes terrestrium glebarum conditiones differentesque. Solis aspectus. quibus valles montiumque declivia ferit. Verum quanta Statica arcana rerum natura pandat: exponamus.

Experimenta Statica miscellanae

EXPERIMENTUM I. Tractiam Magnetis virtutem quoad pondus explorare.

Ponatur in una lance Magnes, altera corpus ferreum Magneti aequiponderans, deinde exempto magnete in eius locum repone aliud quodcunque corpus magneti qui ponderans, quo peracto applica magnetem supra ferrum, et nota quantum attrahatur, et quousque ferrum ad magnetem ascendat a magnete attractum,quod erit punctum in sphaera activitatis magnetica ultimum: Hoc peracto et magnete seposito, ponito ex opposita lance tantum paulatim ponderis, usque dum ferrum ascenderit ad eum locum, quem ferrum a magnete attractum obtinebat: pondus enim in opposita lance superadditum erit potentia, seu tractrix magnetis faculta.

EXPERIMENTUM II. Quantum humiditatis sit in ligno aliquo viridi, vel herba, Spagyrica Libra explorare.

Ollae terrae indatur lignum primo in partes conscissum, vel quaecunque planta, quae deinde igni committatur tamdiu,donec totum in cinerem redactum sit. Si itaque primo lignum repereris ponderasse libras, noveris tantum fuisse humiditatis in ligno, aut planta: videlicet duas libras: Loquor autem hic de humiditate elementari, non radicali, que in sale, qui ex cineribus educitur, semper remanet.

CONSECTARIUM.

Ex hoc experimento pater, non solum omnis generis vegetabilium, sed et animalium quorum vis, in cinerem prius reductorum humiditatem reperiri posse unde siquis complura sive vegetabilis sive sensitivae naturae mixta seorsim in cinerem dicto modo reduxerit. Dico quod is non solum, quantum unumquodque humiditatis sedet cineris unius ad alterius cineris pondus proportionem sit reperturus, (GREEK) magni utique, in gradibus primarum qualitatum cognoscendis, momenti.

EXPERIMENTUM III. Quantum salis sit in quolibet iam ante assumptorum mixtorum reperire. Sic procede.

Ponderatis primo mixtis, pondus seorsim scribe; deinde cinerem ex combustione relictum denuo pondera, eoque notato cinis intra aquam querno vasi immissus tamdiu stet; donec lixivium inde factum sit: postea separata aqua salem sub forma crystallorum vasi adhaerere videbis, quem serva: lixivium vero igni ad siccitatem evaporatum in fundo caput relinquet mortuum: cui iterum aqua in dictum vas quernum superaffusa, dabit cum tempore lixivium, quo separato salem denique vasi adhaerentem abrasum sepones, hocque toties repetes, donec nil amplius salis in capite mortuo remaneat; deinde sal ex singulis repetitionibus collectus pondere exploratus dabit tibi, quantum salis in dictis mixtis primo inextiterit: Quidquid vero in fundo post lixivii evaporationem relictum fuerit, id insulsam terrae substantiam reputabi.

EXPERIMENTUM IV. Diversorum liquorum tum gravitatem, tum levitatem anaclastica arte investigare.

Notum est omnibus, radium sive Solarem sive visualem pro differentium mediorum conditione differentes refractionis leges servare, uti fuse in Arte magna Lucis et Umbrae, Libro de Arte anaclastica, seu refractionum demonstravimus. Ne itaque quicquam rerum curiosarum omittam, hic veluti loco opportuno docebimus. quomodo differentium liquorum gravitas et levitas ope artis refractionum investigari queant.

Primo itaque fiat vas ex laminis aeneis concinnatum ea figura, quam LM retert. Secunda: in fundo vasis ponatur moneta vel simile quicquam, quantitate hosti maioris ita fixum, ut loco dimoveri non possit, ut factum esse vides in ED. Tertio recede a vase ML recta versus H, tanto spatio donec moneta non amplius compareat, et tunc quidem te sistes in H. Quarto impleatur totum vas LM. primo aqua limpidis sima fontis, deinde repete locum H, et moneta te , quae primo oculos fugiebat, iam totam lse conspiciendam dabit. In vacuo quidem vase LM, prius moneta non conspiciebatur, quia linea visualis as, in directum extensa ferebatur in bc monet intacta: In vas vero aqua limpidissima refertum incidentes radii visuales AR, AS mox in superficie medii densioris refracti, ex R in d, et ex S in e, monetam paulo ante abditam, iam conspicuam oculo A per lineas refractas RA et e SA faciunt.

EXPERIMENTUM V. Aerem diversis temporibus ponderare. Aer natura sua mutabilis, nunquam in eodem statu permanet; huius itaque, pondus si explorare libeat sic agito.

Lanam siccam in globulum coarctatam tempore siccissimo in una bilance repositam prius ponderato;deinde tempore humidioris constitutionis lanam eodem loco relictam denuo pondera, et aeris secundi et primi notabilem reperies differentiam. Ex quo patet, si quis mane, meridie, vesperi aut media nocte dictam lanam ponderarit, eum singulis huiusmodi quatuor diei stationibus aeris, quoad pondus, differentiam reperire posse, quod idem de quatuor anni stationibus intelligi velim.

Pari pacto posset quispiam aeris in cryptis subterraneis ad aerem extrinsecum in vallibus respectu aeris in montibus, imo eiusdem ex vario ventorum afflatu alterati differentiam reperire. Vide quaede hisce fuse egimus in Arte Magnetica de novo instrumento, quo siccitas et humiditas locorum exploratur. Vidi qui aeris ad aliam tenuitatis proportionem ex follium motu colligeret: folles enim aerem crassum attrahentes, tardius in eo expellendo quam in tenuiori moventur; quare nil aliud hic requiri videtur, nisi motuum differentias pet penduli vibrationes explorare. Potest et aer bilance expendi: Accipe pilam lusoriam magnam quam primo aere humido per piulcum replebis, quo ponderato, subtiliorem aerem ei imprimes ope piulci et ex ponderatione eius statim innotescet differentia.

EXPERIMENTUM VI. Vigorem solis explorare.

Vigor solis in hoc consistit quod in diversis climatis locisque differenter etiam in eiusdem speciei mixta influat, unde nascuntur differentes quoque mixtorum qualitates; in frumento itaque primo faciamus experimentum. Assumantur ex diversorum climatum planis grana ver gr tritici tanta quantitate granorum qualium, ex uno quantum ex altero, deinde ponderentur singula, et notabilem differentiam reperies, quae leviora fuerint, maiorem habuerint solis efficaciam, qu graviora minorem. Atque hoc pacto quoque trumentum in plano,eiusque in monte aut valle vigorem reperies. Ratio est quia ubi maior est solis efficacia, ibi quoque minor humiditas et maior siccitas: quemadmodum enim lignum viride plus quam aridum, ira quoque plus humidum granum, quam siccum ponderare necesse est; unde et panis consequenter ex tritico Australioris climatis candidior est quam panis ex tritico Borealioris climatis coctus humiditate in pane conciliante nigredinem.

EXPERIMENTUM VII. Quatum planta singulis diebus excreverit, explorare.

Fiat ex ligno baculus quadratus AB, in gradus quoslibet divisus, is habet in A, lignum transversum, baculo AB insertum, quod in utraque extremitate C et D habeat rotulam, quam currulum vocant , ita extremitatibus accommodatum ut filum sericum subtile facile huc illuc devolvi possit. Hoc filum in una extremitate, uti in E leve pondus alligatum habeat; altera vero extremitas alligetur extremitati plantae in F. Si itaque tibi animus sit explorandi quotidianum plantae incrementum, sic age: Baculus AB cum suo tigillo transverso CD. iuxta plantam firmiter terrae infigatur; quo facto alligetur extremitas plantae GF in F filo sericeo et altera extremitas E, pondere suo plantae extremitatem extendet ope rotularum CD. Quo peracto. nota diligenter. cuinam gradui. regione in fulcro BA respondeat extremitas F, vel etiam nodus in sericeo filo quem gradum in transverso tigillo CD, in quotlibet partes graduato, ostendat. Et hoc pacto singulis diebus obtinebis differentiam incrementi plantarum, praesertim si postero die denuo observationem repetas, et differentias incrementi seorsum scribas; atque hoc pacto differentium plantarum incrementa quotidiana nullo paene negotio comperies. Utilitas huius rei magna est; ex hoc enim nutrimenti quod ad se quotidie trahit, quantitatem facile cognosces. Item humiditatis siccitatisque rationem in plantis notam habebis humidae enim plante siccis velocius incrementum sumunt, uti et calido humide, frigido siccis. Caetera emolumenta lectori expendenda relinquo.

EXPERIMENTUM VIII. Quantum in minerali gleba argenti vivi reperiatur. Accipe vesicam terream, cui mineralem glebam impones, alembico

Accipe vesicam terream, cui mineralem glebam impones, alembico superimposito una cum recipiente; deinde supposito igne forti Mercurius paulatim alas assumet,in forma vaporis ascendens; ubi vero frigidum capitellum attigerit, mox suae naturae restitutus in Recipientem dilabetur. Si itaque primo gleba mineralis fuerit 8 librarum, et mercurii 6 libras repereris, certe inferes, duas libras terrestris materi fuisse in gleba minerali, sex Mercurii: posito mineram fuisse ex fodina desumptam. ex qua hydrargyron extrahitur.

Hoc pacto licet mixturas reliquorum mineralium explorare verum cum in praecedentibus Libris fuse de similibus egerimus, eo Lectorem remittimus: Vide potissimumquae in primo Libro de Arte Cosmocentrica pendulorum beneficio exploranda, et quae in quinto decimo Libro de Instrument hydrometro tradidimus.

EXPERIMENTUM IX. Velocitatem avis in ere volantis expendere.

Nos primo huius rei in hirundinem omnibus caeteris avibus velociorum volatu sumpsimus experimentum: Accepimus pendulum tantae longitudinis, ut eius vibratio, seu diadromus uni minuto secundo horae responderet; hoc facto, loco opportuno observavimus volantium hirundinum, ad certum usque spatium, motum, et invenimus ad unum penduli diadromum hirundinem 100 geometricos pedes ab uno ad alterum terminum confecisse; unde colligimus, si pari velocitate volatum in directum continuaret, quantum spacii conficeret una hora? idque nullo pene negotio ope regulae proportionum; hoc pacto, uno minuto secundo, sive 60 minutis primis hirundo confecit spatium 100 pedum geometricorum, 3600 minutis secundis, id est una hora quantum; factoque computo prodierunt 7 milliaria (quorum unumquodque rooo passibus geometricis constat) quae continuato volatu hirundinem conficere posse reperimus; et consequenter 24 horis sive uno die naturali 1728 milliaria Italica, sive 432 Leucas germanicas, sumendo milliaria pro una leuca; in circumvolando vero totum Orbem terrarum duodecim dies et horas undecim fere insumeret. Hoc experimentum quilibet non tantum de hirundinum volatu, sed quarumlibet aliarum volucrum animaliumque currentium ad proportiones velocitatum ad invicem investigandas sumere posset; quod et de sagittarum motu, globorumque bombardarum velocitate pari pacto Exper intelligi velim.

Effusa vero aqua clara et limpida, vas nova aqua sed densiori, uti marina repleatur ad summum; et moneta eodem loco fixa ex A determinata statione respiciatur, et invenies monetam e, relicta statione nonnihil versus L, uti in eg recessisse, cuius quidem rei ratio alia non est nisi medii densioris obviatio, in quo radii visuales non potentes illud perfringere, sub maiori angulore refringuntur ex R videlicet in E ex S in g, unde consequenter moneta non amplius in ED, sed in e g spectabitur: Unde liquorum differentia quoad densitatem et subtilitatem facile tibi suggeret differentiam angulorum anaclasticorum DRe, et esg. De quo vide Artem nostram Anaclasticam, ubi calculum fuse docuimus.

Hoc pacto nullo negotio propositiones levitatis et densitatis vini, aquae vitae, ad aquam, oleum, et quemlibet diaphanum liquorem investigare posses: quae hic adiungenda duxi, ut curioso Lectori nonnullam ad aliorum multo hisce maiorum Naturae arcanorum investigationem faciendam, occasionem praeberem.

EXPERIMENTUM X. Musicas proportiones ponderibus explorare

Accipe duas chordas longitudine et crassitie aequales, quas si ponderibus extenderis, proportionibus harmonicis congruis habebis quaesitum. Appenduntur ita duo pondera dictis chordis, qua si fuerint in dupla proportione, necessario illae chordae vibrissate tibi exhibebunt diapason, id est, octavam. Si pondera chordis affia se habuerint ut 2 ad 3 illae concitat tibi necessario dabunt diapente, sive quintam; Si pondera se habuerint ut 3 ad 4 illae tibi resonabunt diatessaron: si ut 1 ad 4 disdiapason. Si ut 1 ad 3 diapason cum diapente; si denique se habuerint pondera ut 9. ad 8 tibi dabunt tonum, et sic de caeteris, quaequam fusissime in Nostra Musurgia demonstravimus, ad quam Lectorem remitto.

In numera hoc loco adducere possem, sed quia haec Arti Magnae gravium et levium reservavimus, hic tantum ea indicasse sufficiat.

LATIN transcription

PARS III.

DE ARTE VITRIARIA

Qua non solum de Vitri admirandis operibus, sed et de Crystallis, perlis, lapidibusque pretiosis ad vivum Nature exemplar fingendis, agitur.

LATIN transcription

CAPUT I.

De Vitri natura

Vitrum est ultimum, in quod mixtum aliquod reduci potest, cuius natura deo miranda est, ut vix sufficientibus verbis describi possit, si nativam fragilitatem non adiunctam haberet certe nihi ad eius pretium accedere posset. Quid enim substantia eius clarius? quid limpidius quid pulchrius Nam teste Iobo; Non adaequabitur ei aurum, non topaxius, non beryllus aut alius quispiam pretiosus lapis. Tiberio Principe excogitatum fuisse vitri temperamentus, Plinius refert, quo flexile fieret, vitrum, quamobrem totam artificis officinam abolitam fuisse traditur ne aeris, argenti, auri metallis detraheretur; Nam ut Isidorus l.16 c.15 recenset. Fertur, inquit, sub Tiberio Caesare quendam artificem excogitasse vitri temperamentum, quo flexile fieret et ductile; qui dum admissus esset ad Caesarem, porrexit phialam Caesari, quam ille indignatus in pavimentum proiecit; artifex autem sustulit de pavimento, quae complicaverat se nonnihil tanquam vas aeneum, deinde malleum de sinu protulit, et phialam correxit. Hoc facto Caesar dixit artifici, nun quis alius scit hanc condituram vitrorum? Postquam ille iurans respondisset alterum eam praeter se nescire, iussit illum Caesar decollari, ne dum hoc cognitum fieret, aurum pro luto haberetur, omniumque metallorum pretia detraherentur. Apud Indos quam primum innotuit, rebus omnibus praelatum fuit, atque inaestimabili pretio permutatum, ita ut pauci calices vitrei in Regno Tidore Orientali 200 aureorum aestimatione permutati dicantur. In quanta admiratione trigonum vitreum apud Sinas fuerit, legat qui volet P Nicolai Trigautii historiam de expeditone ad Sinas: cuius quanti sint in humani generis negotiatione usus, ordine expendam.

Primo quis non miretur ingeniosa et plena admirationis vasa et pocula, quae vitriusu conflantur, quam ingens eius in speculis conficiendis emolumentum; quanti fiat ultimis hisce temporibus in tubis opticis, microscopiisque conficiendis, queis vel ipsa celestium corporum stellarumque tentoria lynceis oculis penetrarunt Astronomi, quibusque minutissimorum quorum vis animalium rerumque pene insensibilium anatomiam fecerunt. Verum cum de hisce et similibus quam amplissime egerimus in Arte Magna Lucis et Umbrae, Libro de speculis, eo Lectorem remittimus. Vitreorum syphonum ope universa pene elementaris natura Physicis per multiplex experimentum patuit. Quanta nobis beneficia ex eius diaphana natura in fenestrarum constitutione proveniunt? et tametsi natura sua fragilesit et artis opus, eo tamen loco merito suo habendum est, quo inter Naturae opera gemm. Liquores, uti sunt aquae fortes, hydrargyron et similia, nullis vasis nisi vitreis contineri solent.

Sive auri retinere prius, sive aggere ferri.

Sive etiam affini vinctum sociare metallo.

Emicat, obstantemque ingrato pondere molem.

Rumpit ovans, magnoque potens domat omnia nisu.

Ast ubi vivaces motus constringere vitro.

Fert animus, sentit quassas hic obice vires.

Corpora frustrato pertentat vitrea morsu.

His itaque propositis iam singula per Quaestiones enodemus.

Quaeritut itaque primo. Quaenam sit materia vitri? Non nescio nonnullos materiam vitri dicere cinerem et calcem esse alios aliam pro cuiusque ingenio, vitri materiam assignare, quos longum esset allegare. Nos dicimus, cier em non solum materiam vitri esse sed arenam non quamvis, sed vitrea materia constantem, cuiusmodi sunt nonnulli silices, glarea crystallina et arena lapidis, quem Alebandicum vocant, cui et adnumeramus gagatem, quem obsidianum lapidem dicit Plinius. Lapides itaque diaphaneitatem quandam spondentes, quanto sunt lucidiores, ex crystallina quadam miscella illis commista, tanto inde pulchrius, nitidius, lucidiusque vitrum emergit. Hisce in arenam comminutis, combustarum cinis plantarum, (cuiusmodi sunt, quas Hali vel Soda vocant.) iunguntur, quae herbae cum ex se et sua natura nitrosae sint, eo fine arenis miscentur, ut ex intima lapidis arenacei substantia consimilem illis nitrosam eliciant materiam quae una cum corpusculis nitrosis salinisque in cinere latentibus, vi caloris aestuantissimi tandem in vitrum eliquentur. Veteres nitrum purum nativum materiae arenacae adiungere ob dictam causam solebant; quod et in hunc usque diem nonnulli faciunt. Verum experientia docuit, nitrosos plantarum nonnullarum cineres non solum eundem effectum, quem nitrum, sed et nobiliorem praestare.

Vitrum ittaque primo fit ex lapidibus diaphanis, crystallo-formibus et natura sua fusilibus nec non ex succis concretis, aliarumque rerum liquoribus hisce naturali quadam cognatione iunctis, et ex his melioris notae vitrum conficitur. Secundo ex lapidibus iis, qui tametsi duritie crystallina non polleant, translucidi tamen sunt et candidi: Tertio ex lapidibus candidis quidem, at non diaphanis, uti sunt nonnulli silices ad ostia fluminum vi fluctuum coacervati; hoc pacto vero praeparantur: primo dictos lapides urere necesse est, deinde pilis subiectos, ita eos frangere et comminuere oportet, ut inde sabulum fiat, tum cribrare ad puriorum parium ab impuris separationem; lapides tamen aquis diluti ad ostia fluminum in hunc usum assumpti, uti perpetua aquarum attritione agitantur, ita ulteriori purgatione non indigent. Hisce praeparatis confectio vitri hac arte fit: Tribus arenae dictorum lapidum partibus unam addunt nitri, ex quibus simul liquatis oritur massa, quam haud improprie Agricola Ammonitrum vocat, id est, Areno-nitrum; defectu vero nitri, salis fossilis, aut cuiuscunque alterius salis, portio arenae adiicitur; quorum omnium defectum modo supplet apud vitriarios opifices cinis herbae Anthyllidos combustae, quam Arabes Haly, Itali et Hispani Sodam vocant, et ut plurimum nascitur in terris salsis, unde a plerisque salsula haud incongrue, eo quod ex ea copiosum sal educitur, dicitur. Videtur ingens in Melitensi Insula huius herbae copia, et in nonnullis Calabriae locis. Soda vero Hispanica prae caeteris maxime commendatur. Dignum sane admiratione est, Venetiis a peritis opificibus portionem quoque magnetis hisce admisceri, eo quod huius miscella vitrum mirificum splendorem adipiscatur; cuius rei ratio alia non est,nisi quod lapidibus ut plurimum ferreae scobis miscella adhaereat, quae a magnete attracta reliquam vitri massam ab impuritate umbrosarum partium liberet.

Porro fornaces pro diversitate laborum differunt. Hic Romae fornaces plerasque in quadruplices contignationes extollunt; quarum ima (GREEK) id est, locum cineribus recipiendis aprum; altera (GREEK), igi extruendo destinata: In tertia aptantur vasa et olae fundendae vitreae materiae idonea; supra vero receptaculum est, ad nonnullum caloris temperamentum constructum, ne vitra recens conflata subitaneo frigori expositarum perentur. Omnia huiusmodi fornacis receptacula non ferro, non calce, non saxis vivis: sed lateribus crudis ex argilla huic operi et igni fortissimo sustinendo congrua, construuntur, ollae quoque, quae materiam vitream continent ex argilla quadam hic Romae ex Savonensi agro advecta conficiuntur: deinde fornax lignis longis quernis, vel ilicinis aliisque incenditur ad octiduum, uti hic Romae, sub certis tamen gradibus; primo lento, deinde fortiori, et tandem fortissimo. Liquefacta itaque intra ollas materia Vitriarii fistulis vel ferreis, vel aeneis tripedalibus, intra ollas immissis versatisque, ex iis, quantum operi conficiendo satis esse iudicant, extrahunt, in marmore ante fenestellam posito versant, atque per fistulam saepius inflant: et ne aestus per fistulam ingressus iis noceat: remotam ab ore ad maxillam applicant, mox fistulam sublatam aliquoties in orbem retorquentes, vitrum faciunt longum, deinde idem in aereo instrumento concavo, qui moduli vices sustinet, formant, tum calefaciendo, inflando, premendo, amplificando in poculi vel vasis, vel alterius rei figuram mente conceptam efformant: ansas affigunt, differentibus coloribus depingunt: atque hoc pacto absolutum vas fornaci refrigerii in usum committunt. Sed haec cum ubique passim obvia sint, fusius deducenda non duxi.

Ad differente vitrorum species quod attinet, illae fere totidem sunt, quot mineralium species: cum omnes fere succi concreti invictum coalescant. Sub duplici itaque differentia vitrum considerari potest: prout naturale et artificiale: prioris generis sunt crystallus, beryllus, topazius, et quotquot tandem sunt gemmae diaphane in igne fusiles. Secudo sunt calces metallorum, quae Spagyricae artis beneficio in vitrum eliquantur, excepto auro; Hoc pacto Saturnus sive plumbum, in stannum, aes, et in vitrum tandem decoquitur, uti postea videbimus. Tertio sunt smalta seu encausta, quae non ni si vitrum sunt, ex metallicis corporibus decoctum.

Non dicam hic de arenis Beli fluminis Syriae ad radicem montis Carmeli, in vitrum purissimum ignis ope coagulatis, quorum nonnulla vera, plura fabulosis involuta narrationibus reperiuntur apud Iosephum de bello Iudico l. 2. Hoc experientia docet; omnem fusilem sive lapidem, sive metallum in vitrum cogi posse: Nil praeterea esse, quod facilius omnis generis colores suscipiat vitro, quod eosdem splendidius exhibeat; unde non sine dolo vitrum ita artificio setingunt, ut Smaragdi, Hyacinthi, Amethysti, Chrysolithi videri possint, de quibus paulo post: Colores qui ad vitra tingenda passim assumi solent. mineralis proprietatis sunt. Proprietates vitri sane mirabiles sunt;quarum nonnullas hic adducemus. 1. Vitrum sulphuri concoctum in lapidem induratur, ita Plinius et Agricola l 5, de Ortu Subterraneorum. 2. Albugo ovorum calci vivae admixta in; gluten evadit ad vitrorum conglutinanda fragmenta aptissimum. 3. Vitrum calore ignis liquescit, frigore vero, sive aqueum sive aereum fuerit, congelascit. 4. Vitrea vasa solum argentum vivum continere possunt, caeteris quibuscunque tandem ab eo exesis. 5. Vitrum candefactum in aquam frigidam coniectum ita morbidum redditur, ut manibus in minutum pulverem conteri possit. 6. Potest vitrum certa aqua ita at temperari, ut unum vitri frustulum in extremitate ruptum totam massam in insensibilem pulverem reducat fit autem hoc, si frustulum iterato candefactum igni, saepe saepius in aqua frigidissima extinxeris: Sed de hoc experimento sane mirifico alibi quam amplissime a nobis actum vide. Vitrum additum fusioni metallorum, ea reddit fluxibilia, ob ingentem calorem, quo ipsum tum in fusione pollet, tum aliis liquefactibilibus praebet. 8. Vitrum in igne lentum et ductile est frigefacto vero nil fragilius est. Caeteras in sequentibus prosequemur

搂. I. De Metallorum vitris.

1. Omnia metalla vitrescunt, aurum quoque etsi id, ob tenacissimam humiditatem domari vix possit; putant tamen nonnulli Alchymistae, aurum coagulari in cinereum corpus posse, indeque in rubini formam abire. Quod si ignium ope primo calcinent; in vitrum quidem cogi potest, sed in pristinam formam nunquam reducibile. Quod si aurum in mercurium resolutum fuerit, id vitrescere aiunt sublimatione cum salibus. Sed credat id, qui volet; experientia enim nihil horum constitit hactenus: Falsum quoque est, aurum in argentum transmutari posse, si pars una aquilae rubeae quae ex argento extrahitur, proiiciatur supra decem partes auri mineralis optimi.

2. Argentum vero corruptibilius per cinnabarim, teste Libavio, cum qua caementatur, ita domatur exsiccaturque, ut adiecto sale facile abeat in vitrum. Lazurinum colorem induit, cum prius argentum in calcem seu crocum ceruleum reductum fuerit. In citrinum vitrum duodecima sane parte abiisse observavit Gnathon Claveus in fornace vitriaria duobus mensibus crematum.

EXPERIMENTUM Quo argentum in vitrum deducatur ex Bodino.

1. Argentum solvatur aqua communi chrysulca, solutio praecipitetur in aqua dulci, in qua nonnihil salis ammoniaci sit solutum: Calx inde collecta chrysocolla misceatur, ignibusque in vitrum hoc pacto confletur: Quod si non satis pellucet, calci addiro borace operatio tam diu repetatur, donec voti tui compos fias. Quomodo vero huiusmodi vitrum Luna denuo in argentum reducatur, hisce docet Bodinus: Vitream materiam contritam testae fictili committit, et hanc in aliam capaciorem patinam, catinum vel ollam collocat; addito igni dicit argentum vel ipsam testam penetrare et inyvase seu testa capaciore priori subdita reperiri, reliquiis in superiori testa remanentibus. Ego hoc loco per testam congruentius puto, eum significare voluisse catillum cinereum, quam Cupellam vocant, de qua ample in XI Libro; qua tamen etsi subinde argentum, si non rite confecta fuerit, absorbeat, ea tamen excrementitiis tantum faecibus combibendis ab artificibus destinata fui.

2. Stannum vitrescere Geber testatur, eo quod in profundo habeat fugitivam Mercurii substantiam quae uti longa mora in igne aufugit, ita quoque omni destitutum humiditate tandem in vitrum coalescit. Hoc pacto cerussa (tanni usta vertitur in cinerem candidum. et inde in substantiam vitream coloris lactei, quo siguli vasa sua illinunt, ut in igne crusta vitrea et candida obducantur. 3. Plumbum nullo pene negotio in vitrum reduci, non est opus multis verborum ambagibus demonstrare, cum quotidie hoc artificium metallorum conflatoribus fere in usu sit Vitrum nigrum, rubeum, citrinum et aliter aliterque coloratum fit, pro conditione calcis plumbeae in lithargyrium, vel cerussam, aut plumbaginem miniumve calcinatae. 4. Vitrum antimomii, quo nil communius est servit vasis in que transfusum vinum redditur mirifice catharticum, cuius frequens in nostro pharmacopoe io est usus; Fiunt quoque medaglia et numismata ex huiusmodi sive regulo, sive vitro antimonii, quae immissa vino id catharticum reddunt Habemus et annulos ex vitro antimonii factos, qui idem vino iniecti prestant. Geber miram colorum varietatem educit ex cerussa, plumbi et stanni: utraque enim super prunis agitata arefactaque adiecto borace, et olei tartari, quantum satis estad incorporandum igne fusionis leviore transit in vitrum, lumbum quidem in citrinum, stanum in alum aqueum; quae tamen celeri fortique fusione in sua reducuntur metalla duriora prioribu. 5. Aes invitrum deduci posse, experimentum sequens docebit.

EXPERIMENTUM, Quos aes in vitrum, et denuo in aes reduci posse docetur.

Fundatur in crucibulo aeris portio. verbis gratia una libra; a quo fuso separa dimidiam partem, quam alteri crucibulo impones; Si itaque aeris liquefacti uni parti arsenicum insperseris. aes ubi frigore induratum fuerit, id in materiam vitream et haud secus ac vitrum frangibilem, scabram et penitus malleo inductilen degenerasse reperies: reliquam vero partem arsenico immunem frigiditate restitutam facili negotio lenta et malleabilis evadet Spectatur in hoc experimento mira quaedam in pristinum statum aeris reductio: si enim aes in fragilem statum arsenici ope reductum borace saturaveris, id in pristinum aeris statum mox restituetur. Utriusque effectus sane exotici causam si quaeras: Dico primo, aes in fusione constitutum, et arsenico imbutum, huius acrimonia et excellenti siccitate omni humiditateexui; unde glutine consumpto partes disuniri et consequenter aes morbidum et adinstar vitri fragile evadere necesse est. Hoc tamen si borace imbueris, mirum dictu, statim in pristinum statum reducetur quia.

s. II De vitris, quae Amausa Encausta aut Smalta vulgo voctant, eorumque operibus.

Nihil in Vitriaria admiratione dignius occurrit Smalto, quod nonnulli mauim, Graeci (GREEK), encaustum vocant; Germania facili fusione id vocant Schmeltzglak Artificia quae inde emergunt, adeo in estimatione sunt, ut apud Reges et Principes non habeatur in pretio cimelion, sive ea fuerint numismata, sive annuli, sive horologiorum thecae, quae non encausticis coloribus pingantur; opus sane plenum admiratione ob tantam colorum niti dissimorum varietatem.

Si enim peritum et ingenio pollentem Artistam nacta fuerit (GREEK), certa omnia gemmarum lapidumque pretiosorum artificia, sive colorum varietatem, sive splendorem spectes, longe superent. Lapides quoque inde efficti, Orientalibus multo lucidiores nitidioresque visuique gratiores sunt. Est igitur Smaltum vitreum corpus mundissimum; non tamen uti vitrum diaphanum aut transparens sed diversis coloribus splendidissimis opacatum.

Si quaeras, ga arte huiusmodi encausta seu malta parentut? Dico ex omnibus metallis id excoqui posse:cum enim metallum quodpiam in calcem vel terram redactum fuerit, ea vitriariorum fornacum ollis imposita, stuantissimi ignis violentia, torta tandem in vitrum evadit mundum non tamen diaphanum transparens etsi ab omni metallotum quae prius inerat corporis impuri et nigri feculentia, liberum et immune. Consumptis ergo ignis vi impuritatibus. essentia ilia pura ex vitro elucet coloribus iucundissimis et pretiosis, quasi inclusus crystallo puro igniculus, quale quid spectatur in electro et carbunculo. Smalta vero, prout perite elaborata sunt, praecellunt. Latet ita quein calce metallorum quidpiam luci purae haud absimile, quod igni purgatum in Smalta vitrea exurgit: similitudo quaedam pulcherrimae Mundane massae novissimis incendiis ab omni sorditie expurgat in gemmeam gloriam conflatae. Sed iam ad huiusmodi smaltorum sive encaustorum confetionem progrediamur.

Calx Veneris sive aetis in vitrum viride, ignium vi fusoria dabit smaltum obscurum, maxime si fumo vitietur; purum autem excellenti viriditate praeditum consequeris, si calcem Veneris cum aqua salsa, seu muria in marmore conteras levigesque adeo exacte ut digiti tactum non offendat; deinde aquis dulcibus puris toties abluas, donec nullae amplius sordes in aqua deprehendantur: debet autem hoc fieri aquis actu calentibus: calx sic elaborata funditur in vitrum perfectius fusibiliusque seu mollius, quam si absque lotione et contritione eam conflasses.

Eadem ars est Calcis plumbi, Iovis, Luna, nisi quod calces diversorum metallorum diversorum colorum amausa praebeant; Et primo quidem plumbum et ferrum fulvum dant amausum; Stanmum album et candidissimum: argentum coeruleum: quae invicem varie commixta, ingentem coloratorum smalrorum varietatem efficiunt. Sed iam quomodo et qua ratione inde conflentur, exponamu.

Conficitur Venetiis omnigenei coloris smaltum, partim in longa fila. partim in virgas aut rotundas massas traductum; quibus potissimum utuntur ii, qui vitriariam artem ad lampadem exercent: ex quibus tum coronas precarias, tum ornamenta muliebria inaures, annulos, flores tanta varietate conficiunt, adeo naturalibus similes gemmas ut subinde quoque peritorum oculos fallant; Videas hic corallina, amethystina, adamantia, smaragdina, crystallina, gemmea figmenta vel ad ipsius nature ut ita dicam, invidiam elaborata, tanto splendore, commistorumque ad invicem colorum diversitate, ut ea ad Indos Barbaro stranslata, comparatione eorum aurum, argentum, gemmasque nil reputarint. Ex huiusmodi smaltis figuras et imagunculas omnis generis conflant. Omnem admirationem superant pennarum ex subtilissimis smalti filamentis confecti fasciculi, quos nisi vilitas obstaret materiae, Regum Principumque pileos ob splendoris excellentiam et filamentorum nitidissimorum decorem non dedecerent. Omnia tamen haec nullo fornacis beneficio, sed solo lampadis usu conficiuntur. Verum quia res visu digna est, modum procedendi paucis describam. Lucernam instruunt digitalis crassitiei elychnio instructam, quam ante se mensae impositam tenent deinde smaltea fila seu virgas lucernae flatu, in longum flammeumque radium diductae apponunt, qui tantae efficaciae est, ut quasi in momento smaltum eliquet; eliquatum dexteritate manuum in globulos, iam in radiosam foeturam, nunc in aliud quidpiam, quod voluerint, forcipe transformant; in quo et illud admiratione dignissimum est ex varia diversicolorum smaltorum colliquatorum commixtione tanta emerget colorum diversitas, quam ne pictor quidem maiorem effecerit. Cum huiusmodi conflatores non in frequenter, tum ad artis rationem investigandam, tum ob delectationem, quam ex similibus ingeniosis operibus capiebam. visitarem: inter alia mihi proposita et illud unum fuit: An machina fieri posset pneumatica quae flatu suo suppleret continuatam et laboriosam, qua exhauriebantur, flammae insufflationem? Respondi, nullam me videre difficultatem, quo minus desiderata machina confici possit, fidemque dedi in investigando modo et ratione eam constituendi; quam tandem hac ratione, quam subdo fieri debere exposui. Duos folles fieri curavi, haud absimiles iis, quibus portatilia organa instruuntur, quibus praeponebatur anemotheca. sive venti receptaculum; e quosubtilis canaliculus sive syphunculus derivabatur usque ad lucernae elychnium; hoc pacto insidens scabello suo opifex solis pedum alternis pressionibus alternatim elevabantur folles, qui uti ventum conceptum perangustum syphunculum exprimebant, ita quoque maxima tarditate dum descenderent, fine nova pedum, quo vectes premebantur, sollicitatione, moram sat longam relinquebant artifici ad laborandum. Itaque sine oris flatu flatum copiosissimum et vehementissimum folles suppeditabant opificiad quodcunque volebat, efficiendum. Verum quia res consideratione digna est, machinam hic subdam.

Quia vero paulo ante pennarum mentionem feci, quomodo et qua ingenii industria illas conficiant, paucis exponam. Ex ligno matassam; qua fila passim a mulieribus complicantur, paratam habent; deinde accipiunt smalteam virgam, cuiuscunque voluerit coloris, quam flammae impositamflatu primum in filum subtilissimum diducunt, quod matassae affigunt; deinde circumacta matassa filum trahit, subsequentem et continuatam smalteam materiam in fila diffusam, et hoc pacto summa celeritate colligunt, quantum voluerint, circa matassam filorum smalteorum copiam; deinde fila pro longitudine et crassitie futuri fasciculi facta in pennaceuma daptant tubulum;ut hic in marginevides; quae infra sericeis filis colligata, tam decorum, tam nitidum efficiunt ex filamentis: opus, ut nullus fercsit, qui satis mirari queat operis pulichritudinem, multique artis ignari, nescio cuius peregrinrae avis, sive manucodiatae, sive ardeae Balearicae plumas esse sibi persuadeant.

LATIN transcription

CAPUT II. De Arificiosa gemmarum apidumgue pretio/orum confectione.

Ars Naturae in omnibus imitatrix, hoch potissimum intendit, ut quantum fieri potest, eius effectus si non vera et reali efficientia, saltem secundum analogiam quandam et quam verisimillime attingat, quod tum in aliis iam in praecedentibus discussis tum potissimum in artificiosa lapidum, gemmarum margaritarumque confectione elucescit. Quam artem ne praeteriisse videremur, hic paulo fusius describam, cum ad multa, si fraus absit, praesertim in cultus Divini promotione et Ecclesiasticis ornamentis elaborandis utilissima esse possit. Dico itaque primo quomodo ex solas maltea materia sapphiri, smaragdi, amethysti, hyacinthi, carbunculi, topazii et similes pretiosae gemmae ad vivum elaborari possint; Et ne hoc loco avaritiae labe depravatis hominibus imposturae detur occasio, simul addemus modum, qua ratione adulteria gemmarum facili negotio cognosci queant. Verum ne Lectorem diutius suspendamus, (GREEK) ordiemur.

Smaltum idem esse dicimus, quod veteres Encaustum dixere; et nil alius est, quam liquati coloratique metalli pigmentum; unde Encauste (GREEK) ii vocantur, qui liquatis metallis colores inurunt, en caustum eliquatum auro agglutinant, sive metallicum pigmentum auro inurunt; aut liquanti coloratoque metallo aurum inducunt: cuius ope adeo venusta et elegantia fiunt opera, ut iis nil sive raritatem, sive splendoris dignitatem spectes, comparare posse videatur. Quomodo autem et quo ingenio fiant ex Blasio Vigenerio et Bulengero, qui eaex lingua Gallica in Latinam vertit, paucis exponam.

LATIN transcription

CAPUT III. Quomodo gemme ex Smalto eu Encausto confici possint.

Encausticum igitur opus fit e vitro eti metallis, que inter se Naturae sponte mirifice consentiunt. Vitrum quod ad encausticum opus adhibetur, non e siliceaut fago, aut tribulo paludum fieri debede petra seu lapide, ut vitrum illustre, splendidum et crystallinum fiat. unde encaustum efficiatur metallis inurendum; cineres e silice aut tribulo, e quibus fit vitrum, dissolvunt in aqua calida, et segmentis panni candidi adhibitis, aquam puram et claram in vas suppositum transmittunt; quidquid sordium est, in cineribus subsidit in priore vase, nec per pannum transmittitur: sed aqua tantum clarissima et limpidissima, quae modico igne in salem candidum concrescit, quum humidum aqueum exhalarit, qui arenae aut lapidi, seu saxo purgato admixtus, minio perfusus, in fornacem vitri mittitur. Minium illud aut minerale est seu metallicum aut factitium e plumbo usto. Calx illa rubra plumbi fit in igne vehementi et clauso, ne in aere exhalet (GREEK), aut ignis reverberatus, et in clauso vagus ac errans vocari potest. Vitri Artifices vas quoddam e terra pingui candida, cum ossibus arietum tritis,et aliis medicamentis capacissimum et amplissimum fingunt, quod nullo igni quamlibet violento corrumpi, aut dissolvi possit. Vas illud in fornacem mittunt, et in medio collocant, cineribus vitro faciendo aptis plenum, qui vi ignis liquefiunt, mox ferreas linguas in vas illud ardens immittunt,quibus materia illa pinguis et liquida adhaerescit equa vitra sunt: Sal igitur ille Alcali minio perfusus in capedine terrea sex totos dies flammis ardenti perseverat; primo etaltero die materia illa miniata flavescit, tertio et quarto verescit; duobus aliis albescit. Et aeris colorem induit. et crystallina efficitur, e qua fiunt adulterinae gemmae, et encaustum seu smaltum. Crystallina illa materia ut cogatur et concrescat. calcem merallicam e plumbo et stanno Cornubien si purissimo in fornace reverberante ante conflatam adhiberi necesse est, ut stanno, encausto seu smalto adferat soliditatem, et corpus ne sit pellucidum: sine plumbo nullum metallum in vitrum transire potest; cum igitur materiam illam crystallinam et calcem plumbi ac stanni, utramque tenuissimo pulveri similem inter se miscueris, et quasi patulum panem aut subactam massam ex iis effeceris, foramen in medio fodies ut exhalet inutilis humor, et per se sensim exsiccari patieris, tum massam illam exsiccatam in fornacem vitriariam mittes eousque, dum liquari incipiat, mox e fornace extrahes, et refrigescere materiam sines; tandem in vase terreo, quod igni non solvatur, liquescere subiecto igne sines, spumam pinguem supernatantem cochlearibus ferreis extrahes donec 24 horis materia fervens purgatissima et limpidissima fiat. Hoc tibi erit smaltum album, quod quocunque colore imbui poterit. Si smaltum illud cum crystallo in pulverem contriveris, et in fornace vitriaria liquefeceris et metallicam cautem, seu petram subterraneam metallicam adieceris, existet nigrum splendidum; si addideris argentum ustum cum sulphure coeruleum Turquinum effeceris, si aes in laminas tenues secueris, et per quinque dies usseris, et in smaltum illud inieceris, efficies virens. Aes ter ustum tingitur smaragdino pellucido. Caesium, glaucum, violaceum, cinereum fiunt e smalto illo cui metallicam petram vario modo temperatam admiscueris. Si nitrum seu salem petrae indideris, colorem margaritarum expresseris. Smaltum rubrum clarum principatum inter alia obtinet: flavum bracteolatum argento addito effeceris luteum paleatum, item luteum aureum, luteum mali punici, sed luteum citrinum fit e ferrugine anchorarum, quas vis maris arrosit, aut ex croco ferri, quem ex aceto stillaveris. Smaltum eo firmius, laetius et integrius est, quo diutius ignes patitur. Rubrum effeceris, fi aes incalcem redactum vi ignis vitro seu smalto candido inieceris, una cum ramentis ferriet auripigmento. Si plus vitri inieceris, reum splendidiorem effeceris, est murex diutus, vel ostrum dilutius.

Si plus plumbi indideris, cave stannum admisceas, minoris enim erit splendoris. Rubrum clarum efficies, si plumbum et argentum vivum auro infuderis. item spiritum aeris et sulphur aeris incombustibile.

Aeris illius tinctura usque adeo satura est, eminens, ut colorem auri nativum augeat exaggeret: sed color ille exaggeratus igne vehementi delerur. Exaggeratio illa coloris in auro fit per spiritum volatilem is quod cum auro sensim in capeduncula terrea excoquitur caliculus metalli fusor. Ut igitur colorem auri exaggeres, aliquid argenti vivi cum auro et spiritu aris miscebis quia vivum argentum prohibet, ne tincturae et colores exurantur, et ignis vim moratur id temporis, quo tinctura color in aurum intime subit. Aurum ita tinctum quasi folium pyropis subiicitur: aurum enim quod fulvo tingitur, corpore aeris adhibito semper nigricans, lividum et marcidum est: quia substantia aeris, quae per se niricat, nigris maculis liberari non potest, sive radas, sive coquas, sive gummi et sandaraca laves. At aurum, quod tingitur spiritu aeris est veterum Aurichalcum et electrum, unde pocula fiunt, quae venenum, siquod iniectum fuerit. indicant et produnt. Hoc item aurum spiritu aris exaggeratum, vi solius plumbi, non alterius metalli in vitrum convertitur, unde fit smaltum seu encaustum rurum corum Imo aurum vi plumbi fit volatile, aut in oleum mutatur, quod vitrum aureum vocatur: quod S. Ioannes in Apocalypsi pavimentum Celestis Hierusalem, quasi tesseris vitreis stratum esse, testatur. S. Hieronymus aurum illud vitreum vult esse electrum Ezechielis, (HEBREW) Hebraeis dictum. Non ita pridem argentum asperum et sincerum cum aere et plumbo excoquebant et concorporabant, ut rubrum clarum existeret, quam Nelluram vulgo vocarunt; quum in grana argentum liquefactum, et in aquam iniectum concideret. Smalrum auro,argento, aeri, non aliis metallis inducitur et inuritur. Item vitro et testis fictilibus; imo nuper reperta ars inurendi smalto marmora et durissimos lapides, ita ut igne non violentur. Ut metalla et ex metallis colores inuras, smaltum in minutissimu mpulverem in mortario ferreo durissimo tere pistillo ferreo cum modica aqua: melius enim cum mortario res succedet, quam si in Porphyretico lapide tereres. Colores qui ex metallis inuruntur, hi sunt; niger, violaceus,viridis, ferrugineus seu castaneus, cinereus, caeruleus seu glaucus; ruber clarus, luteus ex auro, qui omnes colores pellucidi sunt et splendidi, cum albus et caesius Turquinus sint opaci. Cum triveris hos metallicos colores in mortario cum modica aqua, effunde quidquid est aquae, et pulverem illum tenuissimum in patella vitrea reponito cuitantum affunde aquae fortis, quam e nitro et vitriolo subiecto igne stillatitiam efficiunt,ut pulveribus innatet eosque tegat. Et toties pulveres illos aqua forti imbutos aqua fontis limpida lavato, donec ea nihil sordium trahat, sed nitida et clara exeat. Aqua fortis pingue metallicum purgat: aqua fontis limpida, si quid terrae admixtum erat, abluit et tollit. Smaltum tritum in aqua limpida facile integrum servatur, extra aquam sordes concipit. Pulveres isti tegula aerea colliguntur, et operi humilioris formae magna cura et diligentia inducuntur, ut alii ab aliis segregentur, ne forte pulverum aut colorum contusio aut perturbatio fiat. Cum probe collocati fuerint, chartam vulgarem aqua madefacito et inter manus aquam ex primiro, ut charta sit loco spongiae, quae humido exusto smaltum exsiccet, quod siccum laetius et hilarius est, quam madidum. Illa pulverum collocatio dicitur vulgo prima pellis: Deinde smaltum laminae ferreae impositum paulatim in fornacem intruditur, ubi exardescit, donec liquescere et moveri incipiat: tum enim e fornace debet educi, ut refrigescat; mox adduntur secunda et tertia pulverum collocatio, et opus fornaci et igni vehementi permittitur, donec smaltum plane coloribus inustumsit: Tum e fornace opus eductum expolitur lapide idoneo, et absolvitur Samio lapide. Ut encausto eminentia cuiusvis figurae, vel opus tumens, aut in umbonem plus minus elatum inuratur, acinos pyri aqua limpida madidos sumes, illisques smaltum irrigabis, quod viscosum factum, et quasi glutine illitum facile operi adhaerebit; aliter non adhaeresceret umboni, et exstantibus signis, aut prominenti figurae: cum tamen nullo negotio smaltum fundo vasorum et operum humilioris formae adhaerescat. Rubrum clarum non adherescit nisi auro. Rubrum opacum in argento et ere probe collocari potest, caetera encausta seu smalta auro, argento et aeri inhaerere possunt. Tunc dicuntur auro adglutinari, metallicum pigmenstum auro inuri, liquenti coloratoque metallo aurum pingi, describi, distingui; encaustum auro illini, obduci: ubi encausto metallum inustum est, opus est absolutum. In pluribus encaustis seu smaltis admiscetur vitriolum, minium, vel humus plumbea venae Crocus Martis seu ferri nitrum, nativa, vel factitia aerugo rasilis, magnesia et rupes metallica, quae sub agris arentibus et macilentis nasci solet.

Ex hisce patet, generalem massam fieri ex crystallo praeparato, et per salem tartari ad summum purificato, cui adiicitur sal alcali fixum; atque huiusmodi massa contusae miscentur colores, qui quo puriores sunt,eo vitrum fit excellentius, et consequenter,quo praeparatio est subtilior et coctio ingeniosior, eo lapis fit praestantior. Verbo, gemmificii cardo in hoc vertitur, ut facias ex metallis mineralibusque convenientibus smalta seu vitreos colores illosque illiquesmateri, quae constat ex una parte crystalli praeparati et duabus salis fixi.

Sapphiri confectionem si desideras, tum accipe salis alcali bessem, crystalli praeparati trientem, zapharae semidrachmam commisce, et artificiose per triduum in fornace vitriaria concoque. Si quaeras, quid proprie zaphara sit? Dico esse lazurium illud ex magnesia Saturnina, quod bismuthum quoque vocant, et hoc vitream massam ceruleo tingit colore, quo et figuli ut plurimum uti solent: hic enim in Porphyretico lapide laevigatus illitusque fictilibus, cruda tingit subnigro colore qui vi ignium tamen mox in, coeruleum abit.

Smaragdus sic fit. Trita crystallo ad duplum minii in fornace vitriaria eliquati; massa siquidem ex eo emergens adeo nativo smaragdo est similis, ut etiam peritos fallat, nisi quod Soli expositus, plumbeus appareat; recipit interdum aeruginem, sed in igne ob aeris participationem flammam edit.

Alio modo Smaragdus fieri potest; si capies minii trientem, crystalli praeparati unciam, aeruginis duas drachmas, misce et colliqua; Est enim mira et abdita vis aeris ad Smaragdun, qua facile coeunt.

Topazius fit, colliquatis cerussae quadrante, et semiuncia crystalli in fornace ventosa, quam anemiam vocant, intra catinum argilla munitum clausumque; per cerusam hic aliud non intelligitur, nisi calx plumbi, quam et alii album Hispanicum vocant. Quidam hunc quoque componunt ex calce ris, minio nativo et crystallo adiecta calce Iovis quadrupla; quamvis ex his ego non tam Topazium, quam Chrysolithum conflari existimem.

Hyacinthus coerulei coloris fit ex praeparato crystallo, et cerussae binis unciis, addita 1/16 vitrioli. Ioannes Baptista Porta in Hyacintho conficiendo sic procedit: capit salis communis 5 partes halonitri 1 miscet et proiicit in plumbum liquefactum, agitatque eum spatula ferrea et fiet cinis, quem ablutum pure eliquat in gemmam. Si vero hunc ex ceruleo rubrum efficere velis, cape silicis albi partes 4 cineris plumbi, sive cerussae 2, nitri 4 squammarum ferri duas drachmas;in fornace concoque, et habebis Hyacinthum rubrum.

Rubinum praestantissimum Isaacus Hollandus libro de mineralibus, una cum Paracelso efficere se posse putat tinctura rubea lapidis philosophorum; sed uti lapis iste philosophorum a nemine hucusque visus fuit, ita quoque de Rubino omnibus rubinis et carbunculis orientalibus praestantiori conficiendo, nulla fides praestari debet: sed de hoc in sequentibus fusius. Unde vero ex metallicis calcibus tanta colorum diversitas. mirum cuipiam videri posset. Verum qui ea, quae in Nono Libro tradidimus, recte perceperit, originem colorum non potest non videre; sal metallorum, omnium horum effector est: Est enim color coeruleus nil aliud quam sal argenti, ex quo descendunt lapides pretiosi: ex cerussa stanni et minio plumbi arte simul et natura iuxta differentes coloris gradus cooperantibus idem existunt. Ex spiritu aeris fit sal, et deinde oleum. quod auro iunctum constituit elixir ad Smaragdum. Ex croco artis fit Mercurius seu aqua ad gemmas potissimum, et ad adamantes formandos peridon ea.

Nullum pene minerale aut metallum est, quod in crystallum cogi non possit: et ratio in promptu est, quum subsistentia solida mineralium metallorumque, nil aliudfsit, quam salina vis Natura, quae uri omnibus, uti in exto Libro ostendimus, vim condensativam confert ira quoque ad consistendum firmitudinem praestat, et maxime in crystallo caeterisque diaphanis gemmis, qui puri puti differentium salium effectus sunt, elucescit; et experientia convincit in Arte Spagyrica.

1. Aurum in Crystallos cogi potest per sublimationem vehementemque ignis expressionem: hoc pacto Aurum aqua regia solutum distilletur iterum iterumque donec plane solutum sit; deinde abstracta aqua usque ad oleositatem reponitur in cella, quod ibi tandem in crystallos rubentes abit in aurum tamen, uti alibi docuimus, reducibiles. 2. Argentum in crystallos cogitur, si solveris id aqua forti, solutio clara a facibus de purgata distillatur ad mediam partem, ex quibus in cella consistunt lapilli qui elaborantur deinde, ur fiat medicina vel contra epilepsiam, vel ad gemmam conficiendam.

3. Ex ere crystallos colligunt, solvendo aes aqua forti, sumitur aes ustum adinstar sanguinis rubicundum, solutio fiat ad digerendum per mensem in vitro forti donec crystalli virides consistant, ex quibus et tinctura fit Veneris et oleum inde extrahitur. Nos vero in nostro pharmacopeio nullo paene negotio nitrum et vitriolum, quod aes liquidum dicimus, in crystallos ducimus,vel per stillatitiam aquam, vel spiritum vini solvendo, et per colatorium transigendo: hoc enim Soli in catino fitili expositum, in pulchros crystalli hexagonos efflorescit.

4. Ferrum crystallizat oleo rubro chalcanthi cum duplo aquae fontanae; in hac mistura solvitur eliquati ferri scobs; solutio per filtrum purgata coquitur in vitro ad tertiam partem remanentem; quae deinde frigidore posita loco lapillos separat, qui tandem aqua stillatitia purgantur, filtranturque, donec tandem coagulati nitidissimam crystalli indolem assumant.

5. Stannum crystallizat, si adiecto sulphure comburatur in cinerem, sive calcem; vel etiam, per acetum stillatitium eius cerussa extrahatur; Extracta solvitur aqua pluviali prius distillata; solutio filtrata coagulatur in lentissima balnei evaporatione, repetendumque est hoc opus septies; donec ultimo emergant lapilli crystallini puri et limpidi; et Lapilli Iovis dicuntur.

6. Plumbum in crystallos cogitur eodem modo, quo stannum. ex cerussa videlicet, vel minio, quod in aqua dulci prius solvatur, solutum filtretur coaguleturque; et hoc toties repetes, donec crystallinos lapillos efflorescentes purissimos comperies.

Hoc pacto mercurium, sulphur caeteraque mineralia in crystallos cogunt Spagyrici. Verum quia de iis alibi quoque dictum est,iis hic immorari noluimus.

Ad artificia vitrea et smaltea seu mavis en caustica reduci possunt illae mensae, qua;hodie spectantur Romae, uti nova, ita rara inventione admirandae, quae sane tanta elegantia et nitore fulgent, ur qui artificium ignorat, eas ex nitidissimis marmoribus, aspidibus, alabastris caeterisque magni pretii lapidibus confectas putet. Artificium sane elegantissimum paucis describam. Certum Talci genus, quam Scaiolam vocant, ex Sicilia, ubi frequens eius proventus est, non sine sumptibus asportari curant: quamvis et in Hetruria inter montem Politianum Pientiam eius haud obscura indicia observarim. Hanc Scaiolam in minutissimum pulverem resolvunt, et ex ea pastam ut vocant conficiunt; deinde mensam vel tabulam sub quacunque figura ex rudi marmore conficiunt, quam et excavant nonnihil, et fundamenti loco totam pastae massam gypsc marmoreo mistam inducunt nigro seu fuligineo colore oleo lini subactam indunt, atque adeo deplanant poliuntque, ut speculum, aut lydium lapidem exprimat; Hoc peracto omni genere colorum massas pastae separatas imbuunt; deinde quicquid voluerint, supra deplanatamiam Tabulae superficiem, delineant, historias scilicet, volucrum animantiumque figuras et imagines foliaturis variis mire inter se perplexis designant; Delineatione rerum peracta iuxta varias imaginum umbras subtili graphio excavant, et pro colorum exigentia pastam iniectam deplanant, pumicibus expoliunt in spendidissimam, atque adinstar speculi lucentem tabulam seu mensam; quam et pro operis splendore et apparente dignitate vili pretio puta 10, 15, 20, scutis vendunt,quae si ex marmoris variegati insertione fascta fuisset, vix 100, 200 vel 300, scutis persolveretur. Ut proinde sola res caras faciat hominum aestimatio.

Dum Florentiae anno 1661, morarer, Serenissimus Ioannes Carolus S.R.E. Cardinalis Medices in cubiculum pro suo in me meaque studia affectu introduxit, qui dum mihi pulcherrimas niti dissimasque picturas, quibus totum conclave exornabatur, demonstrasset; rogavit, quasnam putarem huiusmodi picturas esse, egoque responderem: a nobilissimo haud dubie pictore factas esse; ille subdidit; falleris mi Pater, has picturas penicillum non tetigit; quodcum mirarer, totam picturae et in ea procedendi rationem exposuit. Estque eiusdem prorsus rationis, quam in mensis conficiendis elaborandisq; adhibere solent: Suntque huiusmodi imagines et picturae perennes; et si quandoquepulveribus aut humiditate obscurentur, solas implicis aquae lotione ad pristinum splendorem reducuntur. Huc quoque revocari possunt opera Musiva seu Musaica, cuiusmodi imagines cupularum S. Petri effictae sunt: neque distinguuntur a praecedenti, nisi quod Musivum opus variis imbutum coloribus et deinde in tesseras sectum in fornace prius coquatur in perenne picturae opus.

LATIN transcription

CAPUT IV.

De Gemmarum Adulteriis, SEU De fucata lapidum gemmarumque compositione, partim proprio experimento, partim peritissimorum scriptorum auctoritate et amicorum communicatione comprobata.

Priori capite modos nonnullos recensui, quibus gemmas quis imitari possit, hoc capite obiter, quo pacto id ex mente Boeti fiat, ut facilius falsae a veris distingui possint, ostendendum superest. Maiores quam sint, visui se offerunt gemmae, dum multis superficiebus inferior pars,id est, ea quae cist includitur, caelatur Multiplici enim superficierum reflexione, magnitudinis species quaedam spectanti promittitur. Dum etiam inter inferiorem superficiem, det suppositam bracteam aer intermedius est corpore vacuus, gemmae maiores, quam sint, apparent. Qui aer corporis vices subit, ac tanto crassiores gemmas, quam ipse est videri facit. Si loco aris virum suppositum sit, aut crystallus, et absque glutino vel colore intermedio; multo maior gemma, quam est, videtur. Si color additur in coniunctione cum mastiches lachryma, aut vitrum coloratum sit colore gemmae; non solum maior sed coloratiorpparet, atque hic modus frequens et usitatus est. Coloratiores etiam gemmae reduntur, dum illorum inferior superficies colore perspicuo illinitur, ac deinde bractea splendens supponitur. Fit autem color perspicuus, adiiciendo mastichen igne depuratam. Depuratur, granum mastiches cuspidi ferreo adhaerens igni adhibeatur, ut fluere incipiat, et excrementa opaca digitorum pressu a parte perspicua secludantur et abiiciantur. Colores qui adduntur, varii sunt, et tales, quos gemma defiderat. In singulis capitibus veros colores, qui singulisgemmis competant, docebo. Nam hic tantum in genere fuci gemmarum ostenduntur. Dixi nobilissimum fucum esse cum crystallus aut pseudoadamas, alia ve gemma colore vacans et diaphana in aqua aliqua colorata maceratur, vel in igne, aliove modo ita tingitur, ut corpus gemmae intrinsecus colorem perspicuum suscipiat. Aqua gemmas penetrans ex terebinthina et aqua vitae conficitur, huicque color additur ex metallis extractus, ac in aqua urinae stillatitia dissolutus ac per alembicum elicitus. In hanc aquam tepidam crystallus tepidus immittitur et maceratur aliquot horis, donec tincturam in se recipiat. Recipit autem facile, quia mollior redditur lapis. Ad rubeum colorem inducendum croco martis, ad viridem aerugine, ad coeruleum Luna, sale ammoniaco, et aqua forti, ad cyaneum aerugine, et lapide lazuli opus est. Caeterum quia ut dixi mollescunt gemmae, possunt pristinae duritiei restitui. hac ratione. Cystis fit ex pasta siliginea, huic intruditur crocus martis. Deinde gemma una, aut plures chartae includuntur, ac croco imponuntur, ita ut croco charta undique tecta sit. Postmodum occluditur pasta, ac fornaci cum panibus committitur, ac post panem exemptum remanens adhuc per horas sex in furno, recuperant gemmae pristinam aut maiorem duritiem, quam prius habuerant. In igne tinguntur crystalli integri (Baptista a Porta auctore,) hoc modo: Sumantur stibii partes senae, auripigmenti quaternae, arsenici crystallini ternae, sulphuris partes et tutiae binae, omnia seorsim teruntur, et tenui cribello discernuntur, ac ollae induntur. Crystalli frustrula vel aeneis pilis suspensa, vel pulveribus demersa igni opponuntur; ut quaternis vel quinis horis excandescant, sed sine follium flatu, ne in partes dissiliant vel liquescant. Argumentum legitimi coloris est, si exemptum frustum flagrantissimi et fulgentissimi sit coloris, sin minus, igni denuo tradendum, ac post aliquam moram eodem modo tollendum. Diligens autem cura adhibenda, ne dum ex igne tolluntur, refrigerentur extemplo. Nam friantur, et in plures partes dissiliunt. Si Hyacinthi color placuerit, cito ab igne tolluntur, si satura purpura desideratur, diutius in igne relinquuntur: Hactenus Porta. Gemmae coloratae ut Sapphirus, Topazius, Amethystus et Granatus, si illorum color auferatur, amantem effingunt.. Solet in eum scopum praecipue Sapphirus eligi, qui vel ferri scobe vel creta obrutus, ignitur donec artificem voti compotem faciat, ut suo loco docebo. Ignis beneficio etiam a Porta docente, altera tantum gemmae pars colore suo privari potest, itautgemma ex parte Sapphirus videatur. Eodem modo Rubinus una parte Adamantis speciem reddit. Ait Ille partem quam proprium colorem servare volumus, creta oblinendam esse. Sic alteram, quae igni exposita est, ac flammae radios nuda suscipit, colorem admittere, ac Adamantem ostendere. Gemmae factitiae veris satis similes ex Crystallo, Topazio filicibus aliisque mollibus gemmis, vel ex nobiliori vitro metallicisve corporibus. aut ex illorum commixtione fiunt. Alexius Pedemontanus sequentem pastam ad fictitias gemmas describit: Recipit plumbi a figulis calcinati uncias tres, ac tantum aquae supra fundit, ut uno aut duobus digitis emineat, eamque agitat digito, ut plumbum ima petat. Postmodum effundit aquam, et servat ad vas vitriandum, ne materia vasi adhaereat. Deinde recipit tres uncias minii sicci, immiscet plumbo, adiicit unam unciam crystalli aut chalcedoni calcinati, ac scrupulos duos aut tres ad summum lamellarum tenuissimarum cupri. His bene mixtis et contusis imponit ea ollae argilla ceae bene plumbatae et humectatae aqua dicta, ac eam bene obseratam committit furno vitriario aut ventis per diem, et ita habetur optima pasta.

Ad Smaragdos effingendos accipit sal Alcali, quod dissolvit aqua, filtrat, et exsiccari sinit, idque opus tertio repetit; postea in pollinem redigit, quemadmodum etiam crystallum. Deinde accipit uncias duas et semis crystalli, salis alcali uncias duas, aeruginis aceto macerati et colati unciam unam, miscet, ac vasculo plumbato imponit, ac luto, ne quid expiret, optime munit, ac per triduum exsiccari sinit, aut diutius, tandemque per diem figuli furno committit. Si Rubinum cupit, cinnabarim loco aeruginis, si Sapphirum, lapidem Lazuli; si Hyacinthum, corallium adiicit. Calcinat autem Alexius crystallum, vel chalcedonium hoc modo: Tartari calcinati un cia una in aqua clara dissolvitur et colatur. Crystallus vero et chalcedonius ignitur in cochleari ferreo, ac in aqua praedicta extinguitur, idque opus septies repetitur, hoc pacto optime calcinatus in pulverem teritur ac mixturae seu pastae adiicitur. Si Smaragdus optatur, in mortario aeneo si Rubinus in ferreo tundendus est. Sed quia gemmae factitiae molliores crystallo propter additiones alterius materiae redduntur, docet Alexius aquam, cuius beneficio indurescunt, Iubet itaque capere magnetis frustula ac calcinare, ut de crystallo dictum est, ac deinde in pulverem teri, in loco humido poni, ut in aquam solvantur: aquam istam nutriri vult vitriolo Romano vel Pannonico crudae pultis instar; deinde ex ea praecipit per retortam extillari aquam, ut ea humectetur farina hordei et fiat pasta dura, in quam imponantur formati lapides. Nam si ea dum panis coquitur, in furno relinquatur, ac cum pane eximatur, ait ille duritiem maximam gemmas acquirere. Vidi apud Gallum quendam factitias gemmas perquam elegantes, et naturalibus quam simillimas. Is se non alio quam praedicto modo eas confecisse mihi asserebat. Opus dictum neque sumptuosum, neque magni laboris videtur, a me tamen hactenus nondum expertum est.

Pasta ad gemmas factitias nobilior est, Porta teste, quae ex Crystallis, Silicibus aut Topazio Bohemico fit; Nam si vitrum additur. aut plumbum, graviores et molliores fiunt. Calcinantur autem Silices et Topazius ut Crystallus: Deinde color, qui desideratur additur. Minium et viride aeris Smaragdi colorem praebent. Cerussa et Crocus Martis Hyacinthi minium, et cerussa Chrysolithi; Zaphara, vel Lapis Lazuli, item sal armoniacum, et argentum Sapphiri colorem exhibent. Aurum Rubini colorem a nonnullis Crystallo tribuere asseritur. Stannum Adamantis aquas ostendere dicitur. Harum rerum curiosi ex variis metallorum mixtionibus varios colores in opere ipsa deprehendent. Pasta ad gemmas ignobilior si vitrum addatur crystallis vel silicibus. Ioannes Baptista Porta in sua Mar varios modos, quo pacto factitiae gemma concinnari possint, docet, ad quem Lectorem remitto. Quae hic a me desiderari videntur, in singulis gemmarum Capitibus tractantur, ubi et gemmarum fuci aut imitationes ostenduntur. Hic nihil aliud restare videtur, quam ut si quis fingere gemmas velit, doceatur pastam igne aequali regere; ne inaequales bullae, vel atomi fucum prodant; Deinde pastae materiam, exacte mundare, et a sordibus eluere post calcinationem, ne vitia fucate gemmae habeant, oportet. Quae sane diligens artifex absque alia admonitione si sedulus fuerit, facile servabit.

Nota de Bracteis seu Foliolis, quae gemmis ad splendoris augmentum supponuntur, ex Boethi L. de Lapidibus.

Spectat haec praxis solum modo gemmas diaphanas, quae quidem lucere non possunt, nisi fub se quidpiam quod lucem repercutiat, speculi adinstar habeant. Ad hunc finem bracteae seu foliola metallica inventa sunt, quae non solum id praestant, sed et gemmarum colorem mirifice promovent; variis autem coloribus ad libitum tinguntur, ut hoc modo gemmae prius veluti mortuae et diluti coloris vivaciores et coloratiores videantur. Bracteae ex aere solo vel aere auro et argento ad tenuissime chartae similitudinem malleo cuduntur, deinde poliuntur creta tenuissima vel argilla Tripolitana, et smiride lapide laevigantur tam diu, donec lapidis vestigia in bracteis non amplius appareant. Bracteis praeparatis furnus construitur duplex supernus et infernus: in utriusque parte suprema foramen est; In inferiori furno carbones accensi, et ab omni prius foetida exhalatione exusti induntur, bracteae vero superiori orificio supra ponuntur, aut filis in eo suspenduntur, ut fumum suscipiant, qui hyacinthi colore eas absque alia additione tingit. Si alii colores desiderantur, plumis avium id efficitur: Nam viridis viridi, coeruleus ceruleo, ruber rubro, flavus flavo colore bracteam si furno exuantur, tingent. Sapphiri color plumis anseum ceruleis: Smaragi color buxi foliis, floccisque panni coccinei habetur.

In Boemia ubi magna topaziorum, pseudadomantum, beryllorumque, coloris tamen exertium copia reperitur, sola supposita bractea aurea vel argentea in diversarum gem]narum apparentiam transmutat: Si enim auream, vel auro imbutam bracteam lacca, id est colore rubro ex auro trans lucente, topazio prius in polyedram figuram adaptao subdideris, pulcherrimi coloris Rubinum ille tibi exhibebit: Si colore viridi argenteam ita imbueris, ut ex argenteo fundo transluceat, ille tibi amoenissimi coloris Smaragdum exhibebit; ita Sapphirum bractea illi subdita ex coeruleo translucentem exhibebit; hoc pacto pro bracteae colorata conditione Amethystos, Hyacinthor, Chrysolithors aliasque gemmas pulcherrimas, vel in una crystallo aut beryllo nitidissimo exprimunt: In rotundis huiusmodi Crystallis res non eundem successum habet facile enim fucus apparet, manifestante se oculis bractea colorata, sed in multilateris tantum,quia colores varie circa angulos reflexi bracteolam varia sua inumbratione tegunt; Sed iam ad aliam fucatas gemmas conficiendi methodum describendam procedamus.

PROPOSITIO I.

Rubini consectio.

Adulterari vel fucari solet Rubinus tribus modis: Primo dum ipsi si absque aliqua vel pauca rubedine sit, uti paulo ante diximus, rubra bractea, aut color aut vitrum aliquod rubro colore tinctum, et splendens substernitur. Qui modus nonnullis ideo carere fraude putatur, quod vera gemma scilicet colore non proprio adiuta appareat; verumtamen fraus est precium gemma alieno colore augere: Ob hanc imposturam famae iacturam fecit gemmarius quidam, dum Rudolphum Imperatorem decipere conaretur. Secundo dum alia gemma nobilis,candicans: ut Sapphirus albus, Crystallus, Topazius aut pseudo-Adamas in illius locum substituitur, atque propter colorem. Bracteam, aliudve corpus diaphanum substratum ita rubet et radiat ut a vero Rubino nihil differat. Tertio dum vitri partes duae mastiche ita glutinantur, ut mastiche colore cocci tinc taper utrumque vitri corpus ita pelluceat, ut verus Rubinus videarur. Horum modorum secundus et tertius usitatissimi sunt. Verum non adeo difficulter deprehenduntur. Primo modo fucati dignoscuntur, quia non exacte scintillant, limam non perferunt, at colore pulchriores veris videntur. Horum fraudem solent aliqui ad unguem noscere: Nam si colore rubro caruerit, ac gemmae planicies ungui superponatur, visusque ad superficiem gemmae et unguis dirigatur, candor absque colore apparebit. Verun tamen gemmarii inferiores gemmae superficies vari is angulis ita artificiose scalpere norunt, ut multiplici superficierum in omnem partem reflexu fraus innotescere perito artifici non semper possit. Propter has fraudes Rubini hoc seculo non tanti, quam olim sunt.

Nonnulli Rubinum ementiuntur auripigmento, quod excoquunt in vase non exacte obturato lento igne: ac frustula vitri lateribus adhaerentia sed admodum frangibilia statuis cereis adhibent, ut Rubini vices, quem exacte referunt, suppleant.

PROPOSITIO II. Margaritarum confectio.

Vix ob aliam causam tanto in pretio sunt margaritae, quam quod non facile adulterari possunt. Aurum adulteratur facillime. Gemmae ex vitris duplicatis concinnatae auroque inclusae ita fallunt oculos, ut gemmarii periti, nisi eas eximant, veris non discernant. Sola margarita neque cortigi neque alieno fuco elegantior reddi potest. Tradit tamen Linscbotanus Indos, ut margaritas pulchras reddant, orvzam cum sale contundere, ac ea mixtura fortiter illas fricare, ita fieri pulcherrimas crystalli instar, ac splendorem non amittere. Non mirum itaque catenas margaritarum ab heroinis, et foeminis nobilioribus aureis praeferri, meliusque divitias ostentare, quam gemmas aut aliud quicquam, quod adulterio fucove obnoxium est. Tradunt varii authores rationes, quomodo margaritae falsae fieri possint: Nam nonnulli ex pulvere concharum, alii ex creta orbiculos formant, quos postea argenteis foliis obducunt, ac obductos albumine ovi humectant, ac siccari sinunt, ut margaritae videantur. Alii sunt, qui ex margaritarum pulvere concinnant cum albumine ovi,ac postea exiccant, verum pondere et colore facile mangonium deprehenditur. I. Baptista Porta hunc modum scribit: Margaritae in sacculum una cum smiridis, pumicis, saepiae ossis pulvere iniiciantur, et ex aqua sublatae manibus tractentur, usque dum elotas et politas cognoveris, dein resiccatas in pollinem redigito. Solvantur limonum succo, ac morentur donec solutas noveris, et pingue quoddam olei instar in humoris superficie natare videas, i argenteo cochleari excipe: postea pulverem in orbes redigito, maniubs, vel typis stylo argenteo ac porci seta perforatas margaritas oleo inungito ac e filo pendentes vitro includito, Solique exponito; Dum siccatas videris milii vel hordei fermento non salito neque acido involve, ac in furno excoqui sinito, aut columbis mandacundas praebeto, vel in lacte ficus, ebuli; et praestantes habebis. Si aliter placuerit, ubi succo, vel forti aqua fuerint dissolutae Margaritae, clara lavabis lympha, vel distillata, lotisque manibus, ne tractando sordescant et palleant, sic lacteo fici succo, cochlearum aqua ferventi balneo distillato, aut ovi albore glutinabis, perforabis et siccabis, argentea lavando semper aqua et commiscendo. Aquam argenti sic parabis: Forti aqua solutum fatiscat purgatum argentum, lenibus prunis evolet aqua, tertium reliquendo, mox ab igne vas tractum dimittito, deinde sub dio noctu relinques, donec glaciet, et argentum in crystallini lapilli specie reperies, rite ablues fontis aqua, ut lucidiores conspiciantur, quos vitreo condes vase ac putri simo solvere sinas, quo mergas factitios uniones et immorari sinito, et lucidos argenteo colore pellucenti reperies. Hactenus Porta; ubi multa occurrunt quae asteriscis notari possent. Hi enim fucandi modi etiamsi non plane displiceant, non tamen omnino satisfaciunt, quia ex pulvere margaritarum solutarum nunquam ita solidum corpus graveque effici, ut ante fuit, potest; neque video cur columbis prius devorandas det. Sed relinquamus unum quemque suo abundare sensu, ad nostra revertamur. Perspectus mihi alius modus, qui prorsus Naturam imitatur, deinde etiam modus, quo pacto augeri possint margaritae, sed haec tanquam arcana in alium locum consulto reservanda duxi.

PROPOSITIO III.

Sapphiri confectio

Solet Sapphirus vitro cceruleo inter duos Bohemicos Adamantes glutinato, egregie adulterari. Alii ex vitro massam coeruleam in igne conflant, eamque expoliri iubent indurant, et imperitis pro Sapphiro venditant. Solet id artificium variis modis perfici; Plerumque in massam vitream excrystallo aut silicibus paratam, momentum Zapharae iniicitur, videlicet drachmae duae ad libram unam, ac movetur massa igne candens, quam optime ferreo unco; Deinde exempta particula exploratur num plus Zapharae aut massae addendum sit, si iusta mensura apparuerit per sex horas effervescere sinitur, postea eximitur ac Sapphirum referens massa perito sculptori sculpenda ac expolienda traditur. Si rite massa facta fuerit, vix a vero Sapphiro distingui pseudoSapphirus poterit. Qui fictitii sunt, plerumque bullulas seu atomos in corpore habent, qui propter ignem non aequaliter in massam agentem proveniunt. Ita Boet.

PROPOSITIO IV. Opali imitatio.

Adulterari duplici vitro, vel colore, ut aliae gemmae alus non potest, Scribit tamen Porta, calcem stanni in vitrum crystallinum excandens iniectam illud obnubilare et colorare Opali instar: Sed oportet sapius ex igne eximere, et accommodare, donec quis voti compos fiat. Quercetunus a spiritu nitri alembicum vitreum intrinsecus ita tingi variis coloribus asserit, ut Opalus videatur. Qui modum tingendi scire cupit, legat libellum, quem edidit de priscorum Philosophorum vera medicina.

PROPOSITIO V. Smaragdi compositio.

Omnibus fere modis Smaragdi adulterari possunt; Nobilior modus fit crystallo, vitro, et silicibus calcinatis et fusis, si iisexigua quantitas minii adiiciatur: ita ego praestantes factos vidi. Alii es ustum in tenuissimum pollinem redactum addunt, adiecto croci ferri dimidiato pondere, ac sex horarum spatio coquunt, ac vas per se refrigerari sinunt, gemmamque politurae committunt. Si exacte quis operatus fuerit, Americanis omnino similes efficiet Smaragdos. Smaragdus quomodo fiat. Aliter ex Cardano.

Maiore negotio Smaragdus conficitur. Teritur crystallus tenuissime, additur marcia cocta aerugo splendidissima, vel vermicularis, foditur later crudus; imponuntur haec tria, ac in fornace laterum excoquitur inter alios signo addito, id est, extrahitur gleba Smaragdo similis quae excinditur, et politur quidem, vitrum tamen est, sed adeo elegans, ut nisi qui primo invenerunt (inventum enim hoc est novum, atque ab annis decem circiter) magnis frustis nimis celeriter voluissent ditari, indeque suspicionem copia et magnitudine iniecissent, potuisset et nunc latere fraus cum maximo et incredibili inventorum lucro, quanquam nec sine lucro fuerint: Vidi adeo pulchros, ut auro circumdati nativos splendore vincerent. Optime succedit, si omnino bullis careant: nam bullae vitrum esse declarant, et sordidum lapidem faciunt; tangitur tamen lima: nam vitrum est; omnis enim gemma plumbi odore transit in vitrum, precipue vero, cum fuerit tenuem in pulverem redacta. Sapphirus in Adamantem quomodo verti possit.

Tertius gemmas adulterandi modus longe nobilior ac minus damnatus est, arte cum natura luctante. Gemma in gemmam mutatur ignis ope. Sapphirus nitidus. Sed alioquin diluti coloris cum auro iungitur, apponitur igni sensim donec liquescat: fervet aurum horis tribus aut quatuor, inde gemma tollitur, et sensim refrigerari permittitur, invenies Adamantem: gemma enim manet. nec lima tangitur, quicquid autem est coloris cerulei, perit. Ideo coloris dilutissimi Sapphiros quaerimus: sunt enim viliores, et celerius in Adamantem transeunt atque perfectius mutantur. Qui primum invenit, hoc ditatus est valde, brevique tempore, inde detecta re adhuc lucrum arti relictum est: nitet enim plurimum ob sapphiri duritiem. Sunt qui ex aqua marina gemma viliore et molliore faciunt Adamantes pulchros: Sunt qui et Sapphirum non incoquant auro, sed creta involurum inigne solum, eodemque modo res succedit. Observandum tamen est, ut gemmae frigidae ignis sensim circundetur, et rursus ut peracto opere permittatur refrigerari ignis extinctione, nam detrahere ex igne haud tutum est; Vitium est, si quicquam remanserit vestigii coloris coerulei.

PROPOSITIO VI. Topazii compositio.

Topazii aurei coloris ob elegantiam adulterantur omnibus modis, quibus aliae gemmae adulterari solent. Praestantior modus est,dum in crystallo, silicibus et vitro fuso aureus color conciliatur, id fit si ad singulas vitri libras quarta unci pars ferrei croci commisceatur, atque tantillum minii addatur; sed primum addendum minium, post crocus, teste Baptista a Porto; Si crystallo calcinato triplum plumbi addatur, Topazius absque aliqua adiectione emergit, si per diem in fornace moretur. Aliter sic conficies; fac pollinem ex aere usto, cinnabari nativo ac crystallo, quadruplumque stanni usti adde fusorioque vasi ex terra fortissimo indes, fornacique committes per diem, sed ignis vehemens non sit, ac semper eodem gradu permaneat, facile enim fluit pulvis praedictus.

PROPOSITIO VII Berylli compostio.

Beryili non sunt in maiori authoritate quam Topazii Orientales, olim Chrysolithi appellati: proinde eodem pretio aestimari possunt, pro coloris tamen elegantia augetur, vel minuitur pretium, idque in omibus gemmis servandum est; Adulteratur Beryllus iis modis quibus aliae gemmae omnes; Nobilior modus est, dum aes ustum in tenuissimum pollinem redigitur, ut omnem tactum effugiat, ac crystallino vitro, aut crystallo calcinato, vitroque illi adiecto miscetur, ac fornaci committitur. Aeris una drachma pro vitreae massae libra sufficit.

PROPOSITIO VIII. Crystalli compositio.

Crystallus non solum ad mundum muliebrem, dum catenae, nodi, aliaque huiusmodi inde fiunt, sed etiam ad specula, perspicilla, pocula scyphos, patinas lavacra et similia usui est: Adeo dum absque vitio est huiusmodi pocula vel scyphi a Principibus appetantur, et sat magno in pretio sint Aureus enim scyphus pedis magnitudine interdum centum scutis divendi potest, aliquando etiam pluris. Exigui crystalli. Ex quibus nodi aut coronae fiunt. viles sunt, accaelaturae pretium non superant: Ex crystallo etiam adiecto vitro, ac arena purissima saleque alcali nobilissima vitra crystallo vero quam similia Venetiis. Inservit etiam crystallus ad gemmas imitandas dum calcinatus plumbi tribus partibus miscetur; huic solent metallica addi ut optatus Smaragdi Topazii, vel alterius gemmae. color, prodeat. Crystalli beneficio etiam ignis solet e Solis radiis colligi, dum nempe rotunda planities modicum convexa Soli ita opponitur ut corpus id, quod ignem suscipere debet circa convexi centrum ponatur. In mollioribus etiam corporibus et delicatulis, cauterii ferrei vices supplet, quanquam non minus quam ferrum urere et dolere existimem. Adulteratur vitro crystallino: quod illi simillimum, verum crystallo mollius et ponderosius est.

Pseudo adamantes dum perite caelati sunt etiam auro includuntur ac dum exigui sunt, ita veros aemulantur ut non nisi a peritis dignosci possint. Hinc fit, apud Bohemos Hungaros et Moscos non exiguam habere authoritatem maioris tamen quam caelaturae pretium sit, non venduntur nisi duri sint, et egregie scintillent. Eadem ratio Citrinorum et Iridum, qui omnes supra cae laturae pretium non plus valent, quam velitem emptor: habentur enim in satis magna copia, magnaque frusta pugni instar nondum elaborata et prorsus perspicua uno. Aut duobus scutis tantum divenduntur. Elaborata et in scyphos aptata venditoris arbitrio ac emptoris deliciis commissa, saepe satis magno distrahuntur.

PROPOSITIO IX. Chalcedonii compositio.

Commendatur Chalcedonius contra omnia atrae bilis symptomata hoc est, tristitiam, timorem, daemonumque insultus: Nec desunt Auctores vani qui gestanti victoriam (quae tantum a DEO datur) promittant. Ex India Occidentali afferuntur nonnulli modice translucidi, ex albo pallescentes, nonnulli lacteis zonis distincti, quos praedicant appensos valere ad lactis ubertatem: Hodie propter copiam non magni fiunt; si tamen maiora frusta egregie sculpantur, nec desit color insignis, magno interdum vendi possunt ac non multo viliori pretio quam Sardonyx. Adulterium Chalcedonius vix meretur; sic tamen imitaberis: Igni ad collique faciendum crystallum immittes, argenti calcis parum commisceto, per diem fornaci immorari sinito, et habebis quaesitum.

PROPOSITIO X. Onychis compositio, seu pseudonyx.

Onyx simplicior vix unquam solet ab aliquo imitari. Illa vero qua corpus album a nigro distinctum habet quam saepissime, ut nempe caelata, postea pro Cameo divendi possit. Fit autem hoc modo, conchae parvae marin quibus mulieres Italicae ad fucum utuntur, in pollinem redigantur, ac in succum limonum aliquoties per filtrum depuratum ponantur, ita tamen ut succus tribus aut quatuor digitis supernatet: Sinatur ita per decem dies succus bene coopertus in calore; postea effunde succum, residentiam aqua elue, ac tere in Porphyritide albumine ovi, prius optime conquassato, ac in formas proiicito; postea non formatam partem externam optime expolito, ut supra stratum nigrum optime et dextre collocari possit, et fraus non cuivis facile innotescat. Inter terendum alii colores optime triti addi possunt, ita ut Sardonyx hac ratione etiam fingi possit, nec minus aliae gemmae, alive lapilli pretiosi.

PROPOSITIO XI. Turco idis imitatio.

Turcoidem apprime Vitriarii Veneti Venetiis imitantur. Vidi Gallum, qui ita dextre imitari poterat, ex alia materia ut a vera gemma propter venulas nigras, quas illi inserebat, cognosci non posset. Pro factitiis illas vendebat ac satis magno, propter elegantiam, pretio; Puto chrysocolla nativa, ac aqua lapidescente adiectis paucis aliis illum usum fuisse. Ut amissum colorem recuperet, nonnulli solvunt colorem transmarinum aqua chrysulca eaque distillatione abstracta reliquias superstites exsiccant, iisque Turcoidem fricant; Alii aquae chrysulcae imponunt, ac abstersum aceto parum committunt, deinde in aquam frigidissimam mergunt, tum enim coloratior fit. Verum istis artibus paulatim intrinsecus color in cutim trahitur evanescit, ac gemma ingratior et vilior redditur. Rectius oleo vitrioli cutis superior exeditur, ut subiectus color elegantiorem gemmam facia.

Cardunso fol. 290. Lib de Subt. de Achatum imitatione sic scribit: Omnibus tamen gemmis unus apponitur lapis Achates, et ipse e gemmarum numero, sed tam varii generis, ut unum lapidem esse non credas. Candidus, rubeus, croceus, cinereus, viridis, niger, varius, coeruleus; Quid moror? Huic uni nec omnium aliarum gemmarum colores satisfaciunt. Ille lucos, prata, animalia, flumina, flores, arbores Natura ludente refert. Celeberrimus in historiis est Achates Pyrrhi Regis, novem Musas cum Apolline in medio Cytharam pulsante referens, singulasque cum propriis ornamentis, ut videatur tunc Natura cum pictore certasse, atque hic miraculum dici potius debet, quam gemma. Nobis duo sunt Achates, in quorum altero Natura hemisphaerium pinxit coeli, distinctis orbibus, in medeo terra rotunda quasi aqua supereminens. In reliquo hiatus terrae fumum emittere videtur, qui aerem obumbret..

Caeterum illud admiratione dignum, quod alius fumi color, alius aeris, qui ex eo obscuratur: fumus candidus quasi ac densus, aer subrubens, ac mediocriter perspicuus; Alii etiam Achates referunt avium oculos, et nos talem habemus, alii autem piscium. Ponticus qui sanguineis guttis interstinguitur aut atris, montium refert et convallium imagines. Quidam humanos oculos leucophthalmi, quidam lupi lycophthalmi, quidam captrae aegophthalmi vocati. Vidi et viridem persipicuum lineis duabus candidis pulcherrime distinctum, quem dubiae esse naturae crediderim. Nam velut in animalibus muli ex asino et equa, et Lycisca ex lupo et cane, eta et lapides quandoque miscentur e vario genere, mixta eorum materia causisque illos producentibus.

Caeterum, quod ad Achatem Pyrrhi Regis attinet, nimis ridiculum puta, casu illum adeo ad amussim ornatum ac distinctum fuisse. Hoc igitur sic contigit. Pictor validis coloribus lapidem aliquem e marmorum genere pinxit, ut novem Musae pulsantem in Medio Apollinem mirarentur; Inde seu casu, seu ex industria lapis ille sepultus iacuit per multos annos, eo in loco, ubi Achates gigni lapides solent. Contigit itaque circum circa gigni Achatem perspicuum et aqueum, inde inventus referebat Musas et Apollinem illum quasi Naturae industria fabricatum, cum Achates iam gemma esset; Nam si spicae et muscus arboribus haerens in Achatem transeunt tractu temporis, ut ego Achatem habui cum quinque spicis, quas diceres nunc ex tritico excidisse, et tamen lapis erant, imo gemma, sic etiam musci non parva pars aderat, quanto facilius pictus lapis mollis ille in Achatem potuit transire..

Itaque si quis loca Achatum observaret, et maxime ubi perspicui generantur, hoc enim est necessarium; sepeliat vero picturam ex coloribus perpetuis, quales sunt coeruleus et aureus e metallo constantes, tum maxime si cera punica pauco oleo temperata, aliove perpetuo sed perspicuo tamen unguento opus liniat, quae est, quod apud nos vernix liquida vocatur, quae picturis absolutis pretiosioribus solet induci, Achates nascetur si pictus.

Verum dices, frequens hic esset Achates sic pictus, si tam parva arte parari posset: Verum, non animadvertis, primo oportere sepeliri ubi gignantur Achates, tum vero Achatem qui circumducitur, esse spendidum et perspicuum, tum vero intra paucos annos transire in gemmam antequam pereat pictura, nec dilui prius aliqu externo humore, ne aboleatur imago, demum contingere ut absolutus effodiatur. Quot enim pisces sunt, quos nemo unquam piscatur, et ferae in nemoribus, ac aves quas nullus unquam cepit, sponteque sua a propriis locis obeunt, tot esse existima gemmas, quae latitantes locis quibus genitae sunt, nunquam in lucem prodeunt, sed in primam matrem terram ut coaluerant vetustate, ita eadem revertuntur. Tametsi Achates varietate nobilis sit, quia tamen parum splendet, raro pretium ingens habet inter gemmas. Hucusque Cardaut, quae non abludunt ab iis, quae nos in Libro VIII de genesi figurarum in lapidibus nascentium tradidimus, ad quae Lectorem remittimus.

PROPOSITIO XII Auri Lazulo separatio. Quo acto aurum ex lapide Lazuli, postquam tritus fuerit, separandum sit.

Lapidis iam ad porphyrium triti libram, commisce unciae mercurii purgati, ac misce optime in mortario, deinde exprime per linteum, et mercurius un educet per linteum aurum; postea expressam materiam tigillo impone, Vulcanoque committe ita mercurius evolabit in auras, et quod remanebit in tigillo, aurum purum erit; id si relinquatur in igne, color unctus, eum magis splendentem, molliorem et in penicillo ductui et extensioni faciliorem reddit.

PROPOSITIO XIII Usus coloris ad picturas.

Propter immensum coloris ultramarini pretium non solent eo uti pictores utaliis coloribus, sed pingunt imagines, quas coeruleas volunt, communi coeruleo ex Armenio praeparato, aut ex vitro illius coloris, quod Smaltum vocant; deinde partes eas, in quibus lux haeret, cerussa, postmodum coloribus istis ut res postulat, rite ad, hibitis iisque optime exsiccatis, ultramarino colore humectato oleo nucum et spiritu terebinthinae totam illam picturam cruleam, tanquam vernice, aut linimento quodam tenuissimo oblinunt. Hoc modo per obductum colorem tanquam per glaciem aut vitrum subiecti resplendent, pulchricudinem non solum excellentiorem a velamine nacti, sed et perpetuitatem, ut ne ducentis quidem annis, vel minima lucis, vel pulchritudinis portio decedat: nec mirum, quia quem ignis colorem consumere non potuit multo minus aer aut Sol exedere poterit. Ita Boethus.

PROPOSITIO XIV. Color ultramarinus Lazuli. Quo pacto ultramarinus color alio modo, et brevius a Lapide separetur.

Recipe lib. 1 lapidis in tenuissimum pulverem redacti ac cum aqua clara ad porphyrium triti, et impone scutellae vitriara, donec pulvis in umbra exsiccetur, quem iterum, si in massam coierit, in pulverem redige: deinde habeas in promptu Resina pini Siiii. Picis graecae Mastiches, Thuris, ana Siii Olivarum Sii.Patellam vitream supralentum ignem pone, ac primae imponas oleum, et cum bene calidum erit adde resinam, postea picem, deinde thus, ac postremo mastichen ac move optime: postea alteri scutellae infunde, ut ebulliat parum. His peractis habeas ad manum aliud vasculum, in quod pones siccum lapidis pulverem, cui affundes unguentum dictum, paulatim movendo spatula, ut bona fiat mixtio. Tum relinque per diem mixturam, et cum auferre vis colorem, funde pastam supra aquam bullientem, ac move et agita optime materiam, et cum aqua incipit refrigerari, eiice, acaliam calidam affunde; idque fac, donec aqua colorem trahat, atque repete toties, donec omnem colorem extraxeris. Singulas extractiones separare potes ut distinctos colores habea. Si color spurcitiem contraxisse videatur,ita restitues: tantum aquae tartati adiice colori, ut ab aqua tegatur: sine per diem, postea aqua limpida colorem ablue, et habebis mundatum. Praeparabis lapidem ad dictum opus hoc modo: Dum in frusta fregeris, vasculo impone ac ure, deinde lava cum aceto, sic supererit optima pars, quae igni resistit. Artificia varia Tincturarum omnis generis. Adam hoc loco pulchras quasdam (GREEK), queis tincturae Rubino, Smaragdo et Sapphiro aliisque haud absimiles facilinegotio confici possint, quas Excell. Dom. utriusque Medicine Doctor Seren Regis Poloniae Archiater Martitus Barnardus mihi pro singulari suo in me affectu, communicavit, earumque me inspectante in nostro Pharmacopolio experimentum sumpsit.

EXPERIMENTUM I. Tinctura rubra ad similitudinem carbuncui lucentis

Accipe gummi laccae, cui in aqua limpida dissoluto nonnihil aluminis, vulgo di Rocca adiunges, deinde totam misturam indes vesicae vitreae, quod Matracium Chymici vocant: quam deinde cineribus calidis impones et in intensissimam rubedinem, adinstar rubini convertetur: cui si nonnihil olei tartari infuderis, tunc colorem obtinebis quem vulgo vocant incarnatinum. Nobilissimum vero dentifricium obtinebis, si gummi laccae aqua salviae aut roris marini dilueris, tincturamque extraxeri.

EXPERIMENTUM II. Tinctura ad similitudinem Smaragdini coloris. Accipe syrupi violacei partem intra phialam, cui si aquam limpidam superaffuderis, et huic nonnullas guttas olei tartari addideris, habebis peracta praecipitatione tincturam Smaragdino colori simillimam, id est viridem.

EXPERIMENTUM III. Tincturam Sapphirino colori similem efficere.

Accipe calcem vivam in vase cupreo in aqua limpida dilutam, huic adiunges nonnihil salis ammoniaci, quod ubi 12 horis circiter consistere permiseris, tandem liquorem totum in sapphirinum colorem coeruleum et ultramarino haud ab similem degenerasse reperies. Ut vero colores hi splendidiores fiant per chartam diaphoreticam prius transcolandi sunt colores sive tincturae. Usus earum est in thermoscopiis concinnandis singularis.

EXPERIMENTUM IV. Arcanum rarissimum quo auri scriptorii conficiendi modus traditur.

Mirantur multi eximiam illam veteribus auro scribendi methodum usitatam; nec modum eius capiunt. Unde multi putant artem esse uti deperditam. ita inventu difficilem. Nos hoc loco modum quem nos supra laudatus Excellentissimus Doctor Martinus Barnardi docuit, bono publico manifestandum duximus, ita autem proceditur: Dissolvatur in vasculo gummi arabicum usque ad crassam instar pultis consistentiam, deinde illud per mundissimum linteolum percolabis, ex hoc gummi portiunculam quantitatis nucis avellanae acceptam in orbem fictilem mundissimum(cuiusmodi passim Romae in mensis utuntur) depones. Postea aurum foliatum quanto plus, tanto melius est, commistum gummi digitis tanto tempore terito, usque dum totum gummi intime contemperetur; quanto enim melius subactum fuerit aurum gummi, tanto res meliorem successum habebit: Identidem dum laboras, digitis aquam eidem tepidam affundendo. Quodubi peractum fuerit, tum denuo aqua calida superaffusa 12 horis relinquatur, donec per inclinationem aqua effusa nova aqua tepida affundatur, quod ubi aliquoties feceris,tunc relinques usque feces subsederint, quae est materia auri scriptioni apta. Haec itaque intra conchas guttatim distributa dabit tibi aurum scriptorium huc usque desideratum; quo si uti velis, unam atque alteram guttam ex aqua glutinis candidi (cuiusmodi in Germania melioris notae praeparatur) ad dilutionem superadditam, in usum convertes. Nobilissimum sane secretum, et in praesentia mea comprobatum.

Possem hoc loco adiungere ad coronidem Sinicae vernicis ver et legitime conficiendae modum et rationem sed quia descriptio longior est, quam ut charta admittat, alio forsan loco opportunius Lectori curioso id communicandum reservavimus Communicavit id mihi P. F. Eustachius Iamar, Leodicensis Ord. D. August. Religiosus, qui ad stuporem omnium hanc artem hic Roma dum haec scribo exercet; variaque conficit utensilia, adeo splendida, et lucida, ut vernicem Sinicam, si non superet, certe aequet; neque puto ad excellentiam artis quicquam posse accedere.

PROPOSITIO XV. Quomodo factitii lapides fiant et saxa ingentia pro columnis caeterisque monumentis.

Magna inter Auctores lis est, utrum factitii lapides per fusionem fieri possint. Nonnulli existimant columnas et obeliscos Romam ex Aegypto allatos. non esse nisi fusiles lapides in tantam molem formis appropriatis eliquatos; Sed nos hanc fabulam quam amplissime in nostro Oedipo et Obelisco Pamphilio confutavimus fuerunt enim ex vivo saxo elaborati, cuiusmodi fodine in Thebaide Superiori etiam num spectantur. Esse tamen modum quendam et certam rerum mixturam, que in lapides fundi possit non abnuo, imo praxin apud peritiores marmorum opifices et latomos me vidisse memini: imo veterum Mosaicas sive musivas tessellas nil aliud, quam pastam fuisse fusilem in triangulos, quadratos, similesque polygonas figuras sectam, vel ipsa (GREEK) luculenter docet; etne quispiam ea de re dubitare queat. Rem experimento docebimus. Non enim solum gemmae factiae fiunt, sed saxa et marmora, quemadmodum paulo supra de mensis quae hic ome modo inventae conficiuntur, sat patet.

EXPERIMENTUM Lapidis fulsilis

Lapides, marmora, iaspides etc in pulverem redigantur minutissimum, cui iungantur calx, gypsum, sal, sanguis bovinus, quae omnia commixta aceto, vino cerevisia, vel lacti aut eius sero imponantur, varieque agitentur, donec in pultem redigantur. Hoc peracto colores metallici, quos volueris, pulti commisceantur, addito nonnihil ex felle bovis, deinde spatula lignea ea industria misceantur, ut marmor fictitium venas omnes coloris, adinstar veri variegati marmoris obtineat; haud secus ac in carta Turcica praeparanda fieri novi mus, deinde formae seu modulo iam praeparato infunde, exsiccatumque duritiem prorsus lapideam induet, quae deinde pumice de planata, smegmate vel oleo polituram recipit perfectis, simam. Ingenio pollentes ex hac brevi descriptione mentem meam sacile percipient. Quare ad ali.

PROPOSITIO XVI. De Perlis fictitiis componendis methodus.

Perlae fiunt hic Romae quoad formam veris ita similes, ut splendoris et speciei ratione a veris et nativis vix discerni possint, hoc pacto: Purgant albumen ovorum per spongiam quam mundissime, in quod inspergunt, miscentque pulcherrimi talci, aut etiam conchae perlatae ramenta unacum perlis naturalibus in minutissimum pulverem primo redactis; hoc mixtum in marmore optime terunt, ira ut fiat densum amalgama, quod in Sole, vel post fornacem calidam siccetur: ex hac massa formant perlas quantascunque volunt, quas setis suillis perforant, et ad siccandum Soli exponunt, habebisque negotium peractum; si vero non satis splendeant, exterius ovorum albumine praeparato more solito inunctas ad siccandum Soli exponunt, et habent quaesitum.

PROPOSITIO XVII Corallia ficta.

Simili modo corallia fictitia feri possunt: cinnabarim cum albumine ovorum in marmore tere per horam, postea, ut terram sigulinam sicca, deinde finge inde globulos vel ramosum fruticem prout libuerit; sume exiccatammatetiam uti perlas, exterius ovorum albumine inunge, et siccata corallia fiunt nativis ita similes, ut vix dignoscantur. Magna sane res latet in albumine ovorum, nam vernisium inde excoqui potest, cui commixta aurea et argentea ramenta lapidem efficiunt, ei, quem Venturinum vocant, haud absimile.

PROPOSITIO XVIII Lini in sericum transmutatio.

Si ex calce et cinere Isatidis herbae acerrimum fiat lixivium, linum in eo coctum in sericeam abit materiam, splendidam et subtililsimam, filationi aptissimam. Est et hoc mirabile, si plumeae partes pennarum ex volucribus abrasae in hoc lixivio coquantur, non secus ac gossipium neri et texi poterunt. Sed et hoc arcanum manifestat asbestinae materiae filandi modum et rationem, quam Lib VIII in Capite de Asbesto conticueram.

PROPOSITIO XIX Succini confectio.

Plinii tempore tingebatur ad libitum Succinum hedorum et anchusae radice, ac etiam conchylio, id est viol serotino colore. Hac aetate ars tingendi succinum periit; Si tamen verum sit, quod vulgo scribitur in ceram ferventem immissum, molle fieri, facile quos vis colores recipere poterit. Imitatio Succini a multis proponitur. Cardanu ovi candido et tragacanthi lachryma immissis formicis, culicibus, muscis, paleis, succinique pulvere, ut bene oleat, et festucas trahar, succinum imitari conatur, ac melius aptiusque candido ovi,vitellum indicat quod coctum humiditatem, putredinis auctorem amittat ac in lapidem durescat. Myzaldus crystalli pollinem, albuminis ovi conquassati, aqua croco addito. miscet, vitro imponit, ac aquae ferventi committit, dum duram consistentiam adipiscarur, quam efformat. Verum si corpus diaphanum cupiat, ante coctionem materiam percolat; sed modus iste miui non placer. Baptista a Porta mastichen liquidam per colum traiicit, ut expurgetur, parumque radicis curcumae adiicit, ac succini speciem imitatur sed verius, et utilius is nativum succinum imitatur, qui id dissolvere, ac dissolutum iterum coagulare vel in massam cogere novit. Quomodo autem id fieri debeat, verus Physicus, ac qui praedicta intelligit, facillime assequi poterit. Ignaris ac Musarum osoribus haec aperire nefas existimat Boethus. Sufficiat itaque Natur scrutatori, viam ita facilem hoc capite demonstrari ut falli non possit. Qui exactam Succini historiam vult, Andreae Libavii, viri doctissimi tractatum legat.

LATIN transcription

Pars V PARS IV. ARS PYROABOLICA,

Quam et Pyrotechniam vocant.

PRAEFATIO.

Quanta et quam prodigiosa opera pyrotechnus in abditis terrae cuniculi Vulcanus operetur, ex terraemotibus, montium absorptione, lacuum nova genesi, subversione urbium regnorumque luculenter patet. Quae sane cum nil aliud sint, quam halitus igniti ex sulphure et nitro in meatibus cavernisque montium inclusi; certe non immerito primam suam inde originem traxit ars poliorcetica, quam pyrotechniam sive pyrabolicam vocant. Quam autem admiranda inde efficiantur, hoc loco sane quam oportuno ad naturae exempla exponendum duximus, et primo quidem agendum, quomodo et quot modi pyrius pulvis tot mirabilium effectuum patrator conficiatur; deinde quo modis machinis ad festivos ludos instituendos applicandus sit. Pyrii pulveris inventio absque ulla controversia primo attribuitur Bertholdo Swarzio Germano, Goslariensi Monacho, et Alchymistae anno 1364, qui tamen non tam humana industria, quam casi inventus scribitur ex mixtura sulphuris, nitri, et carbonis fortuito accensi et cum ingenti strepitu et violentia manifestatus.

Historiam ex praeantiquo libro Germanico olim me legisse memini, huius tenoris Bertholdus Swartz Goslariensis Monachus ordinis Sancti Benedicti, cum mire Chymicis delectaretur, atque eorum peritia iam magnam sibi nominis existimationem acquisisset, cum quodam tempore ex sulphure, nitro et carbonibus,compositionem fecisset, et nescio quo casu scintilla ignis materiae illapsa, statim ingenti cum strepitu ollam sublatam, et in fornicem illisam confregisset, miratus rei effectum, novitatemque, diligentius causae explorandae incubuit. Repetita itaque multoties operatione, cum semper eundem effectum reperisset, altius quid animo volvens materiam indidit canali, ex ferreis laminis constructo, cum unum globulum plumbeum ei indidisset, explosa materia statim obvia quaevis strepitu ingenti discussit. Gaudio itaque ingenti perfusus ob insignis emolumenti detectam inventionem, rem tamen omnibus secretam usque ad suum tempus esse voluit. Erat tum temporis in loco vicino Goslariae sylva ingens latronibus infamis, qui ibidem in certis locis stationem suam posuerant in omnem latrociniis patrandis occasionem peropportunam. Consultabatur eodem tempore ob violentas rapinas, et homicidiorum multitudinem a Magistratu Goflariensi,quomodo haec sceleratorum hominum pestis profligari posset, neque modus in veniebatur. Bertoldus ea de re certior factus, Magistratum adiens, se latrones facili negotio exterminaturum pollicitus est, si beneficii praestiti memores se haud ingratos, et sibi et Ordini suo praeberent. Sponsione facta Bertloldus ferreis ollis compluribus extructis; quas iam sibi cognita materia implevit, una additis et lapidibus et sarmentis non exigua copia, simulatusque unum se ex latronibus, confoederatis iis sese adiunxit. Postquam igitur stationes solitas probe observasset, in eorum absentia in terram defodit dictas paulo ante ollas, fomite solummodo relicto accensioni suo tempore apto. His omnibus argute constitutis, ubi ad coenam confluxissent, et iam praeda acquisita indulgentius gauderent tum ecce accensa machina ignem, fumum, lapidesque, tanto cum horrore cenantium leviit, ut ultimi iudici diem vicinam esse sibi persuaderent: relicto itaque loco ceu inferni voragine, ad aliam stationem se contulerunt: ubi accensa machina similem fortunae iactum repererunt, Berthodo interim exhortante cos, ut relicta perversae et sceleratae vitae semita, ad DEUM per penitentiam sese converterent; DEUM enim iratum esse eorum sceleribus, et terram iam dispositam ut omnes sicut Core et Abiram absorberet. Relicta itaque sylva omnes ad propria timore D i percussi abierunt. Bertoldus autem re praeclaro cum successu peracta et huius artifici beneficio expugnata iam sylva ad Magistratum reversus, quae pollicitus erat, iam se confecisse aiebat. Unde examinato negotio, et experimento facto in conspectu Magistratus omnes admiratione implevit, una cum ingenti remunerationis promissae pecuniario dono, atque ab hoc tempore fama per crebescente multorum curiosorum animos impulit, ut materiae rationem discerent, quam et ingenti pecuniae summa tandem adepti sunt. Primo itaque Bertholdus re evulgata nonnullis Italis arcanum concredidit, qui in ltaliam reversi primo in bello Venetorum cum Genuensibus experimentum fecerunt artis bombardicae necdum visae cum magna strage hominum, atque exinde per universum terrarum orbem ars propagata eas strages edidit, quas non sine horrore in historiis legimus; atque haec sunt quae ex supradicto libro Germanico de origine machinarum bellicarum adducenda duximus.

LATIN transcription

CAPUT I De pulveris Pyrii confectione

Ad pyrii pulveris confectionem tria oppido necessaria sunt, Salnitri, Sulpur Carbones, de quorum praeparatione paucis dicendum est, quae partim ex Siemienovio, Freitagia, Tartaglia, partim ex aliis Auctoribus, qui de Pyrotechnicis scripserunt deprompsimus; eo fine ut Lector curiosus, nihil adeo admirabile in rerum humanarum usu cognoscat, quod sua principia non ex Mundi Subterranei Vulcania officina traxerit.

PRAXIS I De Oleo ex Sulphure praeparando.

Sulphuris clarificati sumatur bona quantitas, et igne liquefactionis adhibito liquescat in vase fictili vel neo: habeantur postea lateres rubri pervetusti qui iam antea ad structuram adhibiti fuerint: vel si isti haberi non possint, sumantur novi bene cocti, et aquam non experti: frangantur infrustula fabae magnitudine: et in Sulphur liquefactum proiiciantur. Misceatur deinde sulphur cum fragmentis laterum eo usque quoad fragmenta totum Sulphur ebibant et absorbeant. Haec reponantur postea in Alembico ex furnello distillatorio pendente, et Chymica methodo distilletur oleum: quod erit ardentissimum, et ad ignes artificiales praeparandos accommodatissimum. Ita Practici.

ALITER.

Repleatur phiala vitrea, oblongius aliquantum collum habens, sit ventris pars tertia vel quarta Sulphure tenuissime tritore ferta. Huic superinfundatur spiritus terebinthinae aut olei nucum vel iuniperi tantum, ut liquor ille una cum Sulphure medietatem ventris phialae non superet. Ponatur phiala super calidis cineribus, ac ibidem per 8 aut 9 horas immoretur. Tum Spiritus terebinthinae convertet Sulphur in oleum rubicundissimum, ardentis simumque ut prius. Sumunt quidam ad ardentissimum Sulphuris oleum conficiendum. sequentes materias: Sulphuris (SYMBOL) 1. Calcis vivae (SYMBOL) Salis Ammon. Siiii.)

Siemienovius in rtileri mago narrat. Chymicos olei ex Sulphure praeparandi modum docet, (quod et balsamum vocant)cuius ea vis est, ut neque Vivum corpus neque mortuum ad putredinem transire sinat: sed adeo integrum tueatur, ut neque ulla celestis impressio, vel ab elementis profecta corruptio, vel ab ipsorum ortu indicta, obesse ei possit. Paratur quoque (ut Trithemius docet) ignis quidam ex floribus eius cum Borace et Spiritu vini, qui per multos annos inextinguibilis est. Et lampas ad cuius lumen homines absque capitibus apparent: Verum, quid nos de igne illo senserimus IX libro expositum Lector reperiet. Iactant enim plura similia sine ullo fundamento; quae in praxin tamen reducta subsistere non possunt.

PRAXIS II.

De oleo ex Sulphure et Salenitri simul mixtis praeparando.

Portiones aequales Sulphuris et Salisnitri simul addantur et incorporentur, postea in tenuissimum pulverem terantur, et cribro arctiore cribrentur. Materia omnis ponatur in olla fictili nova, et aceti albi fortissimi aut vini adusti superinfundatur tantum, ut materiam bene cooperiat. Claudatur olla eum in modum ut nullatenus respiret: et sic relinquatur in loco calido donec acetum evanescat. Tandem ex reliqua materia quae fuerit in olla chymicis organis extrahatur oleum. PRAXIS III. De praeparandis Carbonibus ad Pulverem tormentarium, et alios usus in re Pyrotechnica ex mente opificum Germanie, quem et Siemienovius ita describit.

Manse Maio vel Iunio cum omnium arborum cortices propter abundantiam humoris facillime delibrantur, scindatur bona quantitas virgarum ex corylo vel salice, altitudine unius, duorum triumve pedum, crassitie vero pollicis dimidii: partes nodosae rescindantur, et tanquam minus utiles reiiciantur:

relique vero omni cortice nudatae in parvos fasciculos connexae, in furno calido optime exsiccentur. Statuantur postea in una strue super aequata terreae planitie perpendiculariter, et incendantur: postquam vero iam incensa strues bene flammam conceperit, et in flagrantes soluta fuerit carbones, subito terra paululum humectata superiniecta, quam diligentissime contegatur, nullo relicto spiraculo, ut sic omnis suppressa flamma, ac a nullo exteriori aiuta aere evanescat; soli autem, et absque omni cinere exstincti remaneant carbones: hi post diei naturalis decursum frigefactii eximendi, et ad sequentes usus servandi. Si salicis et coryli sufficiens non detur copia ad urendos carbones, vices horum tilia sicca supplere poteri.

Si exiguam aliquam carbonum portionem praeparare cupis, virgulta superius dita vel lignum tiliae aut iuniperi in parva frustula secta, et optime siccata vasi alicui testaceo includito, et operculo figulina crera ad orificium vasis firmato postea candentibus undique stipatum prunis, per unius horae spatium ibidem in uno continuo et aequali semper caloris gradu manere sinito. Frigescat tandem sua sponte, et usti eximantur carbones. Sunt qui mappas, et lineam telam vetustam bene lotam et siccatam, hoc modo in carbonem redigant; cui etiam non spernenda virtus inre Pyrotechnica.

DISQUISITIO PHYSICA.

De proprietatibus, et officiis in pulvere Pyrio cuiuslibet Materiae sigillatim sumptae, ex quibus pulvis ille componitur et praeparatur, de quibus quid Siemienovius, et quid nos rebus de iis iudicamus exponemus.

Non fortuito inquit Siemienovius, aut casualiter, at per summam naturalis Philosophiae cognitionem, et ratiocinationem speculativam pulverem Pyrium fuisse repertum, vel i solum argumento esse potest, quod in hunc usque diem inventus sit nemo (licet plurimi conati fuerint) qui tres similes materias proponeret, quae bene tritae, it simul imcorporatae essent aptae ad formandum ignem tam vigorosum, horrendum, potentem, et inextinguibilem, usque ad consumptionem totius materiae, eamque momentaneam. Cum inventis aliorum non difficulter addantur plura, et quicquid ortum habuit, ab inchoato et imperfecto processit ad perfectum, nobis quoque liceat (quoniam ab inventore nihil ea de re literarum monumentis traditum est) id loci speculativas quidem, attamen ab experientia deductas observationes, virium, naturae, operationum, officiorumque tam unius cuisuque scorsim, quam omnium simul incorporatarum materiarum Pyrio pulveri inclusarum, proponere: Existimamus enim futurum ut perfectiori proprietatum affectionumque tam in particulari, quam in generali istarum ingredientiarum cognitione habita, nemo posthac in re Pyrotechnica, in hos incursus sit errores, quorum correctio et sumptuosa et periculosa nimis est. Hucusque Siemienovius.,quiquum nescivit pulveris Authorem, illumnos in praecedentibus deteximus.

Sciendum itaque primum est, pulverem Pyrium eam maxime ob causam extribus materiis, Salenitri, nempe, Sulphure Corbonibus esse compositum ut una alterius vel reliquarum duarum defectum medeatur et suppleat. Id autem primum in Sulphure patet. Hoc cum naturaliter ignis esca sit, facileque arripiat, et arreptum difficulter remittat ignem idque cum flamma, superat hac in parte salemnitri et carbones, flamma autem ignis aptior multo est,,omni altera ignis specie ad accendendum salemnitri. At cum salnitri ardendo resolvat sese in ventosam quandam exhalationem; haec autem earum virium est ut subito opprimeret, extingueretque flammam, quam sulphur conceperat, et consequenter extinguendo sulphuris flammam, suaquoque privaretur per sulphur introducta. Ac proinde si componeretur corpus quoddam ex hisce duabus tantum materiis, sulphure nempe et salenitri, optime tusis et simul mixtis, admoto igne subito quidem arriperet flammam, nihilominus tamen, propter rationes superius allatas, sub itoquoque extingueretur. Id est ignis ille non continuaretur, perduraretque ad consumptionem, et combustionem materiae totius sed pauxillum tantum ex illa consumeret, residuo in tato. Est autem huic defectui salutaris adhibita medicina, per appositionem illis duabus materiis certa portionis carbonum optime ustorum siccatorum et pulverisatorum; cum carbones eius sint proprietatis, et natur, ut cum eos vel minimum flamma ignis attigerit, excandescant subito, et in ignem absque flamma resolvantur hic autem ignis quo magis ab aliquo vento vexatus fuerit, eo magis augebitur et conservabitur donec eius tora substantia in cineres conversa sit. Propterea igitur cum ex hisce tribus materiis praeparatum est corpus quoddam, quale est noster Pulvis Pyrius, igne admoto, subito Sulphur concipit flammam: haec autem non tantum introducit in salemnitri ignem cum flamma, sed eodem quoque momento carbones ignem apprehendere facit absque flamma, ignis vero hic (ut ante dictum) a nullo ventose suffocari patitur, immo agitatione maius sumit incrementum. Cum autem Sulphur igni sit contiguum, sive ille sit absque flamma, five cum flamma. illud tamen non poterit esse absque flamma: haec vero Sulphuris flamma accendit salemnitri. Ideoque istae tres materiae simul mixtae, et incorporat, et postea accensa, producunt ignem inextinguibilem, ad exinanitionem, et consumptionem usque totius substantiae. Adverte tamen ut in hisce tribus materiis non sit aliquis accidentalis defectus, vel ab humiditate, vel ab improportionata unius materiae ad aliam quantitate profectus. Ex dictis iam concludere licet, officium sulphuris pulveris corpore proprium illud esse ut arripiat ignem cum flamma, aliisque duabus materiis communicet et subministret. Carbonu autem peculiare stadium est in retinendo conservando, atque defendendo igne iam in sulphur introducto, ne ab illa vehementissima salisnitri ventosa exhalatione suffocetur. At officium salisnitri illud maximum est, producere et causare quam violentissimam exhalationem ventosam: in hac autem, omnis virtus, vigor, et potentia motrix pulveris sita est: ac proinde salnitri omnium mirabilium Pulverii effectuum principalis ac primaria causa est: aliae vero duae materie, sunt tantum eum in finem salinitri additae et alligatae ut eundem in ignem et ventos resolvi faciant. Nam si quispiam componeret pulverem ex sulphure tantum et carbonibus. et tormentum bellicum etiam maxima eius quantitate onerarer. Dico, in tali casu eiusmodi pulverem non modo globum aliquem ferreum aut alterius metalli at ne paleas quidem expulsurum. Ratio autem huius rei ex antedictis in promptu est: quod scilicet eiusmodi violenta expulsio dependeat a virtute et potentia expulsiva salisnitri tantum non alterius cuiuspiam materiae: faciliusque crediderim parari posse pulverem absque carbonibus et sulphure, quam absque salenitri: posseque inveniri alias duas materias, quarum una officium sulphuris in igne apprehendendo cum flamma, altera vero carbonem in eodem conservando et retinendo sine flamma expellere possint, quam reperire quidpiam aliud quod aptum sit causare et producere tam vehementem exhalationem ventosam; mirabilium in Pyrotechnicis effectricem, prout in salenitti experimur. Veruntamen quae nos in VI Libro de pulvere Pyrio, quae Siemienovii pyrosophia non abludunt, tradidimus, Lector consulat.

PRAXIS IV Ad Aurum fulminans consciendum iuxta mentem Osvaldi Crollii et nostram.

Sume (SYMBOLS) aquae fortis communis, solve in ea unciam unam salis Ammoniaci vel quantum solvere potes in parvo calore, ita habebis aquam regis, in qua tantum solves auri, quantum libuerit. Postea effundatu solutio in vitrum capax, et guttatim saltem (propter ebullitionis strepitum et periculum) instilla de bono oleo Tattari in cella per se resoluti: in huius defectu, Tartari salin aqua communi solutum accipiatur: requiritur autem olei Tartari bona quantitasitunc aurum cadit ex repercussione in fundum bi tota auri calx soluta fundum petiisse videtur, (quod animadvertes ex colore aquae regis, qui debet esse albus nam si adhuc flavus sit, signum est totum aurum nondum repercussum) plus olei Tartari guttatim affundatur (hoc meo damno fideliter admonitus sis) tum post subsidentiam aliquot horarum in calido liquorem superiorem effunde et calcem colore fere terram sigillatam pallidam referentem quater vel quinquies aqua calida edulcoratam, postea in Balneo Mariae prudenter et paulatim lentissimo igne sicca. Vel quod tutius in patina vitrea per se sponte in hypocausto siccescat, nullo ignis calore adhibito. Calcem lignea spatula non ferrea postea maioris securitatis gratia collectam ad usum ir vitreo vasculo reconde. Nota magnum esse periculum si alio modo exsiccetur, quam praedictis duobus: quamprimum enim igni calorem sentit, et fortem commotionem cum instrumento ferreo, concipit sponte flammam, in auras abit purpurei fumi in modum cum maximo sonitu et strepitu instar pulveris nitrati: adeo ut ne unicum atomum reperire possis. Si quid de sulphure vulgari trito ipsi admisceatur, et postea in crucibulo admoto igne exuratur subtilissima calx auri remanet bruni coloris quae omnem vim percutiendi amisit; quod mirum et notatu dignum. Scrupulus unus istius Auri volatilis fortius, et potentius fere operatur quam libra semis pulveris tormentarii. Granum unum et alterum cultro impositum, si supposita candela accensa incalescat, similem sonum edit, ac si magna aliqua fuisse explosa bombarda et sonus ille praeacutus, audienti et adstanti quasi auditum laedit. Operatio huius pulveris est contraria operationi pulveris Pyrii: ut enim hic vim suam per inferiora saltem deorsum operatur: aliquot scrupuli super laminam ferream satis crassam carbonis incensi, illam penetrando perforant. Sal ammoniacum existimo esse percussionis illius causam, quemadmodum enim salnitri et sulphur sunt hostes, et se invicem non compatiuntur, ut videmus in praeparati pulveris tormentarii accensione. Eodem modo sal ammoniacum cum oleo Tartari sub hoste coniungitur. faciunt ex illa mutua pugna aurum cadere in aqua regis prius solutum, et oleum Tartari percutit spiritum nitri summe purificatum: qui se in illo conflictu coniungit cum Sulphure solis, suo adversario, quia Sulphur illud solis a natura summe depuratum est et vulgari nostro combustibili sulphure longe subtilius: ideo valentius est, et in minori quantitate operationes suas stupendas, potenter perficit: eodem plane modo quo Sulphur vulgare et Salpetrae in pyrio pulvere coniuncta et incensa magnum et incensa magnum strepitum et fragorem facere animadvertimus. De eodem Quercetanus et Sennertus; causa igitur spiritus nitti et sulphuris. cum auro contrarietas est: cum enim Oleum vel sal Tartari, solutioni auri infunditur, sal Tartari se cum sale communi, imo alumine et ammoniaco unit, atque hinc sibi relictum aurum ad fundum descendit, et si quid de salibus his cum auro relinquitur, id aqua calida abluitur. Relinquitur vero solus nitri spiritus qui se auro univit penitus. Is ergo si incalescat, sulphuris auri percipiens praesentiam, et sese opponit, vires coniungit, et impetu facto ac cum strepitu erumpit. Atque accenditur.

PRAXIS V. De Camphora, eiusque natura et proprietate

ID EST De artificiali Camphorae praeparatione ex Scaligero.

Rec. Gummi iuniperi (quod Sandaraca, Vernix alba et Mastix dicitur) pulverisati (SYMBOL) 2. Aceti albi distillati tantum ut gummi in phiala vitrea positum bene contegat. Hanc pone per 20 dies sub fimo equino calido: deinde exime, et in aliud vas vitreum quod largum habeat orificium effunde, et per unum mensem Soli per coquendum expone: habebisque camphoram congelata min forma crusta panis, et verae ac nativae quo, dammodo similem. Iam superius quaedam de camphorae nativae proprietatibus memoravimus, sed cum perfrequens eius in nostro Opere usus, hic quoque ex Auctorum testimoniis natura eius fusius explicanda: Scaliger itaque primum exercit. 104, 1. sic de ea: Sed ad rem arboris lachryma est camphora, ne bitumen credas, sicuti succinum bitumen credidisti. Ex arboribus enim delapsum maris appulsu defertur in littora, quorum arena obrutum effoditur postea, eo toto tractu, qui a Memel protenditur ad Gedanum. De arenarum vero cumulis non erit mirum, cui notae fuerint plagae illae: quique viderit ad Hollandiae latus occidentale arenarum cumulos extantes a superficie maris. Camphoram vero falso bitumen arbitrari sunt: idque misero admodum argumento: Quia, inquit, ardet. Nam et resina et oleum, et thus idem quoque patiuntur: et paulo inferius: Camphoram cum spientum maxima pars frigidissimam statuat, Avenrois in quinta aliam agnoscit. Camphora ,inquit, Indica, quae in Arabico Cofaralgent verius (ARABIC) Caphur, apelatur, calefacit, et desiccat in secundo gradu. Diversae igitur fuerunt species Camphorae, nisi aut in codice mendum, aut error in opinione. Postremum querebatur an esset frigida. Negant enim id novatores. Sane accendi facillime atque etiam in aquis ardere constat, praeterquam quod est odoratissima. Verum odor eius ab aeris partibus, quarum vi ardet etiam. Aquae tamen habet tantum, quanta potest sub ea frigiditas conservari. Ardet autem propter pinguedinem: stultitia est inscitiae parens aut filia. Quis enim dixerit, calidissima quaeque facillime ardere. Non enim similitudine semper evocatus transit ignis in corpora: similitudinem caloris intelligo; sed et allicitur aliqua materia, quae eum propter raritatem admittere facile queat. Ex Indarcum rerum commentariis haec: Arbor maxima: rami adeo patuli ut umbram quam latissime iaciat. Ligni materia levissima, et raissima. Addit Aboali etiam candorem. Camphorae probitas, prout vel vi extracta fuerit et matrice vel expulsa a natura. Nam queadam e venis eximitur in quibus haeret, quasi crusta quaedam. Aliquando rupto exit cortice, et concrescit, resinarum modo primum colorata: deinde sole, aut arte candidissima fit. Melior haec quam prior. Praestantissima, quae sole albescit. Name et igni fit hoc. Factumque primum ad naturae imitationem a loci Rege Riach: unde ei cognomen Riachinae. Stillatitia diutius servat dotes suas, et defaecatior est.. Quare et pellucida, illa inclusa non item: et calor ei fuscior. Duae praeterea species viliores. Una inaequalis, grumosa, gummosa. Altera fusci coloris. Adulteratur saevo, et mastiche et aqua vitae (quod nos superius descripsimus.) Deprehenditur indita in panis internam partem atque pone furnum. Si liquatur vera est: si siccatur adulterata. Sinceram etiam aiunt facile evanescere. Marmoreis in thecis servari, affuso lini, aut psillii, aut milii semine. Ionstonus admir. Nat. clas. 4. cap. 9. Scribut Mauri Camphoram lachrymam esse arboris, adeo patulis diiffusae ramis, ut tantum locum reddere possit opacum, quantus homines capere queat centum. Addunt, lignum esse album, ferulaceum, et camphoram in fungosa continere medulla. Interdum id, certius ex potuminis quodam genere fieri hoc modo: Indicum bitumen, quod ex nativa efflorescit camphora, subiectis carbonibus in vase coquitur, partes tenuissimae in candidum colorem versae in operculum feuntur, quod ipsis collectis eam quam videmus, dat figuram. Nativam in India dari affirmant mercatores. Adeo amica est ignibus, ut si eos semel concipit; donec consumatur ardeat. Flamma quam emittit, lucida et odorata est, in aerem sublata et suspensa sensim evanescit; tenuissimae partis in causa. Addo. Ad usum in Pyrotechnia in pollinem redigitur camphora si cum sulphure teratur. Oleum autem Camphorae eidem inserviens usui, fit, si illi modicum de oleo Amygdalorum dulcium addatur, et una in mortario aeneo, pistillo teratur donec in viride vertatur oleum, vel si vera ac genuina fuerit, indatur phialae vitreae, et occluso bene orificio stipetur phiala, farina aqua ad formandos panes subacta, inque furnum mittatur, et extrahatur: soluta enim in liquorem camphora ardentissimum dabit oleum. Vide quae de camphora libro IX tradidimus.

PRAXIS VI. De aqua ex sale Ammoniaco. Rec. Salis Ammoniaci Siii. Salisnitri (SYMBOL) redigantur in pulverem tenuissimum iet probe misceantur: postea in Alembicum imponantur et aceto fortissimo superinfuso, distillentur igne lento,et habebis aquam ad multa utilissimam.

PRAXIS VII. De aqua quadam artificiosa innoxie super palma manus ardente Sumantur aequales partes olei Petrolei, Terebinthin, calcis vivae. adipis vervecinae, et porcinae: terantur et incorporentur, distillenturque super cineribus calidis, vel flagrantibus prunis. et habebis quaesitum:manus enim illita ardorem flammae non sentit.

LATIN transcription

CAPUT II. De praeparandis funibus incendiariis communibus.

PRAXIS I.

Primum ex stuppa lini, vel cannabis secundo pectin ablata, et ab omni corice nudata, torquentur funes crassi in diametro pollicem dimidium. Sumuntur postea cineris ex robore, fraxino, ulmo, vel acere usti partes 3. Calcis vivae pars 1, et more solito paratur lixivium. Huic additur salisnitri pars 1, succi ex fimo liquido bubulo et equino per laneum pannum expressi partes 2. Omnis materia bene misculata superinfunditur funibus. Deinde supponitur ignis, et lente primum, fortius tandem urgetur flamma: et per duos tresve dies excoquitur continue: affundendo semper liquorem iam dictum, ne funes et ahenum humido carentes adurantur. Tandem ex funibus inde ablatis omni humor fervendo attractus exprimitur, funes manibus violenter intorquendo et liquorem emanantem linea tela abstergendo. Denique suspenduntur funes super hastilibus longis, Solis calore siccando, et ad solitos usus Pyrotechnicos servantur. Ita Siemienovius..

PRAXIS II. eiusdem. De praeparandis funibus incendiariis, omni fumo fetore in ardendo carentibus.

Sumantur mensurae aliquot sabuli rubicundi, vel arenae carbuncularis saepius defaecatae elotae, et recrementis omnibus purgatae ac ab omni humore siccate: imponantur in ollam fictilem non vitreatam. Super arena ponatur funis in cendiarius communis, vel alius ex gossypio tortus, in spiram collectus: eo tamen modo ut inter latera funis, unius semi digiti intervalla serventur, neque inter se contingant, sed paribus continuo spatiis distent. Rursus superinfundatur bona quantitas ante dictae arenae; et funis similiter. ut modo dictum, disponatur super arena. Et sic deinceps continuetur opus, ponendo stratum supra stratum, dum olla sit plena. Operculetur postea fictili operculo, et sapienti luto commissurae stipentur. Tandem sic praeparata olla flagrantibus carbonibus undique circumsepiatur, et per horas aliquot ibidem immoretur: frigescat postea sua sponte: et ubi refrixerit ablato operculo effundatur arena, et funis eximatur. Non absimilis quoque cum spongiis communibus in operando processus: tantum in frustula oblonga scindende sunt, et in olla fictili super arena reponendae; et ut de funibus incendiariis modo dictum, igne exurendae. Harum vel funis incendiarii modo descripti, parvula admodum frustula accensa, et cinere iuniperi sepulta, per horas aliquot ardent absque omni fumo et foetore, nec multum ab externo aere iuvari volunt; ac ideo ubique locorum clam recondi possunt: prout sese obtulerit occasio et necessitas postulaveri.

PRAXIS III. De praeparandis stuppis Pyroechnicis, ad ignes artificiales

Fiant primum ex stuppa lini, cannabis, vel gossypii duobus tribusve filis non arcte nimis contorti funes. Hi ponantur in olla nova fictili vitreata: superinfundanturillis; Aceti de vino albo partes 4, Urinae pattes, Viniadusti Salis nitri purificati, Pulveris Pyrii pulverisati ana pars 1: coquantur fortiori admoto igni quousque omnes superinfusi liquores in vapores soluti evanescant. Inspergatur postea farina pulveris Pyrii optimi, in rabula aliqua lignea: et funiculi ex olla ablati, eadem in pulvere volutari in umbra vel Sole siccescant. Hoc modo praeparata stuppa celerrime comburitur: ideo si quispiam lentiori paulo gradu ignem ferri cupiat, debilior remissiorque aliquanto haec ignis esca paranda est. Satis igitur erit si tantum in aceto et salenitri purificata stuppa defervescat, postea vero pulveris farina inspersa siccescat. Haec ex Artigleria magna.

Est et aliud quoddam stuppae Pyrotechnicae genus, qua non torquetur in funes, sed soluta tantum in liquoribus superius enumeratis excoquitur: vel in vino adusto forti per horas aliquot madescit, ac tandem farina pulveris optimi respersa siccatur. Additur aliquando vino adusto gummi Arabici aut Tragacanthae pusilla portio: cum eiusmodi stuppa non facile explicari possit quam tenaciter cohaereat.

Modus alius Prechtelii.

Describit quandam stuppam Pyrotechnicam Franciscus Ioachimus Prechtielus Pyrotechnicae parte secunda, capite secundo, quae tardissime omnium ardet, in hunc modum. Sume Masticis partes 2, colophoniae partem 1, Cerae partem 1, Salinistri partes, Carbonum partem 1/4, quae tundi et molliri possunt, contundatur, atque in subtilismam, redigantur farinam, postea simul omnia bene mixta, liquescant ad ignem: deinde filum aliquod lineum, vel cannabinum paulo crassisculum filum ducatur per materiam liquefactam; id usque ad fundum vasculi deprimendo: idque aliquoties iterandum, donec filum cerei communis adipiscatur crassitiem. Hoc cum uti voles accende primum, deinde extingue flammam flagrantem tantum relinquendo carbonem.

LATIN transcription

CAPUT III.

Praxes Iattico-Chymicae. De aliquot probatissimis antidotis contra ambustiones, Pulvere Pyrio, Sulphure, Ferro candenti, Plumbo liquefact, et aliis hisce similibus factas.

Ex variis decerpta Pyrotechicae Auctoribus, Siemienovio, Tartaglia, Paracelso, Quercetano

PRAXIS I

Axungia porcina bulliat in aqua communi ad lentum ignem per horas aliquot; postea inde ablata, per tres quatuorve noctes coelo sereno exponatur; deinde in vas fictile indita igne liquescat: liquefacta coletur, per linteum super aqua frigida: et aliquoties elota ac optime purgata. quoad candidissima fiat servertur in fictili vel vitreo vase. Postea cum necessitas postulaverit, locus ambustus inungatur bene.

PRAXIS II. Aque plantaginis, Olei nucis Italicae, Ana q.f..

PRAXIS III. Rec. Aquae Malvae, Aquae Rosarum, Aluminis plumosi ana q.s. misceantur cum albumine ovi.

PRAXIS IV.

Sume lixivium ex sola calce viva, et aqua communi praeparatum: huic addatur pusillum Olei Cannabini, Olei Olivarum, Olei Lini, et aliquot albumina ovorum: agitentur bene omnia, et locus ambustus inungatur. Haec omnia unguenta sanant ambustiones absque omni dolore et nulla cicatrice relicta. Super memetipso expertus sum, uti dicit Siemienovius. Ex Ausctoribus: Paracelso, Quercetano, Tartaglia, aliisque.

PRAXIS I. Rec. Olei Olivarum partem 1, Olei Amygdalorum dulcium partem , Succi caeparum partes 2, Vernicis liquidae partem 1, inunge locum male affectum

In oleo Olivarum coquito ex secundo cortice Sambuci abundanter, deinde colato: adde cerussae partes 2, plumbi usti, lithargyrii ana partem 1 in mortario plumbeo diu misceantur, et fiat linimentum. Vesicae nec prima nec secunda die sunt rumpendae; sed tertia vel quarta; nam aliquando dissolutione sola sanantur. Leonardus Bottalus, de vulneribus Sclopetorum, Cap. 21.

PRAXIS II Rec. Lardi liquefacti, et aquae solani excepti (SYMBOL)ii, Olei saturni (SYMBOL)i, misce Vele Rec. Visci rad Hyoscyami, et florum papaveris rubr. Salis Petrae ana (SYMBOL)i, Cum oleo camphorae, fiat linimentum. Vel Rec. Succi caepe sub cineribus coctae (SYMBOL)ii, Olei nucum (SYMBOL)i, misce. Vel Rec. Foliorum hederae nigrae cum aqua plantaginis contusorum (SYMBOL)ii. Olii (SYMBOL)i, coquantur cum (SYMBOL)iiii vini albi, ad illius consumptionem: adde sub finem cerae quantum sufficitut fiat linimentum. Vel Rec. Lardi ad flammam liquati, et succi betae, et succi excepti (SYMBOL)ii. Cremoris lactis (SYMBOL)i. Mucilag. sem. cydoniorum, et tragacanthae ana (SYMBOL)ss , misce. Iosephus Quercetanus, in libro de Sclopetario pulvere.

LATIN transcription

CAPUT IV Praxes de compositionibus a Rochetas omnis generi, quas Italli Raggi, Germani Rakettas vocant, ex mente Siemienovii caeterorumque pyrotechnorum qui pulveri conficiendo operam dant.

COMPOSITIO I Ad 100, 80, et 60 (SYMBOL) Salisnitri (SYMBOL) 30, Carbonum (SYMBOL) 20, Sulphuris (SYMBOL) 10.

Hic est proportio salisnitri ad reliquas duas, aequalis: Carbonum vero ad sulphur dupla. Eadem compositio absque ullo scrupulo adhiberi potest omnibus aliis Rochetis quae sunt intermediae usque ad libras 60: tutius enim est aliquantulo illis lentiorem dedisse materiam, quamvis violentiorem perferre potuissent cum felicius in re Pyrobolica peccetur in defectu, quam in excessu: defectus autem additione materiae violentioris facillime corrigi poterit, si prius quam multas confeceris Rochetas et materia oneraveris et unius successu, de aliis admonitus fueris.

COMPOSITIO II. AD 50, 40, 30 (SYMBOL) Salisnitri (SYMBOL) 30, Carbonum t 18, Sulphuris t/ Hic est salisnitri ad reliquas duas proportio sesquiquinta. Carbonum vero ad sulphur,dupla superpartiens quatuor septimas.

COMPOSITIO III Ad 20 et 18 (SYMBOL) Salisnitri (SYMBOL) 42, Carbonum (SYMBOL) 26. Sulphurisi (SYMBOL) 12. Hic est salisnitri ad reliquas duas proportio superbipartiens decimas nonas. Carbonum vero ad sulphur, dupla sesquisexta.

COMPOSITIO IV Ad 15, et 12 (SYMBOL) Salisnitri (SYMBOL) 32, Carbonum (SYMBOL) 16, Sulphuris (SYMBOL) 8. Hic est proportio salisnitri ad reliquas duas sesquitertia: Carbonum vero ad sulphur, dupla.

COMPOSITIO V Ad 10, et 9 (SYMBOL) Salisnitri (SYMBOL) 62. Carbonum (SYMBOL) 20. Sulphuris (SYMBOL) 9. Hic est proportio salisnitri ad reliquaduas, dupla superquadrupartiens vigesima nonas, Carbonum vero ad sulphur, dupla superbipartiens nonas

COMPOSITIO VI Ad 9, 8, et 6 (SYMBOL) Salisnitri (SYMBOL) 35, Carbonum (SYMBOL) 10, sulphuris (SYMBOL) 5. Hic est proportio salisnitri ad reliquas duas dupla sesquitertia: Carbonum vero ad sulphur, dupla.

COMPOSITIO VII. Ad 5, et 4 (SYMBOL) Salisnitri (SYMBOL) 64, Carbonum (SYMBOL)16, Sulphuris (SYMBOL) 8. Hic est proportio salisnitri ad reliquas duas, dupla sesquialtera: Carbonum vero ad ad sulphur, dupla (reader comment: 鈥渃rosses out sesquialtera and replaces with 鈥渟uperbipartiens, terias:鈥�) COMPOSITIO VIII. Ad 3, et 2 (SYMBOL) Salisnitri (SYMBOL) 60, Carbonum (SYMBOL) 15, Sulphuris (SYMBOL) 2. Hic est proportio Salisnitri ad reliquas duas tripla superpartiens novem decimas septimas: Carbonum vero ad sulphur, septupla sesquialtera.

COMPOSITIO IX Pulveris (SYMBOL) 32, Carbonum 6 (SYMBOL) Sulphuris (SYMBOL) 2. Hic est proportio pulveris ad reliquas duas, quadrupla Carbonum vero ad sulphur, tripla.

COMPOSITIO X Ad 18 Lotones et 1/2 (SYMBOL) Pulveris (SYMBOL) 18, Salisnitri (SYMBOL) 8, Carbonumt (SYMBOL) 4, Sulphuris (SYMBOL) 2. Hic est Proportio pulveris cum selenitri ad reliquas duas, quadrupla sesquitertia: 4 1/3. Carbonum vero ad sulphur, dupla.

COMPOSITIO XI Ad 12, et 10 Lotenes Pulveris lotones 30, Salisnitri loton. 24, Carbonum lot. 8, Sulphuris loton. 3. Hic est Proportio pulveris cum salenitri ad reliquas duas, quadrupla superdecupartiens undecimas 4 10/11: Carbonum vero ad sulphur, dupla sesquialtera, id est 2 2/3 (reader comment: 鈥渃rosses out sesquialtera and replaces with 鈥渟uperbipartiens, tertias:鈥�)

COMPOSITIO XII. Ad 6 et 4 Lotones. Pulveris lotones 24. Salisnitri loton. 4.Carbonum lot. 3;. Sulphuris lot. 1. Hic est proportio pulveris cum salenitri ad reliquas duas septupla: Carbonum vero ad sulphur, tripla.

COMPOSITIO XIII. Ad 2, et 1 Lotonem Pulveris lotones 30, Carbonum lot. 4. Hic est proportio pulveris ad carbones,septupla sesquialtera 7 1/2. COMPOSITIO XIV. Ad 1/2, 1/4, 1/8, et 1/10 Lotonis. Pulveris lotones 9 vel 10. Carbonum lotonem 1, vel 1 1/2. Istae minima Rochetae, quae vocantur currentes, solo pulvere trito absque carbonibus onerari possunt Ictus autem ex alio pulvere granulato optimo imponitur. Est autem loton nil aliud quam semiuncia.

PRAXIS I. Ad pluviam igneam conficiendam, et ad vario colores.

Ad pluviam igneumque nimbum, et in magna copia cadentes scintillas, et radios longos latosque in Rochetis dum ardent excitandos, admisceri solent compositionibus Rochetarum pusillae quantitates, aut vitri pulverisati, aut scobis ferreae aut serraginis ligneae. Tum et diversi colores in ignibus Rochetarum repraesentari possunt. Nempe, si compositioni alicui immiscueris certas portiones Camphorae. producet illa ignem album, pallidum, et lacteum; Pix graeca rubeum, vel aeneum; Sulphur ceruleum; Sal Armoniacum viridem; Antimonium crudum, ruffum, melleum, aut buxeum; Scobs eburnea, argenteum et candidum, sed paulo sublividum, vel plumbeum: Scobs succini, flavum et citreum; Pix denique dura navalis fumum atrum, fuscum et ignem obscurantem.

LATIN transcription

CAPUT V.

De globis recreativis aquaticis, e in aqua natando ardentibus.

PRAXIS I..

Aretur ligneus globus cuius liber magnitudinis interne cavus, perfectequerotundus. Crassities ligni sit quaqua versum diametri AB, ut hic est in AC, aut BD Desuper habeat cylindrum gibbosum, cuius crassities in diametro EF sit ex 2/3 diametri AB Foraminis accensorii CH, latitudo; diametri non excedat: interius autem una cum epistomio IK, per quod infunditur materia ad onerandum globum, et ictus inditur ferreus ex ferrea lamina in cylindrum versa factus, fortiterque granulatore fertus pulvere, (qualis est sub M) aequetur latitudine cylindro superiori. Oneretur deinceps aliqua ex infra positis compositione aquatica et epistomio liquida pice imbuto occludatur. Hinc superinfundatur ea quantiras liquefacti plumbi, ut globus aqueus eius sit ponderis, ut aqueae moli qui ponderet, vel paululum eidem praeponderet; id autem cur fiat sub finem huius Capitis exquisitam reddemus rationem. Tandem globus iam omnimode praeparatus pice liquefacta impicatur: Postea cum suaserit necessitas per reclusum accensorium foram enim misso igni,ubi probe flammam conceperit materia, proiicitur in aquam. Hic globus post accensum pulverem magnos in aqua tumultus exercebit quidem, sine ulla tamen flamma, sed ex aestu vehementi pulveris ibidem accensi, aestu intra sphaeram durante. Qui vero dicunt, sub aquis flammas eructare, ridendi sunt.

PRAXIS II. De globulis aquaticis odoriferis.

Faciat tornio globulos ligneos concavos, nucis Italicae aut pomi silvestris magnitudine: quos aliqua ex sequentibus compositionibus onerabis: ac postea in cubiculo aliquo aut altero quopiam loco occluso nec nimis spatioso et amplo, accensos, proiicies in aquam; indito tamen prius in orificium funiculo ex stuppa pyrotechnica torto, ut materia, qua globulum onerasti, tanto facilius accendi possit. Ille autem sunt ut sequitur. Salisnitri (SYMBOL)iiii, Storacis Calamithae, Thuris, Masticis ana (SYMBOL). Ambrae Zibethi. ana (SYMBOL). Serraginis Iuniperi, Serraginis Cupres农 ana 蕭ii. Olei de Spica nardi 3i. Velrecipe. Salisnitri (SYMBOL)ii, Florum sulphuris (SYMBOL)i, Camphorae (SYMBOL)i, Succini ramentorum pulverisatorum (SYMBOL)ss, Carbonum tiliae (SYMBOL)i. Florum Benzoin, vel Assae dulcis (SYMBOL)ss. Terenda terantur, pulverisenrurque optime, et una misceantur.

LATIN transcription

CAPUT VI.

Praxes aliae. De igneis compositionibus pro festivis diebus.

PRAXIS I.

Multas candelas unico filo accendes, si prius aqua madefactum sulphure et auripigmento cum oleo dissolutis illinas: sed utrumque purgatum esse oportet, nihil enim uritur a tenui vel exiguo igne donec aqua maduerit. Unguentum hoc Hermetis vocant. Cardanus lib. 10. de reram varietatur cap 40. Idem testatur Porta lib. 12.cap. 11. his verbis: Sulphur, inquit, et auripigmentum cum oleo coques, in eis filum ebullire sinito, resiccatum per candelarum elychnia ligetur, transeatque, nam ex uno capite accenso, accurret per omnia flamma et incendet. Est id festivis diebus apud Turcas fieri solitum: hocque Hermetis pigmentum plerique vocant.

Quod si partem unam halonitri sumpseris addiderisque thuris olei communis et lactis lathiridis quintam singulorum partem, decimam sulphuris, cerae dimidiam candelam conficies, quae colore, odore, motu, strepitu erit admirabilis; neque haec ratione carent; alii vero calce dimidium corti cis ovi implent; partemque Pyrii pulveris superaddentes, cera con cludunt, imponuntque aquae frigidissimae, nam persaepe ignis accenditur et emicat flamma. Cardanus ibid. sed si flammam eminus proiicere quaerieris, colophoniam, thus, vel succinum subtiliter contunde, et manus palmae crede, tum inter digitos accensa transeat candela, et dum in altum proiicis pulverem pervadat candelae flammam, nam se in sublime extollet flamma. Porta lib. 12. cap.12. Si caphura in aqua vitae dissoluta fuerit, et ex eo perlinantur teniolae chartae pergamena et resiccatae accendantur, atque exalto cadant, ignei serpentes per aera repere non sine iucunditate conspicientur Porta ibid.

Ut autem tuum te ingrediente cubiculum totus illius aer igneatur sumes multum aque vitae optime repurgat, et in eam proiicies caphuram minutim concisam, nam brevi in ea diluetur: hac iam soluta fenestras et fores cubiculi claudito, ne exhalans vapor foras expiret; tum vas ea plenum aqua subiectis sine flamma carbonibus ferveat, ut tota aqua dissolvatur in fumum qui expleat cubiculum, et sit adeo tenuis. Ut vix conspici possit. Cogatur quis accensam gestans candelam cubiculum ingredi, nam aer visa candela totus in flammam erumpens, totum incendet cubiculum, et ad maximum introeuntis terrorem speciem prae se feret ardentis fornacis. Soluto autem in aquam mosco, vel minimo Ambarae, flammam insequetur gratissimus odor. Porta ii.

PRAXIS II.

De compositionibus globos aquaticos. seu in aquis ardentibus, onerandos ex Pyrotechnia variorum. 1. Salisnitri in farinam redacti lib. 16. sulphuris lib. 4. serraginis lignae in aqua salnitrosa primum decoctae et siccatae lib. 4. pulveris pyrii granulari lib sem. scobis eburneae (SYMBOL) 4. 2. Salisnitri lib. 6. sulphuris lib 3. pulve.ris triti lib 1, Ramenti ferri lib 2, Picis Graeca lib. sem. 3. Salisnitri lib. 24. Pulveris triti lib.4.Sulphuris lib. 12 serraginis ligneae lib 8. scobis succini lib. sem: vitri pulverifati libsem. Camphorae lib. sem.

Harum omnium praeparandi modus idem est quem in Rochetis descripsimus, nisi quod hic non adeo subtiliter trita, nec pulverisata aut cribellata requiratur materia, optime tamen multa mistione incorporata et non sicca nimium, cum in globum mittitur: ac eam etiam ob rem aut oleo lini, aut oleae aut petrolei, aut cannabis, aut nucum, aut alia quapiam pinguedine facile ignem arripiente humectetur.

Nota praeter has compositiones, quibus saepius usos se esse pyrotechni fatentur, facile quilibet aliam etiam. nempe in alia ad invicem proportione sumptis materiis conficiet. At experimentum compositionum quam saepissime iterandum priusquam operi Pyrotechnico adhibeantur Refert praeterea plurimum ad probam aquaticarum compositionum conflationem, et cuiuslibet iam praeparatae virtutis et potentiae generalis cognitionem habendam non vulgaris unius cuiusque materiae, aquaticis compositionibus adhiberi solitae sigillatim sumptae naturae, virtutum, operationum, proprietatumque notitia. nam ut Aristotel. li. Lib. 7 physic. cap 20 ait, ex particularibus praecognitis universalis acquiritur scientia. Itaque notanda sunt que sequuntur de singulis materiis. Pulvis Pyrius est primum ac principale ingrediens et materia in ardendo vehementissima violentissimaque, unde omni humido potenter resistit ne sua suffocetur flamma. Locum secundum obtinet Salnitri clarificatum purgatumque optime, cuius iam superius descripsimus naturam, et incredibilem in pulvere pyrio exposuimus virtutem. In compositionibus aquaticis nihilominus aliis materiis alligatur peculiare quoddam arcanum in dissipandis et longe lateque spargendis aqueis superlabentibus guttis, ob plurimos eosque violentissimos, quorum plenus est, flatus, ventosque officium ac munus est.

PRAXIS II. De ignea mistura quam Sol incendere possit.

Oleum terebinthine resinae, vivi sulphuris, iuniperi, naphthae, lini, colophoniae et caphura, pix, halonitrum, atque anatis pinguedo, omnium duplum aquae vitae, omnia phlegmate repurgata, tusa omnia et remista vitreo vase condita duobus mensibus sub fimo fermententur, fimo semper innovato simul et remisto: elapso hoc tempore distillentur; tum liquor pyrio pulvere vel stercore columba cio tenuiter cribrato inspissetur, hac mistura oblita ligna et aestivis solibus opposita ex se ipsis accendentur. Anatis pinguedo ad incendiarios ignes mire valet, quod maxime subtilis, penetrans, et calida sit. Faex vero excrementitia columbarum facile ignem ex solaribus radiis concispit. Hoc arcanum mense Iulio ponti S Angeli expositum, non infelicem successum habere vidimus.

PRAXIS III. De pilis sub aqua ardentibus.

Moddum quo parari possint eiusmodi pillae, refert Porta Mag. Nat. lib. 12. cap. 6 Primo sumatur pyrius pulvis, qui si fuerit granulatus, opime teratur, et in cerniculo secernatur: septem huius partibus addandur duae colophonea, tres halonitri, una sulphuris, omnia conterantur, permisceanturque, non sine naphthae aspergine, sive liquidae picis Ritran, tam diu humectando, donec pugnao constrictus pulvis per se cohaereat. Hac mistura stramentis, vel linteis obvolvatur; vel certe loculis indatur ex dictis rebus confectis et funiculis quam arctissime reviciantur, tum ferventi immergatur pici, et siccescere curetur, ac denuo straminibus munita pice illinatur, ne vel aquae humiditate diluatur, vel ignis vi disrumpatur. Ubi autem rite siccuerit, parvo foramini, quo pervia fuerit, pyrius indatur pulvis, ignisque immittatur, statimque dum voraci flamma incipit ardere proiiciatur in aquas. Ipsa suo pondere fundum petet, sed impetu flammivomo obluctans aquis et eas quoquo versus a se arcens atro involuta fumo, desuper fervere videtur: levior inde reddita per flexus et sinuosas ambages sursum effertur ad aquae superficiem, ut unda iucundissimo spectaculo ardere videatru, Neptuno Vulcanum sibi in sui ditione imperii arma inserentem, undique obsidente, et tandem prae inopia pabuli languentem ad victoriam et interitum urgente et conficiente. Haec Porta. Equidem in superficie aquarum sine periculo extinctionis huiusmodi pilas ardere posse non nego. Verum in profundis aquarum incendium flammivomum durare posse nulla ratione admittere possum; cum fieri non possit ut sine aere ignis inter aquae meditullium conservari queat uti alibi variis experimentis ostendimus. In superficie aurem aquae, non secus atque accensa camphora, quae saepe ludere solemus, nullo aquae impedimento ardebit, si tamen eam vel minimum submerseris flamma statim extinguetur: non nego iraque huiusmodi globos inter aquas ex lucta cum aqua et aere, antequam totus calor evanescat, ingentes tumultus, aquarumque tremores causare, flammam autem sub aqua ab ullo unquam visam fuisse nego iterumque nego.

PRAXIS IV. De ignibus artificiosis qui aqua accenduntur.

Naphtham in aquis ardere, et eius speciem caphuram, et saepius diximus insuperioribus et testatur Porta lib. 12 Magiae cap. 20. addens ex avio quasdam olim vetulas in ludis earum accensis facibus ex hac materia confectis Tyberim tranasse, ut miraculum exspectantibus et cernentibus ostentarent. Tres modos conficiendi huiusmodi ignes commemorat Cardan lib 2. de subtilit. Pag. 36 et 37 his verbis: Constant, inquit, pice navali et greca, sulphure, vini faece, quam vocant tartarum, sarcocolla, halonitco, bituminis specie illa, quam vocant petroleum, additur calx viva duplo pondere, et cum ovorum luteis pariter miscentur omnia et in fimo equino sepeliuntur. Aliud sulphurei olei, petrolei, iuniperini olei et halonitri, aequales singulorum partes: nigrae picis, pinguedinis anseris et anatis stercoris columbini, eius liquoris quem vocant liquidam vernicem; constat autem oleo seminis lini rursus singulorum tantundem: asphalti partes quinque. excipe aqua ardenti, et in fimo equino sepeli. Alinol etiam vernicis liquidae sulphurei olei, et iuniperini, et eius quod fit ex lini semine et petrolei, et lachrymae lariquae partes aequas singulorum, aquae ardentis tres ac mediam, tam halonitri, ligni laurini sicci in pulverem redactorum, quantum sufficit utomnia simul mixta luti spissitudinem recipiant. Haec omnia vitreo vase excipe, et infimo equino tribus mensibus sepeli. Si igitur ex his pilae lignis haereant, sponte imbribus accenduntur, sed hoc non semper evenit, illud autem semper evenit, ut iam accensus nullis aquis extinguatur. Hi sunt Cardano ardentes in aquis ignes, a quibus non magnopere differunt, quos ex Scaligero retulimus. Haec quae Porta, Cardanus caeterique de lapide artificioso qui solo sputo aut imbribus accendatur, uti nullo unquam tempore rei veritatem, quamvis intenso studio quae sitam comperire licuit, quemadmodum variis meis Operibus ostendi; ita quoque illum iis paradoxis quae in adventum Eliae re servantur adscribendum duxi, donec interim experientia usu me in credendo firmiorem reddat. Novi Solares radios stipulas et quamvis siccissimam etiam materiam accendere posse: sed ut aqua naturalis ignem accendat, hucusque non est visum.

LATIN transcription

CAPUT VII.

De Globis lucentibus, quales ignibus recreati vis adhibere solemus, Germanis Lichtfugel dictis. Lucentes globi duplices sunt, recreati nempe, et serii aut bellici. De his modo silemus: illi vero quomodo praeparentur, nunc breviter dicendum est.

PRAXIS I.

Sume Antimonii crudi lib. Salisnitri lib. 4. Sulphuris lib. 6. Colophoniae lib.1.Carbon. lib. 4. vel Antimon. lib. ss. Salisnitrilib. 1. Carbon. Lib. 1 Sulphuris lib ss. Colophoniae lib. 1. Picis nigrae lib. Ss. Utram libet ex hisce compositionibus, singulis tamen primum materiis tritis, impone in caldarium aut vas fictile vitreatum et super flagrantibus carbonibus liquescat. Indito postea stuppae lini aut cannabis tantum, ut totam liquefactam materiam absorbeat, et dum frigescat parata ex illa stuppa globulos rotundos eius magnitudinis, qu tuis usibus maxime accommoda videbitur. Postea tandem stuppis pyrotechnicis circumdatos vel in Rocheta, vel in globos recreativos, tam aquaticos, quam etiam ex ortaris eiici solitos imponito.

PRAXIS II. De Stellis Scintillis igneis Pyrotechnicis quas Germani Sternfeuer/Feuer-puzen dicunt.

Stellae pyrotechnice a Scintillis in eo differunt, quod illis maiores sint, nec adeo celeriter ut scintillae consumantur ab igne, sed diutius aliquanto splendeant in aere stellarum in modum; praeparantur vero hac sequenti methodo. Sume Salisnitri (SYMBOL)ss , Sulphuris (SYMBOL)ii, Succini pulverisati Antimon crud i ana i. Pulver. trit i (SYMBOL)iii. Vel sume Sulphuris (SYMBOL)iiss. Salisnitri (SYMBOL)vi. Pulveris subtilissime triti (SYMBOL)vss Olibani, Masticis, Crystalli, Mercuriifublimati, ana (SYMBOL)iiii. Ambrae albae. Camphor ana (SYMBOL)i. Antimonii, Auripigmenti ana (SYMBOL)ss.

Omnes materiae subtiliter pulverisatae et cribellatae humectentur aquaglutinis aut gummi Arabici, vel Tragacanthi, postea fiant globuli avellanae aut fabae magnitudine, qui in Sole aut Hypocausto calido exficcati serventur ad usus pyrotechnicos recreativos de quibus superius abunde satis diximus. Hoc tantum memoria tenendum,quod dum vel Rochetis vel globis recreativis imponendi sunt, stuppis pyrotechnicis solutis circundentur quaqua versum. Persaepe solent Pyrobolistae horum globulorum loco parvula fragmenta materiae liquefacte, de qua inferius dicemus, cum ignitae pluviae praeparandae modum docebimus, in stuppam pyrotechnicam involuta sumere ad solitos usus.

Si placet alias quoque stellas construere, quae non sint nigre, ut praecedentes, sed flavae et ad albedinem quodammodo inclinata, tum sume gummi Tragacanthi, vel gummi Arabici pulverisati et cribellati (SYMBOL)aii Campliorae in aqua ardenti dissolute (SYMBOL)ii. Salisnitri lib. ss. Vitri pulverisati non subriliter nimis (SYMBOL)iiii. Ambrae alb (SYMBOL)i ss. Auripigmenti (SYMBOL)ii. fiant globuli ut prius. Haec ex Claudio Mygdorgio Siemienovius.

Scintillarum vero faciendarum haec methodus et via est: Sume Salisnitri (SYMBOL)i. Materieae iquefactae .(SYMBOL)ss. Pulveris triti (SYMBOL)ss. Camphor uncias duas: singulas primum materias in tenuem redactas pollinem in fasciculum aliquem ficulneum imponito, et aquam Tragacanthi vel vinum adustum, in quo prius Tragacanthum vel gummi Arabicum solveris super infundito, vel liquidi pulmenti alicuius temperamentum habeat: Postea (SYMBOL)i gossipii in aceto vel vino adusto. et salenitri decocti et ex siccati, inque minutias lacerati, eo inditam volutato, ut totam a assumat et absorbeat materiam. Fac deinde ex hoc parvulos globulos pillularum medicinalium instar pisi magnitudine, et farina pulveris respersos siccato et ut scis, utere postmodum illis parantur praeterea odoriferae quaedam pillulae quae machinulis quibusdam Pyrotechnicis exiguis in cuticulis aut aliis locis conclusis ad conflagrandum destinatis adhibentur. Haec componantur ex storacis calamithae, Benzoin Gummi iuniperi ana (SYMBOL)ii. Olibani, Masticis, Thuris, Ambrae albae, Succini, Camphorae ana (SYMBOL)i. Salisnitri (SYMBOL)iii. Carbonum tilie (SYMBOL)iiii. Teruntur, pulveri fantur, incorporanturque omnia bene et Gummi Arabico, vel Tragacantho in aqua rosarum soluto humectantur: et pillulae parantur. Denique in Sole, aut ignis calore siccantur. Sic Casimirus Siemienovius in sua Artigleria magna.

Camphorae inextinguibilis plane in aqua ignis est et praeter camphoram nulli alteri pingui, oleose aut bituminosae materiae id a natura concessum, ut ab aliis non adiuta tam pertinaciter in humido conflagret: it aut etiam quasi despoticum quoddam Dominium exercere velle videatur: cum glacie aut nive undique stipata et accensa (nihilominus tamen igni foras erumpenti patulo relicto spiraculo) utramque liquefaciat, nec extinguatur ullatenus, quoad tota exuratur. Pulverisata etiam super aquam proiecta non iniucunde conflagrat. Cum, quasi ipsa met aqua cui illa ob levitatem innatat, ardere videatur: facile autem concipit ignem,non quod calida sit,sed quod rara et pinguis. Unde illud etiam mirum, quod si in pelvi aenea super ardentem aquam proiecta ignitis carbonibus suppositis decoquatur, omne humidum evanescat, in loco commode amplo et et occluso bene, ut ne minima quidem remaneat rimula tam in parietibus, quam in lacunari, tota in subtilissimum rarescit aerem. Cum autem in illud conclave aperta ianua fax accensa illata fuerit, illico totus ille aer intro contentus concipit flammam, et absque omni noxa tam edificii illius, quam spectatorum conflagrat lenissime fulguris in modum, cuius rei causa est, igneae substantiae raritas, neque enim comburit ignis, nisi per partium coactionem: Unde et in papyro nostrate hac in flamma adeo diluitur, ut manum traducamus sine offensione, et in aqua ardente adeo tenuis, ut eo madefactum linteum illa sum relinquat.

Unde cum olim glaciale frustum in formam candelae adaptassem et perforato glaciali cylindro illum aliquousque camphora replessem, illa accensa, haud secus ac candela ex cera, quamdiu aliquid ex camphora superfuit, lumine limpidissimo arsit, que res ignaros arcani in non exiguam admirationem rapuit. Est camphora ob spirituum vivacitatem adeo mobilis, ut nisi, piperis granis ei una iunctis stringatur, facile in vaporem tota abiens evanescat.

LATIN transcription

CAPUT VIII. De variis spectaculorum exbibitionibus, pyrotechnic artis ope instituendis:

PRAGMATIA I. Draconem volantem exhibere.

Vulgo notum est, quomodo multi Draconem ex levi charta effigiatum in aera coniiciant, et quocunque chorda illi alligata ducant etiam in altissima aeris spacia, cum summa ignarorum rei admiratione. Vide quae de huiusmodi artificio in Musurgia fuse egimus. Intra hunc itaque paucae rochettae in collo potissimum et in cauda, deinde candela intus accensa noctu per chartam oleo tinctam et rubro et igneo colore imbutam totum Draconem igneum referet; fomitem quoque accensum intus accendes, qui ad orificia rochettarum pertingat, quae ubi ignis attigerit, statim Draco ignem ante et retro spuet, cum magno eorum, qui artificium non viderunt, stupore et metu, qui tanto erit terribilior, quanto nonnulla verba sesquipedalibus literis in lateribus Draconis inscripta fuerint; Debet autem hoc artificium profunda nocte et valido spirante vento exhiberi; quieto enim tempore machina non facile animatur.

PRAGMATIA II. Aquilam in are repraesentare.

Quamvis Aquila eodem modo in aere exprimi possit, quo Draco, sunt tamem nonnulli pyrotechni, qui rochettis quoque instructam in aere exhibeant, quemadmodum ego in Germania me vidisse memini. Aquilam efformant ex rochettis constructam ea proportione pulveris, ut una rochetta ignem altius non proiiciat altera, sediuxta pennarum in alis proportionem; deinde totum aquilae corpus pulvere, aqua vitae et camphora imbuunt, quae materia vi rochettae principalis in altum sublata aerem, et accensa perfectam specie Aquilam exhibet, quam deinde rochettarum explosio, imo fumus ipse in aere exprimet. Hoc pacto quamcunque rem exhibere poteris; materia enim pulveris cum caeteris admixta in superficie statuae aut cuicunque tandem figurae inspersa suaviter ardet et una cum flammulis suis perfectam figuram exhibet.

Est haec inventio plena admirationis et mire opportuna ad hostes hoc spectaculo deterrendos, praesertim si literis nomen aliquod in aere exprimentibus instituatur: negotium industrio sum artificem desiderat, ut desideratum successum sortiatur: debet enim machina perfecte aequilibrari, deinde perpendiculari situ proiici in aerem vi rochettae principalis sufficientis roboris ad machinam in notabilem altitudinem elevandam.

PRAGMATIA III. Rotam in aere versatilem exprimere.

Supra pinnaculum alicuius turris aut templi fiat Rota cuiuscunque magnitudinis, ferreo obelo ita imposita, ut sine difficultate verti possit, in centro rotae quamcunque figuram adaptare poteris; aquilam Imperialem, nomen Iesu vel Marie, aut statuas etiam quascunque volueris ex charta diaphana factas et intus candela posiita illuminatas; huiusmodi machina duobus modis pulchrum spectaculum exhibete potest vel vento, vel igne. Vento agitatur, si in rotae extremitatibus scamillos ex levi ligno infixeris, in quibus ventus vel naturalis vel Aeoleae machinae artificialis lillisus machinam versabit, ut in prima Figura patet. Igne sic machinam animabis: rochettas in superficie rota ita adaptabis, un obliquum situm obtineant, hae deinde accensae rotam in circulos una cum figuris prapositis agitabunt uti in secunda Figura vides.

PRAGMATIA IV. Organum pyrabolicum in aere exhibere.

Fiant rochettae eo ordine, quo fistulae in Organo adaptari solent, et ea proportione pulveris impleantur, ut qua est minima accensa primum emittat bombum, etque ordine longior paulo post, alterum, et quae tertia in ordine, tertium, et sic ordine singulae una post aliam bombos suos emittant et habebis organum pyrabolicum quod in acie turris alicubi dispositum et igne illuminatum mira afficit voluptate spectantes. Qui haec paucula probe intellexerit, nihil non in aere exhibere poterit arte pyrabolica; Quare, nos, haec non tam fuse exposuimus, quam paucis tantum indigitavimus, ur ingeniosis artificibus nonnullam maiorum inventionum occasionem praeberemus.

LATIN transcription

CAPUT VIII. De variis spectaculorum exbibitionibus, pyrotechnic artis ope instituendis:

PRAGMATIA I. Draconem volantem exhibere.

Vulgo notum est, quomodo multi Draconem ex levi charta effigiatum in aera coniiciant, et quocunque chorda illi alligata ducant etiam in altissima aeris spacia, cum summa ignarorum rei admiratione. Vide quae de huiusmodi artificio in Musurgia fuse egimus. Intra hunc itaque paucae rochettae in collo potissimum et in cauda, deinde candela intus accensa noctu per chartam oleo tinctam et rubro et igneo colore imbutam totum Draconem igneum referet; fomitem quoque accensum intus accendes, qui ad orificia rochettarum pertingat, quae ubi ignis attigerit, statim Draco ignem ante et retro spuet, cum magno eorum, qui artificium non viderunt, stupore et metu, qui tanto erit terribilior, quanto nonnulla verba sesquipedalibus literis in lateribus Draconis inscripta fuerint; Debet autem hoc artificium profunda nocte et valido spirante vento exhiberi; quieto enim tempore machina non facile animatur.

PRAGMATIA II. Aquilam in are repraesentare.

Quamvis Aquila eodem modo in aere exprimi possit, quo Draco, sunt tamem nonnulli pyrotechni, qui rochettis quoque instructam in aere exhibeant, quemadmodum ego in Germania me vidisse memini. Aquilam efformant ex rochettis constructam ea proportione pulveris, ut una rochetta ignem altius non proiiciat altera, sediuxta pennarum in alis proportionem; deinde totum aquilae corpus pulvere, aqua vitae et camphora imbuunt, quae materia vi rochettae principalis in altum sublata aerem, et accensa perfectam specie Aquilam exhibet, quam deinde rochettarum explosio, imo fumus ipse in aere exprimet. Hoc pacto quamcunque rem exhibere poteris; materia enim pulveris cum caeteris admixta in superficie statuae aut cuicunque tandem figurae inspersa suaviter ardet et una cum flammulis suis perfectam figuram exhibet.

Est haec inventio plena admirationis et mire opportuna ad hostes hoc spectaculo deterrendos, praesertim si literis nomen aliquod in aere exprimentibus instituatur: negotium industrio sum artificem desiderat, ut desideratum successum sortiatur: debet enim machina perfecte aequilibrari, deinde perpendiculari situ proiici in aerem vi rochettae principalis sufficientis roboris ad machinam in notabilem altitudinem elevandam.

PRAGMATIA III. Rotam in aere versatilem exprimere.

Supra pinnaculum alicuius turris aut templi fiat Rota cuiuscunque magnitudinis, ferreo obelo ita imposita, ut sine difficultate verti possit, in centro rotae quamcunque figuram adaptare poteris; aquilam Imperialem, nomen Iesu vel Marie, aut statuas etiam quascunque volueris ex charta diaphana factas et intus candela posiita illuminatas; huiusmodi machina duobus modis pulchrum spectaculum exhibete potest vel vento, vel igne. Vento agitatur, si in rotae extremitatibus scamillos ex levi ligno infixeris, in quibus ventus vel naturalis vel Aeoleae machinae artificialis lillisus machinam versabit, ut in prima Figura patet. Igne sic machinam animabis: rochettas in superficie rota ita adaptabis, un obliquum situm obtineant, hae deinde accensae rotam in circulos una cum figuris prapositis agitabunt uti in secunda Figura vides.

PRAGMATIA IV. Organum pyrabolicum in aere exhibere.

Fiant rochettae eo ordine, quo fistulae in Organo adaptari solent, et ea proportione pulveris impleantur, ut qua est minima accensa primum emittat bombum, etque ordine longior paulo post, alterum, et quae tertia in ordine, tertium, et sic ordine singulae una post aliam bombos suos emittant et habebis organum pyrabolicum quod in acie turris alicubi dispositum et igne illuminatum mira afficit voluptate spectantes. Qui haec paucula probe intellexerit, nihil non in aere exhibere poterit arte pyrabolica; Quare, nos, haec non tam fuse exposuimus, quam paucis tantum indigitavimus, ur ingeniosis artificibus nonnullam maiorum inventionum occasionem praeberemus.

LATIN transcription

CAPUT I. Ars Aurifabrorum caeterorumque Artificum, qui circa metalla occupant.

Aurifabri potissimum circa aurum et argentum in vasis pretiosis conficiendis occupantur; unde quanto materia circa quam occupantur, nobilior est, tanto ars est prae caeteris excellentior, magnaque peritia rerum metallicarum ad officii sui muneri satisfaciendum, instructos esse oportet, eamque chymicorum arcanorum notitiam possidere, quam data occasione demonstrare queant, unde ipsorum est officium, aurum et argentum crudum, rigidum et frangibile ad quandam malleo aptam lentitudinem flexibilitatemque reducere; rupta vasa apte denuo fer ruminare; cimelia, annulos, aurea et argentea numismata en caustico artificio adornare, differentiam gemmarum, earumque valorem et pretium nosse, easdem annulis affabre inserere; statuas aureas et argenteas cudere: Spagyricam quam optime norint, qua cum ingeniosa industria metalla fundant, unum ab altero sive per aquas fortes, five per catinum cineritium, quam cupellam vocant,separent, singula depurando ad summam perfectionem perducant; ut proinde non quisque huiusmodi arti, nisi iudicio et experientia rerum pollens,aptus censeri debeat. Que cum ita sint cum nonnulla arcana non ita passim obvia possideant, quae longo et diuturno commercio cum iis habito didici, hic Lectori communicanda duxi.

Quaeritur itaque primo; Quomodo dulce et mite reddant aurum et argentam? Respondeo, hoc ab iis fieri, eo qui sequitur, modo: duram subinde ex odore plumbi aut arsenici adeo crudum rigidum que redditur ut malleo vix cedat cum itaque talis defectus occurrerit, dicto auro in crucibulo fuso vitreum pulverem, vel aliquam salis alcali portionem cerae commistam vel etiam tres aut quatuor portiunculas, quantum duobus digitis apprehendi potest sublimati triti, deinde optime calefiant et quamvis hoc mixtum induratum colorem auri desideratum necdum sit consequutum, facile tamen eum illi conciliabis, si in aureas lamellas reductum in unxeris aerugine mixta cum sale ammoniaco, urina et aceto, et deinde carbonibus denuo fervefactum proiiciatur intra urinam,et hoc facto obtines quaesitum; Lavatur quoque argentum in operibus potissimum auro obductis, si ebullierit in aqua cum sulphure trito; Quidam colore luculento imbuunt aurum et argentum, ebulliendo bovillorum cornuum arietinorumque rasura una cum stramine trito et fumo pennarum.

Argentum pari modo in lentam et malleabilem dulcedinem deducitur. Si nimium rigidum crudumque fuerit ubi id cineritio catino immiserint aut fundendo id cum sale, tartaro, nitro trito, sale alcali aliisque modis a Spagyricis adinventis imbuerint massam praeterea ferruminativam, quam saldaturam vocant, ne sit durior, quam res ferruminanda requirat, potissimum observant; unde eam facile emendant cum diminutione carattae, vel ligae cum argento, vel cum cupro aut aurichalco adiiciendo auro argentove parum boracis vel eruginis.

De operibus en causto perficiendis Aurifici ingenioso maxime necessariis supradiximus, quamvis pauci huius artis periti inveniantur in Germania et Gallia nullus sane probae notae aurifex habetur, qui huius peritia non polleat. Praeter dicta artem omnis generis metalla auro obducendi possident: sed nonnulla eorum secreta pandam.

1. Aurum ad inaurandum ita praeparant: Accipiunt unam quintam partem auri puri malleo extensi, cui addunt 2/5 mercurii, commiscent bene, deinde tigillum committunt igni, et ubi ferbuerit, mixturamex auro et argento vivo tigillo iniiciunt, et evaporato mercurio reliquum auri in scutellam frigida refertam coniiciunt; atque hoc pacto lotum habent aurum ad omnis generis metallica opera auro obducenda; si enim aes inaurare volunt, aurum paulo ante praeparatum illinunt aeneae lamellae expositumque carbonibus relinquunt donec aureo colore enitescat deinde exemptum set aceto mundatum expoliunt. Ferrum ita inaurant; ferrum prius intra acetum sale et vitriolo commixtum impositum coquunt et deinde id extractum illinunt auro paulo ante praeparato.

2. Modum separandi argentum o auro hunc servant: In aurarum argentum sulphure circumposito perfumant, deinde accipiunt mercurium, tigillo imponunt, in quem calefactum proiiciunt inauratum argentum et statim separatio sequitur, mercurio aurum, quod in argento latet, ace attrahente; Argentum vero iam auro inductum pristinae naturae restituitur sola coctione in tattari aqua facta. Aurum vero a mercurio separant hac industria: Aurum mercurio foetum in tigillo igni exponunt, et hoc pacto evaporante mercurio, aurum remanebit, quod cineritio depuratum, pristino nitori restituitur.

3. Quomodo arum a metallis in auroise, separari possit. Magnae utilitatis artificium est,aurum metallis ligneisque tabulis. indutum recuperare. Sic autem procedes: Primo accipe crucibulum magnum, quod mercurio impletum calefiat ad ignem in furnulo chymico, et ubi bullire coeperit, intra illum mercurium corpus inauratum immittatur, deinde ferreo seta ceto frices tam diu,usque dum comperias mercurium totum aurum ad se attraxisse; quo peracto mercurium exemptum coriaceae bursae inditum tam diu comprimes, donec totus mercurius effluxerit, et hoc peracto quod in bursa reliquum, aurum a mercurio separatum est sub forma arenae, quod evaporatum supra carbones positum pristino suo statui restituitur.

Alter modus aurum a metallis inauratis separandi hic est; metalla in tigillo operiantur sulphure vivo et in pulverem contrito, et ubi in igne aliquamdiu steterit, effundes intra catinum, et colliges totum illud, quod cum sulphure a metallis inauratis abraditur, quod erit aurum sub forma foliati lateribus tigilli adhaerens; hoc peracto aurum separabis a sulphure combusto cineritii seu cupellae cum plumbo, quemadmodum variis locis iam in praecedentibus Libris docuimus.

Tertius modus est, beneficio aquae fortis composite ex salenitri, Alumine vulgo di occa, vitriolo et sale armoniaco, et nonnihil ex aerugine; haec aqua vi sua caustica aurum metallis inauratis inexistens rodere incipiet, et ubi totum consumptum intra se attraxerit, aquam iam saturatam intra vitreum vas furnulo impositum evaporare sinas et remanebit aurum in fundo; Atque hi sunt tres modi, quibus aurum in inauratis sive metallis, sive ligneis tabulis non sine lucro separatur.

4. Ex loppis sive quisquiliis minerarum auri argenti iam eliquatarum, et quae ad nihilam plius servire videntur, aurum argentumque summo cum emolumento separare solent Metallurgi, et fusores metallorum a materia minerali auri et argenti, quas loppas sive quisquilias, sive corpora mortua vocant, et passim tanquam Inutilia abiiciuntur. Quomodo itaque ex his aurum et argentum extrahere soleant, hic docebo, et tanquam magni emolumenti secretum: Lectori pandam; quod in solius mercurii mira virtute et potentia consistit. Fiat mola adeam fere formam, qua Pictores in molenda gypsea aut cretacea materia uti solent sitvas marmoreum A intra cuius cavitatem immittatur alius lapis praedurus, cuiusmodi sunt molares, cui indas manubrium in C quod vasi A, non ita committatur, quin semper materia molenda indi possit. Huic molae manuali paratae, immitte ex materia minerali seu loppis aut quisquiliis prius bene tritis, quantum volueris, cui affundes acetum, vel aquam sale ammoniaco, sublimato rugine et sale communi dilutum huic deinde bonam mercurii quantitatem superaffundes, donec tota materia illo cooperiatur, et agitatione molae spatio unius aut duarum horarum quam optime subigatur; et quanto materia melius subigitur, tanto mercurius probius suum exequetur effetum, attrahendo in se quidquid auri ibi latuerit, qui deinde aqua lotus et a terrestribus quisquiliis depurgatus, ponitur intra crucibulum, ubi igne tortus fugiens et in vaporem abiens, aurum in fundo relinquet, vel quod idem est per bursam coriaceam expressus intra bursam aurum relinquet. Novi hac ratione complures Venetos ad maximas divitias pervenisse; quare magni secreti loco tenent.

Quoniam Aurifabri saepe indigent calcibus metallorum, quomodo singula metalla calcinare soleant, chymico artificio, paucis exponam; sunt enim secreta certa et pulcherrima..

Primo. Aurum ita in calcem resolvunt. Fiat vas collo longo instructum AB, intra cuius fundum plumbum immittatur; deinde orificio vasis A superimpone aureum sive nummum, sive lamellam, quam in calcem resolvere desideras, deinde accendatur ignis in foco, quo urgente plumbum liquefiat; augeatur ignis usque dum fumi ex plumbo incipiant exaltari, qui uti in aureum nummum continuo agunt; ita quoque tam morbidum reddunt, ut finita operatio ne facile in pulverem redigatur, quam visborace saturatus facile in pristinam substantiam redigatur; cuius rei ratio aperta est: spiritus enim mercuriales in plumbo latentes fugitivi, dum, effugium non reperiunt,in aureum nummum agentes, illum exedunt, hoc modo morbidum reddunt; atque haec est Calx auri.

Alii sic faciunt: Aurum probe limatum ponunt intra acetum acerrimum ad novendium deinde eximunt ad solem exiccandum siccatum aqua salis ammoniaci super marmor, terunt, et denuo exsiccandum exponunt, et hoc septies repetendo habent calcem Solis paratam. Alii idem praestant, mercurio calefacto affundendo aurum, quod mixtum deinde tamdiu igne urgent, donec mercurius fugitivus ab auro separatus sit, quod in fundo manet aurum, sale ammoniaco dissoluto supra marmor tere, et aqua dulci salem ablue, et habebis calcem Solis. Secundo. Argentum eodem prorsus modo, quo aurum calcinare solent, vel plumbi, vel mercurii vapore, quibus tartarum calcinatum, et sal ammoniacum admisceatur, et obtinebis calcem Lunae.

Tertio. Venerem, sive aes sic calcinant: Lamellas aeneas imbuunt aceto sale communi diluto, quas exiccatas fornaci calcinatoriae ad tres horascommittunt, deinde exempta sextinguunt, aceto uti prius sale diluto, et quod ex lamellis commistum fuit aceto, abrasum dimittatur intra acetum sale dilutum; atque hoc tamdiu perages, donec lamellae penitus consumptae fuerint; Hoc peracto separato aceto invenies in fundo vasis pulverem, quem borace et tartaro eiusdemque oleo tritum subactumque siccant, siccum denuo igni ad fusionem committunt;fusum vasi ferreo sevo intus oblito excipiunt, et frigefactum iam candidum: et molle reperiunt, quod ad sophisticum argentum multum valet.

Quarto. Stannum sive Iovem sic calcinabis; Lamellae stanneae in minutas secentur particulas: deinde intra ollam calce viva stratam supra imponantur frustula stannea usque ad summum olla; deinde luto sapientiae, ut vocant, obsignata m ollam in fornace calcinatoria ponatur 24 horis; quibus elapsis exemptum stannum igne solutum intra acetum effluere sinas, quod deinde in cinerem redactum, post operationem ter repetitam coagulabis, coagulatum extingue in aqua mercurii, et reperies durum instar argenti.

Quinto. Saturnum calcinabis, si plumbum liquefactum fuderis intra aquam cale * ex cineribus confecto praeparatam; intra hanc enim aquam quater aut quinquies extinctum siccetur, siccatum ollae bene obturat impositum,furno committatur spacio 24 horarum, quod exemptum deinde viridi colore imbutum reperies; vera calx plumbi, quam Alchymista brevem ad Solem viam esse sibi persuadent.

Sexto. Ferrum philosophice sic calcinabis. Lamellae ferri probe purgati igniantur, et septies in oleo lini extinguantur, molles evadent, instar cerae, quas in minutas particulas conscindes, deinde fac stratum supra stratum, una cum mercurio crudo in tigillo bene oblutato, quod fornaci calcinatoriae impositum forti igne 12 horis ugeatur et tandem frigefactam materiam exime quam instar lunae candentem reperies, aque asreservabis. Innumeros modos calcinandi metalla hic adducere possem, sed quia illos passim alibi tradidimus, hoc loco ea tantum, que non nisi ab Aurifabris Alchymistisque comperi experientia: apponenda duxi.

Aurum vero sophisticum efficies, si calcem Lunae superius praeparatam subegeris calce ovorum, aqua auripigmenti, siccamque fornaci imposueris, post quaternam hanc operationem exemptam e furno subiges aqua salis ammoniaci, quod deinde fimo impositum in aquam resolvetur, quam per colatorium intra vitreum vas emulgebis, emulctum sicca in pulverem, cuius una pars ad 40 partes aeris probe purgati iungantur, et habebis Solem Sophisticum.

Argentum Sophisticum facies ex calcis. Lunae una parte, ex mercurii fixi et sublimati 2 partibus una cum totidem partibus sulphuris fixi et sublimari, et cum aqua mercurii, et ubi siccum fuerit, tertio eandem operationem repetes, quo peracto inditum vitro quod in fimo sepultum equino ad aquae solutionem detinebis siccatur deinde in furno sublimationis, fixatum subiges aqua mercuri, vel salis ammoniaci, deinde ad putrefaciendum intra fimum sepelies, putrefactum furno ad 24 horas committes;ex huius pulveris semiuncia proiecta supra unam Libram Veneris probe purgati, dabit tibi desideratum argentum sophisticum. Hoc loco quoque dicendum foret, quomodo Sal commune, Sal ammoniacum, Sal Alcali, Borax, et similia una cum aquis oleisque eorundem praeparanda sint, verum cum iam haec passim apud Apothecarios extent, et in variis Chymicorum Libris tradantur, iis immorari nolui nos hic visa tantum et comprobata adducimus.

De Arte Inauraroria, Ferraria, Aeraria, Filatoria, Stannaria similibusque.

Singulae hae Artes habent non contemnenda secreta ad ferrum, aes, stannum et similia emollienda, induranda, temperanda; verum cum haec omnia in IX et X Libro tradita sint, eo Lectorem remittimus; varios quoque argentum, stannum, cuprum, ferrum inaurandi modos, uti et innumeros modos in dicta metalla quaecunque volueris, aquis fortibus et causticis incidenda. Verum cum hac quotidiana experientia innotuerint, iis opus hoc refarciendum non censui.

Filatoria vero Ars, nescio quid admirabile et paradoxum contineat, dum aurum: argentum, aes, ferrum, (stannum vero et plumbum filis ducendis, ob lentorem stupiditatemque materiae, apta non sunt,) in fila ducuntur, quae innumeros prorsus usus habent, tum in re vestimentaria, tum in reliquis apparatibus, peripetasmatum ornamentorumque templi;

cum in pretio non habeatur, quod filo aureo et argenteo non sit intextum. Sunt autem triplici generis fila: primi generis sunt fila minutissima subtilia, rotunda. cuiusmodi sunt aurea et argentea, quae textoribus; cuprea vero et aerea ut et ferrea, quae musicis instrumentis potissimum serviunt. Secundi generis sunt fila aurea et argentea, quae latitudinem aliquam obtinent pro conditione rerum texendarum, modo strictiorem, modo latiorem, quae quidem fila non traducuntur per foramina uti priora, sed aurum et argentum tunduntur in lamellas. Ita tamen ut subtilissimae chartae haud sint absimiles, quas deinde uti hic Romae mulieres iuxta latitudinem quam voluerint in longum scindunt, et textoribus et acupitoribus consignant. Tertii generis est aurum in tenuissimam substantiam ope malleorum reductum, quod intra chartaceos libros conditum inaurandis rebus servit.

Sed iam praxin filatoriae artis paucis exponamus. Aurum, argentum, 2s, ferrum, primo in oblongas et subtiles teretesque virgas diducuntur; has deinde semper per angustiora et angustiora machinarum appropriatarum ope in fila traducuntur cuiuscunque crassitiei, adeo ut subinde per triginta differentia foramina semper minora et minora diducta in tantam deveniant subtilitatem, ut vel pili subtilissimi crassitiem adaequent: Experientia comperi semiunciam argenti post foraminum diversissimorum coarctationem ultimo foramine in tantam longitudinem extendi, ut 600 pedes geometricos adaequet, unde nascitur sequens problema.

PROBLEMA.

Dato pondere metalli et foraminis per quod filari debet, magnitudine, in quantam longitudinem id extendi possit, reperire.

Accipe primo filum quotcunque pedum per datum foramen traductum, quod diligentissime primo ponderabis. Sit v. g. filum decem pedum, et pendat unum granum, ita in cuiusque alterius corporis per foramen deducti extensionis notitiam devenies. Dic: 10 pedes pendent 1 granum, 100 pedum filum quot grana pendet? provenietque pondus quaesitum: habito vero pondere metallis, si eius longitudinem scire desideres. Dic: 1 granum dat filum 10 pedum longum: scrupulus, uncia libra ad quod pedes extendetur: habebisque quaesitum: Non secus de caeteris metallis operabere. V. g. Desidero scire, una libra in quantam longitudinem extendi possit; Fiat ut unum granum ad filum 10 pedum, ita 6912 grana, quae unam libram constituunt, ad aliud. Prodibitque 69120 pedum longitudo quaesita: id est, 14 milliaria. Hoc iterum posito si scire velis 125 librae argenti in quantam longitudinem extendi possint? Dic: 1 libra dat longitudinem 14 fere milliarium, quantam dabunt 125: prodibuntque 1750 milliaria, et sic de caeteris.

Hinc sequitur primo, siquispiam scire velit, quot librae argenti, extendi debeant ad filum comparandum, quod totum terrenum orbem ambiat: constat autem ambitum tertenum esse milliarium Italicorum 21600. Dic igitur: 14 milliaria dant 1 libram argenti, 21600 milliaria quantum argenti dabunt? prodibuntque ra4 librae et. Tot igitur librae argenti requiruntur ad filum comparandum, quod totam terrenam molem ambiat, cuius tertia pars, libr dabunt chordam toti diametro aequalem.

Si vero nosse cupias in quantam longitudinem filum extendi possit, quod convolutum tam grave esset, quam tota telluris moles. Ponimus autem terrenam molem iuxta demonstrata ab Archimede, si folida esset, ponderare 65923634426652872385072000 libras. Dic igitur: 1 libra. 14 dat milliaria, 65923634426652872385072000 librae, quot milliaria dabunt, sive quantam longitudinem dabunt? prodibuntque milliaria longitudinis quaesit, quod filum pondere terrenae moli aequale longitudine multo superaret totius mundanae molis ambitum..

Patet igitur, quod de argenteo filo diximus, de caeteris omnibus metallicis filis dici posse: si enim in aureo filo dita investigare cupias, accipe filum aureum quotcunque pedum longum. v. gr. 5 pendat autem hoc filum 2 grana: Dic, duo grana dant pedes, 20 grana in aurea massa in quot pedes extendentur? facta operatione prodibunt 50 pedes, et sic de reliquis.

Nota Primo, nos hic sumere scrupulum unum pro 24 granis, et unam unciam pro 24 scrupulis, uncias 12 pro una libra: ita ut una uncia habeat 576 grana, una libra vero grana habeat 6912.

Nota Secundo, metallorum materiam esse partim argentum vivum, partim sulphur. Quaecunque igitur metalla de mercurio plus participa verint, graviores sonos, quae de sulphure plus habuerint, acutiores sonos reddent. Atque ita sentiunt Chymici. Ego vero gravitatem et acumen sonorum etiam qualitatibus elementaribus ad scripserim, ut illud corpus, quod plus habuerit cum terra et humido commercii gravius, id vero quod plus cum terra et igne, acutius sonet: Humidum enim corpus terrae mistum illud praeterquam quod condenset constringatque, ex partium constipatione, grave quoque reddit et ponderosum: unde sonus quoque gravis sequatur, necesse est: corpus vero siccum terrestre, praeterquam quod corpus dilatet extendatque ex varietate partium leve quoque reddit et porosum, quam levitatem sonus acutus necessario consequitur; quamvis haec cum chymicis principiis facile concordare queant.

Aurum non tantum in fila ductum in infinitum spacium producitur, sed etiam in superficies ita tenues tunditur, ut 1600 folia ex una uncia auri prodire asserant; et quamvis aurum omnium metallorum gravissimum sit, folia tamen eius tantae sunt subtilitatis, ut vix infra aquam mergi possint. Porro 1600 folia in planum collocata superficiem adaequant fere 400 pedum quadratorum. Ex quo facile aliquis scire posset,quantum auri requireretur ad fornicem alicuius templi in aurandum, et quantum auri ad universam molem terrae, si perfectus globus foret, inaurandam requireretur.

Sed ut ad institutum nostrum revertamur. Quod vero attinet ad splendorem aureorum argenteorumque foliorum certe illa adeo exacte elaborata videntur, ut purum putum aurum argentumque, qui sive fraudem, sive ingenium artificis ignorat, esse videatur. Cum tamen magna aeris portio illis accedat, cum magno sane lucro. Sic aurem procedunt: Ex re virgam quadripalmarem fere continua mallei contusione diducunt, quam deinde circumdant vel aurea, vel argentea lamella subtilissime elaborata,ita aeri ferruminata secundum exteriorem faciem, ut tota vel aurea vel argentea appareat; hanc ita ferruminatam imponunt intra furnellum flammivomum, ubi relinquunt usque ad vicinam dispositionem fusionis, deinde exempta lapide haematite, ope quoque mallei tundatur et deplanetur, donec aeri prorsus incorporetur. Quo facto denuo coquitur, et in laminas transfilationi aptas contunditur; quo quidem artificio, aurea et argentea fila multo maiorem splendorem acquirunt, quam si ex puro auro et argento composita essent. Verum cum de Chordarum viribus et proprietatibus in Sexto Libro Musurgiae ex professo egerimus, eo Lectorem remittimus, ubi pondera chordarum ex auro, argento ferro, aere, iuxta harmonicae artis leges determinata cum quam plurimis aliis consideratione dignis arcanis eruimus.

Hisce iungam arcanum, quo cora mollefiant: Primus modus est: Accipe urinam quatuor septimanis in olla bene tecta fermentatam, intra quam pones unam libram calcis vivae, semilibram cineris, quam sodam vocant, vel etiam cinerem ex tartaro, 8. lib tartari et totidem salis, omnia probe misceantur, et igni ad coquendum expone, deinde bis percolata diligenter conserva; cornua itaque emolliturus, ea dicto lixivio impone ad octo dies; et habebis cornu molle instar pastae; alii idem praestant cinere ex combustis papaverum caulibus, et lixivio inde facto, intra quod cornua ponunt excoquenda. Secundus modus docet illa ita mollefieri, ut intra formas fundi queant, et ita procedunt: Accipe unam libram sodae, qua vitriarii utuntur, unam lib calcis vive, et unam mensuram aquae, coquantur omnia ad; concoctionem, deinde accipe rasuram cornuum qualiumcunque, quam intra praeparatam aquam macerari sines ad biduum,deinde totam massam non secus ac farinam manibus primo oleo illitis subiges, et subactam cuiuscunque formae modulo imprimes, et ubi induruerit habebis imaginem corneam quaesitam. Tertius modus hic est: Accipe succum ex marrubio albo et hederae, raphani chelidoni maioris una cum aceto forti, misceantur omnia, et cornua intra ponantur ad macerandum per septendium intra fimum equinum; deinde fac, uti in praecedenti docuimus.

LATIN transcription

CAPUT II. De Arcanis Miscellaneis.

Ne, quicquam rerum curiosarum in hoc Opere omisisse videamur, nonnulla hic tractabo, quae haud ingrata curioso Lectiori futura spero; sed ne diutius moremur, rem totam nonnullis propositionibus exponam.

PROPOSITIO I. Aerem in aquam transmutare.

Michael Sendivogius in suo Lumine Chymico rem ita proponit: Fiat instrumentum cupreum eius foormae; quam hic vides; intra hanc machinam ex tribus partibus comissam et ferruminatam, spongiam pones in fundo, et supra spongiam duae librae marmoris integro die naturali intra vitriariam fornacem calcinati superimponentur, cui unam libram rubri marmoris in minima fragmenta contusi miscebis, postquam igitur per inferiorem canaliculum attractus fuerit, quanto enim hypocaustum, in quo instrumentum ponitur, fuerit calidius, et quanto aer extra hypocausti fenestram fuerit frigidior (debet enim canalis ED terminari extra fenestram hypocausti) tanto maiorm aquae copiam obtinebis per foramen canalis ED, quod in D, strictissimum adinstar acus, orificium habeat. Per hoc itaque orificum aer frigidus sese insinuans, in aquam mox resolvetur, quae per marmor spongiamque colata, intra vas suppositum LM, per canaliculum B defluet, tanta abundantia, ut et hominibus et equis in necessitate potandis sufficiat: ita Sendivogius, qui more iactabundis Alchymistis cousueto, plus sane promittit,quam ratio et experientia dictet, Addit huiusmodi aquam adeo mirae virtutis esse ut nil dubitet, huius aquae beneficio tandem ad magnae Artis terminum perveniri posse; Sed ego peculiarem virtutem in aqua huiusmodi non reperio aliam, nisi eam, quae hiberno tempore fenestris hypocausti inhaeret; tum frigoris virtute externi, tum intus calore resoluta, quae uti aqua simplex est, nullis neque metallicis, neque celestibus impressionibus imbuta, ita in ea quod non est quaerere, stultum Alchymistarum phantasma, quo nihil non ad magnum Lapidis arcanum conducere posse somniant, esse censeo. Aquam inde nonnullam colligi posse, non nego; quid vero calcinatum marmor, quid spongia ad rem faciant, non video, cum potius aquarum confluxui impedimento sint, quam commodo, cum aquam defluentem imbibant potius quam ulterius fluere sinant. Sed video bene quid hisce intenderit: cum instrumentum nimis facile, imo plebeium videre, ad arcanae machinationi nonnullam authoritatem apud imperitos conciliandam, hoc inutile additamentum , gratis finxisse videtur.

Non ignoro varia vasa hydraulica confici posse, (cuiusmodi et nos in Musaeo nostro monstramus. Aeolia omnis generis, hydraulica absorbentia) quae frigidi aeris attractu intus vel solo calidae manus attactu humectentur, sed quae eam aquae quantitatem, quam ipse adducit, ex resoluto aere praestent, vidi nullam; tantum itaque facere videtur, quantum halitus, qui insufflatus ad fenestram exterius frigidam, statim in humorem condensatur. Quod igitur in hypocaustis fenestrae hyberno tempore aquis diffluant, non est immediate ab ipso intrinseco aere sed ipso vario et continuo hominum flatu, qui ubi frigidum fenestrae vitrum inciderit statim in humorem resolvitur;et experientia docet in speculis et vitris insufflatis. Accedit, quod integrum dolium aeris extrinseco calore resoluti, vix unciam aquae subministrare possit, uti alibi experimentis variis ostendimus, nisi enim vapor accedat, aer per se parum aut nihil aquae continet, uti in arte distillatoria docuimus.

PROPOSITIO II. De Machinis Mercurialibus.

Quaeritur, utrum Mercurius in motum artificialibus machimis animari queat? Dico id multiplici ratione et methodo fieri posse. Sed explicemus nonnullas.

Primo. Si annulum seipso moveri vis, sic age: Fiat annulus intus concavus ex quacunque materia, auro, argento aere. ferro, vitro, vel testa, intra cuius concavitatem ponatur nonnihil argenti vivi; V. g ad medietatem, ita ut medietas annuli sit mercurio repleta;quo peracto orificium ne mercurius exspirare possit, quam firmissime claudatur. Hoc peracto, calefiat annulus, et ubi mercurius evaporare ceperit, cum admiratione videbis, annulum miros quosdam saltus facere, hinc inde moveri, haud secus ac ani matus ab occulto quodam daemone intus latente agitur.

Secundo. Quomodo currus seu rreed argento vivo animata seipsa summa vehementia procedere post. Fiat rhedula ex ligno cum rotis suis et equis effigiata cuiusmodi in Germania fieri solent, exigui pretii, huic rhedae, cui tubulus indatur ex aere aut ferro confectus, argento vivo aliqua ex parte repletus, deinde canaliculus ita stricte claudatur ne ullus aeri introitus, aut mercurio elabendi exitus concedatur; hanc supra tabulam aliquam planam et levem ponito, deinde canaliculum candela calefacies; et ecce rhedula rotis suis mobilibus totum planum percurret et recurret, non sine admiratione intuentium. Hoc pacto homines ambulantes, volucres aerem tranantes ferreo tamen filo annulo alligatas, et innumera alia spectacula ad spectantium oblectationem exhibere licet.

Tertio. Sive quis vero perpendiculari in altum motu exhibere desideret sive figuram humanam, sive globum, sic procedet: Fiat primo prisma triangulare ex tribus filis ferreis ab, ef, dc, constructum, ea forma, qua hic apparet; habeat autem in inferiori basi haec, concham carbonibus accensis refertam, cui superponatur orbis in formam globi mundani aut imperialis effigiatus, ex aere, ferro, vel figulina testa conflatus, hunc ad tertiam fere partem mercurio replebis, et quam strictissime osculum obstrues; melius autem feceris, si e latere globi alicubi feceris: Hoc peracto, totam machinam mensa super impones, ita tamen ut supra vel unco vel manu e nubibus ducta teneatur, eo quod fila ferrea per se subsistere, utpote subtilissima, non possint, et videbis vel ad primam calefactionem inclusum mercurium incipere solitos exercere tumultus, deinde paulatim intra fila ferrea (quaesunt veluti repagula quaedam ad globum. ne extra rapiatur, continendum) ascendere incipiet, usque ad supremum prismatis: Deinde defervescente vapore, ea proportione motus descendere, qua ascenderat, incipiet:ubi autem ab vicinum carbonibus locum per venerit ibidem denuo sollicitatus qua si haerere pendulus spectabitur. Plena sane admirationis machina, cuius tamen rationem non facile quispiam, nisi proprietatem Mercurii probe norit, percipiet; maiorem tamen adhuc effectum praestabit, si aquam nitro subiectam mercurio superaffuderis. Complures huius farinae machinas hic adduce repossem sed ut curioso Lectori locum relinquam plura excogitandi, hic ea tantum paucis tradenda censui.

CONCLUSIO OPERIS.

Eluctati tandem ex formidabili et horroris plena Subteranei Mundi caligine, per abditos penuariorum Naturae Oceanique interiores recessus, per invisas et a nemine hucusque tentatas semitas, DEO Duce et Directore in portum iam dudum desideratum, et ingenti anxiae mentis sollicitudine concupitum innumeris laboribus, Herculeisque ausibus perfuncti appulimus, Praestiti, quod pollicitus fui, quantumque mentis meae imbecillitas impotentia, permisit, executus sum; admirabilem interioris Fabricae Geocosmi ordinem, dispositionem, finem, totius Naturae nucleo evoluto demonstravi, in quibus omnibus et singulis advertet, ni fallor, Lector ineffabilem Divinae bonitatis providentiam, atque in tanto tamque incomprehensibili disparatis simarum rerum apparatu multitudinem varietatem et opulentiam, tum ad gloriam maiestatis suae manifestandam, tum ad humani generis salutem conservandam. Explanatam; Iam tandem manu tabula remota, oculisque in celum sublatis, nil restat, nisi ut summo et glorioso Naturae (GREEK), si non quas debemus saltem quas possumus gratiarum actiones exsolvamus, et coram omnibus viventibus confiteamur ei, qui fecit nobiscum misericordiam suam. Et enim sacramentum Regis abscondere bonum est, Opera autem DEI revelare et confiteri honorificum est. Itaque summo Regi seculorum immortali et invisibili, sacrosanctae et individuae Triadi, Patri et Filio et Spiritui Sancto, uni DEO quo, in quo, per quem omnia existunt, et fine quo nihil boni, non dicam agere, sedne cogitare quidem possumus, omnis sit honor et gloria; deinde tibi humani generis Servatori (GREEK) IESU CHRISTO, sapientiae (GREEK) qui hosce qualescumque labores ad optimum finem perducere dignatur es qui ut opus longe viribus meis impar absolverem, copiosum grati munus servulo tuo contulisti; Tu uti aeterna Veritas, Sapientia increata, aererni Patris Verbum, ita quoque animum meum caliginosum tuo illustrasti lumine, gratia visitasti, mentem erexisti, excitasti affectum, subrogasti auxilium. Tibi quoque Amori aeterno SPIRITUI supremo Charismatum (GREEK), qui obscuram intellectus mei abyssum incubans, mentem sterilitate damnatam, celestium rerum amore fecundasti, in foeturam animasti, inspirasti necdum volenti, ut vellem, adiuvisti bonae voluntatis conatus, ut possem et facerem, qui in tuis posse, velle et perficere operaris. Tibi denique Divinorum donorum dispensatrici DEIPARAE VIRGINI gratias ago prorsus (GREEK), cuius benignitate, meritis et intercessione non in hoc opere solummodo, sed in omnibus caeteris a mea tenuitate hucusque editis libris, hanc, ut aliquid possem, a te clementissima Matre gratiam miro modo me obtinuisse hisce manifestum esse volui. Demum Sanctissimo ANGELO custodiae meae divinitus mihi constituto, qui occultis instinctibus semper adfuit, in dubiis, arduis et difficillimis argumentis lumine suo adstitit, et ut quod vellem, id possem, occasionem praebuit. Laus itaque DEO Patri luminum, sine cuius praesidio, uti merito omnis humana sapientia, stultitia est, ita quoque omnes humani ingenii conatus irriti et frustranei fatiscunt, adinstar vilis scoriae, que ventilatur in area..

FINIS.

Omnia ad maiorem DEI gloriam Virginisque MARIAE