麻豆传媒

MUNDI

SUBTERRANEI

LIBER TERTIUS

HYDROGRAPHICUS,

SIVE

DE OCEANI NATURA,

Origine Montibus que tum externis tum inter; item de perpetua eiusdem Pericyclosi, ceterisque miris in Natura rerum Effectibus.

SECTIO I.

De Natura Elementi Aqueisve de Mari Motibusque continuis, quibus id nullo non tempore agitatur, de miris Effectibus, quos in Mundo Subterraneo praestat.

Dicetur in hac sectione, in quem Finem Matura hosce Marinos motus circa Terrenum Orbem constituerit. Item de varietate et mutatione AEstus Maris, quae in variis Regionibus Fluminibus, Insulis, Fretisque occurrit; De aur singulorum et ominum; de Fundi Oceani mira constittione; De Circulatione Oceani per utrumque Orbis Terreni Polum; et mira constitutione et communicatione omnium arium per occultos Terrae maeandros.

CAPUT I.

De diversitate Motuum, quibus Mare nollu non tempore agitatur.

SUPPOSITIONES.

Tametsi in Arte Nostra Magnetica fuse celeberrimum hoc Naturae Opus, Acceesum dico, et Recessum Maris, quam et Intumescentiam et Detumescentiam Maris vocant, exposuerimus; quia tamen hoc unum ex maximis Mundi Subterranei arcanis est, cuius virtute omnia conservantur et sustentantur ideo quantum fieri potest, id hoc loco quam exactissime describendum duxi, ceu aptissimum Naturae instrumentum, quo mediante omnia, ut dixi, in Subterraneo Mundo, veluti in utero quodam et panspermatico Naturae penario, ad generationes rerum perficiendas, ur ex discursu patebit unice disponuntur.

Suppono itaque primo, Oceanum, quod commune omnium aquarum sublunarium Receptaculum est unicum habere Motum naturalem, quo omnes et singulae eius partes in Sphaericum se superficiem nobis quidem, insensibiliter, sensibiliter vero in superficiem planam componunt, quo peracto quiescunt;quod experimento constat:

Si enim Ventus Lacum quempiam huc illucque fluctuare facit, hoc cessante, aquam ad suum aequilibrium sub aequabili superficie lacus redire notum est: Cum enim fluxilis nature Elementum sit feri non potest, ut una pars altera altior aut profundior subsistat; ergo ad aequilibrium ut tendat necesse est: hic enim finis est appetitus huius Elementi.

Si vero universum Oceanum attendas in suo naturali statu, ille laud dubie ad Sphaeryricam se superficiem componit, ut singulae eius partes. sint a Centro Terrae aequidistantes; et pulchre probat Archimedes lib. De iig quae vehuntur in aqua.

Suppono secundo, Mota una parte Oceani per impulsum vehementiorem, totum successive Oceanum moveri , necesse esse. Cum enim sit Corpus continuum, mota pars A, mox partem sequentem E extollet in B et B partem F in C, et C partem G in D, et sic deinceps in circulum, usque dum restituatur suo principio. Tanto tamen semper motus debiliores esse putes, quanto a principio sunt remotiores. Quae omnia dicta sint de Motu Maris nullis Ventorum flatibus, qui ubique passim dominantur, exagitato, sublatis que obviis litorum promontoriorumque impedimentis; hisce enim orum non impediri duntaxat, sed et destrui necesse est.

Hinc patet, si Canalis quispiam cuiuscunque tandem longitudinis fuerit a repleatur, subereis que obtura culis claudatur: aquam exempto obtura culo vel leviter pistillo pressam eodem temporis momento in altero extremo una motum excituram tantum quantum intra canalem pressa locum reliquerat.

Suppono tertio Singulas aquae partes superficiales, aquas sibi subditas usque ad fundum ad perpendiculum premere naturaliter, per accidens vero sive per impulsum violentum, oblique premere. Sit Vas quodpiam LMNO aqua repletum. Dico partes aquae A in superficie aquas sibi subditas premere non oblique versus M aut O, sed ad perpendiculum sibi infra positas aquas, iuxta lineam AB, partes vero C aut D non oblique versus B, sed in E, vel I, recta prement: Et patet ex iis, quae subtili ratiocino

demonstrat Archimedes in citato Libro, ad quem Lectorem remitto. Patet et hoc experimento: Si enim in B fundum Vasis perfores, aqua non in D aut C sed in A puncto ad B perpendiculari vorticulo facto ret descendet. Idem intelligi debet de quocunque loco in fundo V a sis aperto:v.g. sit apertus fundus in E vel I, et mox comperies, aquam in D vel C per vorticulos descendere ad perpendiculum, et per E aut I se evacuare.

Suppono quarto: Maris esse vel directum, vel Vorticem vel Concussionem.

Motas directus Maris est, quando versus plagam aliquam ab exstinseco mus concitatur.

Motus vortiginosus Maris est, quando Mare in gyrum agitatu et et hic plurimum fit vel naturaliter, vel per accidens. Naturaliter, quando aqua abdita in fundo loco fusius. Per accidens movetur in gyrum, quando Ventis contrariis Mare in turbines agitatur.

Praeterea Motus directus universalis est duplex, prior constans perpetuus:auter perpetuus quidem est ex contrariis tamen motibus compositus. Motur directus perpetuus et universalis est ille, quo Mare seu Oceanus perpetuus et iuxta motum Solim ex Oriente in Occidentem agitatur. Motus alter gernalis compositus ex contrariis motibus est propie is, quem nos Fluxum et Frefluxum alii accessum et recessum, quidam Intumescentiam et detumescentiam Maris dicunt, et fit Motu Lunae ex Ortu in Occasum.

Reperiuntur et in Mari alii quidam Motus proprii singulares, alii contingentes. Motus proprii et singulares, alli contingentes. Motus proprios et singulares, illos speciales sive proprios vocamus quibus aliquae tantum Oceani partes moventur; Suntque iterum dupieces; perpetui et anniversarii. Illi nunquam cessant infestare Mare: Anniversarii, qui certis anni mensibus vel diebus in aliquo ari deprehenduntur. Sed omnium horum divisionem in sequenti resolutoria Tabula contemplare.

CAPUT II.

De Motu generali Maris, qui est ex Oriente in Occidentem.

Motus generalis Oceani est ex Oriente in Occidentem, et experientia diuturna iis qui per immensa Oceani spatia ultro citroque in Novum Orbem suscepta navigatione innotui enim solvunt ex Inda versus Occientale Bonae Spei Promontorium atque ex Lusitania aut Hispania in Mexicum solvunt multo breviori temporis spatio conficiunt istiusmodi iter, quam vel ex Lusitania in Indiam, vel ex Mexico in Hispaniam. Praeterea qui ex Portu Acapulco Novae Hispaniae in Insulas Philippinas navigare solent, ex dicto Portu, ubi perpetua fere malacia est ad decimum gradum Latitudinis Borealis contendunt, et iuxta dictum decimi gradus parallelum, tam feliciter in Occasum navigant, ut immotis velis spatio 85 dierum 3000 milliariorum spatium conficiant; nec vela mutant, nisi ad Insulas quas vocant Ladrones, ubi derelicto parallelo decimo ad decimum tertium navim dirigunt, ut Os Insularum (la bocca de las Islas vocant) recta ingrediantur, sicque vitatis periculis Manilonum tandem Portum tute obtineant. Tertiam itaque Terreni Orbis partem non nisi septimestri, hoc Orientali vento, qui nunquam nautas fallit, conficiunt.

E contra vero ex Moluccis sub decimo parallelo Novam Hispaniam petere non possunt, utpote Vento Marique semper ipsis contrario; unde necesse est, ut ex Insulis Philippinis in Novam Hispaniam navigaturi quadragesimum gradum Latitudinis Borealis adeant, sub hoc enim a Ventis Borealibus, qui perpetuo in ora illa Americae Septentrionalis regnant, impulsi, brevi tempore Portum Californieae obtinent. Ita oretenus mihi retulerunt P. Simon Cotta et P Didacus Bobadilla, Insularum Philippinarum Procuratores, qui dictum Mare iam bis sulcaverant.

Notatur et hic motus in Freto Magellanico, ubi Oceanus ex Oriente in strictissimas huius Freti fauces irruens ingentibus aestuum ebullitionibus susque deque convellit omnia donec sibi in Pacifcum Mare aditum inveniat. Sic per Fretum Manilanum et Oceanum Gangeticum per Canalem Promontorii Comorini ex Oriente in Occidentem incitatissimo motu feruntur. Ad Sinum Pariae tanta ex Ortu vehementia rapitur; ut inde Os Draconis dictum sit. Observatur et hic motus ab iis, qui ex Europa versus Canadam navigant. Oceanus quoque Tartaricus per Fretum Weigats summo impetu fertur, quod tum ex ipso mota, tum ex copiosa glacie, quam dictus Oceanus in illud Fretum evolvit, constat. In Mari pariter Pacifico are movetur versus fretum Anian; A Iapone incitatur versus Chinam, pari modo in Freto ad Iavam concitatur. Verbo, in toto passim Oceano huiusmodi motum ex Ortu in Occasum observari, adeo certum est, quam certa est multorum annorum experientia unanimi omnium Nautarum, qui dictum Oceanum saepe saepius triverunt, consensu approbata.

Huius itaque tam luculenti effectus causa inquiritur. Peripatetici, more iis solito, statim ad primi Mobilis raptum, quod utrum in rerum natura sit necdum constat, confugiunt. Alii Magneticam virtutem fingunt in Sole, qua are trahatur. Alii Metaphysicis speculationibus intenti, tantum abest, ut causam tanti effetus assignent, ut potius obscurent. Nos reiectis remotissimis istis speculationibus ad viciniores et proximas causas procedimus.

Itaque melius philosophabimur si huius Marini motus causum Solis ex Ortu in Occasum devolutionem dicamus: Cum enim maxima Oceani pars Zonae Torridae subdatur, Sol sque perpetuo fere hanc Plagam alicubi normaliter radiis suis feriat, atque adeo ingentem aquarum molem quotidie radiis suis attractam attenuatamque vel in aerem, vel in vapores nubesque convertat, necesse estut in consumptarum attractarumque aquarum locum, aliae ab Ortu aut ab utroque latere substituantur: cum vero haec aquarum attractio semper continuetur effetum hunc fluxus Maris in Occidentem pariter duraturum nemo est qui non videt. Magnam autem et incredibilem aquarum copiam Solis virtute ex Oceano attrahi, quotidianae et copiosissimae pluviae iis in Regionibus, quibus Sol verticals est, abunde testantur, constatque ex relatione Nostrorum Patrum, qui in Collegiis Zonae Torridae subiectis habitant; siquidem Sole ipsis in vertice constituto, circa meridiem tanta quotidie imbrium diluvia experiuntur, ut et camporum planities stagnare videantur, et portus litoraque abrasa e montibus arena caeterisque argillaceae materiae quisquiliis compleantur; atque hoc pacto Mari, quod per Solem ablatum est postliminio restituatur.

Cur vero sub quadregesimo Latitudinis gradu Venti plurimum Boreales dominentur in litoribus aris Pacifici, causa est rarefactio vaporum, qui sub Zona Torrida elevati, et in Borealem Plagam longe lateque diffusi,a superveniente frigore, aereque condensato denuo repulsi etos memoratos efficiunt. Cur autem Ventus in Mari Pacifico perpetuo sit orientalis, causa est, quod ole Sole surgente vapores Oceano imminete a frigore nocturno arctati, subsequenti Solis calore rarefacti in Ventos degenerent,

qui cum anteriores Oceani semitas perpetuo sollicitent, mirum non est, causa eadem perdurante, et Motum Maris ex Ortu in Occasum, iuxta Solus motum perpetuari. Accedit, quod ex Borea et Austro Vapores repulsi, aquas utrinque perpetuo quoque intra Oceani Euro-Zephyreum Currentem cogunt. Est autem hic otus tanto vehementior, quanto Sola Oceano fuerit normalior. Unde quamvis in Oceano Zonae Temperatae subiecto, vim suam Sol quandantenus exerat, quia tamen oblique tantum superficiem Maris radiis suis ferit hinc motus Maris ex Ortu in Occasum minime hic tam violentus observatur, quam in Zona Torrida, aut locis eidem vicinis.

Tandem Lunam quoque hunc motum 0ceani Euro-Zephyreum multum promovere, hinc constat, quod in Coniunctione aut Oppositione Solis et Lunae otus hic Euro-Zephyreus multo concitatior vehementiorque a Nautis comperiatur; dum in Coniunctione vacuatas a Sole Oceani semitas potenter premit, ex qua pressione semper in anteriorem partem, iuxta Lue Solisque motum pellitur, ut infra fusius demonstrabitur. In Oppositione vero Luna noctu pariter in Occasum premit; unde unda trudens undam perpetuo quaedam fit ex Ortu in Occasum Oceani fluctuatio qua defectus aquarum Sole attractarum: per subsequentes aquarum a Luna compressarum concitationes resarciatur. In Quadraturis vero, uti Lu Mare non perfecte respicit. ita minorem quoque compressionis effectum praestat Et experientia docet, Motum huunc fere semper in quartis Lunae oppido debilem esse.

Atque ex hoc Motu generali Euro-Zephyreo alii duo motus Oceani nascuntur; quorum est ex Austro in Boream: alter ex Borea in Austrum. Constat enim Oceanum ex Boreali Mundi angulo, vehementi quodam impetu versus Australem Plagam prorumpere in Oceano Atlantico; quo fit ut qui ex Lusitania au Insulis quas Azores vocant versus Bonae Spei Promontorium iter faciunt, id citius, quam contra conficiant: durat autem huius fluxus. et efficacia semestri pene spatio, a Septentrione quidem in Austrum, et contra. Quod quomodo fiat, aperiam.

Cum Sol, uti supra dixi, perpetuo Zonae Torridae immineat ingentemque aquarum molem ex Oceano sibi subdito extrahat fit ut huius Oceani Tractus aquis evacuatis veluti decliviores reddantur; Septentrionalis vero Oceanus, utpote extra normales Solis radios constitutus humidissimo suo temperamento plerumque circumvicinum aerem in se convertendo continuum aquarum incrementum suscipiat, seque in consumptarum aquarum locum , provida rerum dispensatrice Natura hac ratione ordinante, substituat fit ut Oceano sub Zona Torra, aquarum defectu laboranti, Septentrionalis incremento suo subveniat, ut dives egeno, omnibus partibus ad Totius conservationem conspirantibus. Idem dicendum est, de Oceano Australi Boreali opposito Unde Torrido et macilento semper ex alterutrius Oceani ditioris penario, singulis semestribus alternatim, veluti annona quaedam a provida Natura ne in necessariis deficiat, deputatur, ad defectum unius, excessu alterius supplendum. Dicta hac experientia confirmo

Si supra oblongum quoddam Receptaculum aquis repletum, globum ferreum igne prius candefactum forcipe apprehensum sensim ex A in B. ducas, ita tamen, ut aqua superficiem non tangat; invenies quod dixi, aquam globi motum mox secuturam, in medio veluti Canali quodam relicto et si prius confinia aqua et receptaculi notes, videbis cessante motu globi et frigefacti, aquam luculenter in vase defecisse, utpote calore globi in vapores resolutam.

Atque haec de Motu generali Euro-Zephyreo, seu Noto-boreo sufficiant.

CAPUT III

De Motibus, quos Currentes vocant, sive repercussos, aut reflexos.

Continuit hic Motus multipliciter; vel ex generali motu Euro-Zephyreo contra imminentia Regionum litora impulsus, et hinc deinde reflexus, quem Currentem Nautae dicunt; vel ex Ventorum flatibus; vel denique ex Motu Fluxus et refluxus reflexo, vi Lunae causato.

Qui ex Canariis Insullis in Mexicum solvunt, Currentibus Oceani maxima parte vehuntur, qui intra Cubam et Hispaniolam et Continentem Novae Hispaniae adeo vehementes sunt, ut Fluminis impetum referre videantur; navibusque semel in huiusmodi fauces coniectis, nulla recedendi facultas datur; imo ex Mexicano Sinu in Hispania soluturis. Litora Virginiae et Floridae tenenda sunt, ut navis cursum suum tenere possit. Cuius rei ratio alia non est, nisi quod Oceanus partim ex Borea in Austrum maxima vehementia ruens in Capite seu Promontorio Candido (quod Cabo bianco vocant) illisus reflexus que, et hinc iterum es Ortu in Occasum motu generali, cursum suum versus Insulas Cubam et Hispaniolam dirigat, ubi inter fauces conclusus constrictusque vehementes fluctuum commotiones excitat. Cum vero in Sinum usque Mexicanum continuatus, ibi exire vetetur, ad Litora Viriniiet fori cursum decircinans, ibi summo impetu Oceano libero denique restituitur,denuo circulandus. Quem Motus, ut dixi, generalis Maris egregie iuvat. Cum enim ab hoc sub Zona Torrida violentiam patiatur, neque omni ex parte are concitatum perrumpere valeat, hinc reflexo Currente effugium quaerens, intra dica circulatus, suo restituitur principio. Verum de hisce in sequentibus uberior dabitur discurrendi materia.

CAPUT IV.

De Motu generali Maris, eisque circa Orbem Terrenum Effectibus.

Lector primum scire debet, quod sicuti Flumina diversos in extima superficie sortiuntur effectus; ita et in Mari. Siquidem in AEstibus, Currentibus Syrtibus, Absorptione et Regurgitatione Maris, Flumina inter Montium parietes conclusa, longisque ambagibus decircinata caeteris celeriorem motum, ut experientia docet, acquirunt, et tanto quidem celeriorem,quanto alveos habuerint decliviores; In late vero patentes diffusa campos, dum suam explicant amplitudinem, tanto tari progrediuntur moto, quo alvei eorum planiores fuerint. Est et Oceani universi unus haud secus ac in Terrae superficie, prorsus inaequalis; iam enim ingentibus Montium catenis, Scopulorumque multitudine cinctus, profundissimas alicubi valles et angiportus; modo in vastissimarum regionum planities exporrectas suas explicat undas; subinde in occultas et abditas voragines intromissus una secum aquarum molem abducit nonnunquam ex coecis Terrae abyssis regurgitatus saevas concitat tempestates.

His ita constitutis, non possum non mirari nonnullorum imperitiam, qui dicunt are semper quoad motum, eodem modo se habere, neque celerius in uno, quam in altero agitari. Quod uti contra experientiam est ita temerarium esse iudico id asserere; uti paulo post inductione Motu universalis Maris ostendetur.

Certum est, Oceanum Mota generali ex Oriente in Occidentem, virtute Solis et Lunae cieri. Constat autem ex superius allatis, Aestum sive intumescentiam et detumescentiam Oceani virtute Lunari concitatam, non superficietenus tantum, sed totam Oceani massam molem que a fundo usque ad superficiem commoveri. Et ego horum omnium auritus testis esse possum, qui dum Freti ic miracula scrutarer, non semel in summa Maris intumescentia, ingentem strepitum audivi. Et cum ex nautis quaererem, quisnam istiusmodi sonus esset; responderunt, hunc sonum semper percipi, Mari in summo AEtsus gradu existente; fieri autem hunc sonum et strepitosum fragorem ex collisione lapillorum, conchyliorum, similiumque rerum fundo inhaerentium, quae rapiditate Maris agitatae et identidem inter se collisae hunc strepitum efficiant. Unde collegi primum, non superficiem tantum Maris sed et totam aquarum molem Lunari moveri. Si enim haec virtus conchylia in ipso fundo adhaerescentia, crustacea et mollia omnis generis, tum nova tum plena Luna crescere faciat, certe vis motrix Lunae in corpuscula nitro sale, alumine, vitriolo, bitumine composita, quibus universum Mare refertum est, non minori virtute aget, quam in alia. Maria quippe virtute Lunari rarefacta et attenuata; dum omnes simul locum maiorem quaerunt, et hae subsequentes, et aliae alias vehementer sollicitant; magnam inde intimi quoque Maris commotionem et intumescentiam nasci, nemo nisi harum rerum imperitus negare poterit. Atque hoc primum est.

Altera opinio eorum est, qui sentiunt, Mare iuxta declivitates vallium submarinarum non velocius, quam in submarinis planitiebus moveri ; quod experientiae plane repugnat. Cum enim iam ostensum sit, universam molem ceai oeri certum est, indeclivitatibus vallium illud maiori impetu ruere, quam in iais fundis; et diversi Oceani una moveri, certum est, in declivitatibus vallium illud maiori impetu ruere, quam in planis fundis; et diversi Oceani perpetui Currentes nunc in hanc,nunc in illam Plagam velocitate sua ruentes, qua naves etiam onerarias, non obstante secundo Vento, secum rapiant etiam invitas; quod non fieret nisi dictae in Mari declivitates darentur hisce enim moles Oceani inclusa et coarctata diversaque, nonsecus ac inter Montes Flumina cursum suum promovent, donec planioribus locis restituantur.

Sed dices, occurrere quotidie diversos et differentes in Oceano Maribus que Currentes, .qui tamen non durant sed extemporanei sunt. Resp. huiusmodi Currentes non immediate a virtute Lunari, neque a dispositione fundi Maris, sed a Ventis aquas nunc in hanc, illam partem superficialiter agitantibus provenire; unde non perpetuantur, sed cessante Vento Mare tranquillitatem nanciscitur: Currentes vero sive are entis tempestatibusque obnoxium sive tranquillum ab omni agitatione fuerit, semper tamen durant. Si itaque Mare istis, quos diximus moriu tam generalius, quam specialibus moveretur sed semper consisteret,tunc verum quoque foret Mare semper eodem se habere modo sive fundus eius planus sive declivis fuerit; sed cum Mare perpetuo iam ab Oriente in Occidentem, modo ex Septentrione in Austrum, et contra; nunc intra valles submarinas Curretis suis agitetur, illud eodem semper modo se habere impossibile est. Sed iam haec omnia apodictica et Geographica demonstratione comprobemus.

Explica ante te Mappam Geographicam, quam data opera ita delineavimus, ut quaproposito nostro opportuna fuerint, ex ea luce meridiana clarius elucescant. Diximus in praecedentibus, Motum Maris generalem esse ab Ortu in Occasum: quod tamen non ita intelligi velim, quasi Mare continuo fluxu semper recta feratur ex Ortu in oppositam Plagam, sed subinde obliqu reflexu, nonnunquam circulari, interdum fluxus et refluxus motum pro occurrentium impedimentorum constitutione cieri.

Sole itaque existente in vastiissmo omnium Oceanovirtute Luminarium,utpote in campo amplissimo se potissimum exerente, Oceans percussus iuxta motum Siderum longe lateque se explicat, et potissimum per Archipelagum Indicum 11000, uti referunt, Insularum foetura turgidum. Observatum itaque, Mare in tanta Insularum frequrentia veluti carminatum, ob varias in sequentes Insulas obvias repercussiones et insultus, insolitos prorsus Estus movere.

Tria tamen loca potissimum recensentur, in quibus huiusmodi Maris ludibria potissimum spectantur. Primus inter Iaponiam et Chinam; Alter in Freto Malacam inter et Sumatram; Tertium inter Celetes, Borneo, et Terram Astralem.

Inter Japoniam et Chinam Mare nunc ex Occidente in Orientem, iam in circulum abiens tam saevas causat tempestates, ut, quemadmodum Historieae Nauticae narrant, Naves involute vix sese extricare valeant, Impetus enim Maris iin in locis tantus est, ut ex contrariorum fluctuum concursu vel ipsas Naves in altum elevet a Maris superficie semotas, et praesertim accedente Vento Caecia per aerem in vicinos scopulos illisas in mille partes distringat. Vide de his P. Furnerium in sua Hydrographia lib. 6. c. 8.

Causa huius est: Quia Mare Australe summo impetu in Litora ime repulsum ex Occidente in Ortum repercussum cursum suum aliquousque tenet et novis semper et novis aquarum accumulationibus K (vide Mappam) Mare urgentibus dum id repercussi fluctus superare nequeunt, per Litora Chinae XYV, accedente pressura ad Litora Iaponiae facta, in circulum abire necesse est et supervenientibus ex altera Iaponie parte Australis Maris fluctibus, dum Mari ex Boreali parte circulato occurrunt, turbines saevi ingentesque procellarum tumultus ibi nascuntur, unde navium hominumque interitus.

Porro Maris fluxu ex Oriente in Occidentem continuato, dum inter Insuluas Hilippinas et Litora Conchinchinae paulo profundius sese intra Fretum Malacense insinuat, in huiusmodi gurgustiis, M, tam insolita ciet tempestates aestus que, quales saepe cum rerum omnium iactura nautae experti sunt; neque mirum est, cum Mare per dictum Conchinchinae Canalem, tanquam per profundissimam vallem intra angustias, M, Freti sese insinuet. ubi tantae molis aquarum sustinendae impotens partem in circulos agitat, partem in Litora Sumatrae reverberat: Unde Mare contrarios generali Motui motus mentiri necesse est.

Idem evenire dicitur inter iave, Borneo et Terrae Australis Freta: Mare quippe ex E Australi Oceano sollicitatum, tum propter innumeros Insularum occursas incursusque,similem apra descriptis aestuum faciem induit;donec ab Insularum expeditum fastidiis, liberum in Occidentem cursum prosequatur. Ex faucibus ergo Fretorum O et P summo impetu labens cursum suum primo dirigit versus Promontorium Terrae Australis B, ubi reflexum Currentem suum dirigit in Septentrionem versus num Camboiae R tanto impetu, ut, quemadmodum Itineraria nautica referunt, fluminis rapidatas videri et existimari possit. In Gangetico vero Litore fluxus et refluxus huius torrentis tam velox et impetuo sus fertur, ut ad 300 milliaria Litus nunc obtegat, nunc detegat, tanta velocitate, ut eum vix eques validissimo cursu evitarepossit.

Quaeritur causa huius. Resp. Mare dum per Currentem P Q, ad Litus Terre Australis O repercutitur, fluxum suum aliquousque, verbi gratia, in C continuare, ubi Currens denuo supervenientibus Currentibus, qui ex Insularum circum iacentium angiportibus ruunt, obversans, una cum iis in ultimam Sinus oram P dirigitur Velocitatis vero Marinae hoc in loco causam esse dico, Vallis submarinae praecipitem declivitatem, per quam Mare summo impetu ruens, descriptos paulo are effectus in Litore efficit. Cum vero Mare hoc loco tot Vorticibus refertum comperiatur ut Nautae eos vix superare possint, causam esse dico, quod Mare hoc in loco, , per quendam subterraneae Voraginis meatum in intima Montium Imai et Parapanisi Hydrophylacia ad Fontium Fluminumque origines constituendas sese exoneret; hoc autem ita esse, profunita Maris nulla hoc loco bolide explorabilis satis testatur, et in Itierario fuse deductum fuit.

Porro dum Mare eo impetu quo affluxit hoc loco refluit fit ut currentem suum, prior Currente relicto,utpote ipsi contrario partim versus partim per Canalem F, Zeilnam inter et Promontorium amorinum constitutum, dirigens, non minor impetu quam quem in supradictis Fretis descripsimus, impellat; ubi dum novos Currentium ex Terra Australi re percussorum occursus reperit, fluxum suum partim in Sinum Camboiae, partim in Maldinarum Insularum exercitum dirigit; ubi a firma statione, nec non multiplici armorum defensione praeoccupatum receptui canens, versus Indiae Litora fuga sibi consulens veluti circulatum in interiora Sinus Indici rapitur; hic vero concursu cum priori Currente facto, ingentes pariter fluxus et refluxus excitat, tum arque ad quinque, vel,ur alii, ad septem orgyias in dicto Litore excrescit. In o vero ex ex Ostiis Indi, fluxus et refluus ari prae caeteris omnes in admirationem trahit, tanta est currentis et recurrentis Mari tum magnitudo tum velocitas, ut multi putent prodigiosi hisce Aestus incrementis Alexandrum Magnum quondam territum ab ulteriori expeditione destitisse.

Causam eandem esse puto cum ea, quam in Sinu Camboiae descripsimus, fundi videlicet maritimi declivitatem ceu abyssum quandam, per quam Mare sese in interiora Montium ad lacus et flumina constituenda exonerat:hanc autem submarinam vallem divaricari ex una parte versus Ostia Indi, ubi cum valle Terrena fluminis continuatur; Indum enim per profundissimas vales inter praeruptos Montium scopulos currere notius est quam ut dici debeat: ex altera parte, uti Mappa monstrat, ex G in E, usque in Sinum Persicum secedere, quod etiam ex Fluxu Maris perpetuo in dictas Plagas nitente, innotesci. Sinum Persicum abyssis refertum, et per subterraneum meatum iuxta Lossandam Promontorium Mari Caspio correspondere, in Secundo Libro fuse ostendimus Certum est Oceanum Indicum uti impetuoso motu intra hoc Mare irruit, ita saevissimas quoque et inevitabiles tempestates ex fluctuum inconstantia varia Currentium nunc huc nunc illuc re percussorum circulatione excitare, quotidiana pene naufragia sat testantur; uti mihi oretenus tum Nostri Patres, tum aliqui hoc Mare non semel sulcarant, narrarunt. Hi unanimi consensu dicunt, Mari tum ob inscrutabilem profunditatem abyssum potius quam Mare dici debere, tum ob vortices , quos continuo agitat, subterraneis meatibus refertum. Accedunt hisce Tygris et Euphrates Amnes vastissimi, qui iuxta Babylonem amico confluxu iuncti dum iuxta Bassoram sese in huc Sinum summo aquarum incremento per multiplicia Ostia exonerant, fieri non potest, quin ingentes commotiones suscitent. Sed de hoc Mari alibi in hoc Opere pluribus Quare ad instituti nostri filum revertamur

Do deinceps novi in hoc Indico Oceano Currentes occurrunt, unus ex Camboiae angulo aresultans iter suum dirigit versus Litora Africe ubi torrentis instar partim in Mare Rubrum, partim ad Litora Africae continuato fluxu per Canalem, Africam inter et Insulam S. Laurenti i interiectum, veluti ex Monte quodam in profundam vallem labens, eos ibi tum Aestus tum procellas excitat, quales nullo non tempore suo damno Nauta experti sunt: be enim Plaga uti scopulis et syrtibus intricata est, ita naufragiorum frequentia non exiguam sibi infamiam peperit,ver Horror Nautarum.

Alter Curren ex Sinu Camboiae ruens versus Terram Australem tanto impetu fertur, ut vix Navis hunc Currentem secuta, redire visa sit; apertum signum, novam ibidem Maris declivitatem, Mare in nescio quos Australis Terrae, X, meatus subterraneos abducere.

Porro ad Promontorium Bonae Spei prior Currens cum posteriori concurrens iunctis copiis novas suscitant tempestates cum maximo Aestus incremento; atque hinc laxiori spatio restituti, atque in immensas Occidentalis, id est, Africani Oceani regiones longe lateque diffusi, bipartito quodam fluxu universam Americam infestare videntur; parte Oceani ex S in D currente et hinc a Currentibus Borealis Oceani supervenientibus inhibita intra Isthmi angustias et Mexicani Sinus intricatissimas semitas deflexa; ubi eos excitat Fluctuum fervores effectus que, quos infra in Disquisitione septima describemus. Pars vero altera, Americae Australis Litora irruens reflexamque a supervenientibus Oceani undis intra Magellanici Freti angustias coarctatur, ubi occurrentibus ex Oceano Australi Currentibus, dum de transitu inter utrumque Oceanum pertinacissimo praelio concertatur, aqua in Montium cumulos agglomerata susque deque fert omnia, nisi Luna, Marium arbitra, decremento suo refluxu que inter alterutrum Mare pacem et inducias aliquantisper constituerit. Vide P. Iosephum Acostam, qui huiusce loci tempestates et pericula quam exactissime descripsit;ubi et expressis verbis asserit Oceanum veluti ex alto Monte intra fauces, veluti intra vallem angustam scopulisque rupibusque intricatissimam, summo impetu irruere: Idem Australi Mari contingere, dum intra dictas angustias Aestus incremento impellitur.

Itaque Mare ex tantis Freti angiportibus tandem eluctatum veluti de victoria triumphans, longe lateque in immenso et in inexploratae adhuc vastitatis Oceano Australi exporrectum, communi generalis Motus ductu quiete et pacifice progreditur, usque dum termino a quo hanc narrationem incepimus, restituatur; quae uti in Mappa luculentissime monstrantur, ita ea fusius explicanda non duxi.

CONSECTARIUM I.

Hinc sequitur primo: Aquas superficiales Maris, nisi a Ventis impediantur, semper cursum suum ex Ortu in Occasum suscipere; In vallibus vero submarinis pro eorundem constitutione nunc in has nunc in illas oras derivari. Secundo, Maris cursum tam superficialem quam intra valles decurrentem impediri ubi terrenarum Regionum Litora et Promontoria impegerit; ut proinde ex hisce recte intellectis, omnium Aestuum diversitas in aliis et aliis regionibus occurrens dependeat.

CONSECTARIUM II.

Ex hisce quoque sequitur, non ubique locorum recensitos tum Currentium tum Aestuum effectus eosdem semper esse sed pro Luminarium in Zodiaco situ; alias enim mutationes subeunt in Tropicis, alias in Aequinoctiali constituta; alias quoque in Coniunctione et Oppositione Luminarium maximas; in mediis vero a Coniunctione et Oppositione Lucis minimas; quemadmodum fuse sequentibus docebimus.

His ita constitutis, iam ad proximas horum effectum causas explicandas calamum convertamus.

SECTIO II.

CAPUT I.

De secundo Motu Maris generali, ex duobus contrariis Motibus composito,quem AEstum Maris, sive Fluxum Refluxum, Accessum quoque et recesssum, aut Intumescentim et Detmmescentam Maris vocant.

Aestu Maris uti nihil passim notius, ita ipsismet Philosophis caus euis nihil hucusque ignotius fuisse totactanta placitorum, quae inde exorta sunt,monstra abunde testantur.

Alii siquidem hunc motum in respirationem terreni nescio cuius Animalis ridiculo sane figmento coniiciunt; alii in motum Terre diurnum circa suum Centrum, uti omnes, qui Terram circa Solem immobilem Sisyphi labore versant: quidam in Terrae motus subterraneos; nonnulli Lunam Magnetem faciunt, Mare nunc attrahentem, nunc repulsantem.

Tempus me deficeret, si omnium nugas hoc loco recensere vellem. Qui plura desiderat, is adeat Meteorologiam Fromoni et Furnerii Hydrographiam, Conimbricenses, Cabeum lib. De Meteoris, Rheitam in Oculo suo Enoch et Eliae; ubi ea fuse refutata reperiet.

Plerique tamen melioris notae Philosophi in hoc conveniunt, Aestum Maris aliunde provenire non posse ni si a eta: Sed et hi disparibus rationibus mirifice inter se digladiantur.

Nos neglectis eorum placitis, nostram de mirifico hoc Marium motu sententiam adstruemus, et tanto quidem exactius, quanto inde in Terreni Orbis intima intima anatomia, maiora nobis emolumenta, maioraque rationum momenta emanatura confidimus Et quoniam Estus huismodi unum ex illis Naturae secretis est, in quo penetrando Sapientissimi quivis se caecutire profitentur; Certe ipsos Iurisconsulotos imitari nobis constitutum est qui prius in facto concordant, antequam de fare disputent. cum ex ipso facto ius oriri certum sit apud Legum Doctores. Hoc pacto, ut luculentius casa tam prodigiosi effectus nobis constet effetum prius,sive rem ipsam liquido testatam certamque nos habere necesse est, cum causam rei inquirere philosophando antequam certo nobis constat, rem vere sic e auere, ridiculum ne dicam stolidum foret, et a ratione alienum institutum.

Asserimus itaque, principalem causam tus marini, quem fluxum et Defluxum vocamus, aliam non esse quam Luam unacum Sole concurrente, sine quo Lunam operari impossibile foret; cum Sol radiis suisLunam perpetuo illustret, virtutem Lunae effectricem Aestus suscitet, et sic tandem effectus infallibiliter, de quo tractamus, consequatur. Dicimus itaque Lunam proximam efficientem causam esse Motus huius: Solem remotam et dispositivam; utrumque Sidus adaequatam omnium motuum causam: materialem vero ipsum Oceanum una cum alia et alia Montium, Litorum, Regionum, Insularumque obviarum constitutione.

De proxima causa prius dicemus, deinde de causa formali et materiali, et tandem de finali.

Luam proxime et principaliter Aestus marini causam esse ita ostendo. Illa proprie causa proxima et efficiens alicuius effectus dicitur, quae in fluit in effectum per influxum ex se formaliter defectibilem; adeoque essentialis quaedam connexio sit causam inter et effectum. Sed hanc connexionem Lunam inter et Oceanum reperiri, notius est. quam dici debeat. Ergo.

Quod ut ostendatur, notandum, duplicem motum Maris hoc loco considerari posse; unum Diurnum; quo motus Maris motum diurnum Lunae sequitur ex Ortu in Occasum usque ad eum a quo mota fuit locum, Spatio fere 25 horarum. Alter est Motus Maris Menstruus, eo quod Defluxus et affluxusMaris sequitur motum Lunae proprium, contra Signorum successionem, integro Mense Lunari, quo Mare bis paulatim crescendo ad summum incrementum circiter oto dierum patio pervenit,et is bis decrementum totidem diebus patitur.

Sed prius Diurnum Maris motum exponamus Irrefragabili experientia innotuit, singulis Diebus ad Ortum ad Ortum Lunae Maris incrementum incipere, et 6 horarum spatio emenso maximum incrementum obtinere; ut plurimum fit Sole in Verticali seu Meridiano existente; Luna vero a Meridiano declinante aqua in derelicto Quadrante per totidem ex horas decrescere, ita ut in oppositis Quadrantibus semper aquae sex horis vel crescant vel decrescant uti postea per Instrumentum nostrum ad oculum demonstrabimus.

In Motu vero Menstruo Aestus ita se habet. Tempore Novilunii Mare omnium maxime tumet fervetque usque ad quartum fere aetatis Lunaris diem inclusive; Nam a quarto usque ad septimum notabiliter aquae incipiunt decrescere, ita ut circiter die a novilunio octavo sint humillimae usque ad undecmum; et ab hoc usque ad decimum septimum incrementum resumunt; ad decimum: et ab hocusque ad decimum septimum incrementum resumunt; a decimo septimo vero usque ad vigesimum secundum decrescunt usque ad vigesimum quintum et hinc usque ad Conuinctionis tempus continua incrementa denuo suscipiunt, durante perpetuo alterna hac Incrementorum Decrementorum que vicissitudine.

Estque hoc primum argumentum Lunae cum Mari consensus.

Alterum argumentum deducitur ex situ Lunae; siquidem Luna in Aequinoctiali constituta omnium potent influxu in Mare utpote ad ipsum normaliter sita agit, non item in Solstitiis constituta : ita ut quemadmodum in diurno Lunae motu, tunc maximum Mare incrementum acquirit, ubi Meridianum attigerit, ita in menstruo maximum Mare iure merito ecquirit aquarum incrementum, ubi ad Aequinoctialem pervenerit Luna, quorum causa postea assignabitur: qui tunc quoque omnium maximus et potentissimus est, quando Sidus utrumque vel Coniunctionis, vel Oppositionis tempore i constiterit.

Atque uterque paulo ante expositus Maris motus Lunae cosentiens semper eodem modo se haberet, ab extrinsecis impedimentis, de quibus poste, suo itinere non detorqueretur. Sed iam ad causam veram e genuinam enodam procedamus.

CAPUT II.

DISQUISITIO I.

Quandam virtute ut qualitate Luna Mare moveat.

Dixumus in praecedentibus esse proximam Aestus marini causa, quam et innumeri alii Scriptores una mecum assignant.. Sola itaque difficultas in hoc consistere videtur, quanam scilicet virtute aut qualitate tam tam mirificos effectus praestet, quam uti nemo hucusque recte exposuit, ita mearum partium esse ratus sum, eam, quam fieri potest, luculentissime demonstrare

Suppono itaque primo Esse Lunam inter et Terraqueum Globum mirum quendam consensum et sympathiam reciprocam, ortam ex similitudine et proportione quadam temperamenti utriusque Globi; siquidem sympathiam ex militine nasci notius est, quam ut dici debeat. Quemadmodum autem nulla in Naturalium rerum ambitu Substantia est, quae non cum alia quapiam sympathiae atque antipathi consensus dissensusque iurgialitesque exerceat: itaCorpus Lunare cum Terraquei Globi Humido prae caeteris Sideribus miras consensus leges exercere notum est, non ex Inanimatis solum, sed et Vegetabilibus Sensitivisque Substantiis, quin vel es ipsis Humoribus in Corpore humano existentibus, qui ad Lunae incrementum mirifice alterantur: Lunatici furunt, podagrici plus solito torquentur catarrhis obnoxii rheumatis replentur; In Inanimatis Lunares species, uti varii lapides et mineralia; In Vegetabilibus herbae a mirifico consensu, quem cum Luna habent, Lunariae dictae; In Sensitivis animalia Lunae subiecta domino, miras humorum vicissitudines experiuntur, quibus cum plena sint Physicorum monimenta supervacaneum esse ratus sum , iis commemorandis diutius inhaerere; ut vel hinc admirandus Lunae insublunaribus consensus pateat.

Suppono secundo, Hanc virtutem Lunae influxivam esse speciscam qualitatem a tota Substantiea Lunaris similitudine promanantem, subtilissimam, et mire (quibusvis etiam obstaculis positis) penetrativam. Siquidem conchyla in fundo Maris virtutem Lunarem, incremento suo sat superque testantur; catarrhis obnoxii etiam inter densissimos parietes concluas; auque nonullae vitreis vasis arctissime munite ad Lunae incrementum ita concitantur, ut bullire videantur.

Suppono tertio, Corpus Lunare iuxta analogiam quandam proportionem eodem constare temperamento, quo noster Terraqueus Globus; sed hic una cum universo Oceano ex salinis corporibus, v.g. sale nitro, alumine, vitriolo, bituminosis que scaturiginibus maxima ex parte constare, iis constat, qui Chymicae peritiam habent, qui omnia haec se in Auquae Marine distillatione, tanquam in Corpore,quo omnium caeterorum origo observatur,testantur. Cum vix ullum Corpus sit in hoc Sublunari Mundo, quod salinis nitrosis, vitriolatis, aluminosisque spiritibus, salibus tum fixis tum volatilibus non turgeat, et fixi sales, qui in ultima Chymici Magisterii consummatione remanent, abunde monstrant, sale nitro que omnia pieu esse et titutionis Corpous Lunare esse, non nisi experientia convicti asserimus. Constat quoque, salina corpora ea virtute imbuta esse, ut, sive ob inclusos iis aereos sive proprios et innatos spiritus, simul ac luce Lunari simili virtute dotat, ex his Mare tangitur. illud mox ob flatuosam, qua pollet. qualitatem extenuet, tumefaciat x mirifice undequaque dialatet

Unde concludimus, Maris intumescentis detumescentis que causam unicam esse, qualitatem quandam flatuosam et secudum analogiam ad Corpus Telluris nitrosam vel salinam, Lunari Corpori ab initio rerum concreatam, lucis Lunaris tepore ita temperatam, ut mox ac are radiis suis tetigerit, illud ob similitudiem naturae et proportionatissimum temperamentum tanquam sibi connaturale et 蟽蠀谓纬蔚委蔚喂慰谓 agitet, tumefacit, et longe lateque dilatet hinc spiritus nitros, qui corpusculis aqueis includuntur, tepore Luari resoluti, dum maiorem locum quaerunt, necessario vicinas undas trudunt, et hae alias consequentes et sic deinceps: donec Luna ad vicinum Vertici locum pervenerit, ubi pondus aquarum non amplius sustinens, aquas in priori adscensus sui Quadrante accumulatas ascensu sui ad vicinum Vertici locum accumulatas dimittit, in secundo Quadrante novum accumulatura aquarum incrementum; unde quot horis aquae in priori Quadrante paulatim per Fluxus sui adventum creverant, totidem successive horis decrescunt, donec pristinae quieti restituantur.

Haec itaque specifca qualitats a Lunae Corpore effusa diffusaque hanc prae caeteris Astris dotem adepta est, ut humorem non Elementarem duntaxat, sed nitrosa salina que Corpora Mixtorum tam Inanimatorum quam Vegetabilium Sensitivorumque potissimum alteret, nitrosa sua et salsuginea facultate. Verum ut res ad oculum pateat, hic nonnulla experimenta adducam, quae opinionem nostram ita stabilient, ut nemo nisi insensatus iis contradicere valeat.

EXPERIMENTUM I.

Accipe pelvim seu catinum latiorem, quem au nitrosa una cum sale communi mixta replebis; hanc pelvim deinde si loco patulo Lunae randii et serenis noctibus exposueris videbis cum admiratione, aquam statim incipere ferere et bullas agere, et tanto quidem vehementius, quanto Luminaria viciniora fuerint locis tum Oppositionis tum Coniunctionis; quod non comperies si aqua fontana pura catinum repleris, quia sale et nitro sufficienti caret; et quamvis subinde eidem commixta sint, ex aquae tamen dulcis praedomino suffocata suppressaque nullum commotions effectum demonstrant. Hinc ii quoque qui humoribus salsis, nitrosis tartareis que defluxibus obnoxii sunt; Luna vim prae reliquis potissimum sentiunt, uti Podagrici Arthritici, Lunatici, Hypochondriaci.

EXPERIMENTUM II.

Fiat Vitreus Annulus AIBV cuiuscunque magnitudinis, in oppositis locis AB nonnihil latior, deinde in hoc latiori districtu fiat alius quidam Canaliculus AO, supra apertus. ut in Figura e regione posita patet; hunc annulum ini B Mercuriali atque una Marino liquore impleas per foramen S, clausoq; stricte foramine annulum Horizontali situ subtilissimis fulcris innixum Lunae radiis tempore plenilunii expones ita ut media pars IAV intra murum aut fenestram, reliqua pars IBV Lunae radiis exposita sit extra murum aut fenestram; et videbis, Mercurialem liguorem Lunae radiis percussum paulatim ex B moveri versus A, ubi cum nullum exitum reperiat, per canaliculum A O sese exonerare, adeoque in ipso canaliculo, incrementi decrementique portiones ostendere. Quod idem experieris in aqua ex Bismutho et stolonibus olivae tempore plenilunii, extracta. Sed de hisce uberius suo loco.

EXPERIMENTUM III

Experimentum hoc fecisse se scribit sepissime ab aliis observatum fuisse refert Ganzalus Fernandus d'Oviendo, in sua Historica Universali Americae lib. 13. c. 6. Si quis Corium Lupi marini sive Phocae Lunae radiis exponat, is videbit pilos huius animalis ad incrementum Lunae dies surrigi, et, quod amplius, Fluxus et Refluxus Mari leges perfecte servare. Verum ne quicquam addidisse videar, eius verba hic allegabo. Sic enim ait citato loco: Est preterea res notatu dignissima , quam de Lupo marino (quem et Phocam seu Vitulum marinum Plinius nominat) modo referam, et, sec se habet: pellis huius animalis, uti et cingula, ligulae, et marsupia ex ea parata hanc insitam sibi virtutem habent, ut Mari tranquillo et sine increment pili huius animalis etiam planissimi sint, et Mari existente in altissimo sui incremento, et pili huius animilis recta quoque se surrigant: Estque res frequenti experimento a me cognita, et in dicta pelle singulis diebus spectatur, adeo ut quas mutationes in suo fluxu et refluxu facit Mare, has et subeat huius animalis pilosum corium. Quae eadem confirmat Olaus Magnus in l. 6. Septent. Histor. Cap. 6. de Lupo Marino sive Phoca.

Similia exempla in variis Animalium oculis, quae incrementa aut decrementa crescunt et decrescunt, Auctores producunt; De quibus omnibus cum uberrime in Libro III de Arte Magnetica, Parte V. C. IV. egerimus, eo Lectorem remittimus, ubi admiranda quaedam arcana. quae ad nostrum propositum plurimum faciunt, tam in Lapidibus, quam Plantis et Animalibus Lector reperiet.

Exposita itaque qualitate Lunari, qua miros illos Affluxus et Defluxus effectus praestat in Mari, iam quoque, quomodo Luna dum premit Mare, dicta incrementa et decrementaperficiat, tempus estur demonstremus.

Sit Horizon Astronomicus in Figura. Linea Meridiana seu Verticalis X H; st praeterea Aquae globosa superficies TA VO Quadrantes Terre AV et OT Orientales, ille quidem Nocturnus hic Diurnus; Quadrantes vero Occidentales AO, et TV, Luna vero in punto Indicis quacunque hora Terraquei Globi superficiem feriat. Dico Duperficiem maritimam EQVY in ovalem Figuram E VV abituram, et consequenter laxum in Quadrantibus Terre fixis V et OD, Reflexum in Quadrantibus VT et AO secuturum: dimissis enim radiis Lunaribus in superficiem Maris QEY mox illud Luna qualitate sua salinitrosa, unacum facultate sua attenuativa et dilatativa iuncta, id tepore illo Lucis Lumari in omnem partem tumefactum extendet, et haud secus ac lapide quodam in tranquillam aqua superficiem in circulos se ampliabit maioremque locum quaerens pressa superficies cum eum non inveniat, undis undas trudentibus, resolutisque ex tepore Lunari nitrosis corpusculis violentam quoque Maris extensionem et tumorem versus Y et Q efficiet. Mare ergo radiis Lunae nitrosa illa et salina qualitate imbutis pressum versus puncta Q et Y, tanto intumescet violentius, quanto potentiori illud adspectu Luna verberaverit: Coacervata vero aqua in punctis Q et necessario illa in E diminutae decrescent, eo quod aquae iam affluxu suo evacuatae in tumores O et recesserint; sed et cue contractae in V pariter deficient, oppositae puncto E, eoquod aqua partim ob Lunaris luminis absentiam a virtute tumefactiva Lunae remotior, condensata, partim a Solis radiis attracta diminutaque in naturalem sese statum receperit; atque adeo non secus ac in puncto T, paucior minorque appareat; et uit haec duo opposita puncta cursum Lunae perpetuo sequuntur, ita necessario quoque duo aquarum circa globosam Maris superficiem tumores successive et perpetuo consequentur.

Hinc ut modus in Mari concitando Lunae exactius appareat, Terraqueum Globum per circulum A O V minimum immobilem et fixum indigita vimus, Ovalem vero Figuram E V VQ. que umores Maris exhibet, brachiolo N, Lunae X exhibuimus,quem si circumduxeris, videbis oculari quadam demonstratione, quomodo in diversis Regionibus Mare paulatim crescat, paulatim decrescat in oppositis locis. Apparet quoque, quomodo tumore aquae Q et Y Lunae motum circa Terraqueum Globum sequantur.

Quae ita clara sunt, ut ulteriori expositione non indigeant. In gratiam tamen Lectoris uno atque altero exemplo id declaremus.

Circulus intimus Terram exprimens semper sit immobilis, in quo si ad datam horam Meridianum Maris per Romanum clima transeuntem. Luna Horizontem subeunte applices, Index XT, supra consequentes horas promotus, ostendet in Quadrante QE aquas continuo crescere respectu Meridiani Romani, uti et in opposito Quadrante VY, in reliquis oppositis duobus Quadrantibus EY et QV, continuo decrescere inis locis, quos omnia Meridianorum indicant; post sex vero horas, aqua, quae in Quadrantibus, EQ et UR creverat, paulatim deficiet, et in Quadrantibus oppositis aqua incrementum sumet per totidem horas. Vides itaque spatio viginti quatuor horarum aquas bis affluere, et bis defluere.

Atque haec quoad Motum Diurnam Lunae sufficiant.

CAPUT III

DISQUISITIO II.

Cur Mare potissimum vim suam tempore Novilunii et Plenilunii exerat.

Irrefragabilis experientia docuit, tum Mare potentissimis motibus agitari cum Luna Soli opposita aur cum eo coniuncta fuerit, non ita, quando in Quadratura constiterit. Quaeritur huius cusa Verum antequam ad ipsam declarationem accedamus, prius rem ita sese habere ex variis variorum observationibus docebimus.

Sciat itaque Lector, Motum Lunae verum in Zodiaco oppido anomalum seu irregularem esse ita ut medium hoc loco Motu supponere coacti simus, qui tamen non ita aequalis est ut non constitutum tempus subinde ab eodem deficiat. Nam Luna in perigaeo constituta multo celerius (uti patet ex Theoricis) a Sole recedit, quam cum in apogaeo est, atque tunc longius summum Incrementum protrahitur quam horis sex et 12 min. Quae omnia probe consideranda sunt. Accedit hisce inaequalitas Mensum Lunarium, quorum aliqui superant 30 dies, alii minores sunt 29; alii medii sunt, videlicet dierum o. Horar 12. 44 minut. Quicquid sit, in re Physica, Mathematica praecisio attendenda non est; sive enim Novilunium aut Plenilunium dimidio horae praecedat sive sequatur, dico curandum non esse; cum nobis sufficiat, Maris agitationem ante et post Luminarium coniunctionem aut oppositionem nonnullis diebus, maximum autem in ipso Novilunio aut Plenilunio Maris Aestum incrementumque contingere: Cuius rei causam quaerimus.

Notandum itaque, quod etsi Luna ex se sua natura frigidi et humidi temperamenti sit, sit tamen ut communicatis a Sole radii ipsa humiditas et frigiditas ita temperetur, utnec frigore nec calore excessivo, sed tepore quodam imbuatur; ex tepore vero qualitas illa Lune nitrosa, quam stus marini causam

supra diximus. suscitata, tanto in are agite efficacius, quanto luminis, quod dictae qualitatis veluti vehiculum quoddam est, maiori copia Mare verberaverit. Cum ergo Luna circa Plenilunium lumine communicato a Sole ,rectioribus radiis Mare potentius feriat, vehementiorem quoque indeo Motum consequi necesse est. Quod ita ostendo.

Sit Superficies Maris five Globi Terraquei I, Circulus Lunae excentricus ovalis figurae ABCD, hanc enim figuram singulis mensibus Luna bis in apogaeo, et bis in perigaeo constituta describit, uti ex Theoricis patet, quam etsi hic non expresserimus, Lector imaginari sibi poterit, Sit autem Luna tempore Coniunctionis in puncto A, Oppositionis vero tempore in puncto B tempore vero Quadratae configurationis in punctis DC. Dico Lunam in punctis C et D, Mare minimo quo potest gradu movere in punctis vero A et B, maximo. Ducantur ex Centro Solaris Corporis per phases Lunae AODCFG, etc. quae signant aetates Lunares, 29 dierum unius mensis Lunaris; nos hic phases tantum posuimus quae lineae radios in Lunaris Corporis superficiem incidentes referant ex his autem punctis Lunae lineae ad Centrum Terrae ducantur AI, SI, TI, VI , etc. quae radios Solis Lunari tepore et nitros aqualitate imbutos, et ex Luna in Terram reflexos designent. His positis, Dico tanto radiosam qualitatem reflexione sua effectum sortituram potentiorem, quanto reflexi radiii, uti ex Catopticis patet directo plus appropinquant , five quanto reflexus ad perpendiculum magis accesserit.

Cum itaque radii Solares quanto propiores fuerint Diametrali Lunae oppositioni AB, tanto quoque radium efficiant reflexum normaliorem; potentiorem ergo Maris commotionem hinc effici necesse est; cum Mare dicti radii recta feriant, et ad perpendiculum tota Lunaris facies Mari obversa sit singule quoque Lunaris faciei, sive radiosae Lunaris disci proiectur qualitate nitrosa praegnantes operabuntur, quod nisi in Oppositione, eique vicinis punctis nullibi contingit. Siquidem in quadraturis Lunaribus (praeterquam quod Solares rui tunc obliquissimo situ Lunarem Discum feriant, ipsa Luna quoque medietatem tantum aciei suae Terre obvertat) uti tumefactiva Lunae vis hinc inde Solaribus radiis in diversas plagas dissipata non integra Terrae influit: ita are quoque immotum, ex inconvenienti scilicet adspectu Lunae deficiens,veluti inducias quasdam cum eo constituisse videtur.

Accedit et illud, quod cum na tempore Dichotomias in apogeo, id est, in remotissimo a Terra excentrici sui punto, constituta sit, virtute Lunari quasi languescente, effectum in Mari desideratum praestare non possit; Luna vero contra in perigaeo, id est, proximo et vicinissimo Terrae puncto constituta, quod in 8 et 6 fit, necessario ex hac approximatione vivacissimum in Mari virtute sua effectum producet. Ex his patet, cur Mare tempore Plenilunii, ceteris temporibus sit, magisque increscat. Vide quae uberrime de reflexi radii natura scripsimus in Arte Magna Lucis et Umbre in fine primi Tomi.

Sed iam secundam partem difficultatis excutiamus: Quomodo videlicet tempore Novilunii, dum toto suo vultu a Terra aversa, nec Terraqueum Globum respiciat, nec lumen ullum ei communicare possit tante in Mari commotionis effectum producere possit.

Nota itaque, quod uti Sol tempore Coniunctionis Lunae est vicinior: ita radiis in Lunarem faciem recta dimissis Lunari qualitate Maris tumefactiva, quam Corpus Lunae perpetuo exspirat, totus imbuatur. Haud secus: ac Solaris radiatio per coloratum transiens vitrum in obviis rebus, adeoque toto interiecto medio spatio, eum colorem cuius vitrum est:: refert, parietesque rubro, si vitrum rubrum fuerit, viridi si viride, si puniceum puniceo colore imbuit : Ita dico Solares radios tempore Coniunctionis immediate sibi subiectam Lunam ferientes, eadem qualitate qua Luna affecta est imbui. Nam cum hoc Syzygias sive interlunii puncto facies Lunae Soli recta obversa, in nullo praeterea excentrici sui loco, Soli vicinior fit; certe ingentem tunc tum Luci Lunaris intensionem, tum qualitatis nitrosae concitationem fieri necesse est; quam undiquaque diffusam radii Solares mox attaque attingunt, nativo vigore Lunae tinguntur ac veluti impraegnantur, atque adeo intermediae diffusae qualitatis virtute foeti, dum in Maris incidunt superficiem, ceu Vicarii quidam Lunae, eundem in Terraqueo Globo effectum quem Luna et multiplicato quidem foenore praestant. Atque hoc experimento ostendo:

EXPERIMENTUM.

Fiat oblongus Cylindraceus Tubus A B, in cuius orificio B ponantur odorifera quvis non confertim, sed quantum fieri potest, rare compacta; hunc tubum intra cubiculum quoddam dirigas, ut orificium odoriferis rebus refertu Soli recta obvertatur, alterum vero, A, intra ditum vergat cubiculum: et experieris, mox ac tubus oi ret fuerit oppositus, Solis radios B odoriferam materiam transeuntes in cubiculo suavissimum odorem, si rosae roseum liliaceum, si lilia, si viole,violaceum excitaturos;quod non fit, Sole odoriferam materiam non illustrante. Solenim virtutem in floribus latentem calore suo excitat, eiusque radius quasi qualitate odorifera tinctus percolatusque, hoc pacto illam extra tubi orificium intra cubiculum derivat

Ex hoc experimento squet quomodo Soltempore Interlunii qualitate tumefactiva Maris tinctus, et per Lunare effluvium quasi percolatus, dicta qualitate imbuatur. Et quoniam totum Corpus Lunare dicta virtute imputum est, hinc obsuriorem partem Lunae et a Sole aversam, qua Terram respicit, dum ambientibus Solis radiis aliquo modo exitatur atque rerescit, reliquo iunctum profluvio, effectum quadantenus congeminare necesse est. Atq; hanc ego causam esse existimem, cur Mare tantopere concitetur Sole Lunae coniuncto.

Sit Sol A, Corpus Lunae B, Atmosphaera qualitatis Lunaris CCC undique diffusa. Vides igitur profluvium luminosum Solis per Atmosphaeram virtutis Lunaris C colatum, cribratum, carminatumque copiosa foetura tingi, conceptamque tincturam D per luminosum radiosi profluvii vehiculum in Mare tandem derivari; Unde illud potentissime triplici de causa concitari necesse est: Primo quia Sole qualitate Lunari imbutus fortius et efficacius operatur quam ipsa Luna. Secundo, quia Sol magis estt penetrativus, acutius Mare radiis suis quam Luna ferit. Tertio, quia radii Solares hac qualitate imbuti maiorem globosi Maris superficiem stringunt quam Lunares, ut ex Theoricis patet, et consequenter, uti maiorem aquarum molem, ita motum efficaciarem praestant. Accideit huic, quod dum Solis ex Luna reflexus radius Mare ferit tempore Novilunii normaliter, omnium fiat actio efficacissima. Cum vero Luna in punctis reliquis constituta, radii Solares semper plus aut minus ea qualitate imbuantur, fitt, ut Mare Solaribus radiis Lunae vicariis percussum tanto maius sumat incrementum, quanto Luna puncto A fuerit vicinior, et tanto maius decrementum sumat, quanto punctis XH fuerit vicinior; in his enim ob omnium obliquissimum situm, Terraqueus Globus omnium minime de virtute Lunari participat, ob causas supra insinuatas.

Incipit autem Sol tingi, tribus diebus ante Coniunctionem, in puncto L, unde et Mare crescere incipit, usque ad punctum Coniunctionis B, ubi Incrementum maximum est et hinc paulatim decrescit tribus aliis diebus, donec Sol extra Lunaris profluvii radios in puncto R constitutus vicariam operam suam Luna restituat; quae tamen uti lumine debili deinceps are verberat, ita minime quoque id concitat, donec a Quadratura paulatim emergens, in dies maius maiusque incrementum, pro magnitudine luminis, quo are ferit, producat

COROLLARIUM

Hinc patet, tribus aur quatuor diebus fere ante Novilunium Mare tantum Solari lumine, Lunari tamen virtute tincto agitari; at totidem diebus ante vel post Plenilunium, Lunam propria sua virtute are immediate concitare tanto potentius, quanto ipsa puncto Oppositionis B, fuerit vicinior; reliquis vero diebus ante vel post Quadraturam, Mare ob exilitatem communicat virtutis Lunaris veluti quiescere videtur. Hoc pacto M N Luna ex H progressa in puncto v. gr. V tribus ante Oppositionem diebus vires acquirit maiores usque ad F Oppositionis punctum, ubi maxime urget;et ex hoc paulatim diminuta vigore usque ad S punctum, tribus post Oppositionem diebus, ibidem deficere incipit, usque ad punctum. ubi minimi in concitandis aquis vigoris est.

CAPUT IV.

DISQUISITIO III.

Cur Mare non semper sex horis fluat aut refluat in diversis Orbis Terrae partibus, une tam irregulares Maris motus proveniant

SUPPOSITIONES

Ex Observationibus factae.

Suppono primo: Si totus Terrenus Globus aqua. uti in Cataclysmo Universali, tegeretur, nullum tunc Fluxum Refluxum que vi Lunae causatum appariturum;sed tota Maris fluctuatio Ventorum flatibus in hanc vel illam partem Mare dispellentibus sine dubio adscriberetur et ratio in propatulo est, quia Fluxus et Refluxus ratio in alto Mari non advertitur, sed tantum in Litoribus, in quibus tantummodo Accussus et Recessus Maris notatur.

Suppono secundo: Si tantum unica in ceao Insula sub Equinoctiali linea constituta existeret. v. g Insula S. Thomae, dico Fluxumet et Refluxum Maris ad istiusmodi Insulam semper constanti et invariabili ordinis lege vi Lunae ex Oriente in Occidentem mote sese habiturum; si quae tamen foret motis diversitas, illa entu potius, quam Luna, Maris affluxum aut defluxum vel impedientibus, vel in alias et alias partes divellentibus adscribenda foret.

Sit Insula A sub Equinoctiali posita, et unica in Mundo: Luna vero, sit in vel, ibique normaliter premat subiectam sibi superficiem Maris, quae in tumores undique et undique accumulata, haud secus ac in Stagnum quodpiam lapis coniectus, maiores semper et maiores undarum diffusione usque ad Litora BCDEF explicaret. Et aqua quidem ad Litus D, recta illisa incrementum sex horarum ostenderet; In Litus vero C et E oblique illisa, ibidem totidem horis incrementum faceret; in Litoribus vero concavis B et F, obliquissime illisa circulares faceret reflexiones. Pari pacto Luna in Tropicis O et N constituta alias et alias illisiones aquarum causabit in Litoribu, uti ostendunt lineae OG, OC, OD, OE, OF, quae undarum cursum indigitant. Simili modo Luna in Tropico NF constituta, in dictis Litoribus FEDCB, alias et alias illusiones produceret, quod et de omnibus et de singulis parallelis Zonae Torridae, in quibus Luna pro tempore existit, intelligendum est. Luna iterum in loco X constituta, Mari intermedio ad Litora Q prioribus opposita dispulso, ibidem novum incrementum ostenderet, in oppositis vero Decrementum moliretur et hoc semper ex horarum spatio, constanti et immutabili Naturae lege, nisi a Ventorum Flatibus, uti dixi, impediretur. Si enim Boreas spiraverit, Currentes Maris a Luna concitati versus Austrum dispellerentur; e contra Austro spirate versus Boream. Luna vero in L et S constituta versus Litora YZQ, novos aquarum incremento assultus parabit, et qua proportione crescet hic Mare, ea in oppositis Litoribus decrescet.

Vides igitur in hac Figura, aquas se dilatare ad pressione Lunae, iuxta Ventorum Rhombos in Pyxide Magnetica dispositos, et iuxtar respectum quem Figura hic posita luculenter demonstrat.

CONSECTARIUM I.

Ex his patet, Affluxum et Defluxum Oceani ex se et sua natura semper esse similem; impdiri tamen et retardi variis de causis: primo vel ex dispari Continentium Terrarum, Promontoriorum, Insularum obviarum, Sinuum, alia et alia constitutione. Secunto, ex differenti Oceani fundi dispositione, cuius uti magna est enaequalitas, ita diversimode Mare ea concitatur. Tertio, ex subterraneorum meatuum partim ingentes aquarum moles ad instar fluminum non ex fundo tantum sed et ex lateribus subaqueis evomentium, situ; partim ex spirituum subterraneorum violenta eruptione, quo generalis Maris motus mirum in modum impeditur. Quarto, ex Ventorum nullo non tempore Mare nunc in hanc, modo in illam partem agitantium flatiubs.

CONSECTATARIUM II.

Quantitatem Fluxus et Refluxus ex se et sua natura inconstatem esse in quolibet loco, et diversam ad diversos dies, eoque maiorem vel minorem, quo Luna remotior, vel propinquior ei loco extiterit; quoniam Luna singulis diebus locum suum in Zodiaco mutat, atque aliis diebus, aliis locis fit verticalis, et per consequens a quovis loco remotior, vel eidem vicinior.

Hoc posito concludimus, quod diversa sit ad diversos dies in eodem loco quantitas Fluxus et Refluxus, sive insensibilis. Quod itaque tam dispar Fluxus et Refluxus ratio in diversis Litoribus observetur, id non tam Lune nunquam in certo loco stabili, quam diversae Continentium Terrarum, Sinuum, Insularum, Ventorumque conditioni adscribendum esse putes, uti postea ostendemus.

Observatum enim per irrefragabilem experientiam omnium eorum qui Litora Oceani aut caeterorum Marium adhabitant: Primo, maximam Mari intumescentiam tunc primum fieri cum Luna Meridiani eius loci supremum vel imum punctum occupat: sed in multis aliis locis intumescentiam illam fieri alio Lunae situ, observatum fuit.

Secundo: Observatum fuit, Mare ad pleraque litoras sex horis cum 12 Minut. affluere, et totidem horis defluere; in nonnullis tamen locis oribus horis affluit, paucioribus, uti postea dicetur; ita tamen. Ut tempus Fluxus et Refluxus nempe inter duas maximas intumescentias, simul faciat 12 horas cum 24 minut. vel, ut alii volunt, fere 25 horas. Atque adeo tumor Maris singulis diebus integra fere hora serius accidit; quia Lana integra fere hora, scilicet 48 minut. tardius ad eundem Meridianum vel verticalem redit singulis diebus

Tertio: observatum fuit, in aliquibus locis Affluxum esse maximum et vehementissimum, in nonnullis minimum; in quibusdam nullum, vel vix sensibilem contingere. Quaeritur itaque ratio omnium harum diversitatum. Quae ut quam luculentissime ostendatur, hic Hydrographicas Figuras apponendas duximus, ut per eas, tanquam in proto typo singularum adductarum hucusque observationum ratio liquidius appareat.

QUAESTIO.

Cur i nonnullis locis summa Maris Intumescentia contingat Luna Meridianum obtinente; in aliquibus vero locis, Luna intermedium inter Cardinalia puncta locum obtinente?

Respondeo: In omnibus istis Oceani locis, ubi nullum impedmentum intervenit, Fluxum sex horis et Refluxum totidem horis Luna Meridianum obtinete, durare observatum est: uti fit in Freto Magellanico, in Canali ad litora inter Africam et Insulam S. Laurentii interiecto: in Freto Manilano, Javae et Malaccae: in his enim locis Mare veluti carminatum suum motum versus Occidentem rect et constanter tenet, uti ex Mappa patet: si tamen a entis et Currentibus Maris, de quibus postea dicetur, non impediatur aut interturbetur, uti passim sit, et de hoc apud neminem controvertitur: Difficultatis cardo in hoc versatur, Cur in nonnullis locis summa accidat Maris intumescentia antequam Luna Meridianum attingat, id est, Cur tempore Novilunii aut: Plenilunii, tum tandem summum are robur et incrementum sumat, cum in Plaga Austro Zephyrea, aut Euro-Borea constiterit Luna. Siquidem Londini maxime heteroclitum se monstrat tare: aqua enim tum primum altissima est, cum Luna pervenit ad Plagam B vel A. In China in Portu Portu Maccan, uti refert P. Martinus Martinii in suo Atlante, aqua diversis temporibus diverso Lunae situ, suum obtinet incrementum. Circa Septembris vigesimum diem, Luna nova maximum incrementum sumit lora fere sesquioctava ante meridiem, Luna tribus horis adhuc a Meridiano dissita. Tertia die Februarii, tertia die Novilunii maximus affluxus Maris sit post duodecimam; unde colligitur primo die Februarii, summum sive maximum Affluxum aquae fuisse post horam decimam Minuto quadragesimo et deinde 16 Febr. ipso Plenilunii die observatum suit incrementum maximum Maris fuisse fere circa meridiem. Secunda Iunii, quarto a Novilunii die altitudinem maximam Maris pariter fuisse fere circa duodecimam;unde colligitur primo die Novilunii fuisse circiter tribus ante meridiem horis incrementum summum. Addit observatum tempora et horas maxim attitis et ecrementi aqu non convenire cum illis horisque ex Lune motu supputantur, nisi quinque dibus ante et post Novilunium: Affluxum tamen in hac parte non nisi horis ut plurimum novem durare, tribus Defluxum: adeo ut semper tempora Affluxus et Defluxus simul sumpta conficiant 12 horas cum 24 minutis circiter, uti supra diximus.

Sed ut perspicacius de singulorum Motuum diversitate philosophari possimus, Observationes primo adducendae sunt.

In Belgio, Francia, Anglia, Hollandia Mare ad dictarum Regionum litora, tempore Novilunii et Plenilunii, ita se habere, uti sequitur, perpetua experienti observatum fuit.

Observationes Aestus Maris in Belgio, Anglia. Francia, Hollandia, ex variis collectae.

Hora 12 Plenilunii aut Novilunii incipit Mare intumescere ad summum in Litoribus Flandriae, Enckhusae in Hollandia; In Frisia, Zelandia. Doremberniae in Anglia. Minut. 45 post duodecimam Flissingae in Zelandia.

Hora 1 1/2, post duodecimam in Occidentali latere Insulae Wicht, Caleti, ad Ostia Fluvii Tamesis Angliae, ad litora Zelandiae in Ostiis Scaldis.

Hora 2 1/4 post 12. ante Ostia Scaldis et Mose.

Hora 3 post 12. Amstelodami, Roterodami, Dordraci, Novi Castri in Anglia, ante Pulvinos Flandriae. in Ostio Garumnae in litoribus Britanniae Galliae. Hispaniae. In Occidentali litore Irlandiae ad Hollandiam usque.

Hora 3 1/4 post 12. Rhotomagi in Gallia, ad Cupellam, in Fluvio Garumna, caeterisque finibus litoris Hispanici, Lusitanici, Gallici.

Horaa 4 1/2 post 12 a Texelia ad Australia litora Irlandiae.

Hora 5 1/2 post 12. in omnibus partibus Australis litoris Hyberniae. Plimuthi Angliae.

Hora post r2. ante Hamburgum in Albi; in Canali inter Angliam et Brabantiam.

Hora 6 1/4 post 12. inter Bavick et Vaelmuyam.

Hora 7 1/2 post 12 in statione navium (op de Heede) ad Texeliam Kilduinae

Hora 8 1/4 post 12. iuxta Insulam Wicht, usque ad Bevesier.

Hora 9 post 12 ante ostia Amisis Fluvii Frisiae, et ad omnia eius litora

Hora 10 1/2 post 12 ante Ostia Tamesis Fluvii Angliae, ad litora Normandiae et Picardiae

Horac 11 1/2: in Fluvio Tamesi, aliisque Angliae locis.

Observationes factae a Nautis in Oceano Occidentali circa Estum Maris, in Noviluiis

In Freco Gaditano Luna nova, aqua plena est postmediam noctem hora 鈥� 1 1/2

Eodem tempore in Portu Calessi, et in tota illa Plaga maritima a Tarifa, et S. Luca.

A Promontorio Rutae usque ad Caput S. Mariae, Mare plenum est post mediam noctam - - - 2 1/4

A Capite Mariae usque ad Caput S. Vincentii et hinc usque ad Caput Finis Terrae et hinc per Litora Biscaiae et Franciae aliquibus locis excepto Ostio Garumnae, aliisque nonnullis locis . quas Boglienas et la Ollona vocant Mare plenum est post mediam noctem - - 3

In citatis vero exceptu plenum est post med. noct. - - - - 2 1/4

In Litoribus Franciae ad Pondavid, Coradum Blancabum, et quem Furuum vocant - - - - 3 1/4

A Forno usque ad Insulam Hebas Mare plenum. - - - - 4 1/2

Ab Insula Hebas, et quas Caschettas vocant,usque in Carnesul ad litus. - 5 1/4

In Continenti Franciae, quae respicit dictas Infulas - - - - 6 1/4

In Normandia et Picardia, Caleti, Neoporti. - - - - 9

In medio Canali Franciam inter et Angliam - - - - 12

A Caleto usque Neoportum in Mari 13 milliaribus a litore. - - - -1/4

A Caleto usque ad Gravelingam in Mari alitore dissito - - - 1 1/2

A Gravelinga per totum Flandriae Litus Zelandiam - - - 3

Et in Mari a Litoribus dissito. - - - 3

Cur itaque tanta divertas contingat in supra citatis locis nec uniformiter fiat Maris commotio, Rationes sive causae partiales plurimae concurrunt.

Prima et radicalis causa est Motus Maris generalis a Luna in alio et alio Zodiaci Dodecamorio constituta, concitatus.

Secunda ratio est, diversus Oceani ad Litora Americae appulsus et repulsus, ex qua multimoda reflexione ad litora disparatae constitutionis nascitur maxima tum quoad tempus, tum quoad incrementum Maris diversitas.

Tertia est, fundi Maris alia et alia dispositio. Neque enim quispiam sibi eum ubi queaequalem imaginetur; sed uti in Itinerario Extatico Submarino ostendimus, disparatissimae conditionis. Quemadmodum enim in Terreno Globo ubique ingentia Montium cacumina assurgunt: ales profundissimae in alia set alias valles discriminat, longissimo spatio in innumeras regiones deducuntur; Flumina ex montibus evoluta innumerisque aliis ditata per immensas terrarum ambages sinuosis voluminibus decircinantur: Idem intra sare contingere tibi persuadeas velim. In quo ssas praecelsis suis verticibus Montes altissimos esse putes imo Maris fundo insertos; spatia vero Mari intra Insulas et Insulas fretorumque submarinorum gurgustia, profundissimas Valles esse scias; neque deesse putes Flumina submarina, quibus subinde Fluxus generalis tum rectus tum reflexus mirum in modum impeditur. Iterum, quemadmodum experientia docet Flumina inter Montes coarctata semper velociora iisque in planis locis lento passu intra Mare devolvuntur, et inter angustias tum montium tum planitierum Flumina velocius moveri. In medio quam in litoribus, nisi fundus Currensque Fluminis in terram magna aquarum mole aggravatus irruat, quod sine exesione corrosioneque litorum obviorum fieri non potest : Idem in fundo Maris contingit. Cum enim tota aquea Oceani massa virtute Lunae usque ad fandum concitatur; in fundo vero innumeri ubique locorum immensi scopulorum pectines, et profundissimae valle in submarinas regiones longe lateque exporrectae occurrunt; hinc Aquarum moles huiusmodi vallius five profunditatibus supraeminens virtute Lunae concitatur Motu Maris generali ex Ortu in Occasum; quae vero inter altissimorum Montium sive Insularum litorumque vales concavitatesque conclusae sunt aquae, hae impetum iuxta Vallium ductum sequuntur, atque hos nos Currentes naturales vocamus. Hi enim ubi obstaculum terrenorum Montium Insularumque offenderint, tunc ecce repercussi aquam vel in oppositas partes, vel obliquitates, vel pericyclosi quadam seu circulatione alia et alia agitant. insultibusque suis infestant Litora, uti supra demonstravimus. Quae cum non eodem tempore contingant, sed serius aut tardius pro vario Fluctuum Maris tum rectorum tum in alios et alios tum Currentes tum litorum tractus varie reflexorum concursu certe Aestum Maris generalem iis in locis non eodem tempore contingere vel ex dictis luculenter patet. Accedit quod hi Currentes varie pro vario in Zodiaco Lunae situ mutentur varientur que. Luna siquidem in Tropico constituta, et longe a vertice nostro dissita, Mare diverso modo agitat; diverso in Aequinoctiali; diverso in Tropico nobis viciniori; diverso, Soli; iuncta, eidem opposita, alio et alio in Quadraturis posita.

Ratio quarta est Ventorum diversitas, quae superficiei Maris potissimum dominatur; quibus Currentes Maris tum recti, tum reflexi oppido aut retardantur, aut concitantur velocius.

Ratio quinta est, Ingentium Fluminum in Oceanum evolutio ubi ex continuo undarum conflictu naturalis Estus Maris mirifice impeditur, Fluminisque impetus non nisi ingenti Oceani irruentis ponere tandem superatur,atque adeo Affluxus tardius, citius Defluxus contingit; uti videre est in Garumnae Gallici Fluminis Osti, et in Africano Flumine, quod Senega vocant, uti postea docetur.

Ratio sexta. Cum Maris fundus, quemadmodum in citato Itinerario Extatico Submarino ostendimus, sit innumeris Canalibus perfossus, sit ut ex subterraneis Aestuariis nullo non tempore ingentes exsufflentur exhalationes, quibus Mare mirum in modum tum redditur, iisque Motus generalis Maris non parum turbatur.

Atque ex hac causarum conglobatione omnes heterocliti Maris aestuantis Effectus solvuntur; in quibus producendis nunc una iam plures, subinde omnes concurrunt. Sed iam ordo postulat, ut nonnullos propositos nobis casus per rationes praemissas resolvamus.

CAPUT V.

DISQUISITIO IV.

Cur Londini in Fluvio Tametsi tunc maxima Maris intumescentia accidat, quando Luna in Quadrantis Austro-Zephyrea parte constituta fuerit; Contra, Luna in Borealibus Signis in Euro-Borea plaga constituta, tunc maxima intumescentia contigat, tribus videlicet horis antequam ad Meridianum Londinensem pertingat.

Dico itaque, Cum Luna in Australibus Signis constituta ab Oceano Germanico quam ut eum radiis suis attingat remotior sit hinc fit, ut per ambages id praestet quod rectis aut obliquis radis non potest. Mox enim ac la Meridianuem Londinensem attigerit, tum simul etiam Londini in ameMare crescere incipit ; hoc autem init incrementi non provenit a Lunari virtute immediate, qua Mare Germanicum premitur, sed per Oceani reverberationem quandam ex Litoribus factam, ut sequitur: Siquidem Luna in Meridiano per Londinum transeunte constituta, dum virtute sibi propria subditum sibi Oceanum Indicum normaliter premit hic pressus et sensim intumescens. perque Aethiopicum Oceanum longe lateque dissusus, cum ad Americae Borealis Litora exitum non inveniat, is mox repercussus exinde duplici via aditum sibi in Germanicum pandit Oceanum; primo ex Occasu in Ortum per Mare Angliam inter et Franciam constitutum secundo per Oceanum Septentrionalem circa Scotiam circulatus, ubi ad Borealis Litora appulsus, repulsusque inde dum se in Germanicum Mare violentius insinuat, interim prior Oceani pars per Anglicum sive Britannicum Mare fauces que Ictias irruens dum longe lateque se pariter in omnes Germanici Maris plagas explicat, fit ut utriusque Oceani fluctibus concurrentibus ingens lucta in Mari nascatur et uti inferius are superius superare nequit, ita illud Borealis Oceani pondere pressum, qua data porta fugiens, recta obvio sese Temesis Ostio committit, unde paulatim aqua usque ad maximum incrementum exuberat, quod fit hora circiter tertia post meridiem, Luna in plaga Austro-Zephyrea constituta; et statim cessante Oceani fluctuatione, una etiam paulatim aqua Fluminis decrescere videtur.

Sed Figura melius omnia docebit; in qua ad Litora Americae A, sit appulsus Oceani a Luna concitatus; hic ex A repercussus partim in C et B, partim, in F circulatus et ad Insulas M L allisus repulsusque: denuo Currentem suum vel per O: aut per P orditur. Qui obviis Litoribus C et H repulsus Mari Germanico D impetuose insinuatus, eum in Currentem . offendat, tanquam ad sibi resistendum impotentem insufficientemque, partim ad circumvieina Angliae, partim ad Flandriae Daniae que aquarum, tribus horis potissimum in obvium Tamesis X Ostium depellit unde ibidem incrementum maximum contingit aquarum tribus horis postquam Luna a Meridiano Londinensi discessit tanto enim tempore, uti ex nostra AEtus marini Rota patet, dicta Maris circulatio ab Americae Litoribus usque in constitutum ocum durat.

Sed iam ad alteram difficultatis partem progrediamur, qua dictum fuit Lunam in Borealibus Signis aut e Tropico constitutam,tunc primum maximum incrementum :turum Londini causare cum ea constituta fuerit in opposita Euro-borea plaga. Dicimus itaque hoc ideo fieri, quod Luna tunc Mari dicto proxima ut superemiet, ita virtute sua id potentius quoque feriat. Unde Luna oriente Mare D paulatim pressum, mox intumescere incipit, dumque liberum in Faucibus exitum non reperit, hinc Aqua ad Ostium Fluminis X conglobata, intra tres horas summam intumescentiam Mari efficit, quod alias si liberum in patenti Mari exitum reperiret, intra sex horum spatium contingeret, uti in reliquis Litoribus Angliae. Luna itaque in Euro-Borea plaga constituta ob ditas causas tribus hori anticipat incrementum. Interea Oceanus Atlanticus ad Americam appulsus retropulsusque, uti per Britannicum Mare ruens, aversum a se Tamesis Ostium reperit, ita illud praeteriens vel in Boreales vel Ortivos Maris tractus diffusum una secum tumidas in Ostio dicto stabulantes aquas rapiens abducit, unde et decrementum contingit ab hora 9 usque ad 12 et ultra.

CONSECTARIUM I.

Ex his patet, quandocunque Currens Maris recta sibi obvium vel Sinum vel Litus habuerit in illud quoque vim suam maxime exerere; uti fit in Litoribus Z Hyberniae, Scotiae, Insulis que ML. Contra vero, si Litus aliquod oblique tantum raserit aut illud prorsus aversum: habuerit, in illo quoque incrementum nullum fieri uti in Litoribus B B Maris Britannici, nisi obstaculum aliquod, aut Insulam , aut Promontorium post illud invenerit; in, illud enim illsus Maris Currens reflexusque, tandem in loco quem prius praeterierat, aliquo post tempore, incrementum causat. Atque haec causa est, quare in diversis litoribus tam inconstans sit tempore horae incrementi. Quia Mare primo recto cursu illud litus praeterins, dum in aliud litus reflectitur, illud repulsum in loco derelicto tandem Consect. quod primo neglexerat, reflexo cursu repetit.

Multum quoque iuvat ad irregularis temporis rationem tumescentia aris quae sit per Motum generalem a Luna concitatum; vel enim in Ortivo quadrante Mare crescit et in Occiduo decrescit, vel contra in Ortivo decrescit, in' Occiduo crescit; vel denique in utroque decrescit vel in utroque decrescit;ex qua combinatione nascitur ingens Marini aestus quoad tempus diversitas. Contingit enim, ut Mare in cuiuspiam Promontorii Ortiva parte decrescat, in Occidua crescat,et contra,ut fit in in Sinu Gallici Maris W litera signato; ubi in Occiduo Litore Promontorii X aqua, Maris Britannici aestu crescente ob illisionem in dictum Caput factam crescit; in opposita vero parte Ortiva decrescit cum Maris aqua generaliter praetereunte et defluente; post aliquot vero horas hic in Litoribus X crescere incipit, eo quod Mare decrescens in curvum Maris Litus iuxta Fauces impulsi, aquas in Litus oppositum + retroagat; interim in opposita Occidui Promontorii parte aqua decrescente.

Quod itaque de uno dicimus, de omnibus aliis dictum esse intelligas.

Possem hoc loco omnes heterocitos Maris in diversis litoribus tum Regionum tum Infularum effectu describere, eorumque rationem dare; sed qui hucusque dicta penitius intellexerit, in huiusmodi solvendis nullam difficultatem reperiet:cum ad unam semper vel plures aut etiam ad omnes concurrentes supra memoratas rationes et causas, exoticus Maris aestus revocari possit.

CONSECTARIUM II.

Patet quoque, cur in Freto Weigatz Aestus Maris ex Occasu in Ortum contingat. Dico, eam ob causam id fieri, quod illisus Oceanus ad Litora Americae F, Currentem suum per EO et P ex Occasu in Ortum uti Mappa monstrat, ducat, atque ibi inter st Novam Zemblam et Weigatz, Continentemque Finmarciae et Biarmiae strictum summo impetu in Oceanum Orientalem sese exonerando, devehat decrescente vero ari E O P, Aestum quoque ex Ortu in Occasum remeare necesse est. Cur quoque inter Angliam et Hiberniam, tam insolentes K Maris motus observentur, causam dicimus esse circulationem Currrentium ex Mari Deucalidonio et B Britannico in K refelexam, ubi Mare inter varios Sinuum Insularum que anfractus, variisque gurgustiis fractumiss, undarumque diversa recta, obliqua aac sinuosa repercussiot conturbatum heterocitos stis efecfr caufare,nil mirum est. Accedit hisce subterraneorum Canalium utriusque Insulae ultro citroque aquas suscipientium eructatio; quibus concurrentibus nil tibi in tu marino stabile promittas

Eadem causa adscribitur inconstantiae Maris in Insulis Hebridibus.

CONSECTARIUM III.

Cur in Litoribus H Occiduis Norvegiae et Fluxus et Refluxus nunquam sensibilis observetur; Respondeo, cum Curres Maris EOP, a Glaciali Mari, et Litore Finmarchiae repulsus viam suam versus H et V, in Germanicum Oceanum decircinet, atque adeo dicta Litora H, recta appellere non possit, sed ex H versis V defluat, decrementum quoque ibidem singulare non notari; accedit, alterum Currentem EMH per L obvias Insulas tum Habridas et Orcadas, tum per Insulas H Norvegiae adiacentes veluti carminatum, virtutem suam Fluxu Maris paulatim languescente, deperdere.

CAPUT VI.

DISQUISITIO V.

Cur in Ostio Galliae Flumine aqua septenis horis crescat, quinis vero tantum decrescat; Contra vero in Senega Africae Fluvio aqua Maris quaternis horis crescat, octonis decrescat.

Respondeo ad primum: Quia cum Oceanus ex Americae Litoribus repulsas recta Cantabricum Sinum C ingrediatur rectaque Garumne sibi Ostium obvium habeat fit ur Currentes Littora etet radentes, atque in C concurrentes magna lucta decertent, atque adeo Ostium Garumnae C obsepiant. Quoniam tamen Fluxus directus A C, recta Ostium petit, fit, ut priores Currentes reluctantes impetu Currentis A C, fracti, una simul Ostium penetrent; sed hic nova lucta undarum Garumnae sese Fluxui Maris opponentium accedente, dum potentiori Maris Currenti resistere non possit, cum tempore praevaleat incrementum que una hora tardius, septenis videlicet horis, quam generalis Motus Maris postulat ob bores in evincendis Fluvii undis exantlandos perficiat. Detumescente vero Maris Fluxu, et Fluvius veluti liberiori aurae restitutus facilius breviorique tempore, videlicet quinis horis, decrementum suum conficit; ut hoc pacto tempus Fluxus et refluxus, quod 12 horarum Natura constituit, uti septenis horis in laborioso affluxu insumsit, ita illud in defluxu brevitate temporis, quinis videlicet oris recompenset.

Ad Senegam Fluvium, quem et Geographi Nigrum vocant, quod attinet. Cur is quaternis horis affluat, octonis defluat, dicimus hoc ideo fieri, quod generalis Motus Maris in Indico Mari concitatus et per Ethiopicum Oceanum longe lateque diffusus, cum Insulas Hesperidum primum sibi obvias impetat, sit ut inde repercusis versus Ostium Fluminis Sengae, caeteroquin lenti tardique, illud tamen intrans, incrementum paulatim ordiatur; cum vero interim Oceanus ad Brasiliae Litora appulsus repulsus que inde recta dictum Ostium petens, quaternum horarum spatio mire augmentet, it ut interim alius ex Borea Maris Currens, impetum prioris Currentis infringat, alioque divertat; hinc detumescente paulatim ad Fluminis Ostia Aestu, Mare quod in interiora FLuminis quieti et tranquilli sinuosa volumina irrepserat sensim una cum lentitudine Fluminis decurrens suo tandem, detumescente iam Currente qui Fluxum Fluximis cohibuerat, post octonas horas alveo restituatur.

CONSECTARIUM.

Hinc patet, tanto Mare plus temporis, caeteris paribus, in Affluxu atque incremento alicuius Fluminis insumere, et tanto facilius Defluxum contingere, quanto Flumina, quorum Ostia intrat, fuerint rapidiora declivioraque; contra Mare tanto minus in Fluminibus Affluxu laborare, et plus laborare in Defluxu, quanto flumina fuerint planiora, quietiora, tranquilliora; haec enim irruente Mari facile replentur; contra in declivioribus Fluminibus Mare plurimum ad eorum undas superandas laborat. Patet quoque, Currentes sese mutuo impedire, et naturalem Affluxus motum ita resecare,ut quod ex horarum spatio Affluxu suo Mare praestare debebat incrementum, id non nisi quaternis aut paucioribus horis pro Currentis alterius impetu intercedentis anticipatione aut posticipatione perficiar, ut ex dictis patet. Atque hanc ego causam esse putem, in differentibus Fluminum Aestibus.

CAPUT VII.

DISQUISITIO VI.

Proposuit non ita pridem Perillustris Generosus Dominus . de Moray Eques Scotus, insigne de exotica Aestus marini constitutione, quod in Orcadibus et Hebridibus se observasse scribit, Dubium; quocum multis aliis peritis frustra proposuisset tandem ad me confugit, sperans futurum ut tam inexplorabilis effectus causam redderem,lumenque aliquod adferrem tam impenetrabili difficultati. Verba dicti Equitis, prout ex literis eius ad me datis excerpta sunt, sunt sequentia;

Rei nautice, inquit, perutile esset, historiam tam Maris aestus et motus omes tam regulares, quam anomalos ubi vis occurrentes fuse explicantem condere. Quicquid hucusque de hacre vicere contigit, mancum puto. Te dignum sane facinus esset, hoc muneris suscipere. Mirae sun in quibusdam locis Fluxus et Refluxus alternationes. Ego hic narrabo, quod in Insulis Hebridum partim propriis oculis observavi, partim ab incolis fide dignis didici. Est locus in Freto Insulis minusculis, rupibus et syrtibus frequentibus consperso inter maiores vulgo Eust et Herres Insulas sito.

Aestus maximi, id est; tempore Coniunctionis Oppositionis Solis et Lunae, quo plemmyra fit hora sexta, ordinate procedunt; Fluxus ab Oriente in Occidentem sex horarum spatio, sicuti et Refluxus ab Occidente in Orentem pericitur. Hoc duobus diebus ante Plenilunium eiusque Oppositum, ac totidem postea, semper sic se habet;

Tertia autem die et deinceps longe aliter, toto enim tempore diurno sive fluat, sive refluat, cursus aquae semper Occidentem versus dirigitur, nocte vero in Orientem vergit. Hoc ego ipse deprehendi; sed ferunt in super Indigenae, aliud ad huc magis mirum hic accidere.

Tota scilicet die, dum Sol Signa Borealia perlustrat, Cursus aquae dictos in Occidentem tendere, tota autem hyeme in contrarium; quorum causam mihi non est concessum penetrare. Hactenus verba supra citati Equitis.

Tria itaque in hoc proposito Dubio consideranda sunt: Prius ur duo as diebus ante et post Coniunctionem et Oppositionem Solis et Lunae, Mare semper sex horis fluat et refluat. Ethic Aestus, uti ex generali Motu Maris Lunae vi concitato provenit, uti supra fuse ostensum fuit, ita ulteriori expositione non indiget. Alterum maiorem difficultatem habet; Cur tertia die a Novilunio aut Plenilunio, Mare diurno tempore semper Occidentem versus, nocturno vero tempore Orientem versus Mare diffluat? Tertium est, Sole Borealia Signa transeunte Mare Semper Occidentem, in Australibus vero Signis, hyeme videlicet, semper Orientem versus currere. Verum cum dicta Observatio non omnibus numeris fecundum omnes circumstantias sit expressa, meum in hoc negotio iudicium inconsultius interponere, quum esse non iudicavi; cum non sciam utrum post tertiam a Coniunctione et Oppositione diem tam exoticam mutationem subeat, an vero reliquis quoque subsequentibus crescentis aut decrescentis Lunae dibus, quod in Dubio non exressum fuit. Secunda ratio maiorem adhuc difficultatem patitur, idest, quod Mare in aestate semper Occidentem, hyeme vero semper Orientem versus currere dicatur; quod pariter concipi non potest; eoquod praecedenti observationi contradicere videatur. Debuissent itaque omnia quam diligentissime specificari; utrum videlicer exceptis Noviluniis et Pleniluniis Mare in aestate tantum in Occidentem, aut in hyeme tantum in Orientem vergeret. Quod si ita accidit, necessario sequetur, Mare semestri spatio semper Occidentem. et altero semestri, Orientem petere, quod absurdum est; cum iam extra Coniunctionis et Oppositionis tempus, noctu tantum Orientem, interdiu vero Occidentem Mare petere observatum sit; unde uti nihil in hoc dubio determinatum est sed confusa quadam ratione perscriptum, ita quoque iudicium de iis praecipitantius ferre non hominis prudentis, sed infensati foret. Ut itaque genuina tantarum mutationum causa quam exactissime eruatur, oportet primo a peritis hominibus Observationes fieri quam praecisissimas, videlicet,

Quis et an sit otus ille exoticus tertio ante et post Coniunctionem et Oppositionem Solis et Lunae.

Utrum illo tantum die duret, an sequentibus quoque diebus a dictis Lunae locis remotioribus.

Deinde, quo tempore incipiat noctu versus Occidentem Mare currere:

Quo tempore interdiu in Orientem. An istiusmodi Contrarii Fluxus praecise sub duodeno horarum numero comprehendantur.

Deinde, quomodo hic Fluxus semestri spatio in Occidentem aestivo tempore duret:

Quomodo in Orientem tempore hyberno.

Utrum hoc de singulis semestris spatii diebus intelligendum sit. Utrum tantum in diebus extra Novilunium et Plenilunium constitutis.

Iterum an id quovis Lunae in Zodiaco situ contingat.

Tandem recte describendus foret Litorum Insularum que profunditas Mare exploranda, et similes Circumstantiae sine quarum combinatione ut ad intentum propositumque nobis scopum pertingamus, fieri non potest.

Dici enim vix potest, quantum in diversis Maris Fluxibus oculi nos subinde fallant, non dicam imperitos sed rei nautica a iuventute assuefactos; dum putant Mare in hanc vel illam partem currere, cum tamen nihil aliud quam Maris quaedam fluctuatio, qua illudimur, existat. Unde, quemadmodum superius quoque diximus, nil difficilius sit, quam in alto Mari Fluxum et refluxum Maris observare; in locis quoque Insularum multitudine intricatis, in summa Maris nunc in hanc nunc in illam Insulam impacti, multiplici reverberatione, et perpetua undarum circulatione, Maris constantem in Orientem aut Occidentem motum observare quam difficillimum iudico.

Sed ad alios casus exactioribus Observationibus, et nulli non, qui huiusmodi Oras accolunt, quotidiana experientia notos progrediamur.

CAPUT VIII.

DISQUISITIO VII.

Cur Mare Australe, vulgo del Zur, ixta Panamam tam insolitos incredibiles Fluxus et Refluxus faciat; Contra, in Mari Boreali, vulgo del Nord, iuxta Portum Nombre di Dios, caeterisque Continentis Americae Litoribus, vix sensibiliem Aestum causet.

Tractat hanc Quaestionem Franciscus Gonzales d'Oviedo in sua Universali Historia Americae l.2.c.10 aitque, omnibus Philosophis et Literatis se prodigio sos huiusmodi aris effectus proposuisse at nullum fuisse, qui in causa assignatione aliquam dederit satisfactionem. ac proinde propriam confessos ignorantiam, Quaestionem hanc tanquam insolubilem reliquisse;nec fieri posse putat, causam huius rei dari posse, nisi a viro Divinitus illustrato. Nos vero non tantum ingenium requiri, solo lumine naturali tam mirificos effectus si non intime saltem aliquousque penetrari posse censemus; et ne tam insignem exercendi ingenii occasionem neglexisse videremur,omnibus primo effectuum utriusque Maris circumstantiis rite examinatis, Terreni quoque seu utriusque Mari, dispositione et proptietatibus exploratis tandem in veram tam exoticorum Motum cusum Deo dante devenimus; quam tum primo exponam ubi prius Effectus, quos in Affluxu, Defluxu que dictum Mare patitur, descripsero. Res ita sese. habet.

Cum Mare Australe a Boreali, sive Occidentale ab Orientali, si lineam rectam attendas non nisi 12 leucis distet, Isthmo videlicet,inter Panamam et Nombre di Dios interiecto utrumque Mare terminante, mirantur omnes et capere non posse videntur, cur in tam exiguo terrenae intercapedinis spatio, tanta tamen Motum maritimorum differentia comperiatur. Nam in Litoribus Panamam tam excessivo Recessu deficere videtur, ut in Litore stantibus omnino oculis tangi non possit, atque omnino disparuisse videatur; in lux vero incrementoque, tanto in Litora impetu fertur, ut omnes obvias suas Sinus suis contegat primo, deinde domus ipsas in Litore una cum arboribus obvias obruat: in Insulas Sinus S. Michaelis fluctibus suis contegat primo, deinde domus ipsas in Litore una cum arboribus obvias obruat: in opposito vero Mari Orientali seu Boreali, vulgo del Nord, eodem prorsus tempore vix sensibilis Maris Motus comperitur. Huius itaque effectus exotici rationem ut assignemus.

Suppono primo, Currentes Maris in Mari Atlantico versus Litora Americae, et potissium inter Fauces Novi Regni, et Insulas Cubam et Hispaniolam, uti alibi ostendimus, esse potentissimos, et tanta aquarum mole sese insinuare intra dicta gurgustia, ut naves ibidem non secus ac rapidissimo Flumine, autex Montis alicuius declivitate non tam vehi quam ruere videantur; adeoque ex Mexico aut Peru in Europam soluturis impossibile sit hunc Maris impetum superare sed variis circuitibus versus Litora Virgini et Floride cursus tenendus est, ut sic circulatione, quam ibi Mare circa dictas Insulas efficit, tandem concupitum Europae portum consequantur.

Suppono secundo: Ex observatione Nautarum, in dicto Freto, Mare inexplorablis profundatis esse; apertum signum, Maris fundum in Abysso aliqua ibi latente terminari.

Suppono tertio ex meo Itinerario Terrestri Exstatico Sect. 2. de Itinerario Submarino, ibidem ingentem subterraneum meatum eese, quo Mare Boreale cum Australi communicet, uti communis Indigenatum opinio fert, et occulta negotiationis commercia in utroque Mari sat patefaciunt. Huius autem meatus Isthmum veluti pontem quendam esse, infra quem Maris Boreali Currene summo impetu transmeet. His itaque suppositis.

Dico, dum Luna radiis suis Mare ferit Atlanticum, Mare huius virtute concitatum, summo, ut iam dictum, impetu, intra idictas Fauces ruere; et quoniam ibidem exitum non reperit, sese intra dictum Isthmi maeandrum, magna undarum conglobatione insinuare. Cum vero nisi in Mari Austraki ad Panamam exitum non reperiat, ibidem sese intra Mare eodem tempore decrescens exonerare; unde are Litoribus repulsum, eo praesertim tempore quando Luna a Meridiano suo declinat, et tumor Maris in Oceano Australi deficit, uti dixi: et hinc provenit defluxus ille Mari quem capere non potuit supra nominatus Gonzales d'Oviedo.

Quando vero Luna ad oppositum quadrantis pervenit, tum ecce Mare Australe intumescens undas suas versus Occidua Americae Litora devolvit, occurrentibus que sibi invicem prioribus unds, tum ex meatu Isthmico, tum ex Freto Magellanico longe lateque diffusis, ingen Fluctuum tumultus exoritur, atque adeo priores fluctus immensi Maris subsequentibus undis subiugati, qua data porta ruunt tum ad Litora tum intra meatum Isthmicum repulsi, eas quas diximus in Sinus Panamici Litoribus ingentes inundationum procellas excitant. Tanta enim scribiture esse tunc temporis Maris violentia, ut obvias Insulas, proinde inhabitabiles. neque omnes sed clivis saxosis et arboribus consitas una omnes obtectas Mari adaequet, Litora et ipsam Urbem Panamam aquis repleat, cum horrendo quodam subterraneo mugitu, nec non Terre motu: quem ego fieri puto, ex magna illa violentia qua aquae sese intra dictum Meatum constipatae insinuant. Nam ex opposito Maris Borealis Litore ad Portum Nombre di Dios eodem tempore cum eodem formidabili sono Mare mirum in modum aestuans, impetum suum dirigit versus Sinum Mexicanum et subsequentia Litora Americae Borealis; quemadmodum Nostri Patres, qui huc Romam procuratores advenerunt, saepius narrarunt, et scite sane describit in sua Historia, dictus Gonzales d'Oviedo fol. 87. Cuius quidem rei ratio alia esse non potest nisi Maris Australis ex meatu illo vehemens regurgitatio.

Cur vero in hoc Mari Boreali nullus ex tanta aquarum concitatione Aestus nifi vel admodum exiguus notetur , causam huius rei eandem esse dico cum ea qua aquas subiens meatum una secum aquas decrescentes Maris a Litoribus Paname abducit: sic aqua per meatum recurrens, cursum suum in Sinum Mexicanum deiiciens, aquas Litoribus secum quoque abducit, ita ut in iis non nisi exiguum impulsum causare possit.

Sed dices, hanc quidem ratione subsistere posse in Mari decrescenti, at cur Mari crescente Boreali nullus fere in dictis Litoribabus notetur. explicari debere. Respondeo. Affluxum in dictis locis non fieri primo quia aqua innumeris Insulis impetus Maris infringitur; secundo, quia aqua in meatu seu abysso ibi latente absorpta ad Aestum Maris constituendum superficialem aquam Maris infirmam et impotentem redit, ut proinde Litoribus insultare non possit. Accedit, quod cum ibi aqua in circulum agitetur; fiat, ut ea in Litora non recta impellatur, sed ea solummodo radendo defluat, ut supra ample demonstratum est. Habes hic prodigiosorum effectuum in dici Maribus causam paucis expositam.

CONSECTARIUM I.

Hinc patet, Cur in Mexicano Regno duae Paludes ingentes tam sentiant; quarum prior salsa. sex horis crescit et totidem decrescit: altera cum aqua dulci scateat, easdem tamen Aestus vicissitudines subeat: Quia Maris Motus generalis a Luna concitatus cum Oceanum Aethiopicum partim versus Fauces Isthmi Panamici summa violentia praecipitet, partim in Sinum Mexicanum exoneret, sit ut ibi exitum non reperiens, Estum per subterraneum meatum dictis Paludibus communicet; quod iis qui occulta Naturae commercia nesciunt, mirum hucusque paradoxum visum fuit.

Finge tibi Sinum Mexicanum A in quo Aethiopicus Oceanus aestuans cum exitum non reperiat, per BE subterraneum meatum se exonerat in Paludem C salsam, et haec per subterraneum meatum F, se exonerat in Paludem aliam G dulci aqua scatentem, supra quam ipsa Urbs Mexicana fundata est. Mirantur quoque plerique, cur hic ultimus Lacus innumeris receptis fluviis nunquam tamen exuberet; qui si subterraneae negotiationis constitutionem nossent, neutiquam de re tam manifesta dubitarent Non enim exuberat, quia Lacus aqua exoneratur ex D, per meattum F in C, et hinc per meatum E B in Mare, dum decrescit devolvitur; intumescente vero Mari, mox eo unde effluxerat, reditura.

CONSECTARIUM II.

Hinc patet quoque, cur in Mari Hudson, a qua ad 15 pedes excrescat, in altero tamen vicino Sinu euisdem Maris, non nisi ad duos pedes; quia videlicet Mare ex Oriente in Occidentem ruens, recta dictum Mare ingreditur, unde ad oppositum Litus appulsum in 15 pedes elevari, nil mirum est. In altero vero Sinu, aqua vel non attingit dicta Litora, vel si tangat per subterraneum meatum, vel in alios circumsitos Lacus, vel in Maria vicina aductitur.

CAPUT IX.

DISQUOSITIO VIII.

Est locus iuxta Litus Cuine tribus gradibus ab Aequinoctiali distans, in Sinu quem Ferdiando Poo vocant, in ango, quo Guinea longo litorum tractu ex Occidente in Orientem porrecta tandem Austrum flectitur; hic motus Maris prorsus Montui generali ex Ortu in Occasum perpetuo contrarius est:est autem ita vehemens, ut quotquot in hunc locum naves appulerint, abdita quadam vi rapiantur, ita ut nulla se vi nisi Ecnephiis validissimisque Ventis chronicis adiuti, retroagere possint: horendis infamis navigiis, horrendis vorticibus refertus.

Mirum autem est, nullum hucusque huius rei caufam dedisse, cum tot Cosmographi iam in eius contemplatione loci cerebrum fatigarint.

Nos huius rei causam dicimus esse subterraneam meatum, quo Mare sese exoneret in Lacum Africae Mediterraneae, quem aliqui Tigrai, alii Nigrum dicunt. Rationes assigno: Ait enim Pigafetta in Africae suo Itinerario, hunc Lacum esse natura sua salsum, cui Niger eum defluens. non miscetur; saepenumero in eo fragmenta navium reperiri, et alia multa, quae aperte monstrant, eum nescioquid cum cea vicino commercii habere. Hinc infero, eum cum nullo alio loco Oceani quam cum loco quem iam descripsimus, communicare posse; ubi aqua vehementissimo fluxu, nec non cum insigni navium hominumque clade, raptis post se in illo angulo Oceani fluctibus coacervatis, per illum meatum subterraneum sese exonerat; Et ratio aperta datur, quia huiusmodi fluxus rapiditas, praeterquam quod perpetua sit, non nisi ad 14 milliarium distantiam duret.

Quod vero nonnulli putent, hunc fluxumex Oceani ad Litora Brasiliae repercussione in Orientem facta, oriri, id subsistere non potest cum enim huiusmodi Marium repercussio ad Lunae adscensum dirigatur, illa haud dubie Luna ad oppositum quadrantem pertingente cessaret Hic autem fluxus, sive Mare crescat sive decrescat, semper et in perpetuum eodem modo se habet: luculentissimum sane signum, Mare ceu per flumen quoddam praeceps continuo fluxu in caeca Terrae viscera per voraginem hanc submarinam, in dictum Lacum se egerere.

Antequam hic Lacus cognitus esset, refert Nautica Historia, plerasque naves ibi fuisse vel absorptas, vel ad litora vehementi motu pulsas non nisi tabulas tristis et funesti naufragii reliquias deposuisse; qui tamen artis nauticae peritia hanc Scyllam evita runt, hos multis mensibus violenter detentos, omnibusque ad vitam sustentandam necessariis consumptis,dum Estum superare nequierunt, fame sitique tandem misere periisse

CAPUT X.

DISQUISITIO IX.

De Gurgite mirabili Norvegiae, omnium totius Orbis Terrarum celeberrimo et maximo.

Vortex et Eurius in adiacente Norvegiae Oceano Septentrionali summo omnium Nautarum horrore spectabilis est: redecim milliaria in circuitu habere scribitur; ab Incolis dicitur Meelstrom Medium Vorticis Petra occupat quam Muske vocant Indigenae sub hac Vorago ingens est quae sex horis absorbet omnia qu intra Crateris circumferentiam illata fuerint, Naves onerarias minimas, maximas, Aquam, Balaenas aliasque res, totiem que horis omnia illa eructat evomit que magna violentia strepitu, et invisa Maris vertiginosi agitatione. Ita testatur Olaus Magnus; ita Indigenae huius Litoris, ita Navigatores Danorum, Batavorumque referunt. Effectus vidimus omnium Septentrionalium Populorum testimonio approbatos, restat ut et causam tam prodigiosorum effectuum assignemus; praesertim cum nemo hucusque fuerit, qui eorum genuinam rationem dederit.

Notandum itaque primo, testimonio Olai Magni totam cuax Scandinaviae Regionem cavernosam et innumeris hucusque incompertae longitudinis meatibus refertam esse, qui id confirmat ex horribili tum Litorum Maris Botunici et Finnici, tum Lacum, quos Venner et Vetter vocant, tum denique ex Montium formidabili sonitu. Qui quidem sonitus, nisi ex aquarum subterranearum, quae ex Maribus vicinis Sinibusque alio derivantur , longe lateque exporrectis ductibus, aquarumque in praeruptis tortuosisque Terrae meatibus sive catadupis, sive varia reverberatione fluctuum effici non potest, quem in multis locis tantum esse scribit citatus Olaus Magnus, ut homines propius accedentes, surdos et veluti attonitos stupefactosque subinde etiam exanimes reddat, nisi tempestive sese a funestis Charontis antris removerint.

Notandum secundo: Non tantum Lacus Norvegiae sed et Sueciae, quos Venner et Vetter vocant,, inexplorabilis profunitatis esse referente eodem Olao: ita ut funes. qui vel integram navim onerent,, ad fundum penetrandum non sufficiant. Et idem experti sunt Hollandi in dictis Norvegiae Litoribus, qui bolide 130 orgyiarum, fundum reperire non potuerunt; quemadmodum in Navigatione ad Arcton referunt. Quae quidem inauditae profunditates aliud non arguunt nisi subterraneaus immensae amplitudinis abyssos.

Notandum tertio. Extanta subterraneorum meatum abundantia facile inferre possumjs mutuam circumvicinorum Mariam cum Oceano Norvegiam allambente abditamque correspondentiam; et id variis exemplis ostendit Olaus ubi citatos vastissimos iuxta ac profundissimos Lacus Vetter et Venner describit quos et ex Mari Bothnico derivari, aperte asserit: Bothnicum autem Sinum occultam correspondentiam habere cum Mari Albo, qui Tartarici Oceani Sinus est et Mare Album cum Sinu Finnico per Lacum quem Album vocant, hunc una cum Bothnico, cum Oceano Norvegiae.

Quibus quidem praemissis iam ad genuinam Charybdis Norvegicae sex horis affluentis et totidem causam assignandam nos procingamus.

Cum itaque dicta Charybdis seu Vortex experientia irrefragabili sex horis aquam vicinam una cum rebus ingestis tam potenter absorbeat, totidemque horis paulatim evomat ; certum est hunc affluxum refluxum quae, sive absorptionem evomitionemque, quae, 12 horarum spatio contingit, aliam causam non habere quam generalem Oceani Motum Lunari virtute concitatum. Quomodo vero haec omnia contingere possint, hoc loco si non per apodicticas saltem per plurimum probabiles rationes ostendere tentabimus.

Ostendimus in Disquisitione IV. Mare Deucalidonium per Septentrionalem Plagam circulatum, per Fretum Weigatz sese in Oceanum Tartaricum exonerare Aestus affluxu, et per idem defluxu Maris derelictum Oceanum repetere sex horarum spatio; ubi quoque ostendimus cur in Norvegico Litore aqua defluxus, vix sensibilis Estus vestigia in dictis Plagis relinquat.

Dico itaque, Affluxum sive absorptionem indicta Charybdi hoc pacto contingere: Quando Mare Deucalidonium Motu generali et virtute Lunari concitatum, Currentes suos dirigit versus Fretum Weigatz, sit ut in tantis Freti angustiis mirum in modum coacervati fluctus et Glacialis Maris impedimentis, illud simul penetrare non possint: unde Maris magna portio impedita cursum suum reflectit versus Litora Finmarchiae et Norvegiae; ubi inter innumeros scopulos tumoris fluctuumque incremento saeviens, inter tot Cavernarum Insularumque fluxus reflexusque tandem in Voraginis Craterem incidit; ubi occultae nature ingluviem non amplius ferens ibidem cum omnibus iis rebus tunc temporis in eam vel casu, vel rapiditate Maris ex Nautarum inconsulta praecipitantia illatis, absorbetur, durante tanto tempore voracitate, quanto tempore affluxus. sive tumor circulati Oceani durat Habemus causam absorptionis sex oris peracta ; restat explicandum, quomodo sex horarum spatio revomat, quae prius absorpta fuerant, quod merito humani ingenii capacitatem excedere multis Naturae arcanorum inconsultis visum fuit.

In Notabili tertio paulo ante proposito,ostensum fuit, Mare Tartaricum summo impetu, tumore Maris Lunae in opposito quadrante existentis virtute concitatum, Currentes suos partim per Fretum Weigatz, partim per Sinum Tartaricum, sex horarum defluxu repetere; cum vero fluctuum glacierumque summa constipatio in Ostio Freti Orientalis obvia Oceanum Tartaricum impediat, hinc cursu alio deflexo in Mare Album, quod et Petzorche vocant sese insinuare cogitur; hoc vero Mare, quia cum Sinu Bochnico et Finnico occultam correspondentiam habet, hi vero Sinus cum Norvegiae Voragine, per ea quae in primo Notabili ostendimus, per occultos subterraneos meatus pariter communicant, patet intentum. Siquidem Olaus lib. 2 Sept Histor. Cap. 6. expresse dicit, Bothnicum Sinum innumeris scopulis intricatum, Montibus que altissimis perpetua nive canis circundatum, intra quorum radies per immensas Voragines Mare cum horribili et intolerabili sono nunc absorbetur, nunc revomitur; quae omnia paulo ante et in praecedenti Libro fusius exposita sunt.

His itaque positis dico, iis sex horis queis Mare Norvegicum crescit ad summum incrementum , Oceanum Tartaricum post 4 circiter horas, iuxta computum Situs Lunae, paulatim intumescentem ex una parte aquarum molem ingerere intra Mare Album; hoc per subterraneos meatus intra Bothnicum Sinum; ex altera vero parte Germanicus Oceanus per Chersonesum Cymbricam magnis litorum ambagibus strictissimisque angiportis per Mare Balthicum in utrumque Sinum Bothnicum et Finnicum insinuatus Tartaricis undis obvius ingentes commotiones excitat; unde Mare intra Bothnici Sinus angustias strictum per occultas Voragines meatusque Mari Norvegico, per eam quam descripsimus Charybdin restituitur; siquidem plus temporis Tartaricus et Germanicus Oceanus intumescentiae suae per tot tortuosos Regionum tractus, continuandae insumit, quam Norvegici Maris intumescentia. Nam cum aqua ad Charybdin nostram intumescit, aqua in dictis Sinibus decrescere, et contra hisce decrescentibus, Charybdis hausta regurgitare videtur.

Verum ne sola coniectura haec dixisse videar, adducam meae assertionis Auctorem Levinum Algotium Antverpiae impressum, qui in sua Septentrionalium Regionum historia, ubi de natura et prodigiosis rebus dictarum Regionum agit, expressam mentionem facit Voraginis Norvegicae, et alterius in Sinu Bothnico: et dicit a Nautis notatum fuisse, quod quando Norvegica aquas absorbet Bothnicam post aliquot horarum spatium, illas impulsu suo reddere, et contra. Verba eius sunt: Observatum autem est a peritis harum partium ultro citroque commeantibus viris, quod post quam Norvegicus Vortex aquas absorpserit, alterum in Bothnico Mari Vorticem demuo eas per subterraneum Sinum Norvegicum ad evomendas quas absorpserat aquas, cogere. Hucusque. citatus Auctor; quae sane ita instituto nostro congruunt, ut omnem pene difficultatem in causa Voraginis assignada superasse videatur.

Sed obiiciet forsan nonnemo, Oceani cum Bothnico Sinu occulta commercia non quidem esse difficilia conceptu; sed quomodo illa quae absorpserat Vortex Norvegicus, non alio deducat. sed intra sex horas revomat, hoc enimvero inconceptibile esse.

Respondeo, totam hanc prodigiosam actionem:refundendam esse in nataralem constitutionem subterranei Vorticis. Sed ostendamus rem Schemate sequenti; in quo C sit Vortex. Rupes B, orificium Vorticis A sit, Canalis Voraginis interiora Terre viscera perpendiculariter deductus D, infra quod vastum Hydrophylacium E, Meatus subterraneus FHI Vortex vero Bothnici Sinus sit K, Mons intra quem conditur G. Dico itaque Mari Norvegico intumescente, aquas mirum in modum paulatim coacervatas summo impetu in Vortice C, per orificium A sese exonerare in puteum illum praegrandem D et ex hoc in receptaculum subterraneum E, Mare vero iex horarum spatio continuo maiores et maiores undas in illud ingerere; unde aquae in Receptaculo E. sura modum augmentatae cum exitum non reperiant, impetu summo per subterraneum meatum FHI, sese exonerare in K Vortice Bothnico, iam in infimo suo incremento constituto; crescente vero denuo Mari Bothnico, et aquis tumore Maris concitatis, denuo intra orificium K Vorticis summa violentia irruentibus,quod sonus ille terribillis testatur quem ibi percipi omnes supra citati Historici affirmant, priores per meatum IHF repulsus, per orificium F. Receptaculo E restituentur. Quoniam vero in Bothnico Sinu Mare semper magis magisque intumescit hinc aquae Receptaculi E, a supervenientibus fluctibus meatus IH F. Pressae, aquam una cum rebus absorptis et intra Receptaculum E retentis, paulatim elevabunt,atquae Mari Norvegico iam decrescente, res quas absorpserat Vortex revomet; atque hoc alterni vicibus contingere experientia constat.

Vides igitur res absorptas intra concava Receptaculi E, cum per F H I meatum, five ob siphonem, quem Heron diabeten vocat,ibidem rupibus a natura insertum,sive ob rimarum orificiorumque angustias, perinde est effluere non possint ibidem retineri, usque dum refluentibus aquis per meatum IHF, paulatim eleventur, et tandem regurgitentur.

Habes itaque Charybdis Norvegicae effectuum causam tandem detectam. Quorum Vorticum situs ut luculentius pateant Lectori curioso, hic Mappam adiungendam duximus.

CONSECTARIUM I.

Hinc patet, Euripum Chalcidicum in Euboea, fabulosa Aristotelis morte celebrem, non alias habere sui fluxus et refluxus rationes; septies en diu noctuque fluere et refluere Plinius tradit; quamvis alii posteriores Geographi eum sex horis fluere, et totidem refluere testentur, generalem Aestus marini motum sequendo; potest tamen Plinius hoc pacto explicari,quasi dicat, septies de die Euripum fluere et refluere, et septies de nocte; quae differentia adscribi potest variae Maris in tanta Insularum circumiacentium congerie fluentis refluentisque pericyclosi, subterraneorumque meatuum nunc celeriori nunc tardiori affluxui defluxuique.

CONSECTARIUM II

Hinc quoque patet, cur nonnulli Vortices aquam semper absorbeant, nunquam evomant, uti supra de Euripo Africano ostensum fuit. Huius generis quoque Vortex Danbii est qui quas aquas absorbet illas per subterraneum meatum intra Lacum Hungariae prope Canissam, uti fertur, deponit. Sunt praeterea Vortices quae absorbent et revomant, ut ille, quem paulo ane explicavimus, et Charybdis in Freto Siculo, cuius naturam et proprietatem Libro Tertio fuse descripsimus. Sunt denique, qui nunquam absorbent, sed semper instar Columnae tum in Maris, tum in Lacuum, praesertim sulfureorum, superficie violenter eructantur; quorum ubique locorum infinitus fere numerus est, uti suo loco dicetur.

DISQUISITIO X.

De Natura Maris Mediterranei eiusque Currentibus, Fluxu Refluxu, aliis que memorabilibus, quae in eo observantur, rebus.

Mare Mediterraneum inter Europae Africae, Asiaeque Litora, veluti in portu quodam conclusum, multa habet Naturae miracula,, uti hucusque incognita, ita consideratione dignissima. Mirum non Aristoteli duntaxat sed et aliis Naturalis Philosophie Rimatoribus,visum fuit. Quomodo videlicet Mare undique et undique conclusum, et nonnisi per strictissimum Gaditani districtus Fretum Oceano pervium, postquam ingentibus Fluviis Baeti, Ibero, Rhodano, Varo Tiberi, Pado, Nilo, in id sese exonerantibus, ut innumeros alios minores sileam, id non exundet. Accedit hisce perpetuus et constans Maris Euxini per Propontidem in Archipelagum, et hinc in Mare Mediterraneum influxus; cum omnium experientia constet dictum Mare potentissimis et celeberrimis totius Europae Amnibus Danubio, Borysthene Tanai sollicitatum, impulsum que per angiportus Byzantinos perpetuo sese, sine ulla reditus spe illuc devolvi. Paradoxum ergo videri posset Mare Mari auctum, cum sine exoneratione apparente tanti aquarum oneris incapax id nullibi tamen in litoribus exuberare; accedente praesertim Oceani Atlanticae intumescentis tempore, quo et illud magno aquarum auctu ditat, dum summo in id se impetu exonerat; Hoc enim vero est, quod nemo capere potuit. Videmus enim Fluvios aut Paludes tum nivibus liquefactis, tum aquis pluvialibus auctos statim ob nimium incrementum, inundationes, magno agrorum detrimento, causare. Quomodo ergo Mare Maribus integris una cum vastissimis Fluminibus intra sinum suum exceptis, non exundet, discutiendum est; latet enim procul dubio occultum quid, et scrutinio dignissimum arumentum.

Diximus tum in praecedenti Libro, tum in Itinerario, Lacus omnes ita esse a natura constitutos, ut receptis fluminibus aucti, dum per ostia aperta sese exonerare non possint id praestent per abditos quosdam et subterraneos meatus, quemadmodum supra Lib. 3. de Mari Caspio; quod et si innumeros recipiat Fluvios nullum tamen emittere videatur neque multitudine amnium in id se deponentium augeri videatur, luculentissimum argumentum esse, per occultos quosdam meatus in alia se vicina maria sub ea proportione sub qua aquarum multitudinem recipit, exonerare; quod et ipsi Aristoteli visum fuit l. 4. met. et nos apodictice id in citata Itineris Extatici Submarina navigatione ostendimus: ubi et ex communicatione Marium exposuimus, Mare Caspium cum Sinu Persico et cum Mari Euxino per occultas semitas ultro citroque negotiari. Quae cum ita sint, idem dico de Mari Mediterraneo, ob corresponsum, quem per subterraneum meatum cum cum, Mari Rubro obtine. Quae cum tum in praecedenti Libro, tum in citato Itinerario variis adductis exemplis fuse exposuerimus, hic ea non repetenda duxi. Ded ad institutum:

Cur itaque Mare Mediterraneum tam varios motus Oceano prorsus contrarios experiatur; nunc enim ex Meridie in Boream et contra; nunc ex Ortu in Occasum, et rursus ex Occasu in Ortum reciptoco motu volvatur; subinde contrariis et anomalis prorsus; saepe ex motu recto in circulos gyros abeat; nonnunquam e spiris evolutum in alias et alias partes Currentium aestus dirigat;quibusdam in locis non secus ac Oceanus statis horis crescat decrescatque; in aliis nonnullis litoribus ne vestigium quidem Estus reperias

Qui e Sicilia Archipelagum petunt, Aestu quodam occulto abrepti versus Adriaticum Sinum violenter detorquentur. E contra qui Drepano solventes versus Promontorium. vulgo Bon Andrea, sub Rhombo Euronotio, quem Scirocco vulgo vocant, navigant contrario Aestu abrepti, versus Tripolim Bisertinam ad latus se derivari fentiunt. Qui e Cypro Alexandriam petunt , esti lineam Rhombi directricem omni studio terrere conentur, Estus tamen vi abrepti Damiatam 60 leucis infra Alexandriam deferuntur; xe Alexandria contra versus Cyprum abituri, Aestu detorti in Pamphylie Litora adiguntur. Qui per Archipelagum Constantinopolim petunt, sentiunt manifestam et sensibilem Maris resistentiam; contra Constantinopoli in Archipelagum solventes, veluti secundo vento semper deferuntur, sine ulla Maris repugnantia, nisi quam contrarii Venti conciliant.

Vidimus effectus, quaeramus iam tantae inconstantiae causas.

Nos ad triplicem causa omnes huiusmodi motus revocamus; quarum prima et principalis efficiens Lana est. cooperante Sole tanquam cas universali, uti in praecedentibus ostensum fuit. Altera cusa Formali, est vis Lunae specifica tumefactiva Maris, qua uti in Mare, ita in omnia humida per nitrososalinam suam qualitatem agit. Tertia causa materialis, sunt Montium et Promontoriorum protuberatio, Insularum quoque hinc inde dispersarum situs, Sinum que Ventis receptandis aptorum dispositio, uti et Fundi Marini sive alei varia et disparata inaequalitas; quibus omnium Fluminum in Mare diffusio accedit.

Quaeres itaque primo cur Mare Mediterraneum nunc ex Ortu in Occasum, jam ex Occasu in Ortum moveatur? Respondeo hoc Motu Maris generali fieri, pro Accessus Recessusque in Mari reciprocatione. Rem ita ostendo; quam ut penitius cognoscas, Mappam Maris Mediterranei hic oppositam diligenter intueberis: Quando ergo Luna Oceanum Indicum radiis suis ferit,is subito tumefactus per Fretum Aden in Mare Rubrum sese insinuat, et usque ad apicem Linguae Maris Rubri undas coacervat; ubi post ingentem Affluxum, quem in Litore efficit, una se per subterraneum Meatum A B, in Mare Maditerraneum evolvit. Quocirca Mare peregrinis hisce aquarum advenis pulsum, tum paulatim ipsa Lunae exorientis facultate tumefactum, ex Ortu consequenter in Occasum instimulatum per Fretum Gaditanum Oceano Atlantico conceditur; usque dum Luna Meridianum superante undae decrescant. Quo facto mox Atlanticus Oceanus novo tumore superbiens, dum Fretum Gaditanum summo impetu ingreditur, Mare Mediterraneum cedere coactum, cursum suum ex Occasu in Ortum repetit; et ne nimio ad Litora Palaestinae impulsu omnia obruat, per illum subterraneum Meatum B C per quem ingressum prius fecerat, Mari Rubro, et tandem per hoc Oceano restituitur. Lunari itaque Aestu decrescente, Mare ex Occasu in Ortum, it crescente Aestu ex Ortu, in Occasum propellitur. Habes itaque causam proposite quaestionis.

Quaeres secundo: Cur ex Cypro navigantes Alexandriam, ut plurimum Damiatam 60 milliaribus Alexandria inferiorem ferantur; subinde supra Alexandriam dispellantur? Et contra, Alexandria solventes subinde supra Cyprum et Pamphyliam, interdum Tripolim Syriae, deportentur? Respondeo, Quia quando Mare Rubrum per subterraneum Meatum eructatur, tunc Currentem Maris fieri ex Ortu in Occasum, et consequenter in hunc Currentem ex Cypro abeuntes, dum incidunt partes Litorum Lybiae seu Cyrena ici, supra Alexandriam Fluxu Maris ferri necesse est; ex Alexandria vero Cyprum versus abeuntes, eodem Currente a recta semita detorti in Litora feruntur Pamphyliae. Oceano vero intrante per Fretum Herculeum, Mare ex Occasu in Ortum progreditur et mox per Meatum subterraneum sese insinuante Mari, Currens versus Litora Palaestinae impellitur, et consequenter ex Cypro Alexandriam solventes, Currente Maris deflexi infra Alexandriam Damiatam sive Pelusium appellere necesse est. E contra Alexandria in Cyprum euntes, hoc fluxu Maris a recta Rhombi linea semoti in Tripolim Syriae pelluntur. Unde peritiores nautae in alterutra expeditione, non fecundum rectam Rhombi lineam, sed uno Rhombo supra vel infra medium assumpto, iter suum auspicari solent, ut Portum concupitum adipiscantur. Quae omnia exoneratione ili plurimum promoventur; aquas enim Nili in Mare depositas iuxta dictos Currentes reflecti, notum est. Unde et patet, Cur Currens Maris Mediterranei ex Ortu in Occasum, et contra, per immensam aquarum molem, quam Nilus per septem Ostia in dictum Mare deponit, non impedatur; Quia cum aquae Nili, utpote dulces semper aquis falsis leviores sint, hinc Maris tantum superficiem occupant; Aqua vero per subterraneum Meatum eructata totum Maris Meditullium et penetrat, et sine ullo Fluminum impedimento commovet.

Quaeritur tertio. Cur Mare Mediterraneum in Galliae et Italiea uti et Africae quibusdam Litoribus, Fluxum et Refluxum vix sensibilem efficiat; in Adriatico vero Sinu, Freto Siculo, et Portu Golettae, aliisque nonnullis Litoribus maximum efficiat? Respondeo, Hoc fieri triplici de causa. Primo quia Mare Mediterraneum valde strictum est, et Insulis refertum; ac praeterea ex Ortu in Occasum recta secundum longitudinis suae terminos porrigitur; quibus fit, ut Oceanus crescens Fauces Gadium violenter irruens cursum suum, ret versus Corsicam, Sardiniam et Siciliam dirigat: unde Hispaniae et Galliae introcurvata Litora, et aqua defluente, Incrementum Aestus participare non possunt. Intra Fauces vero Freti Siculi illapsum; eos Aestus volvit, quos paulo post describemus. Reliquus Currens inter Siciliam et Africam continuatus, recta fertur usque in Promontorium Africae X. Ubi languescente paulatim impulsu Mare circulatum per Litora Lybiae uti ea non ferit, ita nullum quoque aestum imprimit; neque in Litoribus Palastinae, utpote cuius Fluxus paulisper debilitatus a Nili superveniente aquarum iussone, prorsus extinguatur; ad Litora vero Asiae Minoris impetum Currentis, utpote a violento Archipelagi fluxu interruptum continuare non potest. Quod vero in Corsica et Sardinia nonnullos Aestus, non in Maiorica, volvat, statim ex Currente Maris ex Freto Gaditano recta in dicta Litora impulso satis innotescit. Quae cum impulsum Maris sustineant, hinc Litora Italiae nullo quoque Aestu turbantur, utpote quae ab Insulis dictis veluti antemurali quodam impediantur defendanturque Sed are circa Galliae, Liguriae, Italiae Litora in circum aiens, Faucibus Freti Siculi illabitur, ibique repulsum, inque portum Tunetanum, quem Goletta vocant, reflexum, ibi non exiguum Aestum efficit.

Vides igitur ad Litoris Aestum vix sensibilem esse, ob Maris et variam Insularum procurrentium que terrarum dispositionem; hinc fit ut a Luna concitatae nimis cito sese diffundentes, atque in Litora et vicinas Insulas illisae refractaque regularem Fluxus refluxusque motum neutiquam valeant

Quod et hac experientia probatur. Si in Vasis cuiuspiam rotundi aqua referti medium A, lapidem coniicies, mox aquam in circulos sese dilatantem et regulariter uniformiter; ad oram undatim se diffundentem, ibi proportionatum incrementum decrementum que efficere notabis.

Accipiatur deinde Vas A C, in longum protensum, aqua plenum , in cuius medium iterum apiem iniicies;videbisque circulos aqueos ob inaequalitatem radiorum mox fractos alioque defluentes praeter tumultuarium aestum nil in ora vasis amplius relinquere. Si vero asserculum V fluitare permittes, videbis circulos aqueos ruptos adoram Vasis illisionem impedire.

Idem proportionaliter in Mari Mediterraneo fieri intelligas velim; fluctus enim ex Aestu nati, statim ad vicina Litora et Insulas obtunduntur soffocanturque, exceptis Fretis ubi Aestus veluti inter angiportus conclusus vires suas exerit. Hinc inter Cherehenes Insulam et Terram Africanam non exiguum Fluxum et Refluxum contingere Historici narrant.

Quomodo vero in ultimo Adriatici Sinus angulo Fluxus et Refluxus continga, exponamus. Cum Mare ut dixi ex Ortu in Occasum in immensam longitudinem inter Asiae, Europ, Africae Litora videlicet 6o graduum, quae Italica milliaria 3500 conficiunt, porrigatur, fit ur orientis Lunae vis et influxus, cuius exigua latitudo Maris incapaxest, inongitudinem Maris exeratur, ut vel sic, cumaliter non possit feratur; atque adeo oriente Luna Mare protrusum versus Occidentem crescere incipiat, usquedum Luna in linea Euronothi, quam Scirocco vulgo vocant, steterit; tunc tota vis aris partim versus Occidentem, partim versus Sinus Adriatici Ostium conglobatur (cum latitudo MX, quae est a dicto Ostio M usque ad Litora Africani Sinus, maxima totius Maris Mediterranei sit, ut Mappa monstrat). Violento itaque motu per Fauces dicti Ostii in Adriaticum sese insinuans:. in extrema huius parte mox successiva undarum protrusione incrementum decrementumque causabit .Quod vero in lateralibus Sinus Litoribus nullum Estus vestigium relinquat, causa est, quod Fluxus Maris nullum in eo (utpote obliquo nimium) impulsum imprimat. Durabitque hic Fluxusque, donec Luna oppositum quadrantem attigerit, uti supra fuse expositum est.

Quomodo vero tanta Aestus Lunaris vis sit in Freto Siculo doceamus. Cum Mare Mediterraneum, uti supra diximus, a Litoribus Syriae ad Gades 60 graduum, id est, quatuor horarum intervallo distet, fit ut Luna; ubi supra Mare Mediterraneum quatuor horas adscenderit, tum primim Incrementum suscipiat Oceanus Atlanticus a radiis Lunaribus percussus compressusque. Ergo Mari ad summum tumido et unde Oceani successive invalescentes per Fauces Gaditanas summa violentia ingresso, Mediterranei tumefactas, Luna iam descendente, versus Orientem summa violentia repellunt, et potissimum versus rectum sibi obiectum Siculi Freti Ostium; ubi memoratum efficit admiratione dignissimum , in perpetua quippe Fluxus et Refluxus inconstantia perpetuo constantem.

Etsi Aestus varias motus formas induat,nunc sursum, nunc deorsum vergat, iam ad latera deflectat, nunc in gyros et gurgites, modo in ebullitiones , uti supra Lib. 3. de Scylla et Charybdi ostendimus, abeat, communis tamen Aestus in tanta motuum perturbatione ac confusione constitutam a natura sex horarum fluxus et totidem horis refluxus periodum adeo constanter servat, ut Conductores navigiorum, dato tempore quo Luna Horizontem aut Meridianum, vel aliam Coeli partem subeat. Maris Estusque incrementum decrementumque infallibili ratiocinio definiant et contra, dato Maris incremento decrementoque Coelo etiam nubibus obducto Lunae situm certo absque ullo errore enuncient: quod nunquam credidissem, nisi ego examine facto ex ipsis met Nautis rei veritatem cognossem.

Reliqua huius Freti accidentia vide. si placet. Lib. 3 ubi ea exacte demonstravimus.

Atque haec de Maris Mediterranei motibus dicta sufficiant. Si qui tamen alii exotici motus alicubi occurrerint, hic non expositi,illorum tamen ratio ex hisce positis nostris principiis facile deduci poterit.

SECTIO III.

ARS PLEMMYRICA.

CAPUT I.

De usu et praxi Aestus Marini in Arte Nautica.

Postquam longo de tura Fluxus et Refluxus Maris ratiocinio in praecedenti Capitulo discurrimus restat ut in gratiam eorum qui maria perpetua navigatione sulcant, nonnullam quoque utilitatem, quae ex Fluxu et Refluxu Maris nobis provenire solet, doceamus; quod et ea qua fieri potest diligentia curiose iuxta atque exacte exequemur.

Cum itaque Luna particulare supra res humidas, dominium possideat, ita ut nullum sit Mare, quo non Lunae novae aut plenae tempore intumescat; neque Mixtum Corpus, sive ex Vegetabilium sive Sensitivorum oeconomia detur, quod non maiori COniunctionis et Oppositionis Temporibus, humiditate, minori, in Quadraturis abundet; cuius quidem alia causa non est nisi quod haec intumescentia Maris motum Lunae exactissime sequatur; quem et ita ad punctum dicta corpora servant, ut Nautae aliam ad cognoscendas horas Fluxus et Reflusux regulam, quam illam quam qua Astronomi tum ad horas diei et locum Lunae in Zodiaco cognoscendum utuntur, non usurpent. Ex quibus concludimus, Motum Maris ad Motum Lunae exacte conitari. Verum ut cum methodo rocedamus, totam artem paucis Propositionibus complectemur.

PROPOSITIO I.

Summam Maris intumescentiam in aliquo Portu, data qualibet hora per Tabulam sequentem cognoscere.

Constructio Tabulae.

Scribantur in prima Columna numeri ab unitate usque 15; et in Secunda Columna a 15, usque ad 30, quae sunt dies aetatis Lunaris.

In Tertia Columna scribantur horae a 12 usque ad 12, una cum minutis correspondentibus, ut ides, quae exurgunt ex continua additione 48 Minutorum ad invicem. Sic vides Lunam novam et plenam hora 12 in Tabula respondere 12 min. o. hisce minutis si addideris 48, habebis I.. 48. pro primae diei hora post novam aut plenam Lunam; si ad 48 addideris 48, habebis 96, a quibus reiecta 60, relinquent 36, pro secundo die do aut plena Luna; si ad 36 addideris rursus 48, habebis 84, a quibus reiecta 60, dant 24 min pro tertio die a nova Luna, et sic de caeteris.

In reliuis porro Columnis horae cum minutis dicto modo calculatae exhibentur, in quantum rhombis Ventorum respondent, in iis partibus Lune tui in Coelo correspondentibus.

Usus Tabulae.

Accipe aetatem Lunae in prima Columna; et in secunda Columna boram cum minutis,et in sequentibus Columnis habebis horam summi incrementi Maris in is locis quae Plagis Mundi in Pyxide Nautica per rhombos Ventorum indigitantur. v. g. Si vis scire, quota hora Amstelodami sit maximum incrementum Maris die decima Lunae; quaere to aetatem Lunae in prima Tabula, et lateraliter progredere usque ad Columnam inferius Amstelodamo signatam ,et invenies11. oo. Horam post mediam noctem, qua summum incrementum ibidem est, literae vero NE , SO, notent Lunam vel in Nord O, vel S. W. constitutam; et sic de caeteris.

Nautae vero haec omnia melius et facilius per Pyxidem nauticam inveniunt. Sed quoniam pauci sunt, qui Pyxidis nauticae tractandae periti sunt, nos adhuc faciliorem modum prescribemus, quo unusquisque horas tempore quolibet intumescentiae Maris deprehendere possit.

Fiant quatuor Circuli i vicem inserti, quorum extimus amplissimus que divisus sit in 32 Rhombos Ventorum, quorum unicuique Nautae attribuunt tres horas, ita ut dimidium Rhombi 1 1/2 horam, una quarta pars Rhombi 3/4 horae contineat.

Secundus Circulus dividatur in 24 hora, 脿 12 in 12 uti vides.

Tertius Circulus aetatem Lune referens dividatur in 30 partes, et in reigesima ponatur Index, qui Rhombo demonstret.

Quartus Circulus Solis circulum exhibens, pariter habeat Indicem ad Rhombos extensum.

Quorum usus hic est: Quatuor hisce Circulis in centro coniunctis, ita ut unusquisque, exceptis duobus primis, qui immobiles sunt, separatim moveri possit; pone Indicem Lunae super rhombum Venti, quem Portus aliquis respicit, quem habebis in ante proposita Tabula: deinde pone Indicem Solis supra diem aetatis Lunae, et horam quam hic Index Solis in circulo horario intersecabit, erit hora quaesita, in qua summum Incrementum Maris existit, eo in loco seu portu, qui rhombum iam signatum respicit. v.g. Cum Amstelodamum respiciat Ventum NE, vel SO, applica Indicem Lunarem ad hunc rhombum in organo et Indicem Solis ad diem datum etatis Lunaris,v, g. ad 17. et Index secabit tibi horam 4. 36. min. oram summi incrementi maris gutam. Si vero prosueris Indicem unae supra S O, et Inicem Solis supra 17. aetatis Lunae diem et Index eandem horam tibi in horario Circulo abscindet, nimirum horam 4, et 36 min. summi Aestus quaestiam.

Organum Maritimum quo dato Rhombo et aetate Lunae, Aestus plenitudo, quovis in loco reperitur.

Usus Instrumenti

Idem Breviter per calculum.

Multiplica diem Lunae propositum v.g. 17 per 4, et fient 68 haec divide per quotus erit 13 3/5 horas integras iunge horis quas rhombus dati loci monstrat. v. g. 3 et habebis 16 a quibus subducta 12 reliquum faciet 4 horas cum 36 min. quae ex residuo divisionis remanserant. Atque haec est hora incrementi Maris quaesita.

PROPOSITIO II

Alio modo summum Incrementum Maris ubique locorum reperiri per singulos aetatis Lunaris dies.

Posuimus in praecedenti Propositione modum per Pyxidem Nauticam, modo faciliorem proponemus per Tabulam, ex quo dicto citius summum aris Incrementum cognoscere queas, quam et ex observationibus Navarchorum extraximus. Hi siquidem Tabulam multo aliter constituunt, quam nos in praecedente fecimus. In illa quippe Novilunium ad notis accommodarunt; in hac hora 3 ante mediam noctem, Sole et Luna in Euro-Borea, seu Noto-Zephyrea Plaga existente, id est, Sole et Luna iter Orientem et Boream, seu inter Occidentem utrum medio loco constituta: unde pro ipso Noviunii die talem constituunt Tabulam.

Haec Tabula composita est per additionem continuam hororum et partium quintarumnius horae, qua quintae arte tamen nullo negotio ad Minuta horaria revocantur, hoc modo Cum Luna tardius ad terminum, unde digressa fuerat, redeat 48 min. hinc si numeratores quintarum in fractionibus, in 12 duxeris, prodibunt Minuta horaria desiderata; sunt enim 12 minuta horae, quinta pars horae, uti ex divisione 60 per 5 patet. Exempli gratia, si in hac fractione 4/5, 4 duxeris in 12 prodibunt 48; ita 3 in 12 ducta, 2 in 12 dabunt 24 : 1 in 12, dant 12 : 0 in 0 dabunt 0. Vides quoque hanc Tabulam exacte convenire praecedenti; si enim in praecedenti accipias Columnam NO vel SW, et iuxta dies Lunae processeris, invenies eodem prorsus modo Incrementa Maris procedere iuxta horas in ea dispositas: 3.0. primo die Lune 3. hor. 48. min. secundo die Lunae 4. 36,et sic de caeteris; quae pulchre correspondent Tabulae hic propositae 3 | 3 4/5 | 4 3/5 | Quod quidem pulchrum inventum est. Verum cum haec Tabula tantum Incrementum Maris ostendat, hora zante mediam noctem, Sole et Luna in Euro-Borea, aut Noto-Zephyrea Plaga constituta ;hinc nos, ut Tabulam, quam universalissimam redderemus, eam ea methodo quae sequitur, disposuimus: ex hac enim data qualibet hora diei naturalis, in qua Coniunctio aut Oppositio Solis et Lunae ccontingit, data quoque qualibet die aetatis Lunaris, horam Incrementi Maris reperire docemus. Tabula Universalis sequitur.

Usus Tabulae.

Vis scire primo die Lunae, quo hora sit summus Aestus, Luna ad situm Euro-boreum, vel Notozephyreum constituta: quaere horam I in fronte et horam 3 ante meridiem e latere, in qua Luna v.g. in situ Euro-boreo existit, et angulus communis dabit quaesitum, videlicet 10 1/5 horam. Similiter, si sit 12 dies Lunae, et scire cupis, Luna tunc in Euro-borea Plaga constituta, hora IV post meridiem; quaere 12 diem Lunae in ronte, et in latere horarum, IV post meridiem, et angulus communis dabit quaesitum, videlicet 1/2/5 post mediam noctem; haud secus in aliis procedes; ubi nota, hosce numeros 1, 2, 3,4, etc. indicare horas post mediam noctem; hos vero I, II, III. IV etc. usque ad 12, hora post meridiem. Porro, si Novilunium aut Plenilunium contingat in quacunque tandem hora. quae in prima Columna describuntu, v..gr. si scire velis, si Novilunium contignat hora 5 post mediam noctem, quando prima die Lunae sit maximum Maris incrementum; tunc quaeres in prima Columna 5 post mediam noctem et I in fronte Tabulae et angulus communis dabit horam 7 cum 4/5 hor. tempus quaestium. Haud secus in aliis procedes. Sed cum haec faciliora sint quam ut deduci amplius debeant, adalia procedam.

PROPOSITIO III.

Instrumentum Fluxus et Refluxus universale per totum Terrarum Orbem constituere, ad 42 gr. Elevat.

Fiat primo Circulu mobilis signatus litera ABCD, qui in 24 partes divisus sit, et Meridianos circa Orbem Terrae, unius horae spatio a se invicem distantes notat, quibus Regiones et Maria eo quem vides, ordine adscribantur: huic extimo limbo cicumduces figuram Ovalem EF GJ, circa quam prior Circulus commode volvi possit iis numeris et lineis quas vides adornatam. Denique Ovalem figuram alius immobilis circulus in 24 horas a 12, ad 12 divisus ambiat; et habebis Instrumentum paratum.

Usus hic est. Si velis scire Romae Incrementa Decrementa Aestus per totum Oceani ambitum, tunc suppone Indicem A super datam in Ovali Figura adscensus Lunaris horam, et habebis Incrementa et Decrementa Aestuum per universum Terrarum Orbem in omnibus locis ibidem repraesentata. Nota vero, numerum horarum in Ovali figura descriptum, notare sus Maris, quos facit per sex horas crescendo, et per totidem horas decrescendo. Vides igitur, Luna adscendente supra Horizontem, per horas sex continuo crescere,usquedum Meridianum adscenderit, ubi maximum est Incrementum, uti tumor aqueus in Figura docet; differentiae vero Incrementorum apte signantur per lineas Ovalis Figurae inscriptas, que uti proportionaliter crescunt aut decrescunt, ita proportionale Aestus Incrementum aut decrementum in divisione linearum per puncta apposite sane exhibent, posito summum Incrementum semper esse 6 punctorum.

Rota qua data hora dato Meridiano, Incrementa et Decrememnta Maris in toto Orbe reperiuntur.

Iterum, Si velis scire, ubinam locorum Incrementum aut decrementum sit: sic age: pone Indicem A sub Ovalis Figurae puncto E, et videbis in Maribus Romano Meridiano subiectis, Mare in immo sui Incremento esse in Oceano Indico et Insulis Salomonis Meridiano Romano oppositis. Eodem tempore videbis, in Oceano Persiae et Mexico subiecto Aestum in infimo suo Incremento esse. Reliqua vero loca in lineis graduatis monstrant Incrementi et decrementi gradus numeris suis expressos in singulis Regionibus, quibus correspondent.

Rursus, Si Index A moveatur sub I hora Lunaris adscensus et Incrementi in Ovali Figura descripta, videbis iterum in toto Orbe Terrarum Incrementa et decrementa, et sic de caeteris ordine horis procedendum est; v. gr. S velis csire, qualenam sit Incrementum aut decrementum circa totum Orbem Terrestrem, eo tempore. Quo Luna 5 horis fuit supra Horizontem, pone indicem A supra horam 5. non in exteriori Circulo, sed in interiori Ovalis Figurae ambitu et deinde comparabis Incrementa et decrementa ubi libet locorum cum Regionibus, quibus adscripta sunt et habebis quaesitum. Videbis quoque, quandocunque Maris estus crescit per sex horas, id per alias sex horas in sequenti quadrante decrescere, et contra: ita ut in oppositis quadrantibus semper Mare crescat et decrescat: quae omnia luculentissime in Organo exhibentur.

Extimus Circulus in 24 horas divisus,quota ubi libet hora per totum terrarum Orbem sit, ostendit hac praxi: Si vis scire Romae hora 8 ante meridiem quota hora st in iis locis,.et Regionibus, quae Circulo A B C D inscriptae sunt, pone Indicem Romani Meridiani supra datam horam Romae videlicet 8 et habebis quaesitum; horae, enim quae reliquis Regionibus respondent, dabunt quod quaerebas. Ita in Syria erit 12, in China 6 post merid. et sic de caeteris.

PROPOSITIO IV

Undenam Fluxus et Refluxus, sive ex qua parte Mundi proveniat, in alto Mari per Instrumentum observare:

Fiat Pyxis nautica axi C D imposita, quia pro magnitudine navis. v. gr.sex passus infra aquas protendatur: habeat autem axis brachia BBB, ut iis ad navim extrinsecus fortiter impactis, axis libere intra ea veluti Polos in omnem partem versatilis gyrari possit, et gyratum secum incumbentem Pyxidem una gyrare:habeat autem infra aquam in fine annexam sibi nassam E G,ex corio aut etiam subtilibus aeneis laminis, ad instar manicae distensam, in G extremo pertusam, ita axi accommodatam, ut libere cum axe circumvolvi possit, et instrumentum erit paratum.

Si itaque Currentes Maris quam in partem vergant nosse desideras, huiusmodi Instrumentum auis lateri, ubicunque commodius nautae visum fuerit, brachiis suis affiget, parte D E axis infra aquam nassa sua aenea ad 6, 7, 8, etc passus detrusa: et hoc pacto fiet. ut aqua currens nassam iuxta Currentis fluxum lationemque devehat, quae devecta consequenter una secum annexum sibi axem cum Pyxide circumvolvet; Pyxidis vero acus intra limbum, quam in partem Currens urgeat. monstrabit. Atque huius Instrumenti ope, singulorum Currentium tractus lationesque accurate annotari possunt. Res nautis non tantum utilis. sed et prorsus necessaria; putant enim saepius se expansis velis aliquem locum vento fecundo petere: cum tamen occulto Maris tantum abest ut accedant, ut potius multum se retro cessisse cum tempore inveniant, uti iis contingit qui Insulam St. Helenae petunt.

PROPOSITIO V.

Horologium Estus marini construere, .quod omnia Aestus Incrementa et decremnta, gradusque eorum perpetuo demonstret.

Diu multumque mecum cogitavi, quonam modo machina quaedam per modum Horologii invenieri possit, quae indice suo incrementa et decrementa Estu in gradius suis perfecte monstraret: Et tandem subvenit mihi modus quidam, quem non tam describimus, quam ingeniosis mechanicis paucis indigitamus.

In Portu aliquo publico cui Aestus marinus dominatur, extruatur turricula A B rotunda instar Columne putealis; debet autem intra terram B C fundari, profunditate fundo Maris, in quantum fieri potest, aequali. In fundo vero habeat foramina D ut aqua marina commode intra Columnae concavitatem se insinuare posit; extra vero terram quanta vis altitudine B A emineat. Hoc peracto fiat rotundus orbis E ex subtilissimo aurichalco, sive aere intus conclusus et conclusus, eo fine, ne aqua penetrare, et is plenus aere supernatare possit. ut in subereo orbe fieri solet; in cuius Centro E Chorda alligetur F. Quae axi G H bis aut ter circumplicetur, in cuius extremo pondus plumbeum apponatur, ne chorda revolvatur. In facie vero Columnae fiat ori alius KLMN, qui Incrementa et decrementa Maris per sex horas notet in sua circumferentia; deinde Index affigatur extremo axis, qui in immobili superficie orbis KLMN hinc inde versatilis sit et habebis Machinam paratam.

Incrementa vero et decrementa Maris in extima Orbis Horologii superficie per observationem hac industria describes.

Hora qua Mare in infimo suo Incremento est ponatur Index in linea Meridiana, vel Horizontali perinde est. Et quoniam Orbis aeneus aChordae affixus, aquae libere innatat, accidet ut aqua intra Columnam adscendens iuxta Incrementum successivum Maris paulatim una cum Orbe illi innatante elevetur; et cum chorda a qua Orbis dependet, sit circumplicata axi, et axis extremo affixus Index, axis necessario volvetur una cum Indice. Index vero motus in extima Orbis extimi superficie, ordino gradus Incrementorum aut decrementorum pariter ostendet. v. gr. Si Incrementum aquae in Columna adscenderit ad unum pedem, Index motus in Tabula monstrabit spatium proportionatum Incremento, quare ibi in Tabula signabis I, scilicet pedis Incrementum. Si 2 pedes aqua una cum Orbe aeneo adscenderit intra Columnam, tunc vide quantum promotus sit Index in Circulo exteriori limbo Orbis, pedum mensurae destinato; et hoc pacto observabis omnes gradus Incrementorum quoad pedes, usque ad summum incrementum. ad quod cum aqua una cum suo Orbe neo aut subereo pervenerit, tunc Indicis quoque terminum peculiari signo notabis. Decrescente vero Mari,. aqua intra Columnam pariter unacum Orbe suo chalybeo descendet. Si itaque unum pedem descenderit, tunc terminum Indicis pariter notabis, in minori intra Tabulam circulo; et sic consequenter,donec omnes pedes Incrementorum decrementorum que in Tabula absolveris.

Et habebis fabricam non tam ad magnum Portus ornamentum, quam emolumentum nautarum; absolutum.

Haec sunt quae paucis de Horologio Aestus Maris ingeniosis Artificibus communicanda duxi, qui si hoc negotium rite ponderent id sane copiosam novarum inventionum segetem suppenditaturum, nil dubito.

CAPUT II.

De Oceani Pericyclosi seu Circulatione.

Neminem tam insensatae mentis esse puto, qui Divini Num inis in Natur administratione Providentiam penitius considerans, non in summam rapiatur admirationem. Condiderat MUNDI ARCHITECTUS ET OPIFEX Mundum perpetuis quibusdam mutationis legibus constantissimum; et Astralia quidem Mundi Corpora, uti perpetua quadam et indefessa vertigine , ita et Mundum Elementarem perpetua Elementorum pericyclosi cum incessabili quodam conflictu, qualitatum que contrariarum atitechnia conservare sibi complacuit. Hinc nulla in Natura rerum Substantia est, quae Motu proprio es vel alieno non instruatur, quo privata, universa rerum Natura in nihilum abire necesse foret.

Spectatur haec Motus ratio potissimum in Aqueo Elemento, quod ex fluxilis naturae suae conditione quiescere non potest utpote motu (sine quo, nullo superstite remedio, universa Natura Elementaris rueret) cumprimis indigum; patetque experimento:qua non mota protinus putrescit, vermes generat, aerem vitiat, malignas impressiones concipit, morborum innumerorum mater. Pluviales aquae fossarum sinibus exceptae immotae virescunt primo, deinde nigrescunt, tandem in ranas, bufones, serpentes, aetque omnis generis insecta cum magno aeri infectionis periculo degenerant. Quantum autem Naturae detrimentum illatum fuisset vastissimum illud Oceani Corpus fine motu relictum fuisset? Procul dubio universa Natura Elementaris languescens, tandemque eversa ob infinitam quandam putredinis, quae inde in Terrestre Corpus redundasset, abundantiam concidisset; cessassent Fontes et Flumina Lacus et Stagna; Vegetabilia cuncta evanuissent, cum consequenti omnium Animantium interitu. Haec Naturae detrimenta ut evitarentur Naturae Auctor et Institutor DEUS OPT. MAX. Mare in perpetuo quodam mot ee oit Lunae, Solis, reliquorumque Siderum abditis influxibus agitatum.

Hinc praeter motum Aestus, quadripartito fluxu refluxuque, naturalis diei spatio tumultiantis, aliosque supra indigitatos, id alio in hunc usque diem incognito motu circulari. Et uti Oceanum iuxta Luminarium motum diurnum ex Ortu in Occasum volvi voluit ; ita et alium motum ex Polo Boreo in Austrinum instituit, quo Mare sub Polo Arctico ingenti insinuatum voragini, absorptumque per incognitos recessus et inexplorabiles maeandrorum ductus, tortuosis et incomprehensibilibus ambagibus tandem in Australi Polo denuo emergit. Non secus ac in Corpore Humano, unius diei naturalis recursu sanguinem per universos venarum ductus circulari, ultimis hisce temporibus inventum est; cuius quidem alia causa non est, nisi ut universa Natura, Coeli, Elementa , Humani Corporis liquores, perfecta quadam analogia,mira ratione sibi invicem connexa corresponderent, atque hoc pacto in esse suo conservarentur.

Sed dices forsan, Quis tibi dictas Suppolarium Regionum Voragines ostendit ? Quis unqnam illas vidit? Quaero ego ex te, Originem Motus Maris per subterraneos meatus in Fontes et Flumina se exonerantis, neque tu neque alius mortalium vidit unquam, Ergo non est? Pessima sane consequentia, quae innumeris aliis rebus applicari posset, Dico itaque,Neminem quidem eas Voragines vidisse; eas tamen esse, tum ratione, tum experientia, auctoritatibusque ostendi posse; et primo quidem hac ratione:

Cum enim Suppolares hi Tractus humanae vite commode sustentandae, tum ob semestrem lucem, semestresque tenebras, inidonei forent, ne Natura rerum is in Tractibus otiari videretur, sub fixis hisce punctis Hyro-pericycloseos exordia constitui consentaneum fuit. Ex hac enim circulatione Aqua Marina per incognitos Terrae maeandros, tanquam in subterraneum quendam Ventrem derivata, ab Ignibus subterraneis nullibi non obviis, veluti digeritur, concoquitur que in semen Naturae rerumque omnium alimentum; Terreno quidem Corpore, quod sibi ab initio congenitum erat, videlicet salinos attrahente spiritus, Mineralibus vero glebis unctuosum illud humidum ad Metallorum generationes perficiendas necessarios in se derivantibus, Vegetabilium que speciebus, id quod earum naturae maxime congruum erat, magnetica quadam virtute attrahentibus. Quodero indigestum incoctumque superest aquarum, id per Polum Antarcticum reiicitur, repetita circulatione perfectius digerendum concoquendumque. Hoc enim pacto ingens illud Maris Corpus innumeris faecibus et terrestrium miscellarum quisquiliis scatens huiusmodi circulatione per continuam subterrestrium ignium concoctionem digestum emendatumque in novum semper et novum Naturae semen et alimentum paratur.

Ratio secunda. Si Circulatio illa per utrumque Polum non daretur, Mare Suppolare procul dubio perpetuo damnatum gelu et irresolubili glacie sine motu perfisteret; Mare autem immotum summas inducit putredines, putredines pessimas efficiunt exhalationes et vapores, quibus circum sitae Regiones affectae sine magna hominum animaliumque strage conservari non potuissent.

Ratio tertia est. Quod cum a binis iam seculis universus Terraqueus Globus per frequentes et difficillimas navigationes ita nobis innotuerit, ut vix Terrae Marisque angulus supersit, qui non detectus exploratusque sit; excepti regionibus utroque Polo subiectis. Siquidem complures, post tot Bata vorum Anglorumque tentamina, post tot hominum aerumnis, fame, siti frigore extinctorum iacturam spe sua frustrati, Suppolarem Tractum, tantum abest ut consequi,ut vel neque ultra octogesimum Latitudinis parallelum progredi potuerint: apertissima inaccessibilis Districtus signa. Quid non tentavit Davis? quid non Hudsonus? Quid non Batavi in triplici sua ad Arcton navigatione, totius navigationis directore Barensono viro Astronomiae peritissimo, qui dum scopum sibi propositum impensius urgeret. in medio negotii cursu vi frigoris extinctus est: Hudsonus vero a fociis rebellibus in lintrem expositus, nunquam comparuit amplius.

Ratio quarta est eorum qui Mare Suppolare ob rapiditatem superari non posse partim viderunt, partim scriptis consignarunt. Mira de Monacho quodam Minorita Oxoniensi Anglo Geographi referunt, quem arte magica ad Polum translatum, ibidem Rupem quandam nigram 33 leucarum in circuitu, invenisse aiunt, sub qua Oceanus per quatuor Euriops velocitate incredibili intra Suppolarem regionem insinuatus, infra dictam regionem per immensam Voraginem absorbeatur. Quidquid sit de veritate huius narrationis, etiamsi enim multis fabulosa videatur, non proinde eam omnino reprobandam existimem; cum multos Geograobos fautores habeat haec Suppolaris Vorago, neque haud incongruis attestationibus stabiliatur. Angli in eas oras delati, uti arcb in suis Geographicis Relationibus habet, ab indigenis Groenlandiae montini, ne ulterius progrederentur si se suaque naves salvas esse velint; esse enim Mare verse Polum adeo aestuosum, atque adeo rapidum, ut navis semel ingressa, nulla humana industria retroagi possit. Atlas Novus refert, Nautas ad Spitzbergam balenarum piscationi vacantes narrasse nullam videlicet navim ultra 2 Altitudinis Borealis parallelum progressam rediisse, lintresque suorum incautius per dictos districtus divagatos nunquam amplius comparuisse, Mareque ibi tanquam ex Monte quodam proruens omnia secum rapere: luculento sane testimonio esse sub Polo, vel vicinis ei partibus Voraginem immensam qua aqua aquam trahens unacum innatantibus navibus irremediabili vehementia absorbeatur. Quae omnia tum in Hydrographia Petrus Joannes Faber Medicus, tum in Panchymico suo l.4.c.7. his verbis confirmat: Sunt in Septentrione quatuor Euripi, quorum interiora o rapiditatem motus nunquam glacie constringuntur, qui tanta et tam rapida violentia ad Polum Arcticum tendunt, ut nemo cui eum verbis exprimere possit; ibi enim Oceanus deglutitur et Terra, et sunt multi quivideruntnavium quae ab ipsis raptae Euripis, nunquam amplius visae sunt et conspectae et c.8. Mirum Naturae arcanum, cuius rationes et causas nemo adhuc investigavit; quia hic motus incognitus

Verum qui plurade miranda hac Suppolaris Plagae constitutione, Voragine illa immensa, rapiditate Muris per quatuaor Euripos insinuati, scire desiderat, is legat Nauticas Observationes sequentium Auctorum: Hugomis Viltugbei Equitis, Riccardi Canceellarii, Stephani Boruchti, Caroli Iacman, Iacobi Aldaii, Martini Vrobischeri, Iannis Davis, Iacobi Cnoxen Sylvaeducensis, Gyraldi Cabrensis, Quorum hic sequentibus verbis eam describit: In Boreali parte invenitur immensa quaedam Maris Vorago, ad quam a remotis partibus omnes videntur moveri fluctus, tanquam ex conductu confluunt et devorantur, qui in secreta Naturae penetralia se ibi transfundentes quasi in abyssum vorantur. Si itaque Navis sua mala sorte in eam inciderit, tanta vi rapitur et attrahitur, ut eam statim irrovocabilis vis voracitatis absorbeat.

Hae ratinoes sufficient ad adstruendam Suppolarum illam Voraginem, qua absorptum Mare et per intima Terrae viscera, incomprehensis humano inenio ductibus circulatam,.tandem altero opposito Australi Polo regurgitatur, de quo paulo ante allegatus Petrus soannes Faber citato loco sic loquitur: Qui navigarunt ad Polum Australem, videruat illum aquarum a Polo Antarctico affluxum tanta violentia occurrentem, ut nullo pacto nec remis nec velis contra ire licitum sit; quaemadmodum et circa Polum Arcticum tanta feruntur rapacitate versus Polum, ut nulla vi ab ipsa rapacitate aquarum exttricare se possit navis, si interdum in ipsos Oceani Euripos casu deveniat. Idem attestatur Relatio de detectione novi Freti in Magellanico Mari. vulgo dictum de Maire; in qua Archinautis illis Batavis, postquam fere 60 gradum attigissent Latitudinis Australis, ob contrarietatem fluctuum, et horrendas aquarum praecipitationes, ultra progredi concessum non fuit. Idem testatur Herrera in Historia Americae Australis : Ex Chilensi, inquit, Regno classem maritimam Terrae Australis regiones detegendas Regio confilio suisse expeditam; quae ut ultra 70 tamen Latitudinis gradum, ob aquarum, etiam aere tranquillo et sine ventis, perpetuo obviam iis irruentium reapiditatem, procederet, impossibile fuit. Tentaverunt hoc iter versus Polum Australem et Hollandi Bataviae Novae Incolae, uti referunt eorum Itineraria passim obvia: qui iuxta Terrae Australis litora intra immensa Marium spatia altius insinuati, dum Mare semper veluti praeceps invenirent, violentia fluctuum retropulsi, ultierius illud iter mineme prosequendum rati sunt, cui accessum Natura negaverat. Quae sane luculenta signa sunt, Mare vehementem alicubi in Suppolari Plaga eruptionem regurgitationem que pati. Quae etiam causa fuit; quod a sexagesimo gradu usque ad Polum Australem, nec Maris neque Terrarum; Insularum que situs et constitutionis ulla in hunc usque diem notitia ad nos pervenerit; adeoque abditissimo Naturae mysterio carere non videatur, uqod adeo hucusque inaccessum mansit in exploratumque; dum ad Suppolarem Tractum Nautae sive casu, sive data opera delati et vi Maris absorpti, tantae et tam infelicis fortis nuncium remittere non quiverint; ad Polum vero Australem delatis, regurgitati Maris undique et undique circumfusi impetum superare non licuerit. Quae cum penitius consideraret Georgius Bruyn, ideo Pllum putabat inaccessum esse, quod DEUS Paradisum terrestrem translatum sub eo constituerit, humanis vestigiis impervium. Sed haec cum rationi non congruunt, melius forsan nobiscum sensisset, si inaccessibilitatis istiusmodi locorum causam in Maris ex Polo in Polum pericyclosin coniecisset.

Insignis non ita pridem Philosophus, cum in Itinerario meo Extatico terrestri hanc Naturae pericyclosin summa admiratione legisset, suis datis ad me literis tale proposuit dubium: Cur natura Suppolarem Plagam perpetua Insularum concatenatione ita cinxerit, ut Oceano vix aditus pateat; ab una quidem parte Spitzberga et Groenlandia, ab altera inexploratis adhuc Americae et Asiaticae Tartariae Litoribus munivit, quae ab invicem quadruplici Fretorum gurgustio, non nisi exiguam Oceani quantitatem admittant?

Respondi, Hoc admiranda quidem Nature sollertia factum esse: primo, ut Oceani illuc agitati violentiam veluti muro quodam retunderent cohiberentque. Secundo, ut enarratae Regiones essent veluti limites quidam, qui ulterius non procedendum esse monstrarent ibi, ubi truculentis casibus funestisque periculis Mare susque deque ferret omnia, cum navium hominumque irremediabili ruina et interitu. Hinc et Mare Glaciale opposuisse videtur, quod molibus suis Montium instar assurgentibus, aditum ad Suppolaris Maris aestuosam Plagam ita obstruit, ut omnem ultra octogesimum aut octogesimum secundum Altitudinis gradum penetrandi spem auferat; quemadmodum in Batavorum ad Arcton expeditione luculenter patet. In Opposito vero Polo vel ipse regurgitati aris impetus et vehementia id appropinquare attentantes, ab instituto, dum undarum occurrentium molestiam superare nequeunt, suapte sponte avertit.

Habes hic nostram de Circulatione ia Polo ad Polum sententiam, fusius forsan quam par erat descriptam. Quo autem sine, a ut, quid Telluri utilitatis conferat, in sequentibus, suis locis fuse ostendetur. Lege, si placet, quae de hoc Naturae arcano. in nostro Itierario Etatico qui et huius Operis prodromus dicitur, Dialog. 1. fusius discurrimus.

CAPUT III.

De Salsedine Maris eiuqsue origine, necessitate; aliisque Oceani Mariumque accidentibus.

Triginta tres magni nominis Auctores de Saledine aris quam fusissime pertractantes consuluimus, ut qualesnam causas tam celebris Natur operationis adferrent, dispiceremus; at dici vix potest, quanta omnium sit placitorum diversitas, quanta opinionum confusio; Certe Oceanum ipsum tot aestus volvere non posse arbitror, quot huiusmodi mentis caligine offusi volvunt. Nonnemo uti neque Oceani eiusque natur, neque Geographiae utpote tunc temporis incognita notitiam habuit, ita in mulmutis hallucinatus est, uti videne est in l. 4. Meteor de qubus infra. Asseclae: sectatores dum Magistratrum defendere; et ab erroribus indicare contendunt in graviores: labuntur; hoc pacto errores catenatim in cathedris propagantur, dum ipsa veritas non attenditur, sed putidissimum illus 伪峤愊勧礁蟼 峒斚單� loco veritatis inscite effutitur, dum neque per regulas sciendi, an sit revaera res de qua agitur, quid sit, et in quo consistat, propositae quaestionis difficultatem singulari mentis industria examinare contendunt. Accedit Experientia rerum omnium Magistra, qua non assistente ut quicquam in Physicis recte enucleetur, fieri non potest. Hinc multi relictis proximis causis ad remotas, et nescio quas Metaphysicas speculationes confugiunt. Quidam per absurda et ridicula sigmenta suam stabiliunt opinonem. Sunt qui vicine ad vertatem accedunt; nonnulli tantum ab ea recedunt, quantum vix sibi quisquam imaginari possit.

Nos cum nemine contendere volumus,sed principiorum nostrorum filum sectantes, hoc loco nostram inter caeteros ponemus, quam etiamsi 峒�蟺慰未蔚喂魏蟿喂魏峥断� non demonstremus, eam tamen variis experimentis ita stabiliemus, ut si non veram, saltem a vero non multum abludentem, id est, verisimillimam, omnes quikqua rationis trutina res ponderare solent, sint concessuri.

Suppono itaque primo usum Elementum purum et simplex Physice consideratum in rerum natura naturaliter dari posse, sed omnia Corpora esses mixta et elementata, multiplici rerum miscella referta et Elementa singula in singulis convoluta existere: unde nullum Elementum ita depurari potest, ut ad simplicitatem suam et puritatem Elementi simplicis vera detur resolutio; quod innumeris modis insequentibus, suo loco comprobaturi sumus.

Suppono secundo, Materiam primam compositam in Physicis compositionibus, esse Naturae Salem omnibus Corporibus inexistentem, a primordiis rerum Chaoticae massae inditum. sine quo neque consistentiam subsistentiamque habere, neque in esse suo conservari possent, utpote qui omnia, ut Chymice loquar , corpora fixet.

Suppono tertio. Nihil in rerum natura regulariter deperdi dive ex Elementis, sive ex Vaporibus exhalationibusque ex iis attractis, sed singula suis Elementis restitui.. Hoc pacto ex ari attrahuntur sapore qui paulo post condensati frigore, resolutique perpluvias, nives, grandines, pruinam, rorem, nebulam, iis Elementis, unde extracti sunt,restituuntur. Idem de Terreis exhalationibus dicendum est.

His positis, dico primo, Salsedinem Natura n primordiali rerum conditu (mox ac Aqua intra alveos Voce DEI digesta Terram discooperuit.) Oceano et omnibus caeteris aquis insitam fuisse ita tamen,ut pro ratione aquarum caeterorumque Corporum naturalium, nunc plus nunc minus usque ad insensibilem quantitatem Sal iis insertus comperiatur. Quoniam enim Sal, elementum terreum, Corporeis rebus consistentiam, et, ut Chymici loquuntur, fixationem seu densitatem quandam palpabilem praestat. quam sine Sale, elemento rerum fixativo, nunquam praestitissent, sequitur salfuginem tum Maritum rebus omnibus necessariam fuisse. Praterea cum Terra cum Oceano et Maribus unum Globum conficiat, uti universa Telluris Moles Sale imbuta est, ita et Mare, quod a Terra veluti ab Uberibus undique et undique salsugineum humorem sugens, tanquam nutrimentum suum attrahit, quem postea Mare per subterraneos meatus colatum, salsugineum humorem, quem attaxerat exuxeratque, iuxta Suppositionem 3. iure Naturae Terrae veluti debitum quoddam restituit, vel potius Tellus reciproco quodam attractu, quod concesserat Mari, ab eodem inter subterrestres carceres constricto repetit. Quomodo autem hoc fiat, deinceps exponetur.

Et itaque Sal iuxta nostram sententiam Elementum Terrestre seu semen quoddam Naturae, omnibus rebus corporeis tum consistentiam, ttum alimentum praebens: cuius signum apertissimum est, quod nullum Corpus sive es Sensitivorum sive Vegetabilium aut Inanimatorum regno sit, quod non hoc subsistat alaturque, aut quod destructum in illud non resolvatur.

Dices, Aquas Maris slasas actu per vaporum extractorum resolutionem in aquas dulces coverti, quod fine Salis seperatione fieri non potest. Ergo Conclusio falsa est. Haec obiectio ut dilucidius exponantur.

Notandum, Duplex considerari posse hoc loco Sal, fixum et volatile: Sal fixum illud dicimus, quod omnibus et singulis erbus naturaliter insertum est, et abio separari penitus non potest.

Volatile vero illud dicimus, quod pro spirituosae substantiae suae ratione a sale fixo separatur et avolat.

Hoc posito, Concedendo Antecedens, nego Consequens: Ratio, quia etiamsi Sol vapores ex Mari extrahar, qui postea resoluti in pluvias dulces revertantur, non tamen inde sequitur, istiusmodi aquas ita ab omni Sale radicali separari, ut non exiguae portiuculae Salis, etsi quoad sensum gustu vix dignoscibiles. remaneant: quod et in aqua sontana qualicunque Experientia verum esse docer; siquidem aqua huiusmodi per Alembicum distillata. semper nonnihil Salis in fundo relinquit, uti Chymicis notum est.

COROLLARIUM I.

Hine patet, Terraqueum Globum in Chaotica masta adhuc latentem a primordiis rerum virtualiter in se continuisse Salem, sed in actum primo erupisse tertio die, quo separatio aquarum in alveos suos a DEO distributarum, Terram ab aquarum mole, qua involuta iacebat, liberam detixit; atque hoc pacto multae de Salis origine controversiae, quibus Commentatorum monumenta referta sunt, dirimi possunt.

COROLLARIUM II.

Nullam esse aquam elementarem sive fontanam five lacustrem, quae distillatione peracta non aliquid Salis reliquum exhibeat, uti fuse per experimenta probabitur in sequenti libro Tractatu de Sale. Cum enim al det ominibus rebus consistentiam, iuxta Suppositionem 2, certe qua omni privata Sale consistentiam a natura sibi debitam obtinere obtinere, utpote elemento suo terrestri fixativo destituta, atque adeo in purissimum Elementum resolveretur, quod impossibile est. Cum enim omnia rerum naturalium Corpora ex quatuor Elementis composita sint, certe uno eorum deficiente totum Compositum destrui necesse est; Ergo Sale suo fixo nulla Aqua destitui potest. Quemadmodum enim in quolibet Composito naturali unum vel duo Elementa praedominantia sunt: ita et in Aqueo Elemento una Aqua altera plus aut minus salsedinis usque ad insensibilem salsuginem habet: haud secus atque in reliquis Elementis semper maior aut minor huius aut illius Elementi portio praedominatur, radicali semper Elemento perseverane Naturae consilio factum est, ut etsi aqua dulcis et potui apta a quacunque salsa separari possit; per evaporationem Salis semper tamen fixum in subiecto corpore etiam sub minima portione remaneat. Loquor autem hoc loco non tantum de ale in particulari, sed generice de omni eo, quod distillatione peracta remanet in fundo emici, quod et Chymici caput mortuum vocant: hoc enim omni humore exhaustum, et in cineres redactum, statim novam Salis foeturam suppeditabit,uti suo loco docebitur.

COROLLARIUM III.

Hinc pater, Terraqueo Globo Salem naturaliter tum a totam Terraquei Globi Oeconomiam conservandam, tum ad eandem sustentandam alendamque, a principio rerum insitum fuisse tanquam balsamum Naturae: ubi enim Sal non est, ibi putredinis initium esse necesse est unicus Sal tam animata quam inanimata a putredine servat. Nihil in natura insulsum, nihil naturalium rerum, sive Metalla et Mineralia, sive Plantas Animaliaque. sive Elementa ipsa spectes, e quibus Terraqueus Globus compositus est sine Salis dote subsistere potest: ubi a deficit,durabile nihil est, sed omnia putredine virulenta mox invaduntur , necessario tum Universi, tum Hominum Animaliumque subsidio destituta Hinc nullus est locus in Mundo cui non alis suppetat copia; adeoque DIVINA PROVIDENTIA illud non sine causa ubique praesto esse voluerit, quod tantopere necessarium foret. Quantum enim Homini caeterisque Animalibus necessarius sit,experientia quotidiana docet unicum ciborum omnium condimentum. Quod enim Sale caret, non corrigitur, quod non corrigitur, id totum insalubre indigestum, putredinosumque advenit Homini, utique verum morborum naturalium medicamentum; unde non sine causa Homerus divinum vocat, tanquam id quod ab incorruptione omnia qu videntur. servat. Addo genitalium rerum principia ex Sale suam originem deducere; unde et Poetae Venerem Aphroditim tanquam spuma Maris natam fingunt, ut hoc veluti 峤� 蟿峥� 蟿蠉蟺峥� Salis vim per Mare dispersam genitabilem proponerent; Deos que marinos eam ob causam fecundos et multorum liberorum parentes faciunt. Et notum est omnibus, nil Mari feracius, nil foecundius esse, tum infinita Monstrorum marinorum multitudo tum immensa Piscium progenies, Ovorum innumerabilium copia propagata, abunde testantur.

Atque haec de necessitate Salis dicta sufficiant. Restat, ut quomodo Aqua salsugine ila ab initio imbuta fuerit, quomodo eadem deposita in dulcedinem vertatur.

In primordiali aquarum in Telluris alveos deductione, quam Sacra Genesis tertio Mundi die factam fuisse docet, statim Aqua chaotica tum ex salsugine praegnans, tum ex ipsa salsuginosae Terrae substantia tanquam sibi necessarium attraxit nutrimentum. Terra itaque Sale referta, utpote naturali terrestri suo elemento constans. derepente Voce DEI percussa pro conditione partium primum in ossaturam Terra, deinde in Lapides omnis generis tam communes quam pretiosos, limum adhuc mollem seu sedimentum aquarum fixavit; deinde varias Metallorum Mineraliumque species cooperante Subterraneo Igne ipsi coaevo, id est, Sulphur, Mercurium, caeteraque mineralia, tanquam genuinos Salis silios produxit: seipsum vero tanquam omnium bain et sustentamentum necessarium, per universas prorsus Telluris fibras diffudit; ex quibus Oceanus veluti ab Uberibus continuo sugens, praeterquam quod iam et ipse illo imbutus esset, avide in se attractum derivavit. Et quoniam fundum Maris in primo Libro innumeris Meatibus et Voraginibus cribratum ostendimus, hinc factum est ut Ignis Subterraneus Salsuginosae Terrae Spiritus calore excitatos, Oceano omnibus in locis passim communicaret, Sol vero et Luna continuis influxibus per Ventorum Vaporumque copiam Mare indesinenter agitarent. Hinc salsuginei spiritus Mari mixti universum Oceanum ea imbuerunt salsedine, quam in hunc diem retinet, et usque ad Mundi consummationem retinebit. Terram autem salsugine sua, et Subterraneous Ignes per occultos Marini fundi meatus porosque, spiritubus Salis sublimatis Mare perpetuo imuere, his ostendo experimentis.

EXPERIMENTUM I.

Fiat ex olis fossilis laminis Vas quadratum ABC, cuius commissurae pice aliave materia exactissime claudantur; et hoc facto infusam aquam dulcem aliquandiu relinquas consistere et aquam dulcem inter breve tempus totam in salsedinem versam invenies, attrahente aqua dulci ad se salsedinem in vase consistentem, tantoque aquam futuram salsiorem, quanto illam vehementius in Vase agitaveris. Ex hoc experimento innotescit clare, quomodo aqua dulcis salsugine attractas fiat salsa.

Experientiam quoque tum in Sicilia., tum Melitae fecimus, in terra qualibet, pingui tamen, non arenosa, Mari proxima, intra cuius fossam artificiose excavatam aqua dulcis infusa statim in salsedinem versa fuit. Contra si in certas dulces cretaceas et arenosas glebas aquam marinam infuderis infusam aliquot diebus reliqueris; aquam salsedine sua exutam reperies, Terra suapte natura ipsi debitum attrahente. Cuius quidem rei causalia non est, nisi diversitas terrestrium glebarum, qualium aliae sale copioso, aliae vix sensibili pollent Hinc fit, ut gleba sale gravida, aquae dulci salsedinem suam communicet, naturali quodam et reciproco attractu; contra gleba pauciori pollens sale, a marina attractum salem tanquam nutrimentum sibi consentaneum in se derivet, unde aquam sale volatili destitutam, dulcem fieri necesse est.

Pari pacto cum Mari fieri censendum. Communicat Tellus salsedinem suam Oceano per universas Terreni Corporis fibras diffusam; et ne itora tantum salsedinem communicare videantur, Ignis Subterraneus per cribrosum Maris fundum perpetua salinorum spirituum sublimatione, adeo universas semitas Marium imbuit, ut accedente Maris agitatione perpetua, perfecta tandem fiat aquarum cum salsuginosis spiritius commistio. Sunt enim, uti experti sumus, spiritus salini adeo potentes. ut vel exigua huius spiritus quantitas, tanta videlicet quantam cochlear capere potest, ingens olium agua dulci plenum in salsuginem facile vertat

Venio iam ad alterius Dubii solutionem, quomodo videlicet aqua in subterraneis incilibus dulescat; sive quomodo in iis deposita salsugie in dulcem, uti fontes et flumina aperte demonstrant, aquam vertatur.

Dico, id primo fieri decoctione aquarum. Cum enim viscera Terrae Ignibus subterraneis referta sint, fit ut aquarum inciles sive meatus siphonum in morem propagati, dum Pyrophylacia transeunt, volatiles aquae salsae, concoctae iam et digestae, spiritus mox sublimentur, sublimati et in maximam subtilitatem attenuati, per intimas Terrae fibras sese insinuent, et ubi frigore condensati fuerint denuo in Salem revertantur, adeoque Terrae restituant illud quod ab ea abstraxerant. Terra naturali attractu id quod suum erat repetente.

Accedit quoque, ut aqua allambente latera meatuum gleba dulci refertorum, ibi percolatum salsum humorem pari modo Terra naturali quodam attractu in se derivet, id quod primo Mari dederat, iuxta Experimenta paulo ante adducta; unde Fontes et Flumina, quae ex Mari primum salsa per meatus fundi Maris subierant, ob adductas causas, deposita salsugine per extrema orificia aqua dulci referta, exeunt fluuntque, donec Mari reddita denuo salescant; durante perpetuo hac rerum pericyclosi.

Praeterea cum Sol perpetuo ingentem ex Mari copiam attrahat vaporum, fit ut illi frigore mediae regionis aeriae condensati deposito Sale volatili in pluvias, grandines, nivesque resolvantur; quae inter altissimorum Montium vertices recepta, colliquatione partim extrinsecis, partim internis Hydrophylaciis insinuata, aquam augeant et dulcedine sua dulciorem reddant.

Sed de his fusius insequenti Tractatu derigine Fontim.

Mirum est, quod in Litorius Freti Mamertini sive Siculi olim observavi: Litora arenosa sunt. et plena sabulo, in quibus si quis fossam fecerit statim aquam dulcissimam reperiet. etiamsi a ripa Maris non nisi duobus aut tribus pedibus distet. Imo quod admiratione dignius, in ipso curo Portus Messanensis brachio, quod intra Portus et Freti aquas medium interiicitur, si quis fossam dicto modo fecerit, is pariter aquam dulcem reperiet. .Idem accidit ad Litus Calabriae iuxta Rhegium, ubi aquam dulcem me reperisse memini in fossa arenacea, non nisi duobus palmis ab aqua Maris dissita, et Fons ibidem ad ripam Maris in usum publicum extructus sat ostendit.

Quaeritur tam exotici effectus causa, quam triplicem ego hoc loco adducere conabor. Prima esse potest, arena natura sua siccior, quae in fe sassuginem attractu quodam naturali derivat, uti in praecedenti Experimento patuit. Altera causa esse potest, quod rivuli ex Peloro Promontorio, quod Freto imminet, emanantes, Litus sabulo sum occulto fluxu percurrentes, antequam Freto se insinuant, dulces ubique aquas suppeditent. Quod idem de Litoribus Rheginis dicendum est, in quae sese ex Montibus Calabriae, qui Fretum cingunt, tum aperti, tum occulti rivi arenam subterlabentes eandem aquam dulcem, antequam in Mare sese exonerent, ubique exhibent. Unde vero aqua dulcis in Portus Messanensis brachio, inter utrumque Mare natura curtovato aqua dulcis proveniat, aliam haud dubie causam habet, cum rivulos ex montibus participare non possit. Ergo dicendum, vel Terram istiusmodi nativa proprietate, aquam Maris colatam in dulcedinem modo superius dicto convertere; vel certe ex lacu aut flumine quopiam Siciliae aut Calabriae per subterraneum siphonem infra fundum Maris porrectum, quod in hoc Portus brachio exitum dum reperit aquam per dictum tractum diffusam dulcem reddere. Tradunt enim Historiae Nauticae in multis locis tum in fundo: tum in nonnullis Maris scopulis aquam dulcem in fontis morem prosilientem reperiri uti dicetur de Fontibus submarinis suo loco.

Habes hic Lecto, causam triplicem aquae dulcis in Litorius scaturientis, quarum pro libitu tuo eam cumprimis quae ingenio tuo maiorem satisfactionem dabit seligere poteris; alias enim praeter dictas non facilce reperies.

CAPUT IV.

Utrum aequalis sit Maris salsedo per universas Oceani semitas dispersa.

Hoc Dubium uti magni momenti est, ita exacte discutiendum duximus Notandum itaque primo; hanc difficultatem multipliciter intelligi posse: Primo, Utrum Mare in fundo salsius sit, quam in superficie. Secundo, Num in litore, an in medio. Tertio, in Locis Zonae Torridae subiectis; an in Septentrionalibus Plagis salsius. Notandum secundo, aquam marinam intense frigidam minus salsam esse, quam aquam salsam calidam. Notandum tertio, Terram fundum et litora Maris, uti variis proprietatibus qualitatibusque pollent, ita quoque mire variari His praemissis.

Quaeritur primo: An Mare in fundo, an in superficie salsius sit? Dico cum fundus Maris aliter et aliter sese in diversis Oceani Mariumque districtibus habeat: diversisque proprietatibus viribusque in diversis tum fundi, tum litorum locis pro ratione et dispositione terrestrium portionum polleat, non solum ratio, sed et sensata experientia docuit; Mare subinde in fundo salsius, quam in superficie, nonnunquam in litoribus, quam in fundo aut medio Oceano, maiori salsedine abundare. Si Mare transiverit per mineram Sale refertam, aut hiatum spritibus volatilibus Salis ab Ignibus subterraneis sublimatis pervium invenerit, tum certum est, Mare in fundo quam in superficie salsius esse; cum eidem immediate a subiectis Salis venis perpetuo copiosa salsugo communicetur. Idem dicendum est de litoribus Maris: Nam ubi vicinam Salis mineram Mare continuis suis fluctibus allamberit, id salsugine in litore, quam in medio intensius imbui, necesse est; et salinae; quae ad ripas Maris magno mortalium emolumento intruuntur, sat testantur.

Dico secundo: Cum Sal fixum ipsa aqua gravius sit, certum est, id in superficie consistere non posse sed deorsum tendere versus fundum; salem tamen volatilem; utpote cuius levitatem spiritosam nihil impedire valeat, universum Maris Corpus usque ad superficiem pervadere, Marique perfecta mixtione, ex continua fluctuum concitatione contemperare Potest tamen salsedo marina tum in fundo marino, tum in Litoribus; multis modis impediri, ne acrior quam in superficie;quorum primus est Fluminum; Rivorum, Fontium, per meatus subterraneos in fundo Maris sese exonerantium; quibus aqua marina mirum in modum attemperatur, et sublata salsedineita dulcescit, ut scaturigo per medium Maris penetrans, in ipsa superficie Nautis subinde magno spatio aquam dulcem praebeat: sicuti referunt de nonnullis locis Maris Pacifici ad Litus Americae Australis, et de Sinu:Perfico iuxta Ormutium, quod etsi omnium Marium ex circumsitis salinis montibus, salsissimum sit, in ipsa tamen Maris superficie dulcis aquae scaturigo ebullire fertur, summo Nautarum caeterorumque torridissimae Insulae Incolarum Accolarumque solatio et emolumento. Idem contingere potest in fundo Maris, aut litoribus salsugine non ita refertis, aut in iis locis, in quibus vastissimorum Amnium affluxu, ad multa milliaria Mare dulcescere comperitur. Quae cum notiora sint quam;t memorari mereantur, libens omitto. Quemadmodum enim

non omnis fert omnia tellus,

diversissimaeque sint terrestrium partium constitutiones ratione quarum Maris natura mirum in modum variatur, dum non idem in omnibus locis, sed pro diversitate proprietatum terrarum quas allambit, alia et alia semper producit, de quibus suo loco:Pari pacto, Mare in uno loco ob dictas causas salsius est, quam in altero. Fit tamen perpetua Maris agitatione, ut salsedo perfecta dilutione diffusa aequabilem fere ubique locorum, ubi dulcedinis scaturigines non attingit, saporis temperiem acquirat.

Alterum Dubium est, Utrum Mares sub Zona Torrida salsius sit, quam sub Zona Temperata aut Frigida? Respondeo, sub Zona Terrida, id caeteris paribus salsius esse. Quoniam enim Sol radiis suis perpendicularibus id perpetuo terit ut spiritus volatiles Salis una cum vaporibus calore Solis attracti, primum in nubes, quae Ventorum agitatione in diversas Mundi partes dispulsae, partim in frigidioribus montanarum regionum partibus condensat, volatilique Sale frequenti agitatione solutae in pluvias aquarumque, possit cum experimentum eius non fecerim, asseverare quoque non possum; videtur tamen verisimile, etsi in minima portione, separari. Ego hoc pacto rem tentandam putem:

Fiat Siphon in helicem contortus, cuius Vas aqua marina refertum sit A, helix sit B C D, Recipiens E. Subiecto itaque igne Vasi A, spiritus salini calore resoluti per helices adscendere incipient sed cum inter tot gyros condensati ingentem in exaltationis motu remoram inveniant, ab adscensu ampliori eos cessure necesse est, praesertim si Siphon tortuosus saepius aqua frigida adspergatur; aqua vero tenuitate sua per fumos exaltata in Operculum F et hinc in guttas resoluta in Cythum E se diffundet, quam ego multis rationibus convictus, dulcem esse debere existimo. Quia spiritus salinos, vel ad primum frigus condensatos subsidere notum est; vapor vero, nubium instar, viam suam per tortuosas semitas carpens, tandem in Operculo F resolutus, in E Vas a salsedine liber guttatim se effundet: ale volatili condensato intra Siphonis meatus remanente foliata propagine in lateribus helicis concreta. Cuius rei Chymicos experientiam sumere desiderarem et forsan, quod dixi, verum reperient. Cum enim in aliis operationibus huiusmodi Siphone usus sim, dici vix potest quantum hoc artificio ab omnibus faecibus et phlegmatis depuratam aquam reperias. Verum de aliis ab aqua salsa dulcem separandi modis in Octavo huius Op. Libro Fuse tractabitur.

Quare hic finem imponemus huic Sectioni, a primo totius Nature principio, quam Aquam dicimus, ad secundum procedimus, qui Ignis est.